ڕێگە چارەی یەهوود ، بە شی یەکەم. عبەدوڕەحمان میرزایی

بە واتایەکی ڕاست ،مێژوی هخامەنشییە مەزنە کان ڕووپە ڵێکی تازە لە مێژوویی یەهوودە و ئەگەر هخامەنشییە کان یە کێ لە اسباط (نەوەکانی بەنی ئیسرائیل )بزانم ،زیادە بێژیم نە کردو.

دەربارەیی پێکهاتەکانی ئەم وەرزەوە ئە بێ بێژم کە هیچ دیاردەیە کی هاوسەنگی لەم بابەتە بە دەستەوە نی یە و ناچارم بۆ نزیک بوونەوە بە مژارەکە پاڵ بەم سەرچاوە وێژەیی و ئەدە بیە کانی یەهودەوە بدە م بە ڵام بە ڕواڵەت بریان ،هەر وەها کەلە مژارەکانی دیکەدا بۆ کرد نەوە ی ڕەمزی پرسەکانی کورش ویەهود هەنگاوی هەڵ گرتووە ،ئاماژەکانی بە شێوەیەکی شاردراوە بڕیار لە سەر سیاسی بوونی مەسەلەکە ئەدات٠بەڵام ئەمجارە شیان نەیتوانیووە لە کۆیی بڕیارەکان ئاکا مێکی مێژوویی دیاریکراو وە ر بگرێت و لە لوتکە ێ کردنەوەێ پرسەکاندا ،درێژە پێدانیان دەخاتە پشت گوێ و بۆ فە لستینییە کان مافێک ناناسن٠

خوێندنەوەی نووسراوەکانی یەهود ، ئەم هەستە لەمرۆڤدا هەڵدە خرێنێ کە گوایە مەنشی بەرز و جیاوازییە کانی کەسایەتی کورش سەبارەت بە نەتەوەی یەهود ، لە چوارچێوەێ ئاسایی پە ێوە ندییە کانی پاد شاهێکی ڕۆژهەڵاتی نزیک وکۆمەڵگایەکی نەتەوەیی .. ئاینی تێپەڕی کردووە٠ لەم شانۆدا کەسایەتییەکیان بە کورش داوە کە نموونەی کورشی بە بابۆلی کراوی گڵە نووسراوەکەیە و هەوڵێکی بەر چاو دراوە بۆ ئەوەێ تا لە داگیرکەرییە جیهانییە کەێ هخامەنشی، دیمەنی پاد شاهێکی ئاشتی خوازو سازشکار بخڕیتە پێش چاو کە ڕە وشتی لە گەڵ رەوشتی تۆقێنەر وبێ بەزەییانەێ ئاشوروبابۆلدا جیاوازە و ئەمە هەمان کورشە کە لە سەردەمی ئیستاشدا بە بناغە دانەری مافی مرۆڤی دەزانن.

ئەڵبەتە لەم باسەدا تا ئەوئاستە چوونەپێشەوە کەلە خو وڕەوشتی کورش وەکو کردەوەیی باوەڕمەندێکی ڕاستی  ئایینی زەردەشتی یاد بکەن ،بەو هۆیەوە کە لە بۆت پەرەستی بایی دایەوە بە تایبەت بە ئایینی یەهودایی ئیسرایلی نزیک بوووەوە٠ ئایا دەتوانین ئەو دیاردانە بکەین بە نیشانەیی چاک کردنی ئایینی چەن خۆدایی کە لە ڕەهەندی پەیوەندییە کانی یەهود و هخامەنشییوە تاپۆکراوە؟ ڕاستییەکەیی ئەوەیە کە سنوری ئەم پرسە بۆکورش و بە ڕێوە بەرانی یەهودایی ،تەنیا بەم چاک کردنەوە دیاری ناکرێت٠لە بەر ئەوە کە لە کۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی سەردەمی کۆندا ، ئایین و سیاسەت دو چەمکی بە تەواوی نزیکی یەکتربوون.

بەو بۆنەوە لە جێگای خۆیدایە کە سەرچاوە یەهودییەکان،مێژوویان بە بۆچوونە ئایینیە کەیەوە بخەنە پێش چاو،بەڵام هەر بڕیارێکی ئایینی ش تایبەت مەندی وئامانجی سیاسی خۆیی لە گەڵدایە٠ بەوبۆنەوە لەوسەردەمەدا هەر شارونەتەوەیەک بۆ خۆیان خۆداوەندانێکیان هەبووە کە ئەو شارونەتەوەیەیی لە ژێر دەسەڵاتی خۆیدا دەپاراست٠ کە وابوو سۆرشتییە ئەگەر ئەو شارو نەتەوانە بەرانبەر بە خۆداوەندیان خۆداوەندەکانیان هەستیاری پەرستی ئەوانەیان بکردایە و بەۆبۆنەوە پەرەستنگە و شوێنی ئایینیان دروست کردبێ٠

وە هەروەها ئاساییە کە پادشاهێکی داگیرکەر، کاتی داگیر کردنی  شارێک خۆداوەندانو بنەماڵەیی پادشاهی وهەڵبژاردە سیاسی ونیزامییەکانی ئەو شارەی لە گەڵ خۆیدا ببردایە و بەم جۆرە دەرفەتی گەیاندنی هەرجۆرە یارمەتییەک ،کاتی ئەگەری شۆرش و سەرهەڵدانی دژی هێزی داگیرکەری لەوانەدەسەند٠ پێچەوانەێ ئەوباسەش ڕاستە،واتا کە گەڕانەوەی دەسەڵاتی سیاسی وئایینی پێشووبۆ یەک شاریان کۆمەڵگایەک هاوسان بوولە گەڵ گەڕانەوەێ پەیکەری ئەوخۆداوەندانە کە داگیرکەران بۆپایتەختەکانی گواستبوویانەوە٠ کەوابووتایبەتمەندی جیاوازی کورش ئەوبڕیارانە بوو  کە بەقازانجی ئورشلیم دەری کردبوو  وئەمەیە کە بووەتە تیوری ئەو سەر چاوانە کە بڕوایان بەناوەند بوونی یەهودییەت هەیە وئیستا لەدەستی ئیمە دایە٠

ئەگەر ڕووداوەکە لەواتاو چوارچێوەی ئایدولۆژیکی و سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئەو سەردەمە دابنێن،ئەبێتە هەمان شت کە لە ڕاستی و بنە ڕەتە کەیدا بووە، واتا باس و وەرزی بێگومان گرنگ بۆ یاهودییە کان لە ناوەڕۆکە تایبەتە کە یدا،بەڵام ئەو وەرزە و باسە بۆ زۆرینەێ نەتەوەکانی ڕۆژهەڵا تی ناوەڕاست بە درێژایی دەسەڵاتی ئاسوری و بابۆلیدا ئاسایی بووە{jcomments off}٠