رەزا شوان
لەوتـەی دەوڵەتێک بە ناوی عـێراق لە (١٩٢١) دا، لە لایـەن بەریتانیـاوە دروستکـراو باشـوری کوردستانیـش بە زۆر خـرایە سەر ئـەم عـێراقـە.
شـێواز لە ئینگـلیزیـدا (سـتایـل) ە، رەگەزێکی سەرەکی و گـرنگە لە وێـژەی منـداڵانـدا. مەبـەست لە شـیواز بە جـوانی داڕشـتـنی بابـەتە وێـژەییەکـانی منـداڵانە بە شـێوەیەکی هـونـەری.
وێـژەی منـداڵان، بەشـێکی گـرنگە لە رۆشـنبـیریی منـداڵان. وێـژەی منـداڵان زانستی و هـونـەرە. گـرنـگی و کاریـگەرییـەکی زۆری لە دروستکـردنی کەسـایەتی دروسـت و لە رەوتی ژیانی ئەمڕۆ و داهاتووی منـداڵانـدا هەیە.
خاتـوو جـودی بلـوم، ناوی تەواوی (جـودیـس نی سوسـمان) ە، نووسەرێکی ئەمریکی بەناوبـانـگە، لە نووسـینی چـیرۆک و رۆمـان بۆ منـداڵان و نەوجـەوانـان و گەورەکـان.
دایکان و باوکانێکی زۆر نیگەرانی ئەوەن، کە منـداڵەکانیـان لە قـوتـابخـانەدا، بـوونە بە پاشکـۆی هـاوڕێکانیـان و ناتـوانن کەسایـەتی خۆیـان بسەلـمێـنن و لە کارەکـانیانـدا رابـەری و سەرکـردەیی بکەن و
شـیعـر کـۆنـتریـن و گرنگـتریـن ژانـری ئەدەبە. جـوانـتریـن و ناسکـتریـن شـێوەیە لە شـێوەکانی هـونەر. شـیعـر فـۆرمـێکی نایـاب و سەرنجـڕاکێـشە. گوزارشـتـێکی پـڕ لە هەست و سـۆز و خـۆشەویستـییە.
(کەسـایـەتییەکـان: گـوێـدرێـژ. سـەرۆک ، گـورگ ، رێـوی ، مـشـک ، ئاژەڵـەکـان)
(شـوێـن: دارسـتانـێکی جـوان و گـەورەی پـڕ لـە ئـاژەڵی هـەمـەچـەشـنەیە)
بڕیـار وایە لە رۆژی یەکـشەممەی (١٤/ مای/٢٠٢٣) هەلـبژاردن بۆ پەرلەمـان و بـۆ سەرۆک کۆماری تورکیا بکرێت. پارتی دەسـەڵاتداری تورکیا (پارتی داد و گەشەپێـدان) ئەردۆگانیان کاندیدکردووە.
لە نزیک گوندێکی خنجیلانە و قەشەنگ و جوانی کوێستانی کوردستاندا، داربەڕوویەکی زۆر هەبـوو. لە نێـوان لـقـەکانی پیـرە داربەڕوویـەکی قـەد گەورە و بەرزدا،
لە هـیچ دەوڵـەتێکی جیهـانـدا، سیاسەت و رق و رەگەزپەرستی، نابرێتە نـاو یاریـگای یارییەوە، هەمـوو یاریـزانـان بە رۆحـێکی و وەرزشی و لێـبردوون و قـبووڵکـردنەوە، دەستی یەکـتری دەگـوشـن
زاراوەی فـۆلکلۆر، وشەیەکی لێکدراوە لە (فـۆلک + لـۆر) ی ئینگلیزییەوە وەرگیراوە. یەکەمـیان مانـای (خەڵـک) یا (گـەل) دەگەیەنێـت.
لەبەر گرنگی ئەدەبی منـداڵان لە ئەمـڕۆ و لە داهـاتـوودا، ئەم سەردەمە بە (سەردەمی ئـەدەبی منـداڵان) دادەنـرێـت. ئـەدەبی منـداڵان بـە هـەمـوو ژانـرەکـانـییـەوە (چـیرۆک، هـۆنـراوە، پەخـشان، شانۆ، رۆمـان، ئۆپەرێـت)
باسکـردن لە رۆمـان، باسکـردنـە لە جـۆرێـکی گـرنـگ و بـاو و بـڵاوی ئـەدەبی، کە شـوێـنـێکی بـەرزی لە ئـەدەبی نـوێـدا هـەیە. رۆمـان هـونـەرێـکی خەیـاڵی تـازەیـە لە هـونەرەکـانی ئـەدەب. کە لە رۆژئـاوادا سەری هـەڵـدا.
رۆمـان کە بە زمـانی ئینگـلـیزی (نـوڤـيل) ە، جـۆرێکە لە جـۆرەکانی ئەدەب، بە ئەدەبی منداڵانیشەوە. هونەرێکی ئەدەبی پەخشان درێژە، لە بنەڕەتدا پشت بە خەیاڵ دەبەستێت.
مامۆسـتایـان خـاوەنی پیـرۆزتـین پەیـامـن، هـەر ئـەم پەیـامـەشـە، پیـرۆزی بە پـیشەی مامۆستایی بەخـشیوە. مامۆستایان چـرای هەمیشە داگیرساون، رێی تارێکی و نەزانین و دواکەوتـن بۆ کەسانی تر رووناک دەکەنـەوە.
دوو ساڵ جارێک لە (کۆپنهـاگن) ی پایتەختی دانیمارک، بە بۆنەی رۆژی لەدایکبوونی کـەڵـە نـووسـەری بـواری ئـەدەبیـاتی منـداڵان (ھـانـز کـریـستـیان ئەنـدەرسـین) کـە بە (باوکی چـیرۆکی ئەفـسانەیی بۆ منـداڵان) لـە جـیهـانـدا ناسـراوە.
پەروەردەکردنی راست و دروستی منـداڵان ئەرکـێکی پیـرۆزە و کـارێـکی جیـاوازە و وەک هـیچ کارێکی تر نییە، چونکە پەروەردە بنەمای ژیانە و داهـاتووی هەر گەل و وڵاتـێکی پێـوە بەنـدە.
(جـۆن دێـوی) دەڵـێت:”منـداڵ ئـەو خـۆرە گەشەیە.. کە هەمـوو دەزگـا پەروەردەییـەکان بە دەوریـدا دەسـووڕێـنەوە”.
زمـانی گـوڵ، کە بە (فـلـۆریـۆگـرافـی) ناسراوە، تا ئەمـڕۆش جـوانـتری و شـیرینترین زمـانی جـیهـانە، هەمـوو مـرۆڤـێک لـێی تێـدەگات و لە رێیـەوە سۆز و خۆشەویستی و هەستەکانیـان دەگـۆڕنەوە.
چیرۆکی منداڵان، گرنگترین و کاریگەرترین لقە لە لقەکانی ئەدەبی منداڵان. گرنگترین سەرچـاوەی رۆشـنبـیریی منـداڵانە. گـرنگـترین هـۆکـاری فـێرکـردن و پەروەردەکـردنی منـداڵانە.
باوکـم تـا پـۆلی سێ و دایکـیـشـم تـا یـەکی نـاوەنـدیـیان خـوێـنـدبـوو. بـەڵام باپـیرەم و داپـیرەم نەخوێنـدەوار بوون. لە سەردەمی ئەواندا، لە گونـدەکەیاندا قـوتابخانە نەبـوو.
دڕنـدەتـرین و خوێنڕێـژتـرین و رەگـەزپەرستریـن و نامەردتـرین دەوڵـەت لە جـیهـادا، دەوڵەتـانی داگیرکەری کوردسـتانن.
له زمانی کوردیدا، ئه‌م چوار وشه‌یه (شیعـر، هـۆنـراوە، هه‌ڵبه‌ست، هـۆازان) هاومانانن و بۆ یـه‌ک مه‌به‌ست به‌کـاردەهـێـنرێـن.
لە روی زانستییەوە، چەندین زاراوە هەن کە گوزارشت لە چەمکی (منداڵی بەهـرەمەند) دەکەن و هەمان مەبەست دەگەیەنن. وەک (منداڵی بەتوانـا)، (منداڵی داهـێنەر)، (منداڵی بـلـیمەت)، (منـداڵی هـەڵـکەوتـوو)، (منـداڵی لـێهـاتـوو)، (منـداڵی بـاڵادەسـت)، (منـداڵی زۆرزان) ، … هـتـد.
بێگومان پێشکەوتن و داهـێنان و ئافـراندن، لە هەموو بوارەکانی ژیاندا، بەری خەیاڵ و بیرکردنەوە و تێکۆشانی مرۆڤـن. گەلی جیاوازی و تایبەتمەندی لە مرۆڤـدا هەن،
داپیـرەم هـەر لە منـداڵـیـیەوە، چـالاک و ئـیـشکەر بـوو. لە ئـێستادا تەمەنی لە نـەوەت سـاڵ زیـاترە، لە دەست و پـێیـەکانی نەکەوتـووە.
زۆرن ئـەو نـاودارە کوردانـەی، چ پیاوان چ ژنان، کە لە بـواری سەربازی و لە هەموو بوارەکانی تردا، خزمەتی دەوڵەتی ئیسلامی و عـەباسی و دەوڵەتی عوسمانییان کردووە.
له ئێستادا وشه‌ی (میوزیک) و (موزیک) له نووسین و له میـدیا و له راگه‌یاندنه‌کانی کوردستانـدا به‌کـاردەهـێـنرێـن، زۆر به کـه‌‌می وشـه‌ی مـۆسـیـقا به‌کـاردێـت.
سـینه‌مـا یه‌کێکه لە باوتـرین جـۆرەکانی هـونـه‌ر، بایـه‌خی هـونـه‌ری و جـوانی هـه‌یه. سـینه‌ما یه‌کـێکه له هـۆکارەکانی راگه‌یـانـدن و زۆرتـرین هـه‌وادارانی هـه‌یه. سـیـنه‌ما پیـشه‌سازیی هـونـه‌ری جـوڵانه.
منـداڵـە خـۆشـەویستەکـانـمـان جـگەرگـۆشەمـانـن، گـرنگـتریـن ژێـرخـانی سـتراتیـژی نەتەوەیـیمان، گەورەترین سەرمـایەی راستی و بەنـرخـترین سامانی گەلەکەمانـن، کە لە نـەوت و گاز و زێـڕ و گەوهـەر و لە هەمـوو سامانێکی کە، گرنگـتر و بە نـرخـترن.
منـداڵ کێـیە؟ وەکـوو لە (مـادەی یەکـەم) ی جـاڕنـامەی مافـەکـانی منـداڵان دا هـاتووە، وەکـوو پێـوەر و ستانـدەرێـکی جـیهـانی بـەم جـۆرە پێناسەی منـداڵ کراوە (منـداڵ ئـەو مرۆڤـەیە کە تەمەنی لە هەژدە ساڵ تێ نەپەڕیبێـت، مەگەر یاسا و وڵاتەکەی تەمەنێکی کەی بۆ دیـاری کـردووبێـت ..).
قـوتابخانەکەمان هەموو ساڵێک، لە ئاهەنگی کۆتایی ساڵی خوێنـدندا، وەک رێزلێنانێک، خـەڵاتی پێشکەش بە قـوتابییە دەرچـووە یەکەمەکان دەکرد.
هـونەرمەنـدی شۆڕشگـێڕ و پێشمەرگەی دلـێر و تێکۆشەری شار و شاخ، جوانەمەرگ (ئـازاد وەهـاب عـەبـدولـڕەحمـان) ناسـراو بە (ئـازاد خـانەقـینی) لە سـاڵی (١٩٥٨) دا، لە (گەڕەکی پاڵاوتگەی ئەڵوەند) لە شارە جوان و قەشەنگەکەی سەر (روباری ئەڵوەن)
ئـه‌مــــڕۆ جــــــه‌ژنـی نـــــــــه‌‌ورۆزە
جــــــه‌ژنـی کـــــــوردە پـــــــــیـرۆزە
هەمـوو ئـەو قـسانەی کە شـرۆڤـەکارانی ســیاسی و شـارەزایانی سـەربـازی دەربـارەی جەنگی نێوان رووسیا و ئۆکرانیا وتوویانە، گەیشتوون بەو ئەنجامەی کە دیار نییە ئەم جەنـگە بە چـی دەگـات
پـزیشکەکە زۆر بە خـێرایی هـاتە نـاو نەخـۆشخـانەکەوە، بۆ ئەوەی نەشـتەرگـەری بۆ منداڵێک بکات.
هەموو ساڵـێک لە رۆژی (١٤/ فـێبریـوەری) دا، عـاشـقان بە بۆنـەی رۆژی جـیهـانی (رۆژی خۆشەویستی ـ ڤـاڵانتاین)یەوە، کە رۆژی نوێبوونەوەی خۆشەویستی و ژیانە. پیـرۆزبایی لە یەکـتری دەکەن و گـوڵی سـوور و دیاری پێـشکەش بە یەکـتری دەکـەن.
سێ پەپـوولەی بچکـۆلە و جـوان و رەنگ جیـاواز، سوور و سـپی و سـەوز، بـوون بە هـاوڕێ. دڵسۆزی یەکتری. لە وەرزی بەهاردا، هەموو رۆژێک، لە گوڵزارێکی گەورەی گـوڵ هـەمـەڕەنگـدا، بە یەکـتری دەگەیشـتن. لەبـەر هـەتـاوی گەرمـدا لەسـەر ئـەم گـوڵ و ئەو گـوڵـدا دەنیشـتنەوە، تێـر شـیلەی هـەڵاڵـەیـان دەمـژی.
کوردستان لە ئەوپەڕی باکووریەوە بۆ ئەوپەڕی باشووری، لە ئەوپەڕی رۆژهـەڵاتیەوە بۆ ئەوپەڕی رۆژئاوای، بە زەوی و ئاسمانیەوە، بە شاخ و گـرد و دۆڵ و دەشتیەوە،
ئێـران لە رێی هـزر و رۆشـنبیری و مەزهـەبییەوە عـێراقی داگـیرکردووە. داگـیرکردنی عـێراق لە لایەن ئیمپریالـیزمی ئێرانییەوە، داگیرکردنێکی ماوە درێـژ دەبێت، شوێنەوار و زیـانەکـانی، لە هەموو شـێوە ئیمـپریالـیزمە نـوێ و کۆنـەکان زیاتـرە.
لە ئەمـڕۆدا، لە تورکیای ئەردۆگـانی دا، تورکیای زینـدانیستان، لە سـایەی دەسەڵاتێکی دیکتاتۆری و فاشستیدا، ژمارەیەکی زۆری خەڵکی تـورکیا بەدەست بێکاری و هەژاری
ماڵمان لە شاری کەرکـووک لە گەڕەکی شۆڕیجـە بوو. لە پـۆلی پێنجەم لە قوتابخـانەی شۆڕیجـەی سەرەتـایی بووم. لە منـداڵانی کـۆڵانـەکەی خۆمـان و لە کـۆڵانـێک پێشتر وکۆڵانـەکەی دوای کۆڵانەکەمـانەوە،
“قـه‌ده‌م خـێـر ئـه‌ی خوشـکی پـۆڵایـیـن …. کـۆشـکی په‌هـلــه‌ویـت هـێـنــایه لـه‌رزیـن”
هەریەکە لە ئێمە ئامـانجێک یا زیاتر لە ئامانجێکمان لە ژیـاندا هەیە. هـیواخـوازین لە هـەوڵ و تێکۆشانمانـدا سەرکەوتووبین و بە ئامانجەکانمان بگەین. بەڵام سەرکەوتن و گەیشتن بە ئامـانجەکانمان، بە قسەی رووت و بە خـۆزگە و بە پاڕانەوە و پاڵـدانەوە و بێ ئـیرادە و بێ قـوربانیـدان نایـەنەدی.
بەیانی رۆژێـکی بەهـار، لە دامێنی چیـایەکی بەرزی کوردسـتان، لەسەر تاشە بەردێکی قـووچ و بەرزدا، کـەوێـک نیشتبـۆوە. پـڕ بە گـەرووی دەیقـاسپانـد. رێـوییـەک بیـنی و لە خۆشـیدا کـەوتە هەڵپەڕیـن.
ئەردۆگانی رەگەزپەرست و دیکتاتۆری سەرکۆماری تورکیای زیندانستان. دوای ئەوەی کە بە هـۆی سیاسەتە چەوت و سەقەتەکـانی و قـورخکردن و تاكـڕەوی لە دەسەڵات و لە بڕیارەکانی تورکیادا،
گوڵنـاز و شابـاز، کچـێکی جـوانکـیلەی نـۆ مانـگانیـان هـەبـوو. نـاوی “لانـە” بـوو.
هـاوڵاتییەکی تـورکی خانـەنشین، کە تەمـەنی حەفـتا و پێـنج سـاڵە. وتی: تـامی گـۆشـتم لەبیرچـۆتـەوە! ئـەی پـارە چـییە؟
لە ئەمـڕۆدا، لە ئەنجـامی کاردانـەوەی ئەو هەموو ســتەم و نـاڕەوایی و نایـەکسانی و نادادپەروەری و تونـدوتیژی و پێشێلکارییانەی کە لە کۆمەڵگای کوردیمانـدا،
وەرزشـوانی رمهـاوێـژی جـوانی پـۆڵـەنـدی، خاتـوو (مـاریـا ماکـدالینا ئەنـدرێتشـیک)ی تەمەن (٢٥) ساڵان، کە لە خـولی یارییەکـانی ئۆڵومپی هاوینەی (٢٠٢٠)، کە بە هـوی کۆرۆنـاوە لیـژنەی ئـۆڵـۆمپی نێـودەوڵەتی دوای خـست
سەرەڕای ئەو مـاوە زۆرەی کە بەسەر سەرهـەڵـدانی ئـەدەبی منـداڵانـدا تێپەڕیـوە، لە راستیدا تا ئەمڕۆش دەقـێکی یەکگـرتووی چەسپاو، بۆ پێـناسەکـردنی چەمکی ئەدەبی منـداڵان نیـیە.
لە ئێوارەی رۆژی سێ شەممە (١٠/ ئاوگوست/٢٠٢١) لە باخچەیەکی گەڕەکی ” ئاڵتین داغ” لە شاری ئەنقـەرە”ی پایتەختی تورکیادا.
ژنـەگـونـدییـەکی تـووڕەی تـورک لـە شـارەدێـی (مـوگـلا) لـە رۆژئـاوای تـورکیـادا، کە دارستانەکانی دەسووتێن. لە ئەردۆگانی سەرۆکی تورکیا تووڕەبـوو، بە هـۆی رەفـتارە نابەجـێیەکەی ئەم دواییـەی،
کچە شاخـەوانێکی سەرکەوتـنی سەر شـاخ (سافگـول ئـارئەرسـەلان) ی تەمـەن (٣٣) ساڵ. کە کچێکی تورکە. رایگەیانـد کە بە شێوەیەکی هـێمایی شووی بە چـیای (ئاگری) لە باکووری کوردستان کـرد.
لە زمانی کوردیـدا، ئەم چـوار وشەیە (شیعـر، هـۆنـراوە، هەڵبەست، هـۆازان) بۆ یەک مەبەست بەکاردەهـێنرێن. بەڵام وشەی (شیعـر) زیـاتر بەکـاری دەهـێنین و زیاتریش لە ئەدەبی کوردیدا دەقی گرتووە.
کات و شوێن، دوو رەگەزی بنەڕەتین لە چیرۆکی منداڵاندا، ناکرێت فەرامۆش بکـرین، چونکە بەبێ کات و شوێن، لێکـدانەوە بۆ رووداوەکان ناکـرێت، گەر بە کات و شوێنی دیاریکراوەوە نەبەسترێنەوە.
خاتـوو (گـرو ئـوستین داڵ) نووسەرێکی ناسراوی پسـپۆری بـواری ئـەدەبی منـداڵانە. ناوی لە ریـزبەندیی لیستی نووسەرە بەناوبانگەکانی نەرویج دایە. گـرو داڵ شاعـیر و چیرۆکنووس و پەخشاننووس و رۆماننووس و درامانووسە.
مـام فەرهـاد لە گونـدێکی گـەورەی کوردستاندا، لەگەڵ خـێزانەکەیـدا بە خۆشی دەژیـان. پیـاوێـکی چـیرۆکخـوانی روخـۆش و قـسەخـۆش بـوو. هەمـووان خـۆشـیان دەویـسـت. تا رادەیـەکـیش دەیتـوانی بە کـوردی بخـوێـنێـتەوە و بنـووسـیـت.
گۆرانییە فۆلکلۆرییەکان، بەشێکی گرنگن لە فۆلکلۆری هەر گەلێک. هەموو چین و توێژەکانی خەڵکی حەزیان لەو گۆرانییانە هەیە. ناشزانـرێت کە بۆ یەکەمین جار کێن ئاوازیان بۆ داناون، یان کێن وتوویانن.
دیالـۆگ یا (گفـتوگـۆ) یەکـێکە لە کۆڵەکەکـانی بنیاتنـانی چـیرۆک بە گـشتی و چـیرۆکی منـداڵان بە تایبەتی. کە گرنگی لە گـرنگی و بایەخی کۆڵەکەکانی تری چـیرۆکی منداڵان کەمـتر نییە.
زۆربەی خوێنەران و نووسەران، بە تایبەتیش نووسەرانی بواری چـیرۆک بۆ مـنداڵان، بڕوایان بە بێگومانی کۆتاییەکی شاد لە چیرۆکی منداڵاندا هەیە. بەو هـیوایەی کە هـیوا و گەشبینی و وێنەیەکی باشـتری ژیـان و داهـاتـوویەکی گەشـتر لە هـۆش و هەسـت و لە دەروونی منـداڵانی تامـەزرۆی چـیرۆکـدا بـڕوێـنن.
تورکیا رەگەزپـەرست، کە دوورە لە هەموو بەهایەکی رەوشتی و لە سۆز و هەستـێکی مرۆڤایەتی. تەنیا بە رەشەکـوژی و ژینۆسایـدی گـەلی بێـتاوانی کوردمانەوە نەوەستاوە.
پیاوێکی پـیر شـێـلمێکی چانـد. شـێـلمەکە سەوزبـوو. گـەورە و گەورە و گەورەتـر بـوو. کاتی ئەوە هـات کە هەڵـبکـێشرێت.
منداڵان لە دوای ماڵ و خێزان، لە دوای باخچەی منداڵان و دادەکان. دەچـنە قوتابخانەی سەرەتایی یا بنەڕەتی و دەبن بە قوتابیان.
ئەردۆگان لە پەڕەی خۆیـدا لە تۆڕی توێتەر، داوای لە هەموو جیهان کرد، بە تایبەتیش داوای لە دەوڵەتانی ئیسلامی کـرد. کە بجووڵـێن و بێـنەدەنـگ بۆ راگـرتنی هـێڕشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر مزگـەوتی ئەقسا و ماڵە فەلەستینیەکان.
هـەڵـۆیـەک لەسەر لـووتکە چیـایەک نیشـتبۆوە. نێچـیرێکی لەسەر زەویـدا بـەدی کـرد. هـەڵـۆکە بـۆی هـاتـە خـوارەوە تا بـیگـرێـت.
گـۆرانی چـوار سـاڵان، وا فـێرنەببـوو کە بابـەتـەکـانی یارییەکـانی بشکـێـنـێت. یا کـاری بشـێوی ئەنجـام بـدات.
یوری گاگارین، یه‌که‌م که‌شتیوانی بۆشاییگه‌ڕی یه‌کێتی سۆڤیه‌تی (هەڵوەشاوە) و یه‌که‌م که‌شتیوانه له جیهانـدا، که بۆ یه‌که‌م جار چووە بۆشـایی ئاسمان و خولگه‌ی زەوی و به دەوری زەویدا سوڕایه‌وە.
چیرۆکی بێـدەنگ یا “چیرۆکی وێنەیی” کە بە “چیرۆکی کێشوەربڕ” یش ناودەبرێت، بە زمانی ئینگلیزیش “سایلێنت ستۆری” یە. جۆریکە لە جۆرەکانی چیرۆک بە گشتی و لە چیرۆکی منداڵان بە تایبەتی.
ماڵی دایەگـەورەم لە گەڕەکـێکی شاری (مەهـابـاد) ە، لە رۆژهەڵاتی کوردسـتان. لەگەڵ کوڕە بچووکەکەیدا، خاڵە (دڵشـاد) م، لە خـانوویەکی گەورەدا دەژین، کە شەش ژووری تێـدایە.
رۆژی چوارشەمە (١٧/ ئادار/٢٠٢١) لە دانیشتنی پەرلەمانی تورکیا، بڕیاری دەرکردن و هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەڕلەمانتاری کورد (عومەر فاروق جەرجەرلی ئۆغـڵو)
جوانترین پیرۆزبایی لە هەموو خوشک و برایەکی کوردستان پەروەر دەکەین لە کوردسـتان بن یا لە هـەر شـوێنـێکی هـەنـدەرابن.. نـەورۆز پیـرۆزتـرین و دێـرنیـترین شاجـەژنی نەتـەوەیی کـوردە.
پەروەردەکـردنی منـداڵانی کوردمـان بە پوخـتی و بە دروستی، ئەرکـێکی زۆر پیـرۆز و گرنگە، بەرپـرسیارێتییەکی گەورە و هەستیار و چارەنـووسسازە.
ئێـوارەی رۆژی پێنج شەممە (١٨ی فێبرواری٢٠٢١) کەشتی ئاسمانی (پیرسیڤـیرانس) کە سەر بە ئاژانسی بۆشـاییەگەڕیی ئەمریکی “ناسا”یە، بە نەرمی و ئاسایی لە شوێنی دیاریکراوی (جیزیـرۆ) لەسەر هەسارەی (مەریـخ) دا نیشتەوە.
ڤاڵنتینا تریشکۆڤای رووسی، یەکەم ژن و بچووکترین ژن لە تەمەندا، بۆ یەکەم جـار لە مێژووی جیهاندا. لە تەمەنی (٢٦) ساڵیدا، لە رۆژی (١٦/ یۆنیۆ/١٩٦٣) دا،
رۆژنامەگەریی لە باشووری کوردستان.. یا میدیای دەسەڵاتـە یا کاری رۆژنامەیی نییە.
دەشێ پێناسەکردنی جوانی زۆر ئاسان نەبێ، چونکە ئەم زاراوەیە پێویستی بە پێناسەی جـیاواز هەیە. بۆ روونکردنەوە بە شێوەیەکی ساکار، جـوانی بریتییە لە خۆشەویستی و لە کۆششکردن بە دوای جوانیدا.هەروەکو لە هونەر و جووڵە و موزیک وژیاندا هەیە.
تورکیا رەگـەزپـەرسترین و تیـرۆریسـترین دەوڵـەتە لـە هەمـوو جـیهـانـدا. لە دەسـەڵاتی عوسمانییە داگیرکەر و خوێنڕێژ و تاڵانکەر و کاولکەرەکانەوە، لە ئەتاتورکی ناڕەسەنی گـۆڕبەگـۆڕەوە، تا دەگـاتە ئەردۆگـانی دیکتاتـۆری سیکـۆپاتی.
منـداڵێکی کوردمـان کە ناوی (یـوسف ئـۆرهـان ڤـالـینجا ئـۆغـڵو) ە، تەمەنی (٨) ساڵە. خـەڵکی پارێـزگای (هـاکاری) یە، لـە باکـووری کوردسـتان. پـۆلی سێی سـەرەتـاییە لـە قوتابخانەی (شەهـید سەڵاحەدین) لە هاکاری. زۆر لە بـیرکاری”ماتماتیک” دا زیرەکە.
کچۆڵەی جوانکیلە و رووخۆش (ئالیـتا ئانـدرا) لە باوکێکی ئوسترالی (مایکل ئانـدرا) و لە دایکێکی رووسی (نیکا کڵاشینکـۆڤـا) لە (٩/ یونـایەر/٢٠٠٧) لە شاری (مێلـبۆرن) لە ئوسترالیا لەدایکبووە. بە باشی بە زمانی ئینگلیزی و رووسی قسەدەکا و دەنووسێ. دایک و باوکی دوو هـونەرمەنـدی شـێوەکـاری ناسراون لە ئـوسترالیادا.
جـوان کچـۆڵـەیەکی کـوردە لە باشـووری کوردسـتان. تەمەنی دوانگـزە سـاڵە، هـەمیشە خەونی بەو هـیوایەوە دەبینی کە ببێت بە یەکەمین کـچ لە هەموو جیهانـدا کە پێی بخـاتە سـەر مانـگ.
بێ هـەژمارکردنێکی زانـراو.. چـاڵی هـەژاری.. لاوانی ئێران هەڵـدەلـوشێ!
خاتو (کـریستین هـێڵگە گـۆنـاسدوتـێر) بەناوبانگـترین و خۆشەویسترین چـیرۆکـنوسی منـداڵانە لە ئیسلەنـدا. بە رابـەری چـیرۆکنوسانی چـیرۆکی منـداڵان ناسراوە. کـریستین هێڵگە لە (٢٤/ نۆڤـەمبەر/١٩٦٣) لە شاری (ریكیافـیك) ی پایتەختی ئیسلەنـدا لەدایک بـوە. لە منـداڵـییەوە هـۆگـری خوێنـدنەوە و نوسین بـوە.
کچۆڵەی روخۆش (لیـدیـا ئـارۆن سیباستیان) لە شاری (لەنـدەن) لە بریتانیا لەدایکـبوە. خـێزانەکەیان بە رەسەن هـێندین، دایک و باوکی خـەڵکی ویلایـەتی (کـیراڵا)ی باشوری هیندستانن.
ئەو دەوڵەتەی ئێستا بە تورکیا ناودەبرێ، وڵاتی تورکان نییە، وڵاتی رەسەنی نەتـەوەی کورد و یۆنانی و ئەرمەنییەکانە. عوسمانییە تورکەکان داگیریان کرد و لە دواییدا ناویان لێنا تورکیا.
لە کۆندا، نوسەران بە شەرم و ترسەوە رویان لە بواری ئەدەب و نوسین بۆ منداڵان دەکرد. لە ترسی ئەوەی کە ناوبانگیان نەزڕێ و بە چاوێکی کەمتر لێیان نەڕوانن و
لە روسیا وەرزی بـاران بـارین بـو. لە دێیـەکی روسـیادا، ئـاوی بـاران لە جـۆگـەیەکەوە سـەریکـرد و بەسـەر شەقـامەکـەدا دەڕۆیـی. بـاران لـێـیکـردەوە.
دوو کەوبـاز، دوو کـەوی نـێرەی ئـازایان هـەبـوون. لەنـاو قەفـەزدا بەنـدیان کردبوون. رۆژێک هەردوو کەوبازەکە، گرەویان لەسەر ئەوە کرد، کە کەوەکەی کێیان لەوی تریان ئازاتـرە.
لە ساڵی (١٩٥٤) دا، کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان، داوای لە هەموو وڵاتانی جیهان کرد، کە رۆژێک بە ناوی (رۆژی جـیهـانی منـداڵان) دیاری بکەن. لەم رۆژەدا ئاهـەنگ بگـێڕن، بـەوەی کە رۆژێـکە بۆ بـرایـەتی و لەیکـتێگەیشتن لە نێـوان منـداڵاندا، لەسەر ئاستی جیهانیـدا. بۆ کارکـردنیش بۆ خۆشی و شـادی منـداڵان لە جیهـانـدا.
بۆ ماوەی چەندین سەدە لە جیهاندا، زیانێکی نەژمێر بە مرۆڤ و مرۆڤایەتی کەوت، بە زاڵـبوونی پیاو و پیاوسالاری. بە هۆی پاوانکردنی بەهـرە و بلیمەتییەکانی ژنان.
(جـۆن دێـوی) ده‌ڵێت:”منـداڵ ئەو خـۆرە گەشـەیە، کە هەمـوو دەزگـا پەروەردەییەکان بە دەوریـدا دەسووڕێنـەوە”
لە دوای کێبڕکێیەکی سەرسەختی دیموکراتییانە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی تازەی ئەمریکا بۆ ماوەی چـوار ساڵی داهاتوو.
نیکۆل جێمس بار کچۆڵەیەکی ته‌مه‌ن (١٢) ساڵانی جوان و رووخۆش و خوێن شیرینە. لەدایکبووی ئینگـلتەرایە. لە خێزانێکی قەرەجی کۆچەرییە. باوکیشی هەر لە ئینگـلتەرا لەدایکـبووە. بە ڕەسنیش هـیندین و زۆر لە مێـژەوە بنەماڵەکـەیان هـاتوونەتە بریتـانیا.
(ئه‌لـبێرت ئەنیشـتاین) دەڵێ:” گەر دەتـەوێ منـداڵەکەت زیـرەک بێ، چـیرۆکی خەیـاڵی بۆ بخـوێنـەوە. گەر دەتـەوێ زیرەکـتر بێ، چـیرۆکی خەیـاڵی زیاتـری بۆ بخـوێنـەوە..”
لە سەردەمێکی رابردوودا، شایەکی زۆر زیرەک و دانا و زانا هەبوو، هەردەم دەیویست لە رێی تاقیکردنەوە و کاری کردارییەوە، گەلەکەی فـێری کۆشش و کاری جـوان و وانە و پەنـدی بەسوود بکات.
گەلی کوردی تێکۆشەر و خۆڕاگر و کۆڵنەدەر و شۆڕشگێڕ و قارەمانمان لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا، لە پێناوی رزگـاری کوردستان و ئـازادی کورد و بەدستهـێنانی مافـە رەوا نەتەوەییەکانمان،
گەلێ لە منـداڵان، هـەر لە تەمـەنێکی بچـووکـدا، زیـرەکی و بلـیمەتیـان دەردەکـەون و پێشبینی ئەوەیان لێدەکرێ، کە لە داهاتوودا هەڵبکەون و ببن بە کەسایەتێیەکی ناسراو.
دوای ئەوەی کە بۆ یەکەمین جار لە ساڵرۆژی (٥/ ئوكتۆبه‌ر/١٩٩٤) بە فەرمی کرا بە (رۆژی جیهانی مامۆستایان)، لەو ساڵە و لە رۆژی (٥/ ئوکتۆبەر)ی هەموو ساڵێک دا،
زیرەکی دەستکرد و کاریگەرێتی لەسەر مرۆڤایەتی ٣-٣، ئامادەکردن و وەرگیڕانی: ھەڵۆ بەرزنجەیی
دیداری پێوەندییە نێونەتەوەییەکانی حیزبی دێموکرات لە ئۆتریش لەگەڵ ئەندام پارلمانێکی ئەو وڵاتە
بەشداری لە یادی ٤٨ ساڵەی دامەزرانی یەکیەتی نیشتمانی کوردستان لە ئوتریش
راپەڕینی کۆمەڵەی ژێ کاف چ بوو؟
کەسی نەشـیاوە لە شـوێنی شـیاودا.. رەزا شـوان
دیسانەوە لەسێدارەدان، نەرگس هاشمی
کۆماری ئیسلامی و سنووردارکردنی سوونییەکان، نەرگس هاشمی
لۆزان؛ گەڕانەوە بۆ گوناهی یەکەم، عادل باخەوان
غەریبی دەردێکی گران و بەژانە، مەلا برایم مەجید پوور
جنبش نضال و حزب کمونیست ایران در یک عمل تروریستی، سەعی سەقزی 
خەونەکانم پڕن لە ئاشتی، ئیلهام مورادی
جێژنی نەتەوەی نۆرویژ، عوسمان کەوکەبی شاد
کۆبوونەوەی گرووپی ٧ لە ژاپۆن، دەرخەری کەلێن لە نێوان ئەمریکا و ئورووپا: هەڵمەت مەعرووفی- بەردەوامین و کۆڵ نادەین، مەلا برایم مەجید پوور
کتێىەکانی: بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی کورد لە رۆژھەڵاتی کوردستان و چوار چەمکی سیاسی لە ڕوانگەیەکی چەپ و کوردییەوە ، كتۆر كامەران ئەمین ئاوە- شـێواز لە وێـژەی منـداڵانـدا.. رەزا شـوان
اعدام متهمان «خانه اصفهان»؛ نماینده آلمان در پارلمان اروپا: جهان بیدار شود
اتحادیه اروپا: (PKK) جدایی طلب و تروریست میباشد، سەعی سەقزی
ههڵهاتن له ڕاستییهكان, کەریم پەرویزی
بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەی ڕەوەندی کوردی لە ئۆتریش- ڕاگەیاندن، دەزگا فەرمییەکانی ئورووپا و کۆماری ئیسلامی
- داوای پەرلەمانی سوید بۆ خستنە لیستی تیرۆری سپای پاسدارن، و. نەرگس هاشمی
پەرلەمانی سوید گەڵاڵەی بەتیرۆریست ناساندنی سوپای پاسداران لە چوارچێوەی یەکێتی ئەوروپای پەسەند کرد، : ئیدریس هاشمی
سەردانی بەشی پێوەندییە نێونەتەوەییەکانی حیزبی دێموکرات لە ئۆتریش لە حیزبی نیولیبراڵ- دێموکرات- قسە هەزارن ، هەردوویان بە کارن، مەلا برایم مەجید پوور
- (بـوکـە سـورە) ی سەردار قـادر.. رەزا شـوان
سەردانی بەشی پەیوەندیە نێونەتەوەییەکانی حدکا لە پارلمانی ئوتریش کلوبی پارلەمانتەرانی حیزبی سەوزی ئوتریش
گومان، ئیلهام موڕادی
زیرەکی دەستکرد و کاریگەرێتی لەسەر ئایندەی مرۆڤایەتی ، بەشی دووەم، ئامادەکردن و وەرگێڕانی: هەڵۆ بەرزنجەیی 
نوێژی شەو، دڵکەش قادر
جێژنی جیهانی کرێکاران لە شاری هامار، عوسمان کەوکەبی شاد
هونەرمەند هادی مەحمود (حەمە تاڵ) کۆچی دوایی کرد.
ڤیدیۆ: ڕێپێوانی لەندەن؛ کورد و ئێرانییەکان داوا لە بەریتانیا دەکەن سوپای پاسداران وەک تیرۆریست دیاری بکات.
همزمان با تشدید بحران در جمهوری اسلامی حملات و اتهام زدن ها بە احزاب کوردستانی افزایش یافتە است، د. میرو علیار- گەڵاڵەی پەرلەمانی سوید بۆ ئەوەی سوپای تێروریستیی پاسداران بخاتە لیستی تیرۆرەوە., ئا: ئیدریس هاشمی
ڕامانێک، لە ڕابردوو و ئێستا، بۆ بەدیهێنانی داهاتوو، کتێب، ئەلبورز رۆئین تەن- جـودی بلـوم رۆماننووسی مـنداڵان و نەوجەوانـان.. رەزا شـوان
پێشانگایەکی نیگارکێشی لەلایەن ئارەزوو نەسیری، هونەرمەند و نیگارکێشی کوردەوە لە شاری ڤییەنی پیتەختی وڵاتی ئۆتریش بەڕێوە چوو.
مەنشوورەکەی جۆرج تاون هەڵوەشایەوە
سۆفی مەحموود، پێشمەرگەی سەردەمی کۆماری کوردستان کۆچی دوایی کرد
گزارش تازه یک نهاد حقوق بشری از شکنجه، تجاوز جنسی، و ناپدید کردن کودکان در ایران
بایۆتێرۆریزم، عوسمان کەوکەبیشاد
رادیو همبستگی و رئیس جمهوری (عبدالله مهتدی)؟!، سەعی سەقزی- دەوڵەتـەکانی ئایدیۆلۆژی لە ئێران، و. هەڵمەت مەعرووفی
سێمینارێک سەبارەت مێژووی کورد و ڕەچەڵەکی زمانەکەی، پەرتوکی کورد کێیە؟ سۆران حەمەڕەش- پێویستە دایکان و باوکان پێشەنگی باشـبن بۆ منـداڵەکانیان.. رەزا شـوان
سەردانی بەرپرسی بەشی پێوەندیە نێونەتەوەیی یەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران
حکومەتی نۆرویژ پازدە دیپلۆماتی روسی دەرکرد، عوسمان کەوکەبیشاد- بە بۆنەی کۆچێ دوایی مامۆستا هێمن (ئەم بابەتە قسە زۆر هەڵدەگرێ بەڵام بە کورتی ئاماژەی پێ دەدەم)، هەڵمەت مەعرووفی
- سەرکوتکردنی کورد لەلایەن کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە، نووسین: نەرگس هاشمی
رۆڵی جاش لە ئەنفالدا، عەلی مەحمود محەمەد
پیاوێ مایسترۆى دڵى منە، دڵکەش قادر
نيگاى پەنجە، ئیلهام مورادى
لیستی شەهیدانی حیزبی دێمۆکرات تا 1368ی هەتاوی
ویژه برنامه: آینده احزاب کردستان ایران
فیلم: کۆماری ئیسلامیی ئێران لە درێژەی پڕۆژەی ئەمنیەتیی دەرمانداوکردنی قوتابییاندا
ناوەندی هاوکاری: داوا لە کۆمەڵگەی جیهانی دەکەین لەمەڕ دەرمانداوکردنی قوتاییان لە ئێران کۆمیتەی دەرخستنی ڕاستییەکان پێک بێنێت- هێرشی تێرۆریستی تورکیا، عوسمان کەوکەبیشاد
ئایندەی مرۆڤایەتی لگەڵ ChatGPT دا و زیرەکی دەستکرد چۆن جیهانەکەمان دەگۆڕێ؟!، بەشی یەکەم، و. ھەڵۆ بەرزنجەیی
بۆ لاوێکی بە ئاوات نەگەیشتوو” باپیر بەشیر “، سەید عەلی هاشمی- چـۆن دەبیـت بە شاعـیرێکی شیعـرنووس بۆ منـداڵان؟.. رەزا شـوان
هەڵوێستێکی سیاسی مێژووی کوردانە، عوسمان کەوکەبیشاد- سڵاو ، دڵکەش قادر
گروهی از عکاسان ایرانی عکسی مربوط به مهسا امینی را به عنوان «عکس سال ۱۴۰۱» برگزیدند
نابیناکردنی چاوی خۆپیشاندەران لە ڕێگەی فیشەک و ساچمەوە، ئیدریس هاشمی- نامۆ، ئیلهام موڕادی
بەشداری لە پانێلێکی فراکسیۆنی پارلمانی حیزبی سوسیالدیموکراتی ئوتریش بە بۆنەی نەورۆزەوە لە ناو پارلمانی ئوتریش
یادێک لە پۆلێک شەهیدی پیرانشار لە هەوشار، بەبۆنەی ١٠ی خاکەلێوە رۆژی شەهیدانی کوردستان، عەلی هاشمی- 10ی خاکە لێوە ، مەلا برایم مەجید پوور
خالد عزیزی: آلترناتیوسازی بایستی تابعی از واقعیت جامعەی ایران باشد
خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی:پرۆژەی لە چاپدانەوەی بڵاوکراوەکانی ( پاسۆک)، ژمارە ٤
نرگس محمدی از زندان: مجامع بین‌المللی برای پایان‌دادن به جمهوری اسلامی به ایرانیان کمک کنند
رێوورەسمی جەژنی نەورۆزی ٢٧٢٣ لە شاری هامار
بەڕێوەچوونی ڕێورسمی بەخاکسپاردنی خاتوو نەسرین قاسملوو لە گۆڕستانی “پیرلاشێز” لە فەرانسە
بەشداری لە خۆپیشاندانێک لە وڵاتی ئوتریش
حوسێن ئالعەلی، خۆپیشاندەرێکی تەمەن31 ساڵ، لەلایەن هێزەکانی ڕژیمەوە هێرشی کرایە
ژنە چالاکوانێکی کورد سزای زیندانی بەسەردا سەپێنرا.- شانۆ بۆ هـەرزەکاران.. گـوێـدرێـژ و گـورگ.. رەزا شـوان
ئاخوند و مافەکانی مرۆڤ، نەرگس هاشمی- ڕووخان (براندازی)ی کۆماری ئیسلامیی ئێران، ئیدریس هاشمی
