خـەڵاتگـرانی (نـۆبـڵی ئـەدەبی منـداڵان ـ ٢٠٢٢).. رەزا شـوان

دوو ساڵ جارێک لە (کۆپنهـاگن) ی پایتەختی دانیمارک، بە بۆنەی رۆژی لەدایکبوونی کـەڵـە نـووسـەری بـواری ئـەدەبیـاتی منـداڵان (ھـانـز کـریـستـیان ئەنـدەرسـین) کـە بە (باوکی چـیرۆکی ئەفـسانەیی بۆ منـداڵان) لـە جـیهـانـدا ناسـراوە.

دوو خـەڵاتی بەنـرخ، کە بەرزترین خەڵاتی نێودەوڵەتییە لە بواری ئەدەب و هـونەری وێنەکێشان بۆ منداڵان. بـە (خـەڵاتـی ئـەدەبی منـداڵان) یـا بـە (خـەڵاتـی نـۆبـڵی منـداڵان) یـش نـاودەبـرێـت، خەڵاتەکانیش بریتین لە (دوو میـدالیای زێـڕ ـ وێنەی هانـز کریستیان ئەنـدەرسین) یان بەسەرەوەیە، لەگەڵ (دوو بـڕوانـامەی دپـلۆم) لە لایەن شـاژنی دانـیمارک (مارگـرێتی دووەم)ەوە، لە ئاھـەنگـێکی شـایستەدا، پـێـشکەش دەکـرێـن بە باشـتریـن نـووسـەری کتێبی منـداڵان و بە باشـترین ھـونەرمەنـدی وێنەکـێشی کتـێـبی منـداڵان، کە لە مـاوەی ئەو دوو ساڵەی رابردوودا باشترین کتێبی منـداڵانیان چاپکردوون. کتێبەکەش لە لایەن (یەکـێتی جیهـانی بـۆ کـتێبی منـداڵان) لە شـاری (بـازل) لە سـویسرا، ئەوان کـتێبەکـان هەڵدەسەنگێنن و هەڵدەبژێرن و بڕیار لەسەر براوەی هەردوو خەڵاتی هانـز کریستیان ئەنـدەرسـین دەدەن و نـاوی بـراوەکـان رادەگـەیـەنـن. ئەگـەرچی تـا ئێـسـتا بە فـەرمی رۆژی لەدایکـبوونی نـووسـەر (ھـانـز کـریستـیان ئەنـدەرسـیـن) نـەکـراوە بـە (رۆژی جـیھـایی کـتێـبی منـداڵان) بـەڵام دانـیمارک و چـەنـد وڵاتـێکی تـر، بـۆ بەرزڕاگـرتـن و پێـزانیـنی ئەو خـزمەتـە زۆر و گـەورەیـەی کـە ھـانـز ئەنـدەرسین پێـشکەشی بـواری ئەدەبیـاتی منـداڵانی کردووە، لە ساڵـڕۆژی لەدایکبوونیـدا کە بە رۆژێکی میـژوویی و بە وەرچـەرخـانـێک لە ئـەدەبی منـداڵان لە جـیھـانـدا دادەنـرێـت، ئاھـەنـگ و چـالاکی شـایستە لـەم یـادەدا دەگـێڕن.

چـیرۆکـنووسی منـداڵان (ھـانـز کـریستیان ئەنـدەرسین) لـە رۆژی (٢/ ٤/١٨٠٥) لە لەدایکبووە. لە رۆژی (٤/ ٨/١٨٧٥) لە (کۆپنهاگن ـ دانمارک) کۆچی دوایی کردووە.

لە سـالی (١٩٥٦) وە، دەستکـرا بە خـشـیـنی (خـەڵاتی نـۆبـڵی ئـەدەبی منـداڵان) و لە ساڵی (١٩٦٦) یشدا، دەستکـرا بە بەخـشـینی خـەڵاتی وێنـەی رونکـردنـەوەی کـتـێبی منـداڵان، تا ئـێـستا هـەر دوو سـاڵ جـارێک دەدەرێـن. تـا ئـەمـڕۆ ژمـارەیـەکی زۆر لە نـووسـەرانی کـتێـبی منـداڵان و هـونـەرمەنـدانی وێنـەکـێشی روونکـردنەوەی وێنـەی کـتێبی منـداڵان لە جـیهـانـدا، ئـەم خەڵاتـەیـان وەرگـرتـوون.

لە نـووسـینـێکم دا کە لە (١٧/ ٦/ ٢٠١٢) دا لەژێـر نـاوی (کەڵـەنـووسەری جـیهـانی هـانـز کـریستیان ئەنـدەرسین) لە سایتـەکـانـدا بڵاوکـردەوە، بە درێـژی باسم لـەم کـەڵە نـووسـەرە کـردووە. بـۆێـە دووبـارەی نـاکـەیـنەوە.

دێینە سەر کورتە پێناسەیەکی خەڵاتـگـرانی (خـەڵاتی نوبـڵی ئەدەبی منـداڵان) لە ساڵی (٢٠٢٢) دا. کە پـێـشکەش بە دوو خـاتـوونی ناسـراوی بـواری نـووسـینی ئـەدەب و هـونـەری وێنەکـێـشانی کـتـێـبی منـداڵان لە جیهـانـدا کـران.

١ـ نووسەری بەنـاوبانگی فەرەنـسی دکتـۆر مـاریـا ئـۆد مـورایـل:

مـاریـا ئـۆد مـورایـل ۆورس، لە رۆژی (٦/ مایـۆ/١٩٥٤) لە شـاری (لـۆ هـاڤـرێ) لە فەرەنـسا، لە خـێزانـێکی ئـەدەبی و هـونـەری لەدایکـبـووە. بـاوکی (گـیراڵـد مـورایـل) شاعـیر بـوو، دایکی (مـاریـا تیرێـز) رۆژنامەنـووس بـوو، بـرا گەورەکەی (تـریستان) مـوزیکـژەن و ئاوازدانـەر بـوو، بـرایـەکی تری (لـۆریـس) و خوشکە بچـووکـەکەشی (ئـیـلـڤـیر) نووسـەری بـواری ئـەدەبیـاتی منـداڵانـن.

ماریا ئۆد لە ساڵی (١٩٧٣) دا، لەگەڵ فەرمانبەر (بیر رۆبەرت) دا هاوسەرگیری کرد. سێ کوڕیان هـەیە. (بنیامـین ـ ١٩٧٧) و (چـارلـز ـ ١٩٨٧) و (کـونستایـن ـ ١٩٩٤).

لە ئـێسـتادا تەمەنی مـاریـا (٦٨) سـاڵە. 

مـاریـا ئـۆد مـورایـل لە (زانکـۆی سـۆربـۆن) دکتۆرای لە ئەدەبیـاتی نـوێـدا وەرگـرت. تـێزی دکتۆراکەشی  دەربارەی (گـونجـانـدنی چـیرۆکە کـلاسیکـییەکـان بۆ منـداڵان ) ە. دکتـۆر ماریـا لەسـەر ئاستی فـەرەنسا و جیهـانـدا، نووسـەرێکی ناسـراوی ئەدەبیـاتی منـداڵان و مێـردمنـداڵانـە.

خاتـوو مـاریـا مـورایـل، رۆژنـامەنـووسێکی ناسـراو و سەرکـەوتـووە، یەکـێکـیـشە لە دەوڵەمەنترین رۆژنـامەنووسانی جیهـان، ناویشی لە لـیستی رۆژنـامەنـووسە ناسراو و ناودارەکـانی جیهـان تـۆمارکـراوە و پێـگەیـەکی بـاڵای لەنـێو رۆژنـامەنووسانـدا هـەیە.

ماریـا پارێـزگاری لە تایبەتمەندییەکانی کەسایەتی و لە سۆزداریی ژیانی دەکات و خۆی بێ دڵی نەکردووە. کەسایەتییەکی رێزدار و خۆشەویست و هـاوڕێ دۆست و سۆشیالە.

ماریـا مورایـل لە منـداڵییەوە هـۆگـری خوێندنەوە بـووە. لە تەمـەنی دوانـزە ساڵـییەوە، دەسـتی بە نووسـین کـردووە.

ماریـا لە نێوان ساڵانی (١٩٨٠ـ ١٩٨٧) دا، زیاتر لە (١٠٠) کورتە چـیرۆکی نووسی، بەشـێکی زۆریـان بـۆ منـداڵانـن، لە گـۆڤـارەکـانی ژنـانـدا بـڵاوی کـردوونـەتەوە.

ماریـا مورایـل لە ساڵی (١٩٨٥) دا، یەکـەم رۆمـانی بۆ گەورەکـان نووسی و چاپیکرد. لە ساڵی (١٩٨٧) تیشدا، یەکەم رۆمانی بۆ منـداڵان نووسی بە ناوی مـیسنـێر (نهـێنی) و چاپیکـرد و بـڵاوی کـردەوە. لـەم ساڵەوە خـۆی بـۆی نـووسـینی ئـەدەبیـاتی منـداڵان و مـێردمنـداڵان تەرخـانکـرد.

ماریـا مـورایل بەهـرەی ئەوەشی هەیە کە هـەمیشە هـەوڵی دروستکـردنی ئەوەی داوە، کە کارەکتەرەکانی چـیرۆک و رۆمانەکانی، پەیوەنـدییەکی نزیکی تایبـەتیـیان بە منـداڵان و مێـردمنـداڵانی خـوێـنـەرەوە هـەبـێـت. بابـەتی چـیرۆک و رۆمـانـەکـانـیـشی: سـیاسی، مـێـژوویی، خـۆشـەویـستی، رەخـنـەیی، کـۆمـەڵایـەتی، ئەدەبیـاتی منـداڵان، کـۆمـیـدی، سەرەکـێشی، فـانتـازی، خـەیـاڵـئامـێزی، گوزارشـتکـردن لە ژیـانی رۆژانـەی منـداڵان.

مـاریـا مـورایـل، تا ئێستا نـزیکەی (١٠٠) کـتـێبی نووسیوە و چـاپی کردووە، بەشێکی زۆری کـتێـبەکانی بۆ منـداڵانن. مـاریـا جەخـت لەوە دەکـات، پێویستە چـیرۆکی منـداڵان بە کۆتاییـەکی شـاد بێت نـەک بە کۆتـاییـەکی خـەمگـین. کـتێبەکـانی جـێێ رەزامـەنـدیی خوێنـەران و رەخـنەگـرانـە. هـەردەمیـش هـەوڵی باشـترکـردنیـانی داوە. زۆر جـاریـش پـێـش چـاپی دووەمیـان، چـاوخـشانی بە کـتێبەکانیـدا کـردوون و دەسـتکاری کـردوون. تا بـۆ خـوێنـدنـەوەی منـداڵان و مـێردمنـداڵانی ئـەم سـەردەمە گـونجـاوبـن. کـتـێبەکـانی وەریـانگـێڕاون بـۆ سـەر نـزیـکەی (٣٠) زمـانی جـیهـانی. بەشـێکـیش لـە چـیرۆک و لە رۆمانەکانی، سـیناریـۆیان بـۆ نووسیون و کراوان بە زنجـیرە درامـای تەلەفـزیـۆنی و بە فـیـلمی سـینەمـایی. بە ملیۆنـان دانـەش لە جیهـانـدا، لە کـتێبەکـانی فـرۆشـراون.

تا ئەمـڕۆ لە فەرەنسا و لە دەرەوەدا، خـەڵاتـێکی زۆریان پـێـشکەش بە ماریا کردووە.

ماریا زۆریش گەشتی وڵاتان دەکات و چاوی بە هـەنـدێ لەو خوێنەرانە دەکەوێت، کە کـتێبەکانیان خوێنـدوونەتەوە. دەیەوێت گـوێی لە را و لە رەخنـەکانیان بێت دەربـارەی کـتێبە چاپکـراوە وەرگـێڕاوەکـانی بـۆ زمانـەکانی تـر.

دکتـۆر مـاریـا، چـالاکـوانـێکی چـالاکـیـشە، لە بـواری قـەڵاچـۆکـردنی نەخـوێنـدەواری،  لە گەشـەکـردن و بەرزکـردنـەوەی ئاسـتی خـوێـنـدوەی منـداڵان. داکـۆکـیکـەریـشە لە مـافـەکـانی منـداڵانی پـەنـابـەر و لە پـەنـابەران لـە فـەرەنـسـادا.

دکتۆر ماریـا مورایـل، لەم ساڵانـدا(١٩٩٦، ١٩٩٨، ٢٠١٨، ٢٠٢٠) نـاوی لە لیستی کۆتـایی ناوی نووسەرە هـەڵـبژێـراوەکان بـوو، بـۆ وەرگـرتنی خـڵاتی هـانز کریسـتیان ئەنـدەرسـین (خـەڵاتی نـۆبـڵی ئـەدەبی منـداڵان).

(دەستەی جـیهـانی بۆ کـتـێـبی منـداڵان) خەڵاتی هـانـز کـریسـتیان ئەنـدەرسـین (خەڵاتی نـۆبـڵی ئەدەبی منـداڵان) ی ساڵی (٢٠٢٢) یان بەخـشی بە دکتۆر ماریا ئـۆد مـورایـل و بە شـایەنی ئـەم خـەڵاتـەیـان زانی.

ھـیوادارین ئـەو رۆژەش ببینین کە نـووسـەرێک یا وێنەکـێـشێکی کوردمـان، لە بـواری نووسین و وێنەکـێـشانی کـتێـبی منـداڵان، شایەنی وەرگـرتنی ئەم خەڵاتـە جیهـانییە بـن.

من لە نـاخی دڵـمەوە دەڵـێم، کەڵەنـووسەری کوردمـان مامۆسـتا (لەتـیـف هـەڵمەت) لە بواری ئەدەبیاتی منـداڵان لە (چـیرۆک و هـۆنـراوە) دا شایەنی ئەوەیە کە بۆ وەرگـرتنی خەڵاتی (ھـانـز کـریـستـیان ئەنـدەرسـین ـ نـۆبـڵی ئـەدەبی منـداڵان) کـانـدیـد بکـرێـت. بە مەرجێک کۆمەڵێک لە چیرۆکەکانی بۆ منـداڵان، گوڵبژێـر بکرێن و لە کتێبێکـدا بە ناوی (هـەڵـبـژاردە لە چـیرۆکەکانـم بۆ منـداڵان)، لە لایـەن وەرگـێڕێـکی بە تـوانـای کوردمـان وەریانبگـێڕێت بۆ سەر زمـانی ئینگـلـیزی. گەر خەڵاتەکەش نەباتەوە، بەشـداریکـردن و کانـدیـدکـردن و تـۆمـارکـردنی نـاوی لەتـیـف هـەڵـمـەت لە (لـیـستی هـەڵـبـژێـراوان) بـۆ وەرگـرتـنی ئـەم خـەڵاتە، شـانـازییـە بـۆ نـووسـەران و بـۆ ئەدەبـیـاتی منـداڵانی کـورد.

٢ـ وێنەکێش سـوزی لـی، خەڵاتگـری باشترین وێنەکێشی کـتێبی منـداڵان:

سـوزی لی، هـاوڵاتیـیەکی کۆماری کۆریـای باشوورە. لە رۆژی (٩/ شوبـات/ ١٩٧٤) لە شاری (سیئۆل) ی پایتەختی کۆمـاری کۆریـای باشوور، لە ماڵـێکی هـونەردۆست و کـتـێبـدۆستی پـڕ لە کـتێـب لەدایـکبـووە. لە تەمـەنـێکی بچـووکـدا، هـۆگـری هـونـەری وێنـەکـێـشـان بـوو و دەستی بە وێـنـەکـێـشـان کـرد.

سـوزی لی، لە زانکـۆی نیـشـتـمانی سیـئۆل، بەکالۆریـۆسی لە هـونـەرە جـوانەکـان لە هـونـەری وێنـەکـێشـیدا وەرگـرتـووە. وەک هـونەرمـەنـدێـکی وێنـەکـێـشی پـیـشـەیی و لێهـاتـوو دەسـتی بە وێنـەکـێـشان کـرد.

سـوزی لی، وێنەکـێـش و نووسـەرێکی بە توانـای بـواری نووسـینی چـیرۆکی منـداڵانە. جەنـد چـیرۆکی جـوانی بـۆ منـداڵان نووسـیوە خـۆێ وێنـەکـانی بـۆ کـێـشاون. هـۆگـری نـووسینی کـتێـبی چـیرۆکی وێنـەییـە بۆ منـداڵان. هـەنـدێ لە چـیرۆکـەکـانی بۆ منـداڵان تەنیـا (چـیرۆکی وێنـەیی) ن، بێ ئـەوەی هـیچ وشەیـەکیـان تێـدابـێـت.

سـوزی لی هـەر لە بـواری هـونـەری وێنەکـێـشانی کـتێـبی وێنـەیی منـداڵان، لـە ساڵی (٢٠٠١) دا، لە کۆلـێژی هـونەری (کامـبەرۆیـڵ) لە لەنـدەن لە بەریتـانیـا، بـڕوانامەی مـاسـتەری وەرگـرت. پـرۆژەی مـاسـتەرنـامـەکـەشی کـتـێـبی (ئـەلـیـس لـە وڵاتـی سەرسوڕهـێنەردا) یە. چاپیکـرد و بڵاوی کردەوە. هـەر لە رێی ئەم کـتێبەشەوە ناسرا.

سـۆزی لی وەک وێنەکێشـێکی کتێبی منـداڵان، لە کۆریا و لە جیهـانـدا ناوبانگی هـەیە.

سوزی وەک هونەرمەنـدێکی داهـێنەر، بە دواداچـوون بۆ ئەو چـێژ و گـرژییانە دەکات کە لە نێـوان راستی و فـانتـازی دایـە. بە نووسـیـنی ئـەم سێ چـیرۆکە وێنەییـانەی بـۆ منـداڵان (ئاوێـنـە، شەپـۆل. سـێـبەر) سەرەنجی هەزاران هەواداری چیرۆکی منداڵان و رەخنـەگـرانی لە جـیهـانـدا بەدەستهـێـناوە. سـوزی لی، بە چـیرۆکنووسـێکی چـیرۆکی وێنـەیی بێ وشـە یا چـیرۆکی بـێـدەنـگ ناسـراوە.

سـوزی لی، تا ئێستا چەنـدین پێـشانگای تایبەتی لە کۆریا و لەوڵاتانی ئەوروپـا و ئاسیا و ئەمریکادا کـردۆتـەوە. لە کـۆریا و لە دەرەوەدا چەنـدین خەڵاتیان پێشکەش کـردووە. لەوانەش: هەردوو کتێبی ( شەپۆل، سێبەر) لە لایەن (نیۆیـۆرک تایـمز) ەوە، لە ساڵی (٢٠٠٨) و (٢٠١٠) دا. خـەڵاتی (باشـترین کـتێـبی وێنـەیی منـداڵان) یان پێـبەخـشی. کتێبی (شەپۆل) لە (٢٠٠٨) دا وەک باشترین دەق لە لایەن (کۆمەڵەی وێنەکێشان) وە، میـدالیای زیـڕی هـونەری رەسەنیـان پـێـبەخـشی.  لە ساڵانی (٢٠٠٨) و (٢٠١٣) دا (خـەڵاتی کـتێـبی کـۆریـا) یان پێبەخـشی. لە ساڵی (٢٠١٣) دا، خـەڵاتی کـتێـبی گـلـوپ هـۆرن، بـۆ (باشـترین کـتێب لە ئەدەبیـاتی منـداڵان) یـان پێـبەخـشی.

ناوی سـوزی لی، لە ساڵی (٢٠١٦) دا، لەنـاو لـیستی کـۆتـایی هـەڵـبژێـراوەکـان بـوو، بۆ وەرگرتـنی خەڵاتی هـانـز کریستیان ئەنـدەرسـین (خـەڵاتی نـۆبـڵی ئەدەبی منـداڵان).

سۆزی لی، لە ساڵی رابـردوو (٢٠٢٢) کە وەکو باشترین وێنەکێشی کتێبی منـداڵان لە جیهـانـدا، لایـەن یەکـێتی نێـودەوڵەتی بـۆ کـتێبی منـداڵان هـەڵـبژێـراو. لەلایـەن شاژنی دانیمارگ، مارگرێتی دووەم خەڵاتی هانز کریستیان ئەندەرسین (نۆبـڵی ئەدەبی منداڵان) و (بـڕوانامەی دپـلـۆم) ی پـێـشکەش کـرا.

سـوزی لی، شۆڕەسوارێکی ناسراوی بواری نووسینی (کـتێبی وێنـەیی بۆ منـداڵان) نە لە جـیهـاندا. پەیوەندییەکی زۆریشی لەگەڵ خوێنەران لە زۆر لە وڵاتانی جیهـان هـەیە.

لـە سـاڵی (٢٠٢٢) دا، لـە لایـەن (دەسـتەی نێـودەوڵـەتی بـۆ کـتـێـبی منـداڵان) کە نووسینگەکەیان لە شاری (بـازل) لە سـویسرایـە. لە (٣٣) دەوڵـەت لە جیهـانـدا (٦٦) وێنەكـێـشیان بـۆ وەرگـرتـنی خـەڵاتی هـانـز کـریستیان هـەڵـبژێـرا بـوون. یەکـێک لەو وێنەکـێشانە سـوزی لی بـوو. لە دوا لیـستی نـاوی هەڵبژێـراوەکان کە (٦) وێنەکـێش بـوون (سـوزی لی) وەک باشترین وێنەکـێشی، وێنەی کـتێبی منـداڵان لە جیهـانـدا، لە لایەن (دەستەی نێودەوڵەتی بۆ کـتێبی منـداڵان) بۆ وەرگرتنی خەڵاتی (نـۆبـڵی ئەدەبی منـداڵان) هـەڵـبژێـرا.

لە لایەن شاژنی دانیمارک (مارگرێتی دووەم) ەوە، خەڵاتی هـانز کریستیان ئەندەرسین، میدالیای زێری (نۆبڵی ئەدەبی منداڵان) و (بڕوانامەی دپلۆم)ی بە سوزی لی بەخـشی.

سـوزی لی، یەکـەم کـۆرییە کە ئـەم خـەڵاتە وەربگـرێـت، دووەم ئاسیایشە کە لە دوای وێنەکێـش (میتسۆ ماسا ئانـۆ) ژاپـۆنی ئـەم خـەڵاتە وەربگـرێـت، کە میتسـۆ مـاسـا لە ساڵی (١٩٨٤) دا وەریگـرت.

سـوزی لی دەڵێت:”شانازی و شکۆدارییە بۆ من، کە لەگەڵ کاندیدکـراوانی مەزنـدا، بۆ بـۆ وەرگـرتـنی ئـەم خـەڵاتە کانـدیـد کـرام. رێـز لە هـەمـوویـان دەگـرم”.

 وتیشی:”دڵخۆشیشم، کە ئەم خـەڵاتە وەک هـێمایەکی دانـانپێـنانە بە ئەدەبی منـداڵانی کـۆری لـە هـەمـوو جـیهـانـدا”.

رەزا شـوان

(*) بـۆ ئـەم نووسـینەم، سـوودم لە چـەنـد سـایتـێکی ئـینگـلـیزی وەرگـرتـووە.