بۆ چی ڕێکەوتن و هاوپیمانی، وڵاتانی کەنداو، بە ڕێبەری سعوودییە؟، حەسەن پاڵانی

هە موو ئەو گریمانە  دیرۆکیانەی لە دوای شەڕی یەکم و دووەمەی جیهانی و ئاکام بەندی دوو قووتبی ڕۆژئاواو و رۆژهەڵات.

بۆ ئەوەی هەر کام لەم هێزو بەرانە بتوانن، بۆ بەهێز کردنی بەرەو پشت بەڕەی خۆیان و جەبهەگیری زیاتر لە بەرانبەر یەکتردا، تەنها لە وەڵاتانی سەر حەوزەی خۆیان و دەوروبەریان نەمێنێت و بۆ یارگیری زیاتر هانایان بۆ زۆر وەڵات ودەسڵاتی پێچەوانەی، سیستمی دەسڵات داری خۆیان دەبرد، تەنها بۆ بە هێز کردنی خەوونی پان دەسڵات خوازی خۆیان و بە هێز کردنی پانتایی بەرەکەییان . بۆ ئەوەش هەر کام وەڵاتانی ڕٶژئاوای و ڕۆژهەڵاتێش، دوای شەڕەکانی یەکەم و دووهەمی جیهانی، بە تایبەت تا کۆتایی هاتنی شەری ساردی بینی هەمان بلووک هەمان سیاسەتیان پەیرەو دەکرد. تا ئەوەی کە دنیا پێی نایە قۆناغێکی یەک جەمسەری ونزیک بە  تواوی ئەوچاڵی وبەرزییەی کە لە بەر دەمی وەڵاتانی رۆژ ئاوایدا هەبوو تا ڕادەییەکی باش هەموار کراو ڕۆژئاوا بوو بە دینەمۆی هێزێکی نیونەتەوەیی، بە هێز لە ئاستی دوونیاداو بە کردەوە، بوونی فیزیکی لە زۆر گۆشەو کەناری ئەم گۆی زەوییە سەپاند. 

بە سرنجدان بە هەموو ئەو ئاڵووگۆڕانەی لە دوای شەڕی یەکەم و دووهەمی جیهانی و  کۆتایی هاتنی شەری سارد، وەڵاتانی ڕۆژئاوایی ئەو جار رووی خۆیان لە وەڵاتانی سەر کەنداوی فارس و دووڕگەی عربی و ئاسیای نزیک کرد بۆ بە هێز کردنی، پێگەی خۆیان چ لە ڕووی سیاسی وە چ لە رووی ئابووری بۆ دابین کردنی ئابوورییەکی درێژ مەوداو ستراتیژ، لە سەر حسابی برگری کردن و هێشتنەوەی وەڵاتانی کەندا و برگری کردن لێیان. هەر وەک چۆن پێشمەرجی هەموو ئاڵووگرەکانی دنیاو پێوەندییە سیاسی و دپلوماتییەکان، گرێدراوی، هێندێک ریووشووێن و کەش و هەوای جیۆپۆلیتک و هەڵکەوتەی وەڵاتانن.

ئەگەر بە ووردی و بە شێوەیکی سۆسۆلۆجیانەی  چڕ ڕەهەندە جۆر بە جۆرەکانی هەڵکەووتەی مەتەنەووعی ، کلتووری، ئەتنیکی، قەوومی، مزهەبی، ئاببوری و جووغرافییای ناووچەی رۆژهەلاتی ناوویین بە گشتی و وەڵاتانی سەر دووڕگەی کەنداوی فارس شرۆڤە بکەیین، دەبیین. چەندیین فاکتۆری لەێک ئاڵاوو هەلپێجراو وە لە عینی حاڵدا گرێدراوی ئایدوولۆژیکی مەزهەبی و قەومی تای هاوکێشە سیاسیەکان بە جۆرێک، سەنگ ڕێژ دەکەن، کە ناووچەکە دووبارە پێویستی بە دارشتنێکی نێویی جیهانی و ناووچەیی هەیە، بە لە بەر چاووگرتنی کۆی مەزاهەبە ئێتنیکی و قەومیەکان.

وەڵاتانی ڕۆژائاوایی بە ڕێبەرایەتی وەیلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لە دوای شەڕی ئەفغانستان و ئێراق و دانی کووشتەیەکی زۆر، نەیان توانی سەرقافڵەی دینەمۆی هەموو کاییەکان بن و بە ئەو جۆرەی کە خۆیان پێیان خۆشبێت تۆپەکە لە هەر دەروازەێک، بکەن گووڵی حەتمی خۆییان مسۆگەر بکەن. بە هۆکاری ئەوەی کە ناووچەکە، ناووچەی یەک دەیەو دوو دەییەی ئەم دوواییە نییە، هێندیک ئاڵووگۆری چاوەڕوان نەکراوی حەتمی خۆی قووت کردوەتەوەو لە مەعادلە ناووچەیی و نێونەتەوەییەکان دەووری هەنووکە دەگێڕێ، نەخوێندنەوەو حیساب بۆنەکردنی فەوزایەکی سیاسی، نەتەوەی و جیوغرافی دەخوولقێنێ. 

هەروەک دەبینین و شرۆڤەی  ستراتیژیەتی خەتی سیاسەتی ڕۆژئاوای بە ڕێبەی ئەمریکا دەکەیین، دەبینین، ساردبوونەوەیەکی ستراتیژیانە لە هەمبەر کۆی کیشەو ناکۆکییەکانی وەلاتانی ناووچە بەدیدەکرێ بە هۆی کردنەوەی چەندین بەری شەر و لە همان کاتدا چارەسەر نەکردنی هیچکام لە ئەو شەرانە. لە لاێک بە رێکەووتن لە گەڵ ءێران تا ئیران بتوانێ هەم هاوکێشە مەزهەبی و تایفیەکان وە هەم وەک هێزێکی دیفاکتۆ و کاریگەر بالانسی هێز لە ناووچەکە رابگرێ، کە ئەمریکاش بۆ خۆی لە ئێستادا پەیرەوی لە چنیین بژاردەییک دەکات. تا ئەو کاتەی کۆی یاری و سەری هەموو سیناریوویەکانی، چ لە رووی ئیدوولوژیک و چ لە رووی پاراستنی پارسەنگی هیزی ناووچەیی تا بتوانێ هەم سەرمایە گووزاری لەسەربکات و هەمیش بکاری بێنێ لە ناووچەکە لە جیاتی حووزووری فیزیکی خۆی. سیاسەت گووزاری ئەمریکا و داڕێژەرانی سیاسەتی دەرەوەی  ویلایەتەیکگرتوەکانی ئەمریکا، بەپیی گۆرینی تاکتیکی و  ستراتیژیانە کە لەم دواییە رەچاوی دەکەن، ئەوەندەی کار لەسەر پشتیوانی لۆجستیکی و مادی دەکەن ئەوەندە، ئامادەی حووزوورییان نابێت لە رۆژهەلاتی ناوەراست، بەڵام وەک چاودیرێکی سەرەکی زانیان لە کووێدا بەزم و سەری گڵۆڵەکەیان لە سەراوژێری دەکەوێت و لایەنێک یان وەڵاتێک لە وەڵاتانی یاریکەر بە رەو دۆراندن دەچوات، دێن و هاوسەنگی و هاوکێشی یارییەکە تعادوول دەکەن، بۆ ئەوەی دڵنیابن لە باڵانسی هێزی یاریکەرەکان. 

بۆ ئەوەش هەم وەڵاتانی کەنداو هەم وەڵاتانی عەرەبی بە گشتی و بەتایبەت ئالی سعوود دەرکیان بە کەم تەرخەمی  ستراتیژیەکانی وەڵاتانی رۆژیاوایی کردووەو هەر لە مێژە بۆ خۆ پرچەک کردن و ئامادەباشی بە چەکی موودیرن لە بەرانبەرئێراندا، لە خۆ ڕێخستندان . .سعوودیە  دەیزانی کە مەترسیەکە رۆژێک دیت بەربینگی ئەوانیش دەگر، سەرەرای هێندیک ناکۆکی لە نیوان وەڵاتانی عەرەبی و پیکهێنەرانی ئێستای هاوپیمانییەکە، بەڵام دەرکیان بە ئەوە کردووەو، دەیکەن کە خەتەری زۆر گەوورەتر لەسەریانە، ئەویش هئلای شیعەیە، بۆیە هەر زۆر زوو ناکۆکییە لابە لاکانی خۆیان بە لاناو هاتنە بەرەیەکی هاوبەشی سوونی بە ڕێبەری و سەرکردایەتی سئوودیە ، کە بە ئاشکرا ڕیبەرایەتی هیلالی سوونی دەکات.

سەرکێشیەکانی ئێران لە ئەو ناوچەو وڵاتانەی کە ڕێژەو نسبێکی شیعەمەزهەبی تێدایە، بۆ پشتگیری وبزواندن و خڕتۆکەدانیان، پێویستی بە هێندێک ئامرازی بەهێز هەیە، وەک بوونی  مەزهەبی شیعی لە وڵاتانی سووریە، ئێراق، یەمەن، بەحرێن، سعوودیە، پاکستان، توورکیە و باقی وەڵاتانی تری عەرەبی بۆ ئەوەی بتوانێ لە ریگای ئەو کەمایەسیانەوە پارسەنگی هیزی خۆی بە لای هیلالی شیعەو داپۆشراوی شیعە لە ئەو ولاتانە کە پێی وایە بە درێژای میژووی دەسڵاتی ئەو وڵاتانە زوڵمییان لە خاوەنداریەتی مەزهەبی شیعە کردووە. کاتێک ئێران لە ڕێگای حووسیەکانی یەمەن و نزیک بوونەوەی لە سنووری سعوودیە، سعوودیە زیاتر لە وەڵاتانی تری کەنداو هەستیان بە مەترسیەکانی ئێران کردوو، بۆ کۆدەنگیەکی عەرەبی دەستبەکاربوون تا هەم بەر بە سەرکێشیەکانی ئێران بگرن و هەمیش هێزوو هاوپیمانی خۆیان لە راستای ئێران نیشان بدەن، کە ئەگەر بێت و ئێران هەر وا لە دەخاڵەت و دەستێوەردان بکات چیتر ئەوان دەستەو وەستان ناوەستن وهەڵوێستیان جیدی تر دەبێت و لە هەر ئەگەرێکدا رووبەرووی هێزی نیزامیش دەبێتەوە.  ئەم گوورزەش لە حووسیەکان، ئاماژەیەکی سەریحە و هێز وبازو نیشان دانی وڵاتانی عەرەبییە برانبەر بە ئێران.

ڕێکەوت ٢٠١٥/٤/١١

حەسەن پاڵانی