جووڵانەوەی ڕزگاریخواز کولتووری دێموکراتیک دەخوازێ – بەشی ٢، میرۆ عەلیار

لەپێوەندیی لەگەڵ پرسی کولتووری دێموکراتیک، ئەوڕۆ کێشەکە لە کوێیە و دەبێ چ بکەین؟

کێشەکە لەوەدایە کە هیچ لایەنێکی کوردستانی بڕوای بە ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی کولتوور لە خەباتی ڕزگاریخواز دا نەهێناوە و هەوڵێک بۆ گۆڕینی ئەو دۆخە نادا.

لە پەیمانی “سایکس- پیکۆ”وە هەتا ئەوڕۆ پتر لە سەت ساڵ تێدەپەڕێ، لەو ماوەیەداچەندین جووڵانەوەی ڕزگاریخوازی کورد سەریانهەڵداوە، بەڵام ئێستا خاوەنی کولتوورێکی تایبەت و گونجاو لەگەڵ سروشتی خەباتی ڕزگاریخواز نین!

بۆئەوەی بتوانین ئاسەوارە نەرێنیەکانی کولتووری سیاسی مەوجوود بسڕینەوە و هەوڵ بۆ داهێنان و جێگیرکردنی کولتوورێکی سیاسی دێموکراتیک بدەین، دەبێ سەرەتا بیسەلمێنین کە کولتووری سیاسیی ئێستامان نەخۆشە و ناتوانێ بەربگرێ بە نفووز و بڵاوبوونەوەی کولتووری داگیرکەر و داماوە لە چارەسەرکردنی کێشە سیاسیەکانی نێو جووڵانەوە.

ئەوە کە دوای سەت ساڵ، خەباتی کورد نەیتوانیوە کولتوورێکی تایبەت بەخۆی بێنێتە ئاراوە و بکرێ نێوی کولتووری جووڵانەوەی لەسەر دابنرێ، ڕەنگە بۆ چەند فاکتەر بگەڕێتەوە:

·      گەشەنەسەندنی سیاسەت وەک زانست بەشێوەی پێویست. گرنگینەدان بە پرسە سیاسی و نەزەرییەکان کە ئەوەش بۆتە  کۆسپی مودێڕنیزەکرانی خەباتی ڕزگاریخواز.

لە کاتێکدا حکوومەتەکان سیاست و مێتۆدی چەوسانەوە و سەرکوتی جووڵانەوەی  کوردیان تەواو مودێڕنیزە کردوە و بەمەبەستی پاشەکشەپێکردن بە بزووتنەوەی ڕزگاریخواز، لە هەموو زانست و تێکنولوژی سەردەم کەڵک وەردەگرن، خەباتی حیزبەکانی کورد ئاڵووگۆڕێکی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە و ئێستاش دوای ئە هەموو ناکامییە، هەروا بەشێوەی سوننەتی بەڕێوەدەچێ!

 

·      نەبوونی سوننەتی پێداچوونەوە و خەسارناسی لەنێو جووڵانەوەکانی کورد دا.

 

·      کورد لە گەمارۆ و لەژێر سەیتەرە و کارگەریی سێ کولتووری نادێموکراتیک دا ڕزگاریی نەبووە:

 

１.         پاشماوەکانی کولتووری عەشیرەیی کۆمەڵگای کوردستان.

２.         کولتووری ئیدئولوژیک و ئیستبدادتەوەری کۆماری ئیسلامی.

３.         پاشماوەکانی کولتووری چەپی ئیدئولوژیک و تەمەرکوزگەرا.

ئەو سێ کولتوورە لەگەڵ ئەوەی خاوەن و سەرچاوەکەیان جیاوازە، بەڵام کۆمەڵێک تایبەتمەندی هاوبەشیان هەیە کە جووڵانەوەکانی کوردیان نەخۆش و بێتاقەت کردووە.دەمارگرژی، پاوانخوازی، توتالیتێربوون، موتڵەقگەرایی و تەمەرکوزگەرایی لە تایبەتمەندییە دیارەکانی ئەو کولتوورانەن کە بەتەواوی لەگەڵ ڕووح و سروشت و ئامانجی خەباتی نەتەوەیی ڕزگاریخواز ناتەبان.

هیچکام لەو کولتوورانە ماهییەتەن توانا و زەرفییەتی قەبووڵکردنی جیاوازی و پلوورالیزمیان نیە، جیاوازیی بیروڕا بە تاوان و دوژمنایەتی دەزانن، توانا و قابلییەتی ڕێکەوتن و یەکگرتن و خەباتی هاوبەشیان نیە و لە دنیا و ئاواتی سیستمی تاکحیزبی دا دەژین. 

بەتایبەتی دەبێ ئەوەمان لەبەرچاو بێ کە په‌روه‌رده‌ و پێکهاتەی فکری و تەشکیلاتی زۆربەیحیزبه‌ کوردستانیه‌کانی ڕۆژهه‌ڵات کۆپیکراوی په‌روه‌رده‌ ‌و جهانبینی و ساختاری ته‌شکیلاتیی حیزبه‌ ئیدئولوژیه‌کانی نەتەوەی حاکمن.

ئه‌و دیارده‌یه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ تێکۆشان و مانه‌وه‌ی چه‌ندین ساڵه‌ی حیزبه‌کانمان له‌ژێر سه‌یته‌ره‌ و هێژمۆنی فیکری و سیاسی و ته‌شکیلاتیی ‌حیزبه‌ چه‌پ و ئیدئولوژیه‌کانی فارس دا‌ که‌ ئاسه‌وار و کاریگه‌ریی قووڵی له‌سه‌ر بیروباوه‌ڕ و سیاسه‌تی حیزبه‌ کوردستانیه‌کان به‌جێ هێشتوه‌ و بۆته‌ به‌شێک له‌ کولتووری سیاسیی ئه‌و حیزبانه له‌ نێوخۆیان و به‌رامبه‌ر به‌ ده‌ره‌وه‌ی خۆیان‌.

ساڵیانێکی دوورودرێژ خه‌باتی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات گرێدراوی خەباتی سەراسەری بووە و‌ کاری سیاسی له‌ کوردستان وەک تابعێک لە به‌رنامه‌ و شێوه‌خه‌باتی سەراسەری ئێران سەیر کراوە.

ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه‌ که‌ مه‌وقعییه‌تی سیاسی- حقوقی و ئه‌ساسه‌ن خه‌باتی ئه‌وان بۆ وەدەستهێنانی ده‌سه‌ڵاتی ناوەندی، ماهییه‌ته‌ن جیاوازی هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ پێگه‌ی سیاسی- حقوقی گه‌لی کوردی ژێرسته‌م و خه‌باتەکەی بۆ ماف و ئازادی.

ئەگەرچی حیزبە کوردستانیەکان لە ژێر چەتری تەشکیلاتی حیزبە چەپە ئیدئولوژیکیەکان دا نەماون، بەڵام بیروباوەڕ و شێوەکار و کولتووری سیاسیان بەسەر حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتەوە هەروا قورسایی دەکا.

په‌روه‌رده و تێگه‌یشتنی ئه‌و ڕێکخراوه‌ ئیدئولوژیکیانه‌ له‌ خه‌بات و حیزبایه‌تی، به‌ته‌واوی له‌گه‌ڵ ڕووح و فه‌لسه‌فه‌ی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی ناته‌بایه‌ و ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ سیاسییه‌ی که‌ له‌و په‌روه‌رده‌یه‌ که‌وتۆته‌وه‌، زیانی زۆری به‌ ژیانی سیاسیی حیزبه‌ کوردستانیه‌کان و پێوەندی و هەڵسووکەتیان له‌گه‌ڵ یه‌کترگه‌یاندوه‌‌.

سه‌یته‌ره‌ و زاڵبوونی ئیدئولوژی و کولتووری سیاسیی حیزبه‌ چه‌په‌ ئیدئولوژیکییه‌کانی فارس به‌سه‌ر جووڵانه‌وه‌ی حیزبه‌ کوردستانییه‌کان دا، ده‌بێ وه‌ک سه‌رچاوه‌ و دایکی زۆربه‌ی کێشه‌ و ناته‌بایی و که‌مووکووڕییه‌کان سه‌یر بکرێ: هه‌م له‌نێوخۆی حیزبه‌کاندا، هه‌م له‌ پێوه‌ندییه‌کانیان دا له‌گه‌ڵ یه‌کتر.

لە کۆتایی دا دەمەوێ لەسەر ئەوە پێداگرم کە کێشەی ئێمە لەنێو جووڵانەوەدا سیاسی نیە، بەڵکوو کولتووری سیاسییە! بۆئەوەی لایەنێکی ئەو بۆچوونە ڕوون بکەمەوە، بەکورتی ئاماژە دەکەم بە پرسی یەکگرتن و یەکگرتنەوە کە ئەوڕۆژانە لەسەر تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بەگەرمە هاتۆتەوە بەرباس.

یەکەم، دەبینین کە لەجیاتی هێنانەوەی ئیستدلال و پێشنیاری سیاسی بەکەڵک بە زمانێکی شیاو، کەسانێک بە ناحەزترین و ناشیرین ترین وشە و ئەدەبییات “هەڵوێست” دەگرن و هێرش دەکەنە سەر لایەنی بەرامبەر و ناویشی دەنرێ  سیاسەت و داکۆکی لە بیروبۆچوون و سیاسەتی ڕێکخراوەیی!!

مرۆڤی سیاسی ئەگەرچووکترین باوەڕی بە جیاوازی هەبێ و دڵی بۆ یەکڕیزیی کورد لێبدا، خۆی بە حەقیقەتی موتڵەق نازانێ و لە قالبی مامۆستای ئەخلاق و سیاسەت دا مافی جیاوازبیرکردنەوە بۆ لایەنەکانی دیکەپێشێل ناکا و لەگەڵ بەرامبەرەکەی بە زمان و ئەدەبییاتێک دەدوێ و هەڵوێستی خۆی دەردەبڕێ کە شیاوی مرۆڤێکی سیاسی بێ. پاشان، ئەوە چ ڕێکخراوەیەکی سیاسیە کە دڵی بەو شێوە تەبلیغ و دیفاعە خۆشە و بۆ سەلماندنی سیاسەتی خۆی  پێویستیی بە جنێو و سووکایەتیکردن بەم و بەو هەیە؟

ئاخر ئەوە چ شانازی و هونەرێکی تێدایە کە ئەگەر کەس نەبوو، من هەبم؟!هێز و ئیعتبار و بوونی خۆم لە لاوازی و نەمانی خەڵکی دیکەدا بەدی بکەم؟!

سەیر ئەوەیە کە کابرا بەنێوی دڵسۆزی بۆ یەکێتی و یەکگرتن، بێڕێزی بە عەرز و ئاسمان دەکا و لە هەمانکاتە ئیراد و ڕەخنە لە پڕشووبڵاوی و دووبەرەکی دەگرێ!ڕێککەوین و یەکگرتن و خەباتی هاوبەش کولتووری خۆی گەرەکە.

یەکێتی و یەکگرتنبە جنێو و بێڕێزیکردن پێکنایە.  ئەو کردەوانە پێش بە پێکهاتنی فەزای تەفاهوم دەگرن و کێشە و دووبەرەکیەکانقووڵتر دەکەنەوە.

بەداخەوەبەنێوی “ئازادی بەیان” زمانی زبر ولاتاو و بێحورمەتی بە جیابیرانبۆتە دیاردە و کراوە بە بەشێک لە ململانە و خەباتی سیاسی! ئایا ئەوە چەوتتێگەیشتن و کەڵکی خراپوەرگرتن  لە ئازادی نیە؟

ئەو دیاردە ناشیاوە پێوەندێکی بە ئازادی بیروڕادەربڕین و کولتووری دێموکراتیک و نەتەوەییەوە هەیە و خزمەتێک بە تەبایی نێوماڵی کورد دەکا؟

بەپێچەوانە، ئەو دیاردەیە دۆخەکە دەشێوێنێ و فەزای سیاسی کوردستان مەسمووم دەکا و لە فەزای سیاسی موسمووم دا، سیاسەت و تێکۆشەری سیاسی نەخۆش دەکەون و لە رەسالەتی سیاسی خۆیان دوور دەکەونەوە. کێ قازانج دەکا؟!

ئەو کارە ناشیاوە ئەوەندە پەرەی سەندوە کە ڕێژیم لە ڕێگای بەکرێگیراونی خۆیەوە دەتوانێ بەهاسانی و لەسەر چووکترین شت پێکمانهەڵپڕژێنێ و تووشی شەڕەجنێومان بکا!

دووهەم، لە هەموو هەڵوێست و “کامێنت”ـەکاندا تاکەکانی نێو حیزبەکان(کورسیپەرستان، بەرژەوەندیخوازان …) بە بەرپرسی پڕشووبڵاوی و یەکنەگرتنەوە و کۆسپی یەکگرتن بەگشتی دادەنرێن.

دایبنێین کە کورسیپەرستی و تەماحی وەدەستهێنانی پلە و پایە و  دژایەتیکردن لەگەڵ یەکگرتن و یەکگرتنەوە لەپێناو بەرژەوەندی شەخسی، ڕاست بێ و دەور بگێڕێ. بەڵام مەگەر هەموو ئەوانە بۆخۆیان بەرهەمی نەبوونی کولتووری دێموکراتیک نین؟!

بەگشتی، سنووردارکردنی ئەو پرسە گرنگە بە کورسیپەرستی و دەسەڵاتخوازی چەند کەس، هاسانکردنەوەی مەسەلەکەیە بۆخۆمان. گەڕان لە تاوانبار لەنێو تاکەکان دا لە ئەسڵی مەتڵەب و هۆکاری سەرەکی دیاردەیدووبەرەکی و یەکنەگرتن لاماندەدا.

ئەگەر خاوەنەکانی کورسی و دەسەڵات و بەرژەوەندی شەخسی تەنیا هۆکارن بۆ یەکنەگرتنەوە و پێکنەهاتن و درێژەی پڕشووبڵاوی، ئەی ئەو کەسانەی کە نە پلەوپایە و کورسیان هەیە و نەدەسەڵاتێکیان بەدەستە، بەڵامتوندتر و “چالاک”تر لە “کورسیپەرستەکان” لە ئاڵۆزی و دووبەرەکینانەوە دا بەشدارن، لەسەر چووکترین مەسەلە دەستدەکەن بە جنێو و سووکایەتیکردن بەملاو و بەولا و لەگەڵ هەر لێکنزیکبوونەیەک دێنە سەرخەت و فەزاکە مەسمووم دەکەنەوە، بەچی تەوزیح دەدرێ و وڵام دەدرێتەوە؟  ئەو کەسانە بۆ کورسی و دەسەڵاتی کێ دژایەتی تەفاهوم و یەکگرتن دەکەن؟!

هۆکاری نەحاوانە و نەبڕانەوەی دووبەرەکی، یەکنەگرتن و پێکنەهاتنی کۆبەندی و هاوکاریی لە هەر چوار پاڕچەی کوردستان ئەو کولتوورە سیاسیە سەقەت و گەشەنەسەندوەیە کە بەهۆی سروشتی نادێموکراتیک و توتالیتێری،دوورخەرەوەیە و زەرفییەتی قەبووڵکردنی جیاوازی و پلوورالیزمی نیە، بڕوای بە دێموکراسیو یەکێتی و یەکگرتوویی و خەباتی هاوبەش لاوازە، پاوانخواز و تەمەرکوزگەرایە و دابەشکردنی دەسەڵات و سەڵاحییەت ناسەلمێنێ.

لەبەر ڕووناکایی ئەو تێگەیشن و لێکدانەوەی سەرەوە، نووسەری ئەو دێڕانە لەمێژە هاتۆتە سەر ئەو بڕوا و قەناعەتە کە کێشەی گەورەی ئەوڕۆی جووڵانەوەی میللی- دێموکراتیکی کورد، هەژاریی کولتووری سیاسیە و خەبات و تێکۆشان بۆ دابینکردنی کولتوورێکی سیاسی دێموکراتیک، لانیکەم بەقەت شێوەکانی دیکەی خەبات بۆ گەشەسەندن و سەرکەوتنی بزوووتنەوەی ڕزگاریخواز پێویستە.

چون، ئەگەر بەوردی لە مانا و کاریگەریی کولتوور وردبینەوە، دەیسەلمێنین کە سەرچاوە و ماکەی بەشی هەرەزۆری كێشە و نەخۆشییە سیاسیەکانی نێو چووڵانەوەی کورد، نەبوونی کولتووری دێموکراتیک و زاڵبوونی کولتوورێکی نادێموکراتیکە کە نەک هەر هیچ سازگاری و هابەشییەکی لەگەڵ خەباتی ڕزگاریخواز نیە، بەڵكوو بۆتە کۆسپی سەرەکی بۆ گەشەسندن و بەرەوەپێشچوونی جووڵانەوەی نەتەوەیی.

هیوادارم ئەو کەسانەی لەو پێوەندییەدا لەگەڵم هاوبیرن، بۆ هێنانەبەرباس (پروبلێماتیزەکردن) و دەوڵەمەندکردنی ئەو پرسە بە تێبینیە بەنرخەکانیان، یارمەتیدەر بن.

تێبینی: سەبارەت بە تایبەتمەندی و خەسارەکانی کولتووری ئیدئولوژیک بۆ خەباتی ڕزگاریخوازی کورد، لە وتاری “هه‌ڵسه‌نگاندن و خه‌سارناسێکی خێرای خه‌باتی ڕزگاریخوازی کورد و پێداویستییه‌کانی” بەدرێژە باس کراوە . لینکەکەی.

 جووڵانەوەی ڕزگاریخواز کولتووری دێموکراتیک دەخوازێ – بەشی ١ ، د. میرۆ عەلیار