د. عەبدولڕەحمان قاسملووو، میراتێکی نەناسراو. حەسەن قارەمانی

د. عەبدولڕەحمان قاسملوو سەرکردەیەکی دیاری کورد و داکۆکیکارێکی دڵسۆزی مافەکانی نەتەوەی کورد لە ئێران بوو. ناوبراو لە شاری ورمێ سەر بە پارێزگای ورمێ لەدایک ببوو، و لە بنەماڵەیەکی دەوڵەمەند و ناسیۆنالیستی کورددا لە پەروەردە ببوو.

د. عەبدولڕەحمان قاسملوو خوێندنی سەرەتایی لە ورمێ دەست پێ کردووە دواتر لە تارانی پایتەخت درێژەی بە خوێندن داوە. هەر لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا بوو بە ئەندامی لاوانی حیزبی دێموکراتی کوردستان. پابەندبوونی سیاسی و قەناعەتەکانی بە خێرایی گەشەی کرد و بڕیاری دا لە دەرەوەی وڵات درێژە بە خوێندن بدات بۆ ئەوەی زانیاری و لێهاتوویی خۆی لە سیاسەت و کاروباری نیشتمانیدا قووڵتر بکاتەوە.

قاسملوو بۆ خوێندن لە زانکۆی سۆربۆنی پاریس ڕووی لە فەڕانسە کرد هەر لەوێ بوو کە هاوسەری داهاتووی خۆی بە ناوی هێلین کرولیچ ناسی کە ژنێکی خەڵکی چیکۆسلۆڤاکی بوو. ئەوان پێکەوە دوو کچیان بوو بە ناوەکانی مینا و هیوا. د. عەبدولڕەحمان قاسملوو لە ماوەی مانەوەی لە پاریس، زانستی خۆی قووڵتر کردۆتەوە و شارەزای هەشت زمانی جیاواز بووە، لەوانە کوردی، فارسی، عەرەبی، فەرەنسی، ئینگلیزی، چیک، ڕووسی و ئازەربایجانی. هەروەها هەندێک زانیاری لەسەر زمانی ئەڵمانی و سلۆڤاکی و پۆڵەندییش هەبوو.

دوای تەواوکردنی خوێندن، د. عەبدولڕەحمان قاسملوو بڕیاری دا بگەڕێتەوە کوردستان بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کارا بەشداریی بزووتنەوەی سیاسی کورد بکات. لەو پێناوەدا خەباتی بۆ گەیشتن بە ئۆتۆنۆمی و مافەکانی کورد کرد. ساڵی ١٣٥٢ لە کۆنگرەی سێیەمی حیزبدا بە سکرتێری گشتی حیزبی دێموکراتی کوردستان هەڵبژێردرا و لێرە بەدواوە خۆی خستە نێو قۆناغیکی هەستیاری پڕ لە بەرپرسایەتی.

لە ساڵی ١٣٥٧ حیزبەکەی د. عەبدولڕەحمان قاسملوو پاڵپشتی لە شۆڕشی ئێران کرد کە بووە هۆی ڕووخانی دوایین پاشا محەممەد ڕەزا شا پەهلەوی. بڕیار بوو شۆڕش بە مانای گۆڕانکاری لە دیمەنی سیاسی وڵاتدا بێت و دەرفەت بۆ ئۆتۆنۆمی و مافەکانی کورد بکاتەوە. بەڵام ئەم گەشبینییە زۆری نەخایاند. ئایەتوڵڵا خومەینی، ڕێبەری شۆڕشی ئێران لەبری وەڵامدانەوە بە داخوازییە ڕەواکانی خەڵکی کوردستان، شەڕی بەسەر گەلی کورد لە ئێراندا سەپاند.

ئەم خاڵانە خوارەوە ڕەنگدانەوەی گرنگی و پابەندبوونی د. عەبدولڕەحمان قاسملوو بە مافەکانی کورد لە سەردەمی ڕێبەرایەتیدا. د. عەبدولڕەحمان لەنێو بزاڤی کورد و حیزبی دێموکرات لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بوون ئێستاش وەک بنەما پێوەر ئەژمار دەکرێن کە بە میراتی فکری هزری د – قاسملوو ناسراون.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوولە پێناو بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی و ماف بۆ گەلی کورد لە ئێران خەباتی کرد.

– . عەبدولڕەحمان قاسملوو وتاربێژێکی لێهاتوو و داکۆکیکارێکی دیاری فەرهەنگ و ناسنامەی کوردی بوو د

– قاسملوو ڕۆشنبیر و نووسەرێکی ناودار بوو، و چەندین کتێبی لەسەر مێژوو و خەباتی کورد نووسیوە.

– بە سەرکردایەتی ئەو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران پێگەی خۆی بەهێزتر کرد و بوو بە بزووتنەوەیەکی سیاسی بەرچاو بۆ مافەکانی کورد.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملووداکۆکیکار بوو لە ئامرازی ئاشتیانە و بۆ گەیشتن بە مافەکانی کورد لەگەڵ حکوومەتی ئێران خەریکی وتووێژ بوو.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوو دانوستانکارێکی لێهاتوو بوو و لە چەندین چوارچێوەی نێودەوڵەتیدا نوێنەرایەتیی کوردی کرد.

– قاسملوو داکۆکیکارێکی سەرسەختی مافەکانی ژنان بوو و لە چوارچێوەی بزووتنەوەی کوردیدا کار بۆ بەرەوپێشبردنی یەکسانیی ڕەگەزی دەکرد.

– قاسملوو پشتیوانی و پابەندبوونی پێکهاتە کوردییەکانی چ لە ئێران و چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی کۆ کردەوە.

– سەرەڕای ڕووبەڕووبوونەوەی دژایەتی و هەڕەشەکانی حکوومەتی ئێران، بەڵام بەردەوام بوو لە خەبات بۆ مافەکانی کورد.

– قاسملوو لە گرنگی بەرەیەکی یەکگرتووی کوردی تێگەیشت و کاری بۆ کۆکردنەوەی گرووپە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی کورد کرد.

– بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە پرسی کورد و بەدەستهێنانی پشتیوانی کۆمەڵگەی جیهانی گەشتێکی نێودەوڵەتی کردووە.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوونەک تەنیا لەنێو کۆمەڵگەی کورددا، بەڵکوو بۆ کەمایەتییە نەتەوەیی و ئایینییەکانی دیکەی ئێران، داکۆکیکارێکی سەرسەختی مافی کەمینەکان بوو.

ئەو ڕێکخەرێکی لێهاتوو بوو و ژێرخانی سیاسی پتەوی بۆ حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و بۆ بزووتنەوە کوردییەکان لە ئێراندا بنیات نا.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوو لەپێناو بەرەوپێشبردنی یەکڕیزی و هاوکاریی نێوان پارت و ڕێکخراوە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی نێو بزووتنەوەی کورد کاری کردووە.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوو پابەند بوو بە بەرەوپێشبردنی پەروەردە و گەشەپێدانی فەرهەنگی بۆ گەلی کورد، هەروەها کاری بۆ بەهێزکردنی سیستەمی پەروەردە و پاراستنی کولتوور و زمانی کوردی کرد.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوو چالاکانە داوای پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ مافەکانی کورد کرد و پەیوەندی لەگەڵ ڕێکخراوەکانی تری مافی مرۆڤ و ئەکتەرە سیاسییەکانی جیهان دروست کرد.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملووبیرمەندێکی ستراتیجی بوو و ستراتیجی جۆراوجۆری سیاسی و تاکتیکی بۆ گەیشتن بە مافەکانی کورد لە چوارچێوەی سیاسی و یاسایی ئێراندا داڕشت.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملوولە گرنگیی وەرگرتن و گوێگرتن لە دەنگ و بۆچوونی جیاواز لەنێو بزووتنەوەی کوردی تێگەیشت و کار بۆ پێشخستنی دیموکراسی و بڕیاردانی ناوخۆی کرد.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملووجێگای ئیلهام و هێمای ئومێد و خۆڕاگری بوو لەنێو کۆمەڵگەی کوردیدا و سەرکردایەتییەکەی ئیلهام‌بەخش بوو بۆ زۆرێک لە چالاکانی گەنجی کورد بۆ پابەندبوون بە مافەکانی کورد.

– د. عەبدولڕەحمان قاسملووبە سەرکردەیەکی پراگماتیک دادەنرا کە لە گرنگی خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی بارودۆخی سیاسی تێ‌گەیشتبوو بۆ ئەوەی لە خەبات بۆ مافەکانی کورد سەرکەوتوو بێت.

– هەرچەندە د. عەبدولڕەحمان قاسملووی نەماوە، بەڵام میرات و کاریگەریی ئایدیۆلۆژیی د. عەبدولڕەحمان قاسملوولەناو بزووتنەوەی کورددا بەهێز ماوەتەوە و هەوڵەکانی بۆ مافەکانی کورد بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ دەگێڕدرێت.

بەداخەوە قاسملوو ساڵی ١٣٦٨ لە کاتی دانوستانەکانی ئاشتی لەگەڵ حکومەتی ئێران لە ڤییەن تیرۆر کرا، چارەنووسێکی دڵتەزێنی بەخۆیەوە بینی ئەوەی لەپاش خۆی بەجێی هیشت میراتێکی لەبن نەهاتوو هەتاهەتاییە بۆ رێگا و ڕیبازەکەی .