"پرۆفسۆر تۆفیق مووسیوەند" شوانێکی پێ خاوسی کورد تا زانایەکی جیهانی ناوداری داهێنەری دڵی دەستکرد

 

وەرگێرانی لە فارسییەوە : رەشید زەرواوی

” پرۆفسۆر توفیق مووسیوەند” ساڵی ١٣٥٢ی کۆچی هەتاوی لە گوندی کورد نشینی ” ورکانە”ی پارێزگای هەمەدان و بنەماڵەیەکی دەست کورت هاتە دونیاەوە.

لە بیرەوەرییەکانی دا دەنووسێ:” تا تەمەنی ١٤ ساڵان بۆ یارمەتی دانی بنەماڵەکەی شوانی کردووە و هاوکات بە تامزرۆوە و لە هەر دەرفەتێک کە وەگیری کەوتبێ ، دەرسی خوێندووە  .  لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا گوندی وەرکانە جێ دێڵێ .پاش کۆتایی خوێندنی دواناوەندی ، سەرەتا بۆ درێژەدان بە خوێندن دەچێتە کۆڵێژی مامۆستایی و دواتریش لە رشتەی کشت و کاڵدا دەبێتە خاوەنی بڕوانامەی ئەندازیاری زانکۆ “تاران”  . بە هیمەتی هەوڵ و تێکۆشانی خۆی لە ساڵی ١٩٦٥ی زایینیدا دەتوانێ بورسی خوێندن لە زانکۆ ” ئاڵبرتا”ی کانادا بەدەست بێنێ  .  پاش چوونی بۆ کانادا ، رشتەکەی دەگۆرێ و بروانامەی ” فوق لیسانس” لە رشتەی ئەندازیاری میکانیک وەر دەگرێ . دوایی ماوەیەک کار کردن لە شاری ” ئاڵبرتا”ی کانادا  بۆ ئەمریکا کۆچ دەکات و لە زانکۆی ” کلیولەند”ی ئیالەتی ئوهایۆ درێژە بە خوێندن لە بواری پزشکی ئەدات و دوکتورای پزشکی و ” فوق تخصص”ی نەشتەرگەری دڵ لە زانکۆ بەدەست دێنێ .

پرۆفسۆر تۆفیق مووسیوەند داهێنەری دڵی دەستکرد ، داهێنەری ناسینی مرۆڤ لە رێگای پەنجە مۆر ، دی ئێن ئای پزشکی و ڕێکخستنەوە و چارەسەر کردنی دڵ لە رێگای کامیرا و رێگای دوورەوەیە  و زیاتر لە ١٤داهێنانیتر بە ناوی ناوبراووە تۆمار کراوە .

پرۆفسۆر مووسیوەند گەیشتۆتە ئاستی بە دەست هێنانی گەورەترین خەڵاتی زانستی جیهانی لە ئەنجومەنی پاشایەتی کانادا و ئێنگلستان . ئەندامی ناوەندی دانشمەندانی نیۆیۆرک ، دامزررێنەری ناوەندی دەرمان و دۆزینەوەی پزشکی لە ڕێگای دوور و سەرۆکی بەشی دڵ و بۆریەکانی ئەنستیتۆی توێژینەوەی دڵی زانکۆ ” ئۆتاوا”ی کانادایە .

ماوەیەک لەمەپێش لە لایەن تۆرەکانی دروست کردنی فیلمی دکۆمنتاری کانادا بە ناوی ” وایت پاین میکچێر تی ڤی”و بە دەرهێنەری ” لینداڵی تریسی و پیتر رمبۆنت”  ژیاننامەی زانای بەناوبانگی سەردەم لە ژێر ناونیشانی ” پاشایی دڵەکان و خەونی مێر منداڵێکی شوان ” پرژایە سەر ژیان و بەسەر هاتی پرۆفسۆر تۆفیق مووسیوەند و لەو کاتەوە کە لە گوندی “وەرکانە” شوانی کردووە و تا هەنووکە کە لە نێو دڵی ملیۆنان مرۆڤ دا جێ گرتووە و بۆ هەمیشەش دەمێنێتەوە ، بەسەر هاتی پیشان درا .

سەرەتای ساڵەکانی چوونی بۆ کانادا بە دژواری تێپەر دەبوون ، فێربوونی زمان و خوێندن بە درێژایی رۆژ و کاری قورس و یەک لەوان شۆردنی دەفری خواردنگە لە شەودا و تا توانی لە زانکۆی “ئالبرتا” و لە بواری سەرپەرشتیاری و ئەندازیاری میکانیکدا ، خوێندن تەواو کات . پاشان لەگەڵ خاتوونێکی کانادایی بە ناوی ” دیکسی لیی” ژیانی هاوبەشی پێکهێنا . لە دەیەی ١٩٧٠دا ، زۆر پۆستی جۆراوجۆری وەک ئەندازیارێک بە دەستەوە گرت تا ژێربەنایی شاری “ئالبارتا”ی نوێ دابرێژێ .

لەم خولە زەمەنییەدا کە سەردەمی داڕشتنی بناخەکانی شاری ئالبرتا بووە ، سەرمایەگوزاری بەرچاوی لە پرۆژەکانی بیناسازیدا کرد کە بە داخەوە لەو کارەیدا سەرکەوتنی بە دەست نەهێنا .

پاش گواستنەوەی بۆ کلیولەند لە ئیالەتی ئۆهایۆی ئەمریکا لەگەڵ هاوسەر و دوو کورەکەی ، دوکتور بریاریدا تا لە زانکۆی ئۆهایۆ درێژە بە خوێندن بدات .

ئەمجارەیان بە شوێن بواری پزشکی لە زانکۆی ئاکرۆن و کۆلێژی پزشکی زانکۆ ئۆهایۆ رۆێست . رابردوویی زانستی ئەو لە بوارەکانی ئەندازیاری کشت و کاڵ و و ئەندازیاری میکانیک و تێکەڵی دوو زانستی ئەندازیاری و پزشکی یارمەتییان دا لە بواری توێژینەوەی ئەندامە دەستکردەکانی لەشی مرۆڤ دەست بەکار بێ و یەک لەوان توێژینەوە و لێکۆڵینەوە لە دروست کردنی دڵی دەستکردی مرۆڤ بوو و ئاکامی ئەو لێکۆڵینەوەیەش داهێنانی دڵی دەست کرد بوو .

پاش کۆتایی خوێندن و کار کردن بۆ ماوەی سێ ساڵ لە کلینیکی ” کلیۆندی ئەمریکا” و دوای دەرکردنی ناو و ناوبانگی رۆژانەی لەو بوارەدا و لەسەر خواستی ” دوکتور وێلبرت کەئۆن” لە ئەنستیتۆی دڵی ئۆتاوا وەک سەرپرشتیاری دەستەی دڵی دەست کردی ئەنستۆتۆ  بۆ ئاتاوای کانادا ، گەرایەوە . لەوێ هەروەک دەرهێنەرانی فیلمی ناوبڕاو دەڵێن ، شوانە دێرینەکەی کورد توانی زانستی دڵی دەستکردی خۆی تا ئاستی ئیستانداردەکانی پێویستی لە داهاتوودا پەرە پێ بدات .

لەو کاتەوە کە ناوبانگی دوکتور تۆفیق بە جیهانی بوو ، ئەو سەرۆکایەتی زۆر هەیئەتی زانستی و تایبەتی و پۆستی مامسۆتایی بوارەکانی نەشتەرگەری و ئەندازیاری لە زانکۆکانی “ئۆتاوا” و ” کارلتۆن”ی بە دەستەوە گرت . چالاکییە توێژینەوەکانی ناوبراو ، بووە هۆی ئەوەی کە ساڵانە هەزار دەرفەتی کار لە کانادا پێک بێت و سەرمایەگوزاری بە بڕی پتر لە ٢٠٠ ملیۆن دولاری دەرەوەی وڵات لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا ببێ .

پرۆفسۆر تۆفیق مووسیوەند  داهێنانێکی زۆری تۆمار کردووە کە بە ناوبانگترینیان ” دڵی دەستکرد بە شێوەی کۆنترۆڵ لە رێگای دوورەوەیە کە پاش دانانی لە لەشی مرۆڤدا دەتوانێ لە رێگەی سەتەلایت ، ئینترنێت و تەلەفوونەوە لە چۆنیەتی کاری ئەو و هەروەها جۆنیەتی دۆخی نەخۆش ئاگادار ببێتەوە و ئیمکانی لێدانی بەرق بەو دڵە دستکردەوە بە بێ کون کردنی لەش و لە رێگەی سیستمی ئەلکترۆمگناتیسییەوە هەیە . تۆماری زانیاری ژنەتیکی لە رێگەی کەڵک وەرگرتن لە پەنجە مۆر بەبێ پێویستی بە گرتنی خوێن و تەنیا لە رێگای پەنجەمۆرەوە و دروست کردنی ژێرکراسێک کە دەتوانێ پەستانی خوێن و کاری دڵ لەو کەسانەی کە دڵیان باش کار ناکات و چاودێری بکات  ،لە  داهێنانیتری دوکتورن .

 

لە فیلمی دکۆمێنتاری ناوبراودا هاتووە : لەگەڵ هەموو سەرکەوتنەکان و داهێنانەکان کە دوکتور تۆماری کردوون ، دیسانەوەش مرۆڤێکی خوێنگەرم و لەبەردڵانە و لەودا هیچ جۆرە خۆبەزل زانی و خۆپەرستییەک بەدی ناکرێ .

پرۆفسۆر مووسیوەند لە ساڵی ١٣٨١ی هەتاوی و دوای ٣٧ ساڵ دووری لە وڵاتەکەی ، کاتێک بۆ بەشداری لە کۆبوونەوەیەکی نێودەوڵەتی دەچێتە هەمەدان ، بەو کەسانەی کە پیشوازیان لێ کردووە ، دەڵێ:” هاتووم تا سەرێک لە زێدەکەم ” ورکانە” بدەم و مەرەکانم ببینم و سەیری ئاسمانی پاک و پڕ لە ئەستێرە بکەم و جارێکیتر بۆ ساڵانی منداڵێم بگەرێمەوە . هاتووم بگەرێمەوە و ئەو شوێنە مەزنە بدزمەومەوە ە هەرگیز لە بیرم نەکردووە و لە بیری ناکەم . لە راستیدا من بە یادی مناڵێم ئۆقرە دەگرم . لەوێش داییم بە شوێن بیرەوەرییەکانمدا بووم تا لە جیهانی مودێرن و پێچاوپێچ دا ئارامیم پی ببەخشن و ئەوانیشم لە شوانی و مانگە شەوەکاندا ئەدۆزییەوە  ، شوانی مرۆڤ بە رەگەزی راستی و خوا و سروشت نزیک دەکاتەوە” .

بێجگە لە هەموو ئەم شانازی و داهێنانە ، بەسەرهاتی جوانترین دیاری کە دوکتور وەری گرتووە ، جێگای تێڕامانە . دوکتور بەو شێوەیە باس لەو خەڵاتە دەکات :” بە پێی یاساکانی باو لە کانادا ، بەخشینی خەڵات بە دوکتورەکان و وەرگرتنی خەڵات لەوان قەدەغەیە  ، رۆژێک بینیم کەسێک لە کەناڵێکی کانادایی هاتە نووسینەگەکەم لە نەخۆشخانەی ئۆتاوا و پاکەتێکی لە بەر دەمم دانا . لە وەرگرتنی خۆم بوارد . ئەو کەسە زۆر پێداگر بوو وئەوەش وای کرد کە پاکەتەکە بکەمەوە . حەوت فیلم لە هەمدان و زێدەکەم ” گوندی وەرکانە” بوون کە خۆیان بەرهەمیان هێنابوون .  گریانم هات و کەوتمە بیر کردنەوە کە چۆن دەکرێ بۆ کەناڵێکی تەلەفزیۆنی کانادایی ، من و زێدەکەم و ئەو خانووە بەردینە بێ کەڵکە ئەوەندەی بایەخ هەبێ کە هەزاران کیڵۆمتری بۆ بپێوەن و فیلمی لێ هەڵگرنەوە ؟ ئەوان ئەو کارەیان بۆ ئەوە کردبوو تا بزانن کە بەراستی من شوانێک لە دۆڵەکانی کیوەی ئەلوەند بووم ؟ ئەوەش لە گرینگترین دیارییەکانی من بوو “.

 ناوبراو چەندین جار ڕایگەیاندووە کە لە ئەگەری رازی بوونی کۆماری ئیسلامی ، بە تێچوونی پارەی خۆیی گەورەترین ناوەندی زانستی ، زانکۆیی و لێکۆڵینەوەی دڵ لە ئێران دەکاتەوە  .

پرۆفسۆر مووسیوەند بەو شێوە باس لە پەیامەکەی خۆی دەکا و چەند باش دەبوو کە سەرجەم زانایان و پزشکان بەو شێوەیە ئەرکی خۆیان بەجێ گەیاندایە :” بۆ من ئەوەی کە گرینگە خزمەت بە مرۆڤە ، نەتەنیا خەڵکی وڵاتەکەم بەلکوو خزمەتی هەموو خەڵکی جیهان . لە راستیدا بێجگە لەمەش نابێ ببێ . ئەرکی من وەک پزشکێک یارمەتیدانی نەخۆشەکان ،فێر کردن و ڕاهێنانی دوکتوریتر و ئەمجا داهێنان و دۆزینەوە گەلێک کە بتوانێ بە جۆرێک خزمەت بە مرۆڤ بکات “.

سەرچاوەی بابەت : 

http://www.vokradio.com/content/view/1749/34/

فیلم