مهاباد پێتەختی مسیۆنارە مەسیحیەکان، ئامادە کردنی: سەدیق بابایی

 مارتین تامکە( Martin  Tamcke)کتێبێکـی پرۆفسۆر

مامۆستای زانکۆ  گۆتینگن (ئاڵــمان)  لە سەر تێکۆشانی مسیۆنارە  مەسیحیەکان لە کوردستان

لەم ڕۆژانەدا بە هۆی دەزگای چاپی شیللر ـ برلین  لە چاپ دراوە .

 

نێو براو  وێرای ئەوە لە نێو کتێبەکەی دا مەهاباد بە پێتەختی مسیۆنارە مەسیحیەکان  ناوزەد دەکا ت سەردێڕی کتێبەکەشی بە ئەم ڕەستە یە ناو دێر کردوە .“مسیۆنارە مەسیحیەکان لە کاتی گەشەی نەتەوەیی  کوردان „.

 

بۆ بە دواداچوون و گرتنی زانیاری زیاتر  سەبارەت بە مەبەستەکانی ئەم مامۆستای زانکۆیە حەولم دا وتووێژێکی کورتی لە گەڵ سازبکەم ئەوە دەقی ئاڵمانی و کوردیەکەی دەخەمە بەردیدەی خۆێنەران .

 

•      Sind Sie der jeniege der über, Kurden und die Missionsarbeit in Mahabad ein Buch geschrieben hat?

 

پرسیار : ئێوە یەکەم کەسن لە سەر کوردان و کاری مسیۆنارەکان  لە مەهاباد کتێبێک تان نووسیوە ؟

 

Ja. Ich habe zuletzt eine Biographie zu einem der Missionare in Mahabad geschrieben (der kurz vor dem Ersten Weltkrieg dort war), die im vergangenen Jahr im Buchhandel im Berliner Schiler-Verlag als Buch erschien. Daneben habe ich zahlreiche Aufsätze dazu verfasst.

 

وەڵام :  بەڵێ ، لەم دواییانەدا ژیاننامەی مسیۆنارێکم لە مەهاباد   نووسی (کەمێک  بەرلە شەڕی یەکەمی جێهانی لەوێ بوو) .   و  ئەو پەرتووکە ساڵی ڕابردوو لە بازاری کتێب، ئێنتشاراتی شیللر ـ  برلین   بڵاو کراوەتەوە.  لە قەراغ ئەوەدا مەتڵەبێکی زۆرم   نووسیوە.

 

        •      Können Sie sich bitte für die kurdischen Leser etwas über sich sagen?

پرسیار :  دەتوانن بۆ خوێنەرانی کورد کەمێک سەبارەت بە خۆتان بدوێن  ؟  

 

Ich bin seit 1999 Professor an der Universität Göttingen und seit 1975 sind die Minderheiten im Nahen Osten mein Hauptintressengebiet. Studiert habe ich Orientalistik, Theologie und Philosophie.

 

 وەڵام :  من لە ساڵی ١٩٩٩لە زانکۆی گۆتینگن  پرفسۆرم . لە ساڵی ١٩٧٥کەمایەتیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست  ناوەندی لێکۆڵینەوەی من بوون . من ڕۆژهەڵاتناسی ، زانستە ئایینیەکان و فەلسەفەم خوێندوە .

 

        •      Ab welchen Zeit existierte eine Kirche in Kurdistan, in welchen Gebiet und mit welchen Hintergrund?

 

پرسیار :  لە چ کاتێکەوە کەنیسە  لە کوردستان سەری هەڵدا و لە کام ناوچە و بە چ بەڵگەیەک ؟

 

Es gab sehr verschiedene Kirchen in der Region: Kirchen zunächst der Minderheiten wie die der Armenier und Syrer, aber es entstanden im 19. Jahrhundert auch Gemeinden verschiedener europäisch-amerikanischer Missionen (darunter auch deutsche).

 

وەڵام ؛ کەنیسەی زۆر لە ناوچەکە هەبوون .کەنیسەی کەمینەکانی ئەرمەنی ، سوریانی و لە قەڕنی ١٩ ڕا کۆمەڵی مسیۆناری ئۆروپایی ئامریکایی  پێکهاتن ( لەوانە ئاڵمانیش هەروەها.)

 

        •      Ab wann ist die erste Gruppe von Missionaren nach Kurdistan gereist? Wo genau?

 

پرسیار ؛ کەی یەکەم گرووپی مسیۆنارەکان بۆ کوردستان سەفری دەس پێکردو بۆ کوێ بوو؟

 

Das war schon deutlich vor der Zeit meines Forschungszeitraumes (interessant etwa die Reisen Wolffs), aber ich beschäftige mich derzeit vorrangig mit Mahabad und der Urmia-Region (zu der ich schon recht viel publiziert habe und hoffentlich zum nächsten Jahr wieder eine umfangreichere Monographie vorlegen kann).

 

وەڵام : سەفەرە سرنج ڕاکێشەکانی (وۆڵف)  زۆر پێش لە کاتی لێکۆڵینەوەکانی من  ئاشکرابوو. بەڵام من لە دەرەجەی یەکەمدا خۆم لە گەڵ مەهاباد و مەنتەقەی ورمێ (کە زۆرم لە سەری بڵاو کردوەتەوە و هیوادارم لە ساڵی داهاتووشدا کتێبێکی بە پێز بەرهەم بێنم).

 

        •      Warum ist Mahabad in Ihrem Buch Hauptstadt von Missionaren genannt worden?

 

پرسیار : لە بەر چی شاری مەهاباد لە کتێبەکەی ئێوەدا وەک  پێتەختی مسیۆنارەکان  ناوی هاتوە ؟ 

 

Wegen der historischen Bedeutung der Stadt, wegen der tatsächlichen Funktion als solcher in dem kurzen Experiment vor Mitte des 20. Jahrhunderts und weil es Sitz eines Gouverneurs war.

 

 وەڵام : لە بەر مێژوویی بوونی ئەم شارە و تاقیکاری کورتی نیوەی یەکەمی سەدەی بیست و  بە ناوەند بوونی دەسەڵات .[ مەبەست دەسەڵاتی کوردیە] .

 

        •      Wie war die Meinung von kurdischen Aktivisten für ein freies Kurdistan und ein  zur Kirche bezogenes Bevölkerung während des ersten Weltkrieges?

 

پرسیار : ڕای کلیسا لە سەر تێکۆشەرانی کورد بۆ کوردستانی سەربەخۆ (ئازاد) ؟

 

Das ist nicht einheitlich festzustellen, was Mahabad anbelangt. Zwar ermordeten Plünderer etwa den Missionar Bachimont der Hermannsburger Mission und den Sprachlehrer Dammann der Deutschen Orientmission, aber gleichzeitig entschuldigte sich etwa Simko für solche Übergriffe und sicherte Schutz zu.

وەڵام :  ناکری بە دڵنیایی لەو پێوەندیەدا شتێک بوترێ.  بەڵام تاڵانچیە کان مسیوناری ئاڵمانی (باخیمۆنت هێرمانز بورگر)و مامۆستای زمان  (دامان )ـ یان کوشت . لە هەمان کاتدا سمکۆ(سمایل ئاغا)  داوای لێ بوردنی بۆ ئەو هێرشانە کرد   وپارێزگاری لێ کردن  .

 

        •      Wie denken Sie über die kurdischen Situation und ein freies Kurdistan für den jetztiegen Zeitpunkt?

 

پرسیار : ئێوە سەبارەت بە وەزعی کورد و کوردستانێکی ئازاد لە حاڵی حازردا چۆن تێ دەفکرن؟

 

Die Frage ist zutiefst mit den Umbrüchen in der Region verbunden. In Syrien und im Irak ist mit der Autonomie ein erster Schritt auf mehr politische Selbstbestimmung hin getan worden, in der Türkei ist die Entwicklung weniger konstruktiv in diese Richtung, im Iran sind wir von solchen Entwicklungen momentan geradezu entfernt. 

 

 وەڵام :  پرسیارەکە بە قووڵی لە گەڵ گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە پێوەندی هەیە . لە سوریە و عێراق هەنگاوی یەکەم بۆ سەربەخۆیی سیاسی هەڵگیراوە . لە تورکیە هەنگاوی کزتر  بۆ گۆڕانکاری  ئەرێنی هاوێژراوە . لە ئێران ئێمە حاڵی حازر  لە گۆڕانکاری لەوچەشنە   دوورین.

سدێق بابایی  

  Sadigh Babaee