شەڕی ئیرادەی ئەمریکا و ئێران لەنێو عێراق، دلاوەر عەلائەدین

ململانێی ئەمریکا و ئێران لەنێو عێراق و هەرێمی كوردستاندا لە هەڵكشاندا بەردەوامە. ئامانجی ئێرانییەكان تەنیا کشانەوەی ئەمریکا نییە لە عێراق، بەڵکو کشانەوەیەتی بە زەلیلی، هاوشێوەی سیناریۆی ئەفغانستان.

 ئێران بوونی سەربازی ئەمریکا لە عێراق بە هەڕەشەیەکی ستراتیجی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت و دەیەوێت لەم کاتە گونجاوەدا ئەو هەڕەشەیە لەناوبچێت. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە دەستیان لە سەرتاسەری لێڤانت (وڵاتی شام)دا واڵا بێت، و پشتیوانیی ئەمریکا بۆ عەرەبەکانی کەنداو لاواز بکات و هەیكەلی ئەمنی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا لەسەر مەرجەکانی ئێران دابڕێژێتەوە.

ئێران هەست بە لاوازی لە ئیدارەی ئێستای ئەمریکادا دەكات، بە تایبەتی لەم ساڵەی هەڵبژاردنەکاندا. ئەوەش لە کاتێکدایە كە ئەمریکا سەرنجی چووەتە سەر ئەولەویەتی دیکە، لەوانە شەڕەکانی ئۆکرانیا و غەززە. دەشزانن کە ئەمریکا هێشتا بە هیوایە (راست بن یان هەڵە) كە لەگەڵ ئێرانییەکان لەسەر زنجیرەیەک پرسی ئەمنی سازان بكەن و رێككەون. رەنگە ئەم پەنجەرەی دەرفەتە دواتر دابخرێت، بەتایبەتی ئەگەر دۆناڵد ترەمپ جارێکی دیکە هەڵبژێردرێتەوە. بۆیە بەلایانەوە کاتی ئەوە هاتووە یارییەکی قورس بکەن و زۆرترین فشار لە سەرانسەری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا بخەنە سەر ئەمریکا. ئەوان پێیان وایە کە ئەمریکا وەک هەمیشە لە عێراقدا، قابیلی گوشار لەسەركردنە، خۆی لە پەرەسەندنی گرژییەكان بەدوور دەگرێت و کاتێک تۆڵە دەستێننەوە، لە شوێنی دیكەی دوور لە خودی ئێران، بەدوای ئەو چەكدارە پرۆكسییانەدا دەچن كە بۆ ئێران ئاسانە دەستبەرداریان ببێ.

لەگەڵ ئەوانەشدا، ئێران نایەوێت بە تەواوی ئەمریكا لە رووی دیپلۆماسی و ئابوورییەوە لە عێراقدا هەڵكەندرێت، چونکە ئەمە زیان بە بەرژەوەندیی خۆیشیان دەگەیێنێت. عێراقێکی دابڕاو و شکستخواردوو بۆ ئێران باش نییە، ئێرانێك کە هێشتا پێویستی بە عێراقە تاوەكو بە ناڕاستەوخۆ دەستی بە رۆژئاوا رابگات. ئێران عێراقی بەکارهێناوە بۆ ئەوەی هەم سزاکانی ئەمریکا بنكۆڵ بکات و هەم پشتگیری لە پرۆكسییەكانی (هێزە بریكارەكانی) بکات لە سەرانسەری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا.

لە بەرامبەریشدا ئەمریکییەكان نایانەوێت لەم کاتە گرنگەدا (یان هەرگیز) عێراق بەجێبهێڵن و هەر كاتێكیش بڕیاری کشانەوەی هێزەکانیاندا، ئەوا بە مەرجی خۆیان و لە و كاتەی كە خۆیان هەڵی دەبژێرن دەردەچن. بۆ ئەمریکا بوونی سەربازی و ئەمنییان لە عێراق گرنگییەکی ستراتیژی گەورەی هەیە، نەک تەنیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و چاودێریکردنی ئێران، بەڵکو بۆ پێشکەشکردنی پاڵپشتی بۆ بنکەكانیان لە سووریا. ئەگەر بەپەلە پاڵیان پێوە بنرێت بۆ ئەوەی بە هەراسانییەوە لە عێراق بچنە دەرەوە، ئەوا بۆشاییەک دروست دەکەن کە هیچ هێزێکی رۆژئاوایی ناتوانێت پڕی بکاتەوە و ئەمریکاش بۆ ساڵانێک، ئەگەر دەیان ساڵ نەبێت، ناگەڕێتەوە. لە روانگەی ئەمریکاوە، رۆشتنێکی لەو شێوەیە بە شێوەیەکی دۆستانە ئەنجام نادرێت و رەنگە عێراق لە دەرئەنجامە نەرێنییەکان رزگاری نەبێت.

هاوبەشە ئەوروپییەکان و هاوبەشەکانی دیکەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیش لەم بابەتەدا پشکیان هەیە. ساڵانێکە وەبەرهێنانیان لە سەقامگیری و یەکپارچەیی عێراقدا کردووە و بەكۆی پێكەوەییان ملیارەها دۆلار و گیانی ژمارەیەکی زۆر سەربازیان بەخشیوە. ئەوانە توانییان پاڵپشتیی عێراق بکەن تەنیا بەهۆی ئەوەی هێزەکانی ئەمریکا چەتری ئەمنی و ژێرخانی سەربازییان لە عێراقدا دابین كردبوو. رۆیشتنی ئەمریکا دەبێتە هۆی رۆشتنی ئەوانیش بە ناچاری. هاوبەشەکانی هاوپەیمانی پێیان وایە پێگەی خۆیان لە عێراق بە ماندووبوونەوە بەدەستهێناوە، مافی خۆیانە گوێیان لێ بگیردرێت و نیگەرانییەکانیان پشتگوێ نەخرێن.

عێراقی ناسک لەنێوان شاخێك و بەرداشێك گیر بووە. لەلایەكەوە ناتوانێت تەحەدای هەژموونی ئێران بکات، لە لایەكەی دیكەشەوە ناتوانێت دەستبەرداری زلهێزێکی سەرسەخت بێت کە پێی دەكرێ عێراق هەتا رادەی شكستپێهێنان سزا بدات. عێراق ئامادە نییە ئەمریکا و هاوبەشەکانی لە هاوپەیمانان وەدەربنێت. هێشتا خۆشی توانای رێگریكردنی لە هەڕەشە ئەمنییەکانی داعش یان گرووپە چەکدارەكانی فەسائیل نییە كە خاوەنی مووشەك و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانن. بە دەركردنی ئەو 2500 سەربازە ئەمریکییەی کە لە عێراق ماونەتەوە، لەژێر گوشاری ئێران، ئەوا عێراق ئەو تۆزقاڵە نیازپاکییەش لەدەست دەدات كە لە واشتنتن هێشتا بۆی ماوەتەوە. عێراق وەك ئێران نییە؛ زۆر لەوە ناسکتر یان لەرزۆكترە لەوەی كە بتوانی بەرگەی سزادان و گۆشەگیری دارایی و دیپلۆماسی بگرێت.

سەرکردەکانی عێراق درک بەوە دەکەن کە ئەگەر ملکەچی داخوازی گرووپە چەكدارە لایەنگرەکانی ئێران بن و ئەمریکییەکان وەدەرنێن، لەوێ بەدوا دیار نییە ئامانجی داهاتووی ئەو گرووپانە چی دەبێت. لایەنە کوردی و عەرەبییە سوننەکانیش پێیان وایە ئەوان لە دوای ئەمەریكییەكان نۆرەیان دێت و لە لیستی بەئامانجكردندان. کاتێک هاوبەشەکانی هاوپەیمانان بە زۆر دەربكرێن، هەرێمی کوردستانی عێراق زیاترین هەست بە لاوازی دەكات. فەسائیلەكان نەک تەنیا بنکەکانی ئەمریکایان لە هەرێمی كوردستان کردووەتە ئامانج، بەڵکو بۆمبیان لە نزیک نووسینگەکانی سەرکردە کوردەکان فڕێداوە و لەناو جەرگەی هەولێردا هێرشی راستەوخۆیان كردووەتە سەر گەورە سەرمایەدارانی هەرێمی کوردستان و یەكێك لەوانەیان بە میوان و ئەندامانی خێزانەوە شەهید كرد.

بێگومان حکومەتی سەرۆکوەزیران محەممەد شیاع سوودانی دەبێت زۆر نیگەران بێت لەوەی عێراق بووەتە گۆڕەپانی شەڕی نێوان دوو زەبەلاح، یەكیان دراوسێیەکی هەمیشەیی بەڵام بە هەژموون و، دژەكەشی زلهێزێكی جیهانیی هاوبەش. ئەم حکومەتە ئێستا سەرقاڵكراوە و دابڕێندراوە لە جێبەجێکردنی بەرنامەكانی وڵاتەكەی. لەوەش خراپتر، لایەنگرە سیاسییە سەرەکییەكانی حکومەت، واتە هێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، ئەركی سەرۆکوەزیرانیان بۆ دەستپێکردنی پرۆسەیەکی باوەڕپێکراو بۆ کشانەوەی ئەمریکا هێندەی دیکە قورستر كردووە. ئەوان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە پشتگیری لە رێبازی حکومەت دەکەن، بەڵام لە هەمان کاتدا هانی هەڵمەتی پۆپۆلیستی دژە ئەمریكی دەدەن و بەرگری لە کردەوە نایاساییەکانی فەسائیل دەکەن. سەرۆکوەزیران هێرشەکانی سەر بنكە ئەمریكییەكان بە “تیرۆر” وەسف کرد، لە کاتێکدا زۆرێک لە ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی بە رەوا و دادپەرەورانەیان دەزانی. شاراوە نییە کە گرووپە لایەنگرەكانی ئێران (لەوانەش سەركردەكانی فەسائیل) ئێستا بەسەر دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەرییدا زاڵن و لەم دواییانەشدا، بەسەر ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە سەرانسەری عێراقدا (بەدەر لە هەرێمی كوردستان) زاڵ بوون. ئەکتەرە حكومییەكان ئێستا وەک دەوڵەت مامەڵە دەکەن، سیاسەت بەسەر دەوڵەتدا دەسەپێنن و رێگری لە چاکسازی دەکەن. بەو کاریگەرییە سەرسەختانە، موعجیزەیەکی دەوێت بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق دڵی هەمووان رازی بکات و بە سەرکەوتوویی لەو قەیرانە دەربچێت.

سەرەڕای ئەوانەش، حکومەتی عێراق دەتوانێت پرۆسەیەکی شەرعی پەیڕەو بکات، پێداگری لەسەر ئەو رێگەچارانە بكات كە تەركیزیان لەسەر عێراقە و عێراق لە رکابەریی زەبەلاحەکان دەپارێزێت. عێراق دەبێت دانوستان بۆ رێککەوتن لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بکات بەبێ هیچ وادەیەکی کاتی یان دواساتی پابەندبوون (دێدلاین). پێویستە گفتوگۆیەکی هەمەلایەنە دەست پێبكات بۆ بەشداریکردنی هەموو هاوبەشەکانی هاوپەیمانی و هەموو کەرتەکان بگرێتەوە، لەوانەش کەرتەکانی ئەمنی، ئابووری، ژینگەیی، کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری. هەر رێبازێکی دیکە مەترسیدار دەبێت و لەوانەیە ببێتە هۆی هێنانەدی دەرئەنجامی دۆڕان-دۆڕان بۆ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان. ئەمریکا دەتوانێ و پێویستە سەبرێکی ستراتیجی لەخۆ بگرێ، دەرفەت بە حکومەتی عێراق بدات و ناچاری نەکات كە لایەنێك هەڵبژێرێت، ئەگینا حکومەتی سەر بە زۆرینەی شیعە، ئەمریکا بەسەر ئێراندا هەڵنابژێرێت. ئێرانییەکانیش نابێ لەوە زیاتر دەوڵەتی عێراق و حکومەتی عێراق و بگرە هەرێمی كوردستان بنكۆڵ بكەن، ئەگەرنا، رەنگە ئاستی پەرەسەندن لە داهاتوودا لەژێر کۆنترۆڵی ئەوانیش دەربچێت و ئاگرەكە راستەوخۆ ئێران بگرێتەوە.

سەرچاوە: روداو