رۆژی نێونەتەوەیی تەندروستی WHO، شەهین سوڵتانی

لە ڕۆژی٧ی ئاوریلی ١٩٤٨ بە بەشداری ٦١ وڵات لە وڵاتی ژنێڤ ئەم رۆژە بە رۆژی نێونەتەوەیی تەندرستی دیاریکرا.

مەبەست لە دیاریکردنی ئەم رۆژە، دانی زانیاری پاک و خاوێنی و تەندروستییە بە هەموو دانیشتوانی جیهان، دابینکردنی کەرەستەی پاک و خاوینی بە بێ جیاوازی بۆ هەموو مرۆڤێک، بن بڕکردنی  نەخۆشییەکانی وەکوو، سیل، وەبا، تاعوون و مالاریا و زۆر نەخۆشی تر و هەروەها پاراستنی تەندروستی دایکان لە کاتی سک پڕی و منداڵبووندا.  کارەساتە سروشتییەکانی کە ڕوودەدەن وەک زریان، بوومەلەرزە، لافاو، وشک ساڵی، سۆنامی و ئاگرکەوتنەوە بە هۆی گەرم بوونی گۆی زەوی، ئەماندەش دەبنە هۆی تێکچوون و هەندێک کاتیش وێرانبوونی بنکە تەندروستیەکان و لە ناوچوونی کارمەند و کەسانی شارەزا لە بواری تەندروستیدا و لە ئاکامیشدا پاش ماوەی ئەم کارەساتانە دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی نەخۆشیە واگیرەکان.

تەندروستی، خۆی ژێرخانی ئابوری و پێشکەوتنی هەر کۆمەڵگایەکە، تەندروست بوون مافی هەر تاکێکە و بۆ دابینکردنی  سڵامەتی خۆی دەبێ بە پێداویستییە سەرەتاییەکانی خۆی بگات بە ئاسانی و بەبێ جیاوازی.
بیۆلۆژی ژنان جیاوازی زۆری لەگەڵ پیاواندا هەیە و زۆرێک لە نەخۆشییەکان لە کاتی منداڵبووندا بۆ دایک وپاشان بۆ کۆرپەکەشی دەگوێزرێتەوە. بۆیە پێویستە کە لەم بوارەدا خزمەتی تایبەت بە ئەوان بکرێت.
لەو وڵاتانە کە شەڕ و نائارامی هەیە، ئاوارەبوون و قوربانیدان  بە زۆری ژنان و منداڵان دەگرێتەوە

لەم دنیا چینایەتییەشدا، کە زۆرینەی دانیشتوانی چینی هەژار پێکیدێنێ، ٧٠% ئەم هەژارییەش ژنان پێکی دەهێنن.

دیاردەیەکی حاشا هەڵنەگریشە کە جیاوازی زۆرە لە ئاستی جیهانیدا بە گشتی و لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئێمەشدا بە تایبەتی  و بە پێی دوایین سەرژمێرییەکانی رێکخراوەی مناڵپارێزی جیهانی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکان واتە  یونیسف، لە هەر خولەکێکدا، هەزاران دایک بە هۆی منداڵبوونەوە گیانیان لە دەست ئەدەن. لە ئاکامی نەبوونی چاودێری پێویست لەو کاتەدا و هەروەها چاودێرینەکردنی بەردەوامی باری تەندروستی دایک لەماوەی سکپڕیدا.

لە وڵاتی شەر لێ دراو و هەژاری ئەفغانستان، بەرزترین ڕێژەی مردنی دایک و کۆرپەی هەیە لە ئاستی جیهانیدا. تەندروستی هەمیشە خیی لە هەژاریدا نیشان دەدا ، بۆ نموونە داهاتی کەم، نەخوێندواری، نەبوونی خۆراکی باش، بارودۆخی خراپی ژیان. ئەماندە و زۆر هۆکاری دیکەش مرۆڤ زیاتر لە نەخۆشبوون نزیک دەکاتەوه. لە خولەکێکدا هەزاران منداڵ بە هۆی نەبوونی خۆراکی باش و خراپی باری تەندروستی گیانیان لە دەست دەدن. لێکۆڵینەوەکان ئەو ڕاستییە بە بەڵگەوە دەسەلمێنن کە لە ٤٠ وڵاتی دنیادا، مردنی منداڵانی ژێر پێنج ساڵ، بە هۆکاری ئەوەوەیە  کە دایکەکان نەخوێندەوارن و زانیاری پێویستیان نییە. ئەگەر نە تەنیا لە ڕوانگەی پزیشکییوە بڕوانینی بارودۆخی تەندروستی، هاوکات لە ڕووی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و ئابووریشەوە بڕوانینە ئەم مەسەلەیە، زۆرن ئەو نەخۆشانەی کە بەرەوڕووی تانە و توانج دەبنەوە چ لە بنەکەکانی تەندروستییدا و چ لە ناو کۆمەڵگاشدا، بە تایبەتی ئەو کەسانەی کە لەگەڵ نەخۆشییە رۆحی و دەروونیەکان  ڕووبەڕون، زۆرن ئەوانەی کە بەم دەردانەوە بێ خانە و لانە   دەمێننەوە و شەوان لە  سەر شەقامکاندا رۆژ دەکەنەوە،  یان ئەو پیر و پەک کەوتوانەی کە لە لادێکانەوە ڕوو لە شارەکان دەکەن بۆ چارەسەری نەخۆشی و لە بواری ئابوورییەوە لاوازن، بە بوخچەیەک نان و جل و بەرگ لە دەوروبەری نەخۆشخانەکان دەمێنننەوە و چاوەڕێی بەرکەوتنی سەرەی پزیشک دەکەن.

تەنانەت لە نەخۆشیەکانیشدا، جیاوازی ڕەگەزیی هەیە بۆ نموونە بۆ نەخۆشی ئایدز  ڕێگای بەرگری  تووشبوونی پیاوان  بەو نەخۆشیە دۆزراوەتەوە و زۆرینەی تووشبووانیش بەو نەخۆشیە بە پێی ئامارە جیهانییەکان، ژنان پێکی دەهێنن. ئەم دیاردەیەش کاتێک چارەسەر دەبێ کە دەسەڵات دارانی وڵاتەکان، هەڵواردنی رەگەزی و هاوکات نەتەوەیی وەلا بنێن بۆ دانیشتوانی  وڵاتەکەیان مافی ژیان و  و تەندروستی بە بێ جیاوازی دابین بکەن.  لە کۆتاییدا، پاک و خاوێنی، پاراستنی کەرەستەی تندروستی و دابینکردنی پێدوایستییە سەرەتاییەکانی پاراستی تەندروستی کۆمەڵانی خەڵک لە هەر جێگایەک،  ئەرکی تاک بە تاکی سەرشانی مرۆڤەکانە و هەرچی زیاتر ئەم بووارە گەشەندن بەخۆیەو ببینێ ، زیاتر کولتوور و تێگەیشتنی مرۆڤەکان  لەو کۆمەڵگایەدا لە پێوەندی لەگەڵ مافە سەرەتاییەکانی دانیشتوان نیشان دەدات.

شەهین سوڵتانی

{jcomments off}