نەتەوە یەكگرتووەكان، ئامرازێك بۆ پاراستنی بەرژەوەنديی زلهێزەكانی جیهان! دارا ناتق

پەیڤی «نەتەوە یەكگرتووەكان» بۆ یەكەمین جار لەلایەن «فرانكلین روزولت» سەرۆك كۆماری ئەوكاتی ئامریكا لە كاتی شەڕی دووهەمی جیهانی لە پێوەندی لەگەڵ هاوپەیمانەكانیان بەكارهات.

یەكەمین كاردانەوەی ئەو واژەیە لە بەیاننامەی یەكەمی نەتەوەیەكگرتووەكان لە ژانویەی ساڵی 1942ی زایینی بوو كە تێیدا هاوپەیمانانی ئەوكات بۆ پشتیوانی كردن لە بڵاوكراوەی ئاتلانتیك رایانگەیاند كە لە ئاشتی یەكلایەنە لەگەڵ هێزی بەرهەڵستكار خۆیان دەبوێرن. بیرۆكەی پێكهێنانی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان لە كۆنفرانسی موسكۆ، قاهیرە و تاران لە ساڵی 1943ی زایینی رەوتێكی خێراتری بە خویەوە گرت.
لە ساڵی 1944ی زایینی نوێنەرانی ئامریكا، یەكییەتی سۆڤییەت، بریتانیا، فەرانسە و چین لە سەر پێكهێنانی ئەو رێكخراوەیە و رۆڵی ئەندامانی و چونییەتی وەرگرتنیان چەندین مانگ تاوتوێى ئەو پرسەیان كرد و لە ئاكامدا لە 24ی ئۆكتۆبەری ساڵی 1945ی زایینی بڵاوكراوەی نەتەوەیەكگرتووەكان پەنجا وڵات واژۆیان لەسەر كرد و رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بە شێوەی فەرمی دامەزرا. بارەگای سەرەكی ئەو رێكخراوەیە لە نیۆیۆرك دەبێت و هەنوكە 193 وڵات تێیدا ئەندامن. لە كۆی ئەو وڵاتانە هەریەك لە وڵاتانی چین، ئامریكا، فەرانسە، بریتانیا و رووسیە بە مافی ڤیتۆوە ئەندامانی ئەسڵی شوورای ئەمنیەتی ئەو رێكخراوەیە پێك دێنن و دە وڵاتی دیكەش بە شێوەی دەورەیی ئەندامی ئەم شوورایەن.

ئامانجە سەرەكییەكانی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بریتیین لە:
– پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێونەتەوەیی، ئەوە لە حاڵێكدایە كە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا جیهان بە بەردەوامی شاهیدی چەندین شەڕی ماڵوێرانكەر بووە و هەتا هەنووكەش هەر درێژەیان هەیە و رۆژ نییە كە بە سەدان كەس لە خەڵكی سڤیل و بێ تاوان لە وڵاتانی وەك سۆماڵ، ئەفغانستان، سووریە، عێراق، هەروەها شەڕی دەیان ساڵەی نێوان ئیسراییل و فەلەستین و بزووتنەوەی مافخوازانەی كورد و دەسەڵاتەكانی هەرچوار وڵاتی حاكم بە سەر كوردستاندا، دەبنە قوربانی ئەو دۆخە ئالۆز و ماڵوێرانكەرە، لە لایەكی دیكەوە پەرەسەندنی گرووپە تیرۆریست و بناژۆخوازەكان و تەقینەوە و كردەوە تیرۆریستەكانیان بە تەواوی ئاشتی و ئاسایشی هەرێمیی و جیهانیان تووشی دۆخێكی نالەبار و مەترسیدار كردووە. بێ هەڵوێستی و ململانەی نێوان ئەندامە فەرمییەكانی ئەو رێكخراوەیە لە سەر حیسابی قازانج و پاراستنی بەرژەوەندی زلهێزە جیهانییەكان بۆتە هۆی ئەوە كە نە تەنیا كێشەكان یەكلا نەكرێنەوە، بەڵكوو زۆر جاریش هەڵوێستی بەشێك لە وڵاتان دەرفەتی پێویستی بۆ دەسەڵاتە دیكتاتۆر و گرووپە تیرۆریستەكان داوە كە لە پێناو رەوایی دان بە رەشەكوژی و سەركووتی خەڵكی مافخواز و بێ تاوانی خۆیان و تێكدانی ئاسایشی جیهانی درێژە بە دیكتاتۆریەتی خۆیان بدەن.

ـ پەرەپێدانی پێوەندی دۆستانە لە نێوان گەلان، لە سەر بنەمای رێزگرتن لە سەر بنچینەی یەكسانی ماف و ئازادی و مافی چارەنووسی گەلان. لەم پێوەندییەشدا، دەكرێت بڵێين كە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان هەنگاوی پێویست بۆ ئاشتەوایی و چارەسەركردنی یەكسانی ماف و چارەنووسی مافی گەلانیان نەهاویشتووە و بە دەیان گەلی مافخوار و بندەستی وەك گەلی 40 ملیۆنيی كورد بە مێتۆدگەلێكی نامرۆڤانە و دوور لە یاسا و پرەنسیبە مرۆڤایەتيیەكان لە لایەن دەوڵەتی ئێران، توركیە و سووریە دەچەوسێندرێنەوە و هەوڵی تواندنەوە و ئاسمیلەكردنیان دەدرێت. بێدەنگبوونی ئەم رێكخراوەیە لە بەرامبەر ئەو هەموو جینایەت و تراژیدیانەی كە دەرهەق بەو نەتەوانە دەكرێت، نەتەنیا بەپێی ئەو بەندە ئەركەكانی خۆی بە جێ نەگەیاندووە، بەڵكوو رێگەخۆشكەریش بووە بۆ ئەو دەسەڵاتانەی كە ئامانجیان لە نێوبردنی نەتەوە بندەستەكانە.

ـ هاوكاری بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئابووری، كۆمەڵایەتی، فەرهەنگی و مرۆڤدۆستانەی نێونەتەوەیی، بە مەبەستی هاندان و رێزگرتن لە مافی مرۆڤ و ئازادییە بنچیینەییەكان. قەیرانی بێكاری، هەژاری، نەبوونی دەرەتانی بژيوی ژیان، پەرەسەندنەوەی دەیان دیاردەی دزێوی كۆمەڵایەتی وەك ئیدز و ئێعتیاد، لە نێوبردنی فەرهەنگ و كولتووری نەتەوە بندەستەكان، پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و گرتن و ئەشكەنجە و ئێعدام، لە زۆرێك لە وڵاتانی جیهانی بەتایبەتی وڵاتی وەك چین و ئێران و… هتد.، لەو كێشە جیهانییانەن كە بەشێكی زۆر لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی گۆی زەوی بە دەستییەوە دەناڵێنن و رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش هەنگاو بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتانە نەهاویشتووە.

ـ هەوڵدان بۆ هەماهەنگ كردنی كرداری گەلان، بە مەبەستی گەیشتن بە ئامانجە هاوبەشەكان. بە ئاوڕدانەوەیەك لە بڕیارنامە و هەڵوێستەكانی رابردووی ئەو رێكخراوەیە، دەردەكەوێت كە 5 ئەندامی هەمیشەیی شوورای ئەمنییەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بەشێكی زۆری یەكلاكردنەوەی كێشەكاندا، بە هۆی هەبوونی مافی ڤیتۆ، قورسايی هەڵوێستەكانییان لە پێناو بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیاندا بەكارهێناوە و كەمتر لایەنی دادپەروەری و ئامانجی هاوبەش لە نێوان گەلانیان لە بەرچاو گرتوە.

رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە سەر ئەم بنەمایە سەرەكیانە كار دەكات:
ـ رێكخراو لە سەر بنەمای یەكسانیی دەسەڵاتی هەموو ئەندامانی خۆی دامەزراوە.

ـ هەموو ئەندامان بەڵێنەكانی خۆیان، بەپێی یاسای رێكخراو و بە نیازپاكی جێبەجێ دەكەن.

ـ هەموو ئەندامان، دژایەتی نێوان خۆیان، بە شێوازێكی ئاشتیانە و بە بێ ئەوەی ئاشتی و ئاسایشی نێونەتەوەیی و دادپەروەری بخەنە مەترسییەوە، چارەسەر دەكەن.

ـ هەموو ئەندامان لە هەرەشەكردن، یان بەكارهێنانی هێز لە دژی هەر وڵاتێكی تر، خۆیان دەپارێزن.

ـ هەموو ئەندامان، هەموو جۆرە هاوكارییەك لەگەڵ نەتەوەیەكگرتووەكان دەكەن، لە كاتی ئەنجامدانی هەر كردارێك كە لەگەڵ قەوارەی ئەو رێكخراوەیەدا رێك بێت.

ـ هیچكام لە بەشەكانی تری رێكخراو، ئەم ئیجازەیە ناداتە نەتەوەیەكگرتووەكان، كە دەست بخاتە ناو كاروبارێكەوە كە لە راستیدا دەكەوێتە بازنەی دەسەڵاتەكانی یاسای نێوخۆی هەر وڵاتێك. 
بە لەبەرچاوگرتنی ئەو خاڵانەی سەرەوە و بەپێی مادەی یەكی بڵاوكراوەی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، باس لە یەكسانی دەسەڵات لە نێوان سەرجەم ئەندامانی ئەو رێكخراوەیە دەكات، لە كاتێكدا كە لە ماددەكانی دیكەدا، 5 ئەندامی هەمیشەیی شوورای ئەمنییەت، بە هەبوونی مافی ڤیتۆ و كۆمەلێك ئیمتیازی تایبەتی، دەسەڵاتێكی زۆریان قۆرخ كردووە و لە یەكلایكردنەوەیی هاوكێشە سیاسییەكاندا بڕیارنامەكان بە ئاراستەی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆیاندا دەشكێنەوە و ئەمەش وێڕای ئەوەی كە دادپەروەری نێو ئەو رێكخراوەیە دەباتە ژێر پرسیار، هاوكات كاریگەری نەرێنی لە سەر تەناهی جیهانی داناوە.

بەپێی ئەو شرۆڤانەی كە لە سەرەوە ئاماژەی پێكرا، شوورای ئەمنییەت لە دابەشكردنی نادادپەروەرانەی دەسەڵات، ئیمتیاز و ئیختیاراتی رەهای زڵهێزە جیهانییەكان بۆ گەیشتن بە مەرامە تایبەتییەكانیان، لە جیاتیی ئەوەی كە هەوڵ بۆ ئامانجی سەرەكی كە دابینكردنی تەناهی جیهانییە بدات، زۆرتر بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەندامانی دایمی ئەو رێكخراوەیە تێدەكۆشێ. ئەوەش وای كردووە كە ئەمڕۆ جیهان تووشی قەیرانی ئەمنییەتی و ئابووری بووە و رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بە هۆی ئەو هۆكارانە كە هێمامان بۆ كردووە و كۆمەڵێك هۆكاری دیكە هیچ كاریگەریەكی كرداری لە چارەسەریی و یەكلاكردنەوەی كێشە جیهانییەكاندا نییە و پێكاری ئەم رێكخراوەیە پێویستی بە پێداچوونەوە و گۆرانكارییە.