حامیدخان ڕەشیدی زەرزا، سەلیم حەقیقی

“حامیدخان ڕەشیدی زەرزا” قەڵەمێکی بە بڕشت و هەدانەداو  ، لەوەتا کورد هەیە حەز و خولیای گەیشتن بە ئاواتی لەمێژینەی واتە سەربەستی و سەربەخۆیی بووتە ئاواتێکی هەتا ئێستا وەدی نەهاتوو.

 بەدرێژایی سەدان ساڵ دەیان کەسایەتی و قارەمان، کۆڵنەدەر و خەباتکار، نووسەر و شاعیر، نیگارکێش و گۆرانی بێژ، هونەرمەند و شێوەکار. ئاغا و مەلا، فەقێ و هتد بۆ گەیشتن بە مافی کوردان تێکۆشاون و بەدژی حکوماتی داگیرکەر وەستاونەتەوە و بەربەرەکانییان لەگەڵ کردوون. هەرکام لەم کەسایەتییانە بە شێوازی خۆیان دەگژ دوژمن ڕۆهاتوونە و هەوڵیان داوە بە جۆری خۆیان مافی نەتەوەکەیان بسەلمێنن و بیچەسپێنن. “حامیدخان ڕەشیدی زەرزا” لەدایک بووی ساڵی ١٣١٩ی هەتاوی لە ئاوایی گورگاوێ سەر بەشاری شنۆ لە دایک بووە یەک لەو کەسانەیە قەت هەدای نەدا و بە خۆشییەوە ئێستا ئەگەرچی لە تاراڤگەدایە بەڵام ماوە و بەردەوام بۆ نەتەوەکەی خامە دەچڕێ.

ڕەنگبێ ئەوانەی شێعری “فریزوو”یان بیبستبێ یان خوێندبێتەوە باش بزانن شاعیرەکەی ئەو زاتەیە کە لەسەردەمی خۆی لە گۆڤاری سروەدا چاپ و بڵاو بۆوە و هەتا ئێستاش وەک یەکێک لە شێعرە هەرماوەکان ماویتەوە بەڵام کۆمەڵێک شاکاری ناوازەی شێعر لەو کەڵەپیاوە هەیە کە من لێرەدا چەند دێڕێک لە هەرکامییان دێنمەوە هەموویان شایەنی چەندین جار خوێندنەوەن و دەبێ لەبەریان بکەین و بیانپارێزین، جیا لەمە تێمی سەرەکی شێعرەکانی هەر هەمووی نیشتمان پەروەری و گەلدۆستییە:

فریزوو

من فریزوو نیم فریزووم پێده‌ڵێن

پنج‌‌و ڕیشه‌م سه‌خته‌ ئه‌مما خوێن ده‌ڵێن

چه‌رخی چه‌پ ئه‌منی وه‌ها خوڵقاندووه‌

به‌ژنو باڵامی به‌ هه‌رزه‌ نواندووه‌

واده‌ڵێن: من خوێنی هه‌ردم مژتووه‌

تازه‌ ئاوێکه وه‌هایان ڕشتووه‌

با سه‌ره‌و ژێروو سه‌ره‌و ژوورم بکه‌ن

با له‌ مووچه‌ دوورو مه‌جبوورم بکه‌ن

با له ‌بۆ فه‌وتاندنم سه‌ر هه‌ڵبڕن

با ڕه‌گ‌‌و ڕیشه‌م به‌ گاسن هه‌ڵدڕن

گڵمه‌ت‌‌و گڵ نیم، ئه‌من ناتوێمه‌وه‌

پاشی سه‌رقرتاندنیش ده‌ڕوێمه‌وه‌…

گه‌رده‌لوول

چاوه‌کانت جووته‌ ئاسکێکن، له‌ نامۆ سڵ ئه‌که‌ن

کوڵمه‌کانت ئاگرن، ئاگر له ‌دڵما هه‌ڵ ئه‌که‌ن

لێوه‌کانت وه‌ک په‌ڕی گوڵ، ناسک‌‌و  شلک‌‌و شه‌قن

تا به ‌خه‌نده ‌دێن ده‌پشکوون‌‌و له‌ده‌متا گوڵ ئه‌که‌ن

هه‌نیه‌که‌ت بازگه‌ی خه‌یاڵی تاسه‌بارانی ئه‌وین

ڕێ له ‌بۆ کازیوه‌دانی شه‌و‌نخونان کل ئه‌که‌ن…

خه‌نجه‌رو سواڵ

تابه‌که‌ی به ‌فریو بچم لێره‌و له ‌وێ

بۆ ده‌ق‌‌و دۆغر نه‌ڵیم من چیم ده‌وێ

ئه‌و هه‌موو خوێنم له ‌پێناوی ڕژا

مێشکی لاوانم له ‌سۆنگه‌ی داپژا

من که‌ ده‌رمانی دڵم ئازادییه‌

ئه‌و هه‌وێنه‌م هۆی به‌ڵێنی شادییه‌

بۆ وه‌کوو ئه‌وخه‌ڵفه‌ دۆخه‌ هه‌ڵنه‌‌چم

بۆ له ‌ناخی داری گه‌نده‌ڵ ده‌رنه‌چم

بۆ له‌ هه‌قخوازی بکه‌م پاشه‌کشه‌

بۆ له ‌ماڵی کۆلی که‌م ده‌نگی وشه‌

بۆ نه‌ڵێم سه‌ربه‌ستی مافی کوردییه‌

بۆ نه‌ڵێم چاوپۆشی لێی نامردییه‌…

خاڵه‌پچووکێک

ده‌ڕوانمه‌ ناو ده‌فته‌ری ڕابردوو له‌ ژینم

هه‌ر ژینی به‌ سه‌ربه‌رزی له‌مێژینه‌ ده‌بینم

نووسراوه‌ له‌ سه‌ر لاپه‌ڕی مێژوو به‌ ده‌یان شت

به‌ درێژی ته‌مه‌ خاڵه ‌بچووکێکه  ‌ئه‌وینم

سه‌ت جاری تریش وه‌ربگه‌ڕێ مه‌ڕ له‌ هه‌وێزێ

وه‌ک ئێستا به‌ تاسه‌ی شه‌وه‌کی ئاوی شه‌وینم…

ماموستا حامید ڕەشیدی زەرزا لەو تیپە کەسایەتییانەیە سەرەڕای ئەوەیکە لە بنەماڵەیەکی ئاغای دەڤەری شنۆ لەدایک بووە بەڵام هەمیشە حەوداڵی نیشتمان بووە و لە غەمی نەتەوەکەی دابووە و زۆرجار بە دژی ژاندارم و هێزەکانی نیزامی حوکمەتی شا و دواتریش ڕێژیمی ئێران چەکی دەست داوەتێ و بەرەنگارییان بووە و سەنگەری لێ گرتوون و لەگەڵ خەڵک ژیاوە و بۆ خەڵک تێکۆشاوە. دوو جار حوکمی ئێعدامی بەسەردا سەپاوە و دەیان ساڵ لە زیندانەکانی شا و خومەینی دا ماویتەوە هەتا دواجار بەناچار زێدی خۆی جێهێشتووە.

کۆمەڵێک بەرهەمی ناوبراو کە بریتین لە نووسین و هۆنراوە و وەرگێڕان(چاپ کراو و چاپ نەکراو) بەم شێوەیەن:

کۆمەڵە شێعر(حەوت ترینگە)

ڕاپەڕینی نەتەوەیی کورد

غەزەلەکانی حافز بە کوردی

اشعار فارسی حامد رشید زرزا

گوڵچینێک لە مێژووی پاشایانی ئێرانی و ئیسلامی و ئیسلام و شمشێر

لۆچێک لە خەروار(ژیان و بەسەرهاتی خۆی)

مێژووی سیاسی و جوغرافیایی نەتەوەی کورد

مێژووی هاوچاخی کورد

کردستان و کشمکش نفت

کورتەباسێک لەسەر چەند ڕووداوی مێژوویی

خەنجەر و سواڵ

کوندە کوێر(سادق هیدایەت وەرگێڕان)

ڕاپەڕینی نەتەوەی کورد(کریس کۆچرا وەرگێڕان)

زارا و شوان(محەممەد قازی) و…

باس کردن لەسەر کەسایەتی و ژیان و چالاکییەکانی حامید خان وەک ئاردی بەهار وایە و زۆر هەڵدەگرێ بەڵام من لێرە تەنیا لەسەر “زمانی”ـی نووسینی ئەو کەسایەتییە کە هەتا ئێستا بەداخەوە وەک خۆی نەناسراوە و بایەخی پێ نەدراوە، دەدوێم.

زمانی نووسراوەکانی ناوبراو ئەوەندە پەتی، خۆماڵی، ڕەسەن و ڕەوان و جوانە مرۆڤی تینووی زمانی کوردی لێی پاراو نابێ و حەز دەکەی بەردەوام لێی بخوێنییەوە. ئەو، لەو دەستە نووسەرانەی کوردە کە لەسەردەمی ماموستایانی مەزنی زمانی و  ئەدەبیی کوردی وەک نەمران هێمن و هەژار، ژیاوە و هەوڵی داوە ڕێک ئەو وێژەیە بپارێزێت و بە زمانێکی پوخت و پەتی کوردی بنووسێ و جا نووسینەکانیشی دەروەستانە و وەستایانە بێ. هەموو خەمی ئەو زاتە نەتەوە و نیشتمان و دژایەتی زاڵمان بووە. ناوبراو لە پێشەکی کتێبی ڕاپەڕینی نەتەوەی کورد(کریس کۆچرا وەرگێڕان) چەندە بە زمانێکی جوان دەنووسێ:

“دهۆ و پیلانگیڕان و ته‌ڵه‌ی داگیرکه‌ران، ئه‌وانه‌ی کوردستانی گه‌وره‌یان به ‌سه‌ردا دابه‌شکراوه‌و له ‌خاڵی به‌رژه‌وه‌ندی و قازانج و زه‌ره‌ر پێکه‌وه‌ شه‌ریک و هاوبه‌شن، به ‌درێژای مێژوو ده‌میان ده‌قڕقڕۆچکه‌ی کورد ناوه‌، ئه‌وه‌ ده‌یچه‌وسینه‌وه‌، وه‌ک گورگی ده‌م به‌ خۆین له ‌سه‌ر جەستەی مشت و مڕیانه‌، پادشاکانی  خوێنخۆری ئێران له‌ شاسمایل سه‌فه‌وی بگره‌ هه‌تا شاعه‌باسی خوینمژو قاجاره‌کان و په‌هله‌وی، قاتڵی وردو و درشتی نه‌ته‌وه‌ی کورد بوونه‌.  ئه‌وانه‌ هه‌موویان به ‌نۆره‌ی خۆیان بێجگه‌ له ‌کوشت و کوشتار،تاڵان و بڕۆو ملک و ماڵ لێ زه‌وتکردن،ئاگر له‌ هه‌ست و نیست به‌ردان، ته‌ره‌و ته‌وه‌لاو هه‌ڵوه‌دایی، هه‌ر یه‌که‌ هه‌زاران کوردی پارچه‌ کوردستانی ڕۆژهه‌ڵاتیان  که ‌له ‌شه‌ڕی چاڵدڕانی١٥١٤ی زایینی به‌ ئێران لکاندرا، بۆ مه‌ڵبه‌نده‌کانی دیکه‌ی ئێران به ‌تایبه‌ت خوڕاسان گوازتۆته‌وه‌”

یان لەبەشێک لە بەسەرهاتی ژیانی خۆی”لۆچێک لە خەروار” وێڕای وێنا کردنی ژیانی سەردەمی خۆی کە پڕن لە زانیاری ورد و جوان، دەنووسێ:

“گشت‌‌ دیواره‌کانی حه‌وشه‌‌،مۆره‌ی‌‌ قوڕ بوو.  هۆده‌کان هه‌ر یه‌که‌ چه‌ند تاقچه‌یان ‌‌تێدا دورست‌ ‌کرابوو. ناو هۆده‌کان ‌‌دوایی سواخ ‌‌گه‌جکاری‌‌کرا بوون. په‌نجه‌رکانیان داربوون، که‌  له وه‌رزی ‌زستان ده‌ورانده‌وری شوشه‌ی په‌نجه‌ره‌کانیان به‌ چریش و قاقه‌ز ده‌گرت، هه‌تا زوقمی ساردو سه‌رما بۆ ناو هوده‌کان شوێن تێکه‌رنه‌بیت. به‌ دره‌نگه‌وه‌ زامیسکه‌ په‌یدا بوو به ‌و‌ی قه‌راخ شوشه‌کانیان ده‌گرت، هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌وه‌ ئی ماڵی ئاغا وابوو، ده‌نا خه‌ڵکی دێ ئه‌وه‌ی هۆده‌ی هه‌بوایه‌ له ‌جیاتی زامیسکه‌و چریش و ئارداویان تێهه‌ڵده‌سووت.”

لە “کوندە کوێری” هیدایەتیش دا ئاوا وەستایانە نووسیوەتی:

“هزرو فکری پۆچ و ناو بەتاڵ! لە هەر ڕاستییەک زۆرتر ئەشکەنجە و جەزرەبەم دەدات. ئاخۆ ئەو خەڵکانەی وەکوو منن،کە بە ڕەواڵەت پێداویستیەکان و هەواو هەوەسی منیان هەیە، خەرێکی فریودانی من نین؟ ئاخۆ لۆچێک سێبەر نین تەنیا بۆ قەشمەرەو گاڵتەو پاسقاڵی و فریودان و  بنکڵیشە و بە هەڵە بردنی من پێک هاتوون؟ ئاخۆ ئەوهەی کە هەستی پێدەکەم، دەیبینم و هەڵیدەسەنگێنم، سەرانسەر شێوەیەک خەیاڵاوی نییە، کە لەگەڵ ڕاستی و دورستی زۆری تەوفیر هەیە؟

ئەم چەند نموونەیە وەک جەنابییان دەفەرموێ “لۆچێک لە خەروار”ێک وشە و ڕستە و لاپەڕەیە دەبێ کورد شانازییان پیوە بکەین و لێیان فێر بین.

سەلیم حەقیقی

….

نووسینەکانی حامیدڕەشیدی زەرزا کە پێشتر لە سایتی پێشمەرگەکان بڵاو بوونەتەوە