کورده‌کانی ئه‌رمه‌نستان (1) و: حه‌مید ته‌یموری

له‌م ساڵانه‌ی دوییه‌دا،  دانیشتووانی ئه‌رمه‌نستان له‌ نێوان 2900 هه‌زار تاکو 3200 هه‌زار مزه‌نه‌ ده‌که‌ن، به‌ گشتی باسی 3 ملیۆن خه‌لک  له‌و وڵاته‌ ده‌که‌ن.

که‌مینه‌ نه‌ته‌وه‌کانی وڵاتی ئه‌رمه‌نستان:

23 نه‌ته‌وه‌ له‌ ئه‌رمه‌نستاندا ده‌ژین که‌ ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن:

کاولی یان قه‌ره‌چ، تورک، ئازه‌ری، ئاشوری، باڵکار یان بیلارووس، چچه‌نی، دارقین، گورجی، ئاڵمانی، یونانی، جووله‌که‌، قه‌زاق، کورد، لیتوانی، موڵداوی، موردوین، ئووستی، پۆڵۆنی، ڕۆمانی، رووس، تاتار، ئۆکراینی و ئۆزبه‌ک.

له‌بواری مه‌زهه‌بدا

ئا ـ مه‌سیحی

1ـ کاتولیکه‌کان پێکهاتوون له‌ کاتولیکی ڕۆمی، کاتولیکی یونانی و مخیتاریسته‌کان

2ـ پرۆتستانه‌کان پێکهاتوون له‌ ئنجیلیه‌کان و پنتیکاستیه‌کان

3ـ ئۆرتودۆکسه‌ ڕووسی و یونانیه‌کان

4 ـ گورووپه‌ سه‌ربه‌خۆکانی وه‌ک شاهدین یه‌هوه‌و مورمونه‌کان

بێ: موسڵمانه‌کان

1ـ سونیه‌کان پێکهاتوون له‌ کورده‌کان و تورکه‌کان

2ـ شیعه‌کان پێکهاتوون له‌ ئێرانیه‌کان و ئازه‌ریه‌کان

پێ: جووله‌که‌کان

تێ: یه‌زیدیه‌کان

ناتوانری ڕاده‌ی دانیشتووانی ئه‌رمه‌نستان به‌ ڕێک و پێکی بزانرێ له‌به‌ر هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی شۆره‌وی پێشوو هاتوچۆ نه‌کردنی که‌مینه‌ نه‌ته‌وه‌کان بۆ وڵاتی دایکی خۆیان. به‌ڵام‌ که‌مه‌ نه‌ته‌وه هه‌یه‌‌ له‌و وڵاته‌ که‌ ئه‌رمه‌نستان به‌ وڵاتی دایکی خۆیان ده‌زانن. به‌ڵام ده‌توانرێ راده‌ی دانیشتووانی که‌مه‌ نه‌ته‌وه‌کان به‌ شێوه‌ی خواره‌وه‌ مزه‌نه‌ بکرێ:

 کورده‌ یه‌زیدیه‌کان 40000 ـ 30000 که‌س

جووله‌که‌کان   1000 ـ 500 که‌س

کاولیه‌کان   100 ـ 50 که‌س

ئاشوریه‌کان   5000 ـ 4000 که‌س

ئازه‌ریه‌کان  له‌ ژێره‌وه‌ی هه‌زار که‌س

باڵکاره‌کان   800 که‌س

رووسه‌کان   13000  ـ 10000 که‌س

بیلارووسه‌کان  10000 که‌س

چچه‌نه‌کان   200 که‌س

دارقینه‌کان   300 که‌س

گورجیه‌کان   1300  ـ 600 که‌س

ئاڵمانیه‌کان   280 که‌س

یونانیه‌کان  2000 ـ 1200 که‌س

قه‌زاقه‌کان  400 که‌س

لیتوانیه‌کان  200 که‌س

موڵداویه‌کان  500 که‌س

موردوینه‌کان   500 که‌س

ئاستیه‌کان  400 که‌س

پۆڵۆنیه‌کان   300 که‌س

ڕۆمانیه‌کان   600 که‌س

تاتاره‌کان     500 ـ 200 که‌س

ئۆکرانیه‌کان   8000 که‌س

ئۆزبه‌که‌کان    300 که‌س

له‌م کاته‌دا گه‌وره‌ترین که‌مینه‌ نه‌ته‌وه‌کان له‌ ئه‌رمه‌نستان، له‌ پله‌ی یه‌که‌مدا کورده‌ یه‌زیدیه‌کان و له‌ پله‌ی دووهه‌میش رووسه‌کان و ئۆکرانیه‌کانیش پله‌ی سێهه‌م و ئاشوریه‌کانیش له‌ پله‌ی چواره‌مدایه‌. 

کورده‌کان

کۆمه‌ڵگای کورده‌کان له‌ ئه‌رمه‌نستان چکۆله‌یه‌ به‌ڵام زۆر چالاکن و زۆربه‌ی کۆبونه‌وه‌کان له‌ “ئارگاتسوت” 200 کیلومیتری باکوری ڕۆژئاوای ئێره‌وان ده‌بێ و هه‌ندێکیشیان له‌ “ئاپاران” و “تالین” ده‌ژین. جیاوازیه‌کی به‌رچاو له‌ نێوان کورده‌ موسڵمان، مه‌سیحی و یه‌زیدیه‌کان ده‌بینرێ. کورده‌ موسڵمانه‌کان زۆربه‌یان سوننی و خه‌ریکی ئاژه‌ڵدارین. ریشه‌ی زمانی کوردی، هێندو ئورووپاییه‌ ‌و کورده‌کان له‌ ناوچه‌ی قه‌فقازی باشوری له‌ نێوان سه‌ده‌ی ده‌هم تاکو سه‌ده‌ی دوازده‌هه‌م له‌ نێوان ڕووباری “کورا” و “عرس” له‌ ژیر ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی کورده‌ شه‌دادیه‌کان له‌و ناوچه‌یه‌ نیشته‌جێ بوون.

کاتێک قه‌فقازی باشوری به‌ ڕووسیه‌وه‌ لکێنرا کۆچی به‌کۆمه‌ڵی کورده‌کان له‌ کوردستان به‌ره‌و قه‌فقاز ده‌ستی پێی کرد. پێوه‌ندی نێوان کورده‌کان و ده‌سه‌ڵاتدارانی تورک زۆر خه‌راپ بووه‌و به‌ جۆرێک که‌ کورده‌کان هه‌رده‌م تووشی تووندوتیژی تورکه‌کان بوونه‌ته‌وه‌و ته‌نانه‌ت بێڕه‌حمانه‌ کوردیان کوشتووه‌، هه‌ر ئه‌مه‌ش وه‌های کردووه‌ که‌ کورده‌کان به‌ ناچاری ڕوو له‌ وڵاتانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ڕووسیه‌ بکه‌ن و ئێستاش نزیکه‌ی شه‌ش سه‌د بنه‌ماڵه‌ له‌ ناوچه‌ی “قه‌ره‌باغ” ده‌ژین. (“ناگورن و قه‌ره‌باغ” ئه‌و ناوچانه‌ن که‌ ئازه‌ربایجان و ئه‌رمه‌نستان له‌سه‌ری شه‌ڕیانه‌ و به‌داخه‌وه‌ کورده‌کانیش له‌وێ که‌وتوونه‌ته‌ ژێر بوردمانی تۆپ و تانک و ماڵوێرانیه‌وه‌.)

زۆربه‌ی کورده‌کانی ئه‌رمه‌نستان به‌تایبه‌تی پاش دوو شه‌ڕی “کریمه‌ و ئێران و ڕووس” که‌ هه‌ر دوو شه‌ڕه‌که‌ له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مدا ڕووی دا، ڕوویان له‌و وڵاته‌ کردووه‌.

سه‌رچاوه‌ی ئه‌م بابه‌ته‌:

http://garegin.blogfa.com/post-26.aspx

 وه‌رگێڕانی: حه‌مید ته‌یموری

{jcomments off}