لاوان و پرسی شووناسی نەتەوەیی لە ئێراندا حیسام ئەحمەدی

وڵاتی ئێران یەكێك لەو وڵاتانەیە كە رێژەیەكی بەرچاو لە حەشیمەتەكەی لاوان پێكی دەهێنن و هەر بۆیەش وەكوو وڵاتێكی لاو دەناسرێت، بەو واتایە كە رێژەیەكی بەرچاو لە تاكەكانی تواناییان لە ئاستێكی بەرزدایە بۆ هەوڵدان لە پێناو پێشكەوتنی ئەو وڵاتەدا.

چوونكە بەو پێناسانەی كە بۆ «لاو» و هەڕەتی لاوێتی دەكرێت و كراوە، تەمەنی لاوێتی وەكوو بەهاری تەمەنی مرۆڤ دێتە ئەژمار و بێگومان لە ئاستی وزە و تواناشەوە بە هێزێكی ئەكتیڤ و چالاكی كۆمەڵگا و هێندێك جاریش بە سەرمایەی دواڕۆژی وڵات ناو براون .

بەڵام لە دوای ئەو ئاڵوگۆڕانەی كە لە وڵاتانی عەرەبی و.. هتد هاتنە ئاراوە، لاوان ئەو راستییەیان سەلماند كە نەك سەرمایەی دواڕۆژ بەڵكوو هێزی گۆڕانخواز و پێشەنگی هەرئاڵوگۆڕێكیشن لە كۆمەڵگادا ئەمڕۆ لە ئێران و بە تایبەت لە نێو لاوانی ئەو وڵاتەدا مەسەلەیەك كە بە شێوەیەكی بەرفراوان دەكەوێتە سەر زمان و بن گوێ، پرسی شووناسی نەتەوەیی و بوونی قەیرانی شووناس لە نێو لاوان و هۆكاری دروستبوونی ئەو قەیرانەیە كە هەر كەس و لایەنێك بە شێوەیەكی جیاجیا هەڵسەنگاندنی بۆ دەكات.

چوونكە پاراستنی شووناسێكی تایبەت و سەربەخۆی نەتەوەیی نەتەنیا بە ئەركێكی بنەڕەتى بۆ تاك و كۆی نەتەوەكان دیتە ئەژمار بەڵكوو مانایەكی تایبەتیتر و یەكگرتوویەكی نەتەوەیی زیاتر لە نێو كۆمەڵگادا بنیاد دەنێ پرسی «شووناس» بابەتێكی باسهەڵگر و خاوەنی لقوپۆپی جیاجیایە، واتا هۆوییەتی مرۆڤ لە گەلێك رەهەندەوە خۆی دەبینێتەوە، «تاكەكەسی، گرووپی، نەتەوەیی، میژوویی و جووگرافیایی و..» هتد.

بەڵام سەرەڕای ئاڵۆزبوونی، وشیاری لەو راستایەدا وەك پێویستییەك بۆ هەموو تاكێك و بەتایبەت لاوان دێتە ئەژمار، چوونكە هۆوییەتی هەر تاك و نەتەوەیەك نیشانەی ناسنامە و شووناسی ئەو تاك و نەتەوەیە و لەنێوچوونیشی بە هەمان شێوە لەنێوچوونی ئەو نەتەوەیە دەسەلمێنێت، كەواتە پێویستە لاوانی ئێران بەگشتی و لاوانی كورد بەتایبەتی سەبارەت بە ناسنامە وشووناسی نەتەوەیی خۆیان ئاستی وشیارییان بەرنە سەر و لە لاوازی و لەنێوچوونی پارێزگاری بكەن قەیرانی شووناس و بەتایبەتی شووناسی نەتەوەیی لە نێو تاكەكانی ئێران بەگشتی و لاوان بەتایبەت لە بنەڕەتدا بۆ دەسەڵاتدارانی حاكم بە سەر ئەو وڵاتە، چ لە رابردوو و چ لە ئێستا دەگەڕێتەوە .

چوونكە وڵاتی ئێران وڵاتێكی فرەنەتەوەیە و هەركام لە نەتەوەكانیش خاوەنی هۆوییەت و ناسنامەی تایبەت بە خۆیانن، بەڵام ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو لە سەردەمی رێژیمی پەهلەوی بەمەبەستی لەنێوبردنی بیری نەتەوەیی و بە تایبەت شووناسی نەتەوەكان لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە درووشمی «یەك نەتەوە، یەك زمان و..» بەرز كرایەوە و بۆ جێبەجێكردنی لە هیچ چەشنە پلانێك خۆیان نەپاراست.

پاشان و لە ساڵانی 1357ی هەتاوی و بە شۆڕشی گەلانی ئێران لە دژی دیكتاتۆری پەهلەوی كە بە بەشداری سەرجەم نەتەوەكانی ئێران و لە پێناو نەمانی هەرچەشنە هەڵاواردن و ستەمێكی نەتەوەیی و.. هاتە ئاراوە، كەچی لە كۆتاییدا و لە لایەن تاقمێك ئاخووندەوە دەست بە سەر شۆڕش داگیرا و دەسكەوتەكانی شۆڕش بەتاڵان بران و بۆ جارێكی تر مێژوو دووپات بۆوە، حكوومەتێك هاتە سەر كار كە درێژەدەری سیاسەتەكانی رێژیمی پێشوو بەڵام بە شیوازێكی دیكە و بە تاكتیكێكی دیكە، واتە بە كەڵكوەرگرتن لە هەستی خەڵك و بۆ بنیاتنانەوەی « یەك نەتەوە و یەك ئایین و ..» بۆ جارێكی تر پلانی سڕینەوەی هۆوییەتی نەتەوەكانی ئەو وڵاتە هێزێكی تری بە خۆوە گرت كە تا ئێستاش    بەردەوامە.

دسەڵاتدارانی ئەو رێژیمانە رۆڵێكی سەرەكییان هەبووە و هەیە لە بوونی قەیرانی شووناسی نەتەوەیی لە نێو هەموو تووێژەكانی كۆمەڵگای ئێران و لاوان بەتایبەتی، چوونكە هەمووكات لە ئیحساس و نیازپاكی خەڵك و بەتایبەت لاوان كەڵكیان وەرگرتووە بۆ پەرەپێدان بە سیاسەت و بۆچوونەكانیان، بۆ وێنە لە سەردەمی شۆڕشی 57 بەو مەبەستەی كە لاوان خاوەنی شۆڕش و هەوێنی سەرهەڵدانی شۆڕشن، فكر و هۆشی لاوانیان بردە ژێر ركێفی بۆچوون و سیاسەتەكانی خۆیان.

لە لایەن رێژیمی كۆماری ئیسلامییەوە هەڕەتی لاوێتی بە سەر سێ قۆناغدا دابەش و بە نیسبەت هەر قۆناغێك پێناسەی تایبەت بە خۆیان بۆ كردووە، واتە نەسڵی یەكەم لاوانی سەردەمی شۆڕشی 57 بوون كە شۆڕشیان كرد و كۆماری ئیسلامیش بە بەرهەمی شۆڕشی ناودێر كردن.

نەسڵی دووهەم دەگەڕێتەوە بۆ شەڕی هەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراق كە لاوان بەشدارییان لە شەڕ حكوومەت كرد و وڵاتیان پاراست و نەسڵی سێهەم لاوانی ئەم سەردەمەن كە لە لایەن دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی بە ناكارامە و پاسیڤ ناو دەبرێن كە ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك كە یەكێكیان پەنابردنی لاوان و نەسڵی سێهەم بۆ كەڵكوەرگرتن لە تێكنۆلۆژی و ئیمكاناتی سەردەمی وەك ئینتێرنێت و.. كە لە لایەن كۆماری ئیسلامییەوە بە فەرهەنگی غەربی و ئەمریكایی ناو دەبرێن و لە شێوازی بیركردنەوە و تەنانەت پۆشینی جلوبەرگیش ئاڵووگۆڕیان بە سەردا هاتووە و وەك پێشوو ناتوانن ئاخووندەكان فكرییەت و دواكەوتووییان بەسەردا بسەپێنن. چوونكە لە راستیدا پێناسەی كۆماری ئیسلامی بۆ لاوان ئەوە دەردەخات كە ئەوكاتە لاوان بۆ ریژیم گرینگیان هەیە كە گوێ لەمستی بۆچوونەكانیان بن و لە راستای بەڕێوەبردنی سیاسەتەكانیان تێبكۆشن.

هەر چەند كاردانەوەی دەسەڵاتدارانی حكوومەتەكانی پێشوو ئێستا كاریگەری بووە لەسەر لاوازبوونی هۆوییەت و ناسنامەی نەتەوەكانی ئێران، بەڵام بێگوومان هەوڵ و تێكۆشانی بێوچانی نەتەوەكان و بە تایبەت توێژی «لاو» بە بەشدارییان لە بزووتنەوە رزگاریخوازانەكان ئەو سیاسەتەی رێژیمە یەك لە دوای یەكەكانیان پووچەڵ كردۆتەوە كە ئاكامی ئەو كارەش بەچۆكداهاتنی رێژیم لە بەرامبەر ئیرادەی بەهێز و پۆڵایینی نەتەوەكانی لیكەوتۆتەوە.

بۆیە ئێستا هەركام لە نەتەوەكانی ئێران بە شێوەیەكی بەردەوام و نەترسانە داوای مافی نەتەوەیی خۆیان دەكەن و لاوانیش وەك باقی چین و توێژەكانی تری كۆمەڵگا لە پێناو هۆوییەتی نەتەوەییان تێدەكۆشن و سەر شەقام و زانكۆ و ناوەندەكانی خوێندنیان كردۆتە مەیدانی تێكۆشان دژی دیكتاتۆری و سەرەڕۆیی، لە هەمان كاتدا سەرجەم توێژەكانی نەتەوەكان و بە تایبەت نەتەوەی كورد لە كوردستانی ئێران بە شێوەیەكی بەرچاو لە هەوڵی پەرەپێدان بە فەرهەنگ و ناسنامەی نەتەوەیی خۆیانن و بۆ زیندووڕاگرتنی تێدەكۆشن كە بێگومان بەرێوەچوونی جێژنی نەورۆز لە كوردستان و پێشوازیكردنی كوڕان و كچانی” لاو” بە شێوەیەكی بەرچاو لەو بۆنە نەتەوەییە نموونەیەكی بەرچاوی ئەم راستییەیە.

ئەم بابەتە لە رۆژنامەی کوردستان بلاوبۆتەوە{jcomments off}