بۆ گەیشتن بە دێموکراسی پیویستی بە ئەخلاق و رەوشتی دێموکراتانە هەیە،چ وەک تاک و یاگروپ. مەنسوور فەرۆغی

 پێکهاتەی ئەو رەوشت و خولقە لە بنەماکانی سروشتی داب و نەریتی ئەو کۆمەڵگایەدا خۆ دەنوینیت، کە تاک و گروپەکان خۆیانی تیدا دەبیننەوە. سەرجەمی ئەو پیکهاتانە لە کرداری تاک بەرامبەر بە تاکیکی تر و کرداری گروپیک بەرامبەر بە گروپیکیتر، لە قالبی رەوشتی بریارداندا، دەبنە کولتورو فەرهەنگی کۆمەڵگاکە و بایەخەکانی ئەو کۆمەڵگایە دیاری دەکرین.

لە رەوشتە هەرە بەرچاوەکانی هەر کۆمەڵگایک، چونیتەی بەریوە بردنی سیاست لەو کۆمەڵگایەدایە کە بە پی بایەخەکانی کۆمەڵگاکە بە ریوە دەچن، یان بە واتەیکی تر بەرزی و نزمی فەرهەنگی کۆمڵگایک دەتوانین لە چونیتەی ئاکارەکانی سیاسیدا هەڵسەنگینین.

هەر چەندە ناوەروکی ویستەکانی رێکخراویکی سیاسی پیشکەوتو بن و بەربلاو، ناتوانن نوینەرایتی   بەر بلاوی گشت کۆمەڵگاکە بەکەن. گەلیک تاک و کۆمەلی جوراوجور هەن کە ناتوانن گشت داخواز و پێداویستییکانی خۆیان لە بواری سیاسیدا، تەنیا لە یەک رێکخراودا ببیننەوە. کەوابوو پیویست بە فرە حیزبی و فرە رێکخراویی هەیە لە ناو هەمو نەتەوەیکدا، کە ئەوە خۆی یەکەم پەلەی دابین کردنی دێموکراسی و فەرهەنگی پیشکەوتەوە لە ناو ئەو نەتەوەیدا.

کۆمەڵگا پیویستە و دەبی هەمەرەنگە بێت، وەک بیرو بۆچوونی مروڤەکان، وەک قەدوباڵا و سەرو چاو،  جل و بەرگ، داب و نەریتی ناوچەیی، ئاو هەوا، پیشە و چونیتی سەربردنی ژیان،،، ،،،،،،،،،،،،،

ئەوەی کە لەم کورتەباسەدا مەبەستە ئەوەیە کە، بەدوای سەقام گیربوونی فرە حیزبیدا، چونیتی هەڵسوکەوتی حیزبە سیاسیەکان، یان لە بارودۆخی ئەمروی ئیمەدا وەک کورد، باشترە بڵین حیزبو رێکخراوە شۆرشگیرەکان، لەگەڵ یکتر پلەی بەرزی و نزمی فەرهەنگی کومەڵگای کورد دیاری دەکریت.

شۆرشگیری راستەقینە بوسەر کەوتنی شورش دەبێت خٶ لەهەموو ئاگروئاویک بدات. لە نەتەوەی فرە حیزبیدا جیالە هەموو خۆبەختکەریەکانی ئەندامانی حیزبەکە وەک تاک، حیزب و رێکخراوەکانیش بە گشت، ئەرکی تئامولی شورشگیرانە لەگەل حیزبو ریکخراوەکانیتر، وەک ئەرکیکی سەرەکی و نەتەوەیی لەبەر چاو گرن. ئەوەی بەهێزترە دەبیت دەستپیشخەریش بیت، بوهاوکاری وهاوبیری لەگەڵ ئەوانیتر، لە بەرامبەربە دوژمنی هاوبەشدا .

یەکیک لە جموجوڵەکانی هەرە گرنگی رێکخراوە سیاسیەکانی کوردستانی رۆژئاوا ئەوە بووە کە بتوانن هەرچی زیاتر سەرنجو پشتیوانی میللەتانی بیانی بو لای خۆ ڕاکیشن، و نکەوڵی و سکاڵای خۆیان و زوڵم و زورێک کە لە لاین دەستەڵاتداری ناوەندییەوە لییان دەکریت بەر چاوی بەخەن. لەم رێ یشدا ‌هەوڵیکی زۆر و بەرچاو دراوە. ئەمەش تایبەت بە یەک لاین نەبووە، دەتوانین بڵین کە هەموو لایەنە سیاسیەکان بە کەم و بە زوور و هەریەکەی بە رەوشتی خۆی بو ئەو مەسەلە گرینگە تیکۆشاوە. لەم بوارەوەگەلیک سەرمایەی مادی و مەعنەوی بەکار گیراوە، وەک خۆپیشاندانەکان، روژنامەوانی و دیدارەکانی هەمەلایەنە لەگەل سیاسەتوانان و نیونەرانی وڵاتانی بیانی، لە ناو خوو و دەرەوەی کوردوستان. بگرە لە کۆمیتەکانی حیزبی دەرەوەی وڵات و بەشی تشکیلاتی و سکرتیری حیزبەکە.  هەروەها دیدارەکانی ناو خوی کوردوستان لەگەل سەفیران و نیونەرانی لەشکری جوراوجور.

داخوازی کورد یەک داخوزە. دوور نییە ئەگەر بڵین، کە هیزە سیاسیەکان بە گشتی یەک داخوازیان هەبووە و یەک دوژمن. ئەوەی کە کوردی رۆژهەڵات لەم بوارەدا داوای کردووە، یەک ویستی نەتەوەییە، کە هەرکام لەریکخراوەکان بە زمانی حالی خۆیو بە ئەدەبیاتی جیاوازاوە فورمولەی کردووە.

ووڵاتانی ڕۆژئاوا، میکانیزمی  یەک دەست و تایبەت بە خۆیان هەیە لە بواری سیاسەتی نێونەتەوەییدا. کوردوستانی ئێمە، ئەو یەک دەستییەی نەبووە و هەر رێکخراویک بە تاک ویستویە سەرنج راکیش بیت. یان بە واتایەکیتر زەختی خستوتە سەر سیاسەتی جیهانی بو پشتیوانی کردن لە رێکخراوی خۆی. ئەم رەوشتە جیگیر نییەو لە لایکیتریشەوە دوستانی کورد وادار دەکەن بە هەڵبژاردنی ئەم یان ئەویتر. لە قاموسی دێموکراسی وڵاتانی رۆژئاواییدا ناگونجیت کە خو سەرپشک کەن و یەک لە حیزبەکان وەک حیزبی باڵادەست هەڵبژیرن. نمونەی ئەو سیاسەتەمان لە کوردوستانی گەرمین تەجروبە کرد. 

ئیستا کە هاوپیمانی نیوان دوو حیزبی سەرەکی کوردۆستانی روژئاوهاتوتە ئاراوە و مورکراوە، بە یقین دەتوانین بڵین کە گەش بینییەکی فراوانی خستوتە ناو دڵی خەڵکی کوردوستانەوە و هاسانکاریکی بەرچاوی لەبەردەم وڵاتانی دوست و پشتیوان داناوە. هەڵبەت لەم بوارەدا دوو ئاواتی تر بو هەردوولا جی داخوازیکی بەرزی هەیە، ئەویش بەرفراوانتر کردنو پاراستنی رێکەوتننەکەیە . پەیمانی “حدکا” و کۆمەڵەی شۆرشگیران، پەیمانیکی گرینگە لە چوارچیوەی بەریوەبردنی سیاسەتی ئەمروی کوردستان، بەڵام گرنگتر لەوە پاراستنی ئەو پەیمانەیە، کە پیویستی بە لەخوبردووییکی شۆرشگیرانە هەیە. هەڵوەشانی ئەو پەیمانە، دەبیتە زەرەریک کە لەوانەیە قەرەبوکردنەوەی هاسان نەبیت.

یەک لە رەوشتەکانی پاراستنی ئەو پەیمانە، بەرفراوانتر کردنی پەیمانەکەیە. بەهاوپەیمانیەتی رێکخراوەکانیتر، پاراستنی پەیمان مسەوگەر دەبیتو پەتەوتر. بە واتایکیتر دێموکراتیزە کردنی پیمانەکە ئەرکیکی سەرەکی و گرنگە، بەم شیوەیە کە حیزب و رێکخراوەکانی تری رۆژهەڵات ئەو هەلەیان پێبدریت بۆ بەشداریکردن لە ریکەوتنەکەدا، ئەوەش دەبیتە زامنی بەندی ٢ ی رێکەوتننامەکە و هەنگاو هەڵینانەوەیە بو دێموکراسی پارلمانی لە داهاتودا.  

میژووی لەمیژینەی کورد، دەیسەلمینی کە جیا لە زوڵموو زوری نەیارەکانی، نەتەوەی کوردیش گەلیک زەرەرو زیانی بۆخۆی ساز کردووە. هەر لە میژەو نەبونی هاودەنگی نیوان رێکخراوە سیاسیەکانی کورد، بوتە تەگەرەیەک لە سەر رێ خەباتی نەتەوەیی لە کوردستاندا.

 بە هاتنە ئارای پەیمانی هاوکاری دوو حیزبی سەرەکی لەکوردوستانی رۆژئاوادا، ئیستاخەڵکی کوردوستانی روژئاوا، دەتوانی بلی کە من نەتەوەیکی بەفەرهەنگم و بەرەو دابین کردنی فەرهەنگی بەرزیش هەنگاوهەڵدینم.

 سەرکەوتن لە یکگرتندایە.     {jcomments off}