رێبەرێک لە ئاوێنەی ئەندێشەکانیدا . رامبود لوتف‌پوری

“كوردەكان ئەگەر شتێكیان زیاتر لە نەتەوەكانی دیكە نەوێ‌، كەمتریان ناوێ‌. ئەگەر لە روانگەی مێژوویی و تیۆریكەوە چاو لە مەسەلەكە بكەین، دەبینین وڵاتێك كە ئەمڕۆ بەناوی ئێران ناسراوە،
بە درێژایی مێژوو پێكهاتەیەك بووە لە نەتەوە جیاوازەكان، بەڵام هیچ شتێك هەتا هەتایی نیە. چ هۆیەك هەیە بۆ ئەوەی كە ئەگەر چەند نەتەوە 1500 ساڵ پێكەوە ژیابن ئێستا نەتوانن لێك جیابنەوە. کێشەكە هەلومەرجی ئەمڕۆیە، ئەگەر دنیا لە حاڵی گۆڕاندایە، شتێكی سروشتییە كە دۆستایەتییەكان، رێككەوتنەكان، پێكەوە ژیانەكان و روانینەكانیش هەر هەموویان دەگۆڕێن. جیا لە هەمووی ئەمانە هیچ راستییەكی مێژوویی ناتوانێ‌ ئەوە بسەلمێنێ‌ كە نەتەوەكانی ئێران هەمیشە پێكەوە ژیاون. ئازەربایجان و ئەفغانستان و هتد هەر هەموویان جیا بوونەوە دنیاش نەر‌ووخا. بۆچی ئێستا بڤەیە.”

رێبەری شەهید دوكتور سەعید شەڕەفكەندی{jcomments off}

یەكێك لە مەرجەكانی سەركەوتنی هەر شۆڕشێك بوونی رێبەرییەكی زانا، شێلگیرو لێهاتووە. لە شۆڕشێكی نەتەوەییشدا بوونی رێبەرییەك كە بە تەواوەتی شارەزای مافەكانی نەتەوەكەی و میكانیزمەكانی خەبات و گەمەی سیاسی بێت و شێلگیرانە داكۆكییان لێ‌ بكات، پێویستییەكی حاشا هەڵنەگرە.

رێبەرێكی نەتەوەیی دەبێ‌ پێش هەمووشتێك چەمك و دەستەواژە سیاسییەكان و چوارچێوەی حقوقیان بناسێت، واتە دەبێ‌ بزانی دەستەواژەی نەتەوە چ پێناسەیەكی سیاسی هەیەو لەباری حقوقییەوە مافەكانی چن، دەتوانین بێژین ئەم بنەمایە یەكێك لە كاراكتەرە هەرە سەرەكییەكانی كەسایەتیی سیاسیی دوكتور شەڕەفكەندییە. بەڵگە بۆ سەلماندنی ئەم راستییەش ئاماژەیە بۆ دوایین وتووێژی ئەو رێبەرە شەهیدە لەگەڵ عەلی كێشتگەر كە پووشپەڕی 1371ی هەتاوی لە رۆژنامەی “فیدایی” دا بڵاو بۆتەوە.

لە وڵامی یەكێك لە پرسیارەكانی كێشتگەردا كە دەیهەوێ‌ بیسەلمێنێ‌ لە پێناو پێكهێنانی بەرەیەكی ئێرانیدا دەبێ‌ حیزبی دێموكرات تەنیا گرینگی بە دێموكراتیك بوونی بەرەكە بدات و لە سەر مافە نەتەوەییەكانی كورد پێداگری نەكات، دوكتور شەڕەفكەندی زانایانە جەخت لەسەر پێوەندیی دێموكراسی و چارەسەریی كێشەی نەتەوەیی دەكات و بایەخدان بە چارەسەریی كێشەی نەتەوەیی وەك یەكێك لە مەرجەكانی سەقامگرتنی دێموكراسی و یەكێك لە نیشانە سەرەكییەكانی دێموكراتیك بوونی بەرە ناو دەبات و دەڵێ‌: “ئێمە لەگەڵ هەموو پێكەوە بوونێكدا نین. ئێمە جارێك ئەوەمان ئەزموون كردوە. لە راستیدا ئەگەر شتێك نەتوانێ‌ بە شێوەیەكی دیاریكراو وڵامدەری كێشەكانی ئێمە بێت بێ‌ مانایەو هیچی لێ‌ شین نابێت. لانیكەم ئەوە دیاری بكەین كە لەگەڵ چ لایەنگەلێكدا هاوكاری دەكەین و ئەگەر رۆژێك ئەم لایەنانە جێی رێژیمی ئێستا بگرنەوە چییان لێ دەكەوێتەوە. ئازادی و دێموكراسی دوو وشەی قورس و ناروونن، شایش باسی لە ئازادی دەكرد، هەر ئێستا رژیمی كۆماری ئیسلامی مەگەر بە شێوەی خۆی باس لە ئازادی و دێموكراسی ناكات؟

تەنیا ئیدعای دێموكراسی كێشەكان چارەسەر ناكات. مەسەلە لە ناوەرۆكی ئەم دێموكراسییەوەیە. بۆ وێنە كەسێك حاشا لە مافی نەتەوەیی خەڵكی كوردستان و نەتەوەكانی دیكەی ئێران دەكات چۆن دەتوانێ‌ دێموكرات بێت. بۆ هاوكاری لەگەڵ وەها هێزگەلێك هیچ هۆیەك نیە دیسان هەمان چیرۆكی رووخانی شا دووپات دەبێتەوە. من چۆن لەگەڵ هێزێكدا هاوكاری بكەم كە هەر لە ئێستاوە مافی دێموكراتیكی نەتەوەیی قبوڵ نیەو دژایەتی دەكات. ”  خاڵێكی دیكە كە لەم قسانەدا دەردەكەوێ‌ كاراكتەری شۆڕشگێڕی و پێشكەوتنخوازبوونی دوكتور شەڕەفكەندییە. وەك دەزانین شۆڕشی راستەقینە گۆڕانێكی بەرەو پێشە، واتە هەموو گۆڕانێك ناتوانێ‌ پەسندی شۆڕش و مرۆڤی شۆڕشگێڕ بێت، بەڵكوو بێ‌ ئەم لاو ئەولا دەبێ‌ هەڵگری تایبەتمەندیی نوێبوونەوەو پێشكەوتنخوازی بێت. كەوابوو وەك رێبەری شەهید ئاماژەی پێ‌دەكات، گۆڕانێكی پاشڤەڕۆیانە كە مافە نەتەوەیی و دێموكراتیكەكانی نەتەوەی كورد دەستەبەر نەكات، تەنیا بەفیڕۆ چوونی خەبات و تێكۆشانەو هیچ قازانجێكی نابێت.

بۆچوونی دوكتور شەرەفكەندی سەبارەت بە میكانیزمی خەبات

یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی رێبەرێكی مۆدێڕن ئەوەیە كە لە دیاری كردنی میكانیزمی خەباتدا راستبینانە هەلومەرج و بارودۆخی دەوروبەر هەڵدەسەنگێنێت و بەبێ‌ ئەوەی سنووری تاكتیك و ستراتێژی تێكەڵ بكات، میكانیزمی گونجاو هەڵبژێرێت. بۆ وێنە لە هەلومەرجێكدا كە دەرەتانی خەباتی مەدەنی و ناتوندوتیژ هەیە ئاگری شەڕی چەكداری هەڵ ناگیرسێنێت و بە پێچەوانەش لە كەش و هەوایەكی داخراوو میلیتاریزە كراودا ساویلكانە ناكەوێتە نێو وەهمی خەباتی مەدەنی و خەباتی چەكدارانە رەد ناكاتەوە. لەو بارەوە دوكتور شەرەفكەندی لە هەمان وتووێژدا دەڵێ‌: “لە راستیدا كێشەی حیزبی دێموكرات و هیچ حیزبێكی دیكە چالاكیی چەكداری و كوشتن و بڕین نیەو ئەمە تەنیا میتۆدێكە بۆ رووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ رژیم. لە راستیدا ئەوەیكە رژیم ئیزن بە هیچ شێوە تێكۆشانێكی سیاسی و راشكاوانە نادات و هەرشێوە چالاكییەك بە توندی سەركوت دەكات. یان دەبێ‌ واز لە تێكۆشان بێنی یان دەبێ‌ بەرنگاریی بكەیت. ئێستا كە هێرشی رژیم، هێرشێكی نیزامییە، بەرنگاریی ئێمەش نیزامی و چەكدارییە. بەڵام شتێكی روون و ئاشكرایە هەركات حیزبی دێموكرات وەك حیزبێك بتوانێ‌ بەشێوەی یاسایی چالاكی بنوێنێ‌ و نەكەوێتە بەر توڕەیی و سەركوتی رژیم، هۆیەك بۆ درێژەدان بە تێكۆشانی چەكدارانە نامێنێ‌. ئێمە ئەوە بە مافی خۆمان دەزانین تا كاتێك وڵامی تێكۆشان و داواكانمان سەركوت و توندوتیژی بێت، بە شێوازی چەكدارانە بەرنگاری لە خۆمان نیشان بدەین .

بەم شێوەیە بۆمان دەردەكەوێت كە دوكتور سەعید زۆر زانایانە هەلومەرجی خەبات دەخوێنێتەوە و پۆتانسیێلەكانی رێژیم بۆ قبووڵی خەباتی ناتوندوتیژ لێك دەداتەوە. بۆیە چالاكیی چەكداری وەك تاكتیكێك بۆ ئەو قۆناغە لە خەبات دەست نیشان دەكات.

دوكتور شەرەفكەندی لە گەمەی سیاسیدا

چۆنیەتیی بەرەوڕوو بوونەوەی دوكتور سەعید لەگەڵ كێشە سیاسییەكان و لێكدانەوەكانی لەسەر سیاسەتە فەرمییەكانی حیزب و بەگشتی خوێندنەوەی وردو شرۆڤەی زانایانەی لەسەر گەمە سیاسییەكان، سیمای رێبەرێكی بلیمەت و لێوەشاوەی پێ‌ بەخشیبوو.

رێبەرێك كە بە لێوەشاوەییەوە هاوكێشە سیاسییەكان بە لە بەرچاو گرتنی بەرژەوەندیی كوردو ستراتیژییە نەتەوەیی و دێموكراتیكەكانی راڤە دەكات.

لێرەدا ئاماژە بە چەند نموونەیەك لە قسەكانی دەكەم لە هەمان وتووێژ لەگەڵ عەلی كێشتگەردا:

“دوو مەسەلە لە ئارا دایە، یەكیان سیاسەتی ئێمە لەگەڵ هەر شێوە رێژیمێك و یەكیشیان سیاسەتی ئێمەیە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی. بە شێوەیەكی گشتی سیاسەتی حیزبی دێموكرات لەلایەك دێموكراسی بۆ ئێران و لەلایەكیتریش خودموختاری بۆ كوردستانی ئێرانە. ئامانجی حیزبی دێموكرات سەقامگیر بوونی دێموكراسییە لە ئێران و بە بۆچوونی ئێمە خودموختاری لە كوردستانی ئێران ئاكامی ئەم دێموكراسییە دەبێ‌. بەو واتایە كە ئەگەر دێموكراسی بە مانای دەسەڵاتی خەڵكی بێت و ئەوەیكە خەڵك سەبارەت بە هەركێشەیەك كە پێوەندی بە خاك و نیشتمانی خۆیانەوە هەیە بڕیار بدەن. كاتێك كە دێموكراسی لە سەرانسەری ئێراندا سەقامگیر بێت، دابەزاندنی ئەم دێموكراسییە لە كوردستانی ئێران لە فۆرمی فیدراڵدا دەبێت. كەوابوو دروشمێكی دیارمان هەیە، سەقامگیر بوونی دێموكراسی لە ئێران بە شێوەیەك كە هەموو خەڵك بتوانن راوبۆچوونی خۆیان سەبارەت بە دیاریكردنی چارەنووسی خۆیان، ئازادانە دەرببڕن و چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن. ئەم دێموكراسییە لە كوردستان بە سەرنجدان بە هەلومەرجی كوردستان بە شێوەی رەنگدانەوەی مافی نەتەوایەتیی ئەوان خۆی دەنوێنێ‌. تا ئێستا ئێمە ئەم ویستانەمان لە شێوەی خودموختاری دا راگەیاندوە، بەڵام ئەوكات (لە داهاتوودا) خۆیان (نەوەکانی داهاتوو) دیاری دەكەن ویستەكانیان بە چ شێوەیەك دەبێت.”

“ئێمە ئێرانمان پێ‌ وڵاتێكی فرە نەتەوەیە… لەوانەیە رێ چارەی گشتی بۆ ئێران سیستمی فیدراتیو بێت، كە تێیایدا سەرجەم نەتەوەكان خاوەنی مافی تایبەتی خۆیانن… بە سەرنجدان بە پێشینەی مێژوویی و عادەتی رەسمی كە لە ئێراندا هەیە قبووڵ كردنی مافی نەتەوایەتی (جیا لە فارسەكان) لە بیروڕای ئێرانی ئەمڕۆدا تا رادەیەك دژوار دێتە بەرچاو.   هەر بۆیە ئێمە پێمان وایە ئەگەر قەرار بێت سەبارەت بە (بۆ وێنە مافی نەتەوەیی خەڵكی كوردستانی ئێران)، شوێن و ناوچەكانی دیكەی ئێران وەك: ئیسفەهان، شیراز، تاران و هتد بڕیار بدەن چونكی نەتەنیا مەسەلەكەیان بۆ دیار و ئاشنانیە بەڵكوو شتێكە بە پێچەوانەی رەسم و عادەت، لە باشترین حاڵەتدا راو بۆچوونی لە سەر نادەن یان ئەگەری ئەوە هەیە دژایەتی بكەن. كەوابوو بە كورتی دەبێ‌ بڵێم، سەبارەت بە وەیكە خەڵكی كوردستان بیانەوێ‌ لە ئێرانێكی دیمۆكراتیكدا بمێننەوە یا نا، تەنیا دەبێ‌ پرس بە خەڵكی كوردستان بكرێ‌.”

“من پێموایە رووناكبیری ئێرانی دەبێ‌ خۆی لەم چوار چێوەیە دەرباز بكات  و لەو توێكڵە خۆی دەرهاوێ‌ و دوگم بوون وەلا نێت، تابۆكان بشكێنێ‌. هەر ئێستا سەبارەت بە ویستە دێموكراتیكەكانی خەڵكی كوردستان، رووناكبیران و كەسانی دێموكراتی ئێرانی داوامان لێ دەكەن تەواویەتی ئەرزی و ئەم جۆرە شتانە (كە هەر هەمویان قسەی شا بوون) قبوڵ بكەین…. ئەوە كوێی دێموكراتیكە كە ئێوە لە پێشدا ناچارمان دەكەن تابۆ و چوار چێوەیەك قبوڵ بكەین. ئەوە هەمان زۆرەملییە. پێمان دەڵێن لە ئێراندا ستەمی نەتەوایەتی نەبووە و ئەوەی هەبووە ستەمی گشتی بووە. ئێمە دەڵیێن نا، جیا لە ستەمی گشتی ستەمی نەتەوایەتییش هەبووە. ئەوە ستەمی نەتەوایەتییە كە منی كورد هەر لە منداڵییەوە ناچار دەكرێم بە زمانی فارسی پەروەردە بم و تەنانەت لەم قۆناغەشدا ناتوانم دوو وشە بە زمانی خۆم (كوردی) بنووسم… رووناكبیری ئێرانی هەروەك چۆن بە روانینێكی دێموكراتیكانەوە چاو لەو وڵاتانەی دیكە وەك كۆمارەكانی سۆڤییەتی پێشوو و یوگۆسلاوی و هتد دەكەن. سەبارەت بە ئێرانیش دەبێ‌ هەروا بیر بكەنەوە و تێ بگەن كە پێكهێنانی وڵاتێك و ژیان لە چوار چێوەیەكی جوگرافیاییدا تەنیا لە رووی ویست و مەیل و هەستێكی قوڵ و ئارەزوومەندانەوە مسۆگەرە، نەك لەرووی زەخت و چوار چێوەیەكی لە پێشدا دارێژراوەوە.”

ئاكام:

لە ئاكامی ئەم وتارە و كۆی باسەكەدا بۆمان دەردەكەوێ‌ كە رێبەری شەهید د. شەرەفكەندی، رێبەرێكی ستراتیژیست، شارەزا لە گەمەی سیاسی، دێموكرات و نەتەوەیی بووە، هەروەها د. سەعید خەباتگێڕێكی چەپە، بەڵام چەپ بە واتای نوێخواز و گۆڕانخواز، وەك لە بۆچوونە نەتەوەیی و دێموكراتیكەكاندا دیارە چەپ بوون لە لای د. سەعید زۆر دوورە لە چەپ بوون بو واتا ماركسیستییەكەی. ئەو شۆرشگێڕێكی نەتەوەیی و دێموكرات بوو، خوێندنەوەشی بۆ كێشەی نەتەوەیی و دێموكراسی بەتەواوەتی لە خوێندنەوەی ماركسیستییەكان جیاوازە. راستییەكانی كەسایەتیی د. سەعید و تایبەتمەندییە بەرزەكانی لە ژێر سێبەری هەبوونی گەورە رێبەری مێژووی كورد د. قاسملوو دا بە تەواوەتی بۆ خەڵك روون نەبوونەوە و سەد حەیف و مەخابن كە پاش شەهید بوونی د. قاسملووش، تەنیا ماوەیەكی كورت ژیا و نەیارانی ئازادی و دێموكراسی شەهیدیان كرد. بەڵام بەو حاڵەشەوە لێكدانەوە و شرۆڤەی كەسایەتیی د. شەرەفكەندی بابەتێك نیە لە وتارێكی ئەوتۆدا بگونجێت، بەڵكوو ئەوە تەنیا ئاماژەیەكی كورت بە هێندێك لە كاراكتەرەكانی كەسایەتیی ئەو رێبەرە شەهیدە بوو.