پیلانه‌كانى ریَژیم دژ به‌ خه‌ڵكى كوردستان، نوید كرمى

“له‌قاودانى هه‌ندیَك له‌ سیاسه‌ت و پلانه‌كانى ریَژیم له‌ ئیَراندا كه‌ دژ به‌ خه‌ڵكى كوردستان به‌ریَوه‌ ده‌چن”

به‌ندكردن، كوشتن و له‌ سیَداره‌دان، راودوونان و تۆمه‌تباركردنى خه‌ڵكى كوردستانى ئیَران و بێده‌ره‌تانى، هه‌ژارى و نه‌بوونى ئه‌منییه‌تى گیانى و ماڵى خه‌ڵك و سووتان و تاڵانكرانى خاك و سروشتى كوردستان ساڵانیَكه‌ بۆته‌ دیارده‌یه‌كى رۆژانه‌و هه‌میشه‌یى بۆ خه‌ڵكى كورد، خه‌ڵكى ناوچه‌كانى كوردستانى ئیَران كه‌ هه‌ركامه‌ كولتوورو نه‌ریتیَكى له‌میَژینه‌و تایبه‌تییان هه‌یه‌ و بناغه‌و سه‌رمایه‌ى راسته‌قینه‌ى كولتوورو فه‌رهه‌نگى كورده‌وارى به‌ ئه‌ژمار دیَن، له‌ هه‌موو بواره‌كاندا چ له‌ بوارى فه‌رهه‌نگى، چ ئابوورى و چ زانست و سیاسییه‌وه‌ كه‌وتوونه‌ته‌ به‌ر هیَرشى سیاسه‌ته‌ چه‌وته‌كانى ریَژیمى حاكم به‌ سه‌ر ئیَراندا و به‌ شیَوازگه‌لی جۆراوجۆر ده‌چه‌وسیَنه‌وه‌ و له‌ مافه‌ ره‌واو به‌رحه‌قه‌كانى خۆیان بآبه‌ش ده‌كریَن و سیاسه‌تى حاكم به‌ هه‌مووشیَوه‌یه‌ك هه‌وڵى ئه‌وه‌ ده‌دات تا رۆڵه‌كانى ئه‌و نه‌ته‌وه‌ بنده‌ستانه‌ له‌ كولتوورى ره‌سه‌ن و فه‌رهه‌نگى ده‌وڵه‌مه‌ندى باو باپیرانیان دوور بكاته‌وه‌.
سیاسه‌تگه‌لیَك كه‌ به‌رده‌وام و به‌ بآپسانه‌وه‌ له‌ لایه‌ن حاكمییه‌تى زالڕ به‌سه‌ر ئیَراندا دژ به‌ خه‌ڵكى كوردستان به‌رِیَوه‌ ده‌چن، تا راده‌یه‌ك كاریگه‌رى نه‌ریَنى خۆیان ناوه‌ته‌ سه‌ر كولتوورو ژیان و كه‌له‌پوورى ره‌سه‌نایه‌تى كوردى و زۆریَك له‌ نه‌وه‌كانى ئه‌مرِۆى تووشى خه‌مۆكى، بآهیوایى و ون بوون و نائاگایى به‌ نیسبه‌ت كه‌سایه‌تى نه‌ته‌وه‌و گه‌له‌كه‌یانى كردووه‌.
ئه‌گه‌رچى زۆرجار له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ نووسراوه‌و وتووویَژ كراوه‌، به‌ڵام پیَویسته‌ بۆ هه‌رچى ئاشكرا كران و له‌قاودانى سیاسه‌ت و پیلانه‌كانى ریَژیم كه‌ له‌ كوردستانى ئیَراندا دژ به‌ نه‌ته‌وه‌ى كورد به‌رِیَوه‌ ده‌چن، زیاتر و زیاتر باس و تویَژینه‌وه‌ بكرآ و پیلان و مه‌به‌سته‌كانى ریَژیم بۆ راى گشتى ئاشكرا بكریَنه‌وه‌.

سیاسه‌ته‌كانى حاكمییه‌ت له‌ ئیَراندا به‌ نیسبه‌ت نه‌ته‌وه‌ى كورد و خاكى كوردستان به‌ چ مه‌به‌ست و چۆن و به‌ چ شیَوه‌یه‌ك به‌ریَوه‌ ده‌چن؟

پیَشه‌كى بزانین واتاى سیاسه‌ت چیه‌و چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگیَندرآ؟ سیاسه‌ت یان هۆنه‌رو كرده‌وه‌ى حكوومه‌ت، به‌ مانا تایبه‌تییه‌كه‌ى به‌و هه‌وڵانه‌ ده‌گوترآ كه‌ حكومه‌ته‌كان بۆ به‌رِیَوه‌بردنى كارو بارى وڵات و دیارى كردنى شیَوه‌و ناوه‌رِۆكى تیَكۆشانى خۆیان ده‌یگرنه‌ به‌ر، كه‌ ئه‌و هه‌وڵانه‌ له‌ دوو كه‌ناڵى ده‌ره‌كى و نیَوخۆیى‌دا جآبه‌جآ ده‌كریَن….. له‌گه‌لڕ ئه‌وه‌یدا كه‌ پیَناسه‌ى زۆرو جۆراوجۆر بۆ سیاسه‌ت كراوه‌، من به‌و شیَوه‌ پیَناسه‌ى ده‌كه‌م: سیاسه‌ت هه‌موو پرۆسه‌و به‌رنامه‌و هه‌وڵه‌كانى تاك یان ده‌سه‌لاتیَك له‌ خۆ ده‌گرآ كه‌ به‌ مه‌به‌ستى گه‌یشتن به‌ ئامانج و له‌ راستاى به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانى خۆیدا به‌ نیسبه‌ت به‌رانبه‌ره‌كه‌ى یان له‌ كۆمه‌ڵگادا جیَبه‌جآیان ده‌كات، به‌ وته‌یه‌كى ساده‌تر سیاسه‌ت هه‌ڵسه‌نگاندنى نیَوان وتارو كرده‌وه‌یه‌و هه‌ر ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه‌یه‌ كه‌ ده‌ریده‌خات سیاسه‌تى حكومه‌تیَك به‌ نیسبه‌ت خه‌ڵكه‌كه‌ى یان به‌ نیسبه‌ت پیَوه‌ندییه‌كان و كاروبارى ده‌ره‌وه‌ راست و ره‌وا یان ناراست و چه‌واشه‌كارانه‌ بووه‌.
به‌و پیَیه‌ى كه‌ سیاسه‌ت له‌ بیرو ئامانجى حكوومه‌ته‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرآ، له‌ هه‌ر زه‌مانیَكدا له‌ راستاى ته‌وه‌رى به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانى حاكمییه‌ت ده‌چیَته‌ پیَشآ، له‌وانه‌یه‌ به‌ پیَى پیَویستى و گۆرِانى هه‌لومه‌رج و مه‌وقعییه‌ت ئاڵوگۆرِآ به‌سه‌ردا بكریَت، له‌ حكومه‌ته‌كانى پیَشوو ته‌نانه‌ت حكومه‌تى هه‌نوكه‌یى زالڕ به‌سه‌ر ئیَراندا كۆمه‌لیَك سیاسه‌ت به‌رِیَوه‌ چوون و یان هه‌نوكه‌ به‌رِیَوه‌ ده‌چن كه‌ هه‌ركامه‌ له‌ جیَگاى خۆیدا كاریگه‌رى هه‌بووه‌ له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگاكه‌، ئه‌و كاریگه‌رییانه‌ ئه‌گه‌رچى له‌ راستاى به‌رژه‌وه‌ندى حاكمییه‌تدا بوون به‌ڵام به‌ نیسبه‌ت خه‌ڵك و به‌ تایبه‌ت نه‌ته‌وه‌ى كورد له‌ ئیَراندا كاریگه‌رى نه‌ریَنى و خراپیان هه‌بووه‌.. .
سیاسه‌تگه‌لیَك وه‌ك: قه‌بزه‌كرانى ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌ست تاقمیَكى تایبه‌ت و بآبه‌شكرانى زۆربه‌ى خه‌ڵك و به‌ تایبه‌ت نه‌ته‌وه‌ى كورد له‌ مافى سیاسى و به‌رِیَوه‌به‌رى خۆجیَیى و مافى حاكمییه‌تى خۆیان، قه‌ده‌غه‌كرانى خویَندن و نووسینى زمانى نه‌ته‌وه‌كان له‌ ئیدارات و له‌ خویَندنگاكان، ته‌مه‌ركۆزى حاكمییه‌ت و ئابوورى و سیاسه‌ت و به‌رِیَوه‌بره‌ى له‌ ناوه‌ند، بینا كردنى زانستگه‌و بنكه‌و باره‌گا حوكمییه‌كان له‌ شاره‌گه‌وره‌كان و بیَبایه‌خكردنى ناوچه‌ سنوورییه‌كان، بیَبایخكردنى ئاژه‌ڵدارو باخدارو وه‌رزیَره‌كانى ناوچه‌كانى كوردستان و له‌ ئاكامدا چۆڵ بوونى گوندو شاره‌ سنوورییه‌كان به‌ره‌و مه‌ركه‌ز، كه‌مته‌رخه‌مى حكوومه‌ت به‌ نیسبه‌ت گوند و شاره‌ سنوورییه‌كان له‌ رووى گه‌شانه‌وه‌ى شارستانییه‌ت و فه‌رهه‌نگى و پیَشكه‌وتوویى رۆژ، ناوزه‌د كرانى كوردستان به‌ ناوچه‌ى جه‌نگى، سیاسه‌تى ئه‌منییه‌تى و ….زۆر شتى دیكه‌، هه‌ڵاواردن و جیاوازى دانان له‌ كۆمه‌ڵگادا له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ (شیَعه‌ ــ سۆنى، فارس ـ غه‌یرى فارس، اسلام ـ غه‌یرى اسلام و ….هتد) به‌ نیسبه‌ت به‌شدارى له‌ ده‌سه‌ڵات و سه‌هیم بوون له‌ سه‌رمایه‌و سود و مه‌نفه‌عه‌ت یان بیَبه‌ش بون له‌ هه‌موشتیَك.
به‌رده‌وامى ئه‌م سیاسه‌تانه‌ له‌ ماوه‌ى چه‌ندین سه‌ده‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانى حاكم به‌سه‌ر ئیَراندا هه‌ركام له‌ جیَگای خۆیدا كاریگه‌رییان داناوه‌ له‌سه‌ر نه‌وه‌كانى كۆمه‌ڵگاكه‌مان و ته‌نانه‌ت له‌ بوارى سنوورى جوغرافیاییشه‌وه‌ باندۆرِى ناوه‌ته‌ سه‌ر سنوورى جۆغرافیایى نه‌ته‌وه‌كه‌مان.
كه‌مته‌رخه‌مى ده‌سه‌ڵاتداران به‌ نیسبه‌ت گه‌شانه‌وه‌ى ئابوورى پیَشه‌سازى و پیَشكه‌وتوویى له‌ كوردستانى ئیَرانداو هه‌ڵسه‌نگاندنى سیاسه‌تگه‌لیَك وه‌ك پرۆسه‌ى سه‌دسازى و ئاوبه‌ندو ریَگاوبانه‌كان كه‌ چه‌ندین ساڵه‌ له‌ كوردستانى ئیَراندا ده‌ستیان پیَكردووه‌.
حكوومه‌ت له‌هه‌ر وڵاتیَكدا به‌رپرسیاره‌ به‌ نیسبه‌ت تاكه‌كانى ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌، به‌رپرسیاره‌ له‌ بوراى پاراستنى ئه‌منى و گه‌شه‌ى فه‌رهه‌نگى و زانستى و ئابوورى وڵات، واته‌ حكوومه‌ت وه‌ك باوكیَكى دڵسۆزه‌ بۆ تاك و بۆ كۆمه‌ڵگا به‌ هه‌موو جیاوازییه‌كانییه‌وه‌، به‌ڵام پرسیار ئه‌وه‌یه‌ به‌رِاستى له‌ ئیَراندا به‌ هۆى ئه‌و پیَكهاته‌ فره‌چه‌شنه‌ى ئیَران و ئه‌و راستییه‌ حاشاهه‌ڵنه‌گره‌ له‌ فره‌ئایینى و فره‌ زمانى و فره‌ نه‌ته‌وه‌ بوونه‌ى ئیَران، حكوومه‌تى حاكم توانیویه‌تى رۆلیَكى باوكانه‌ بگیَرِێ؟
چاك كردنى سه‌دو ئاوبه‌ندو ریَگاوبان خۆى له‌خۆیدا شتیَكى باشه‌، ئه‌گه‌ر له‌ راستاى گه‌شه‌ى كۆمه‌ڵگادا بیَت و قازانج و به‌رژه‌وه‌ندى هاوڵاتیان دابین بكات و هاولاتیان له‌و پرۆسه‌یه‌دا سوودمه‌ند بن نه‌ك زه‌ره‌رمه‌ند، كه‌ ئاورِ له‌ چۆنییه‌تى و هۆكاره‌كانى ئه‌و پرۆسه‌گه‌له‌ كه‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتى ئیَرانه‌وه‌ له‌ ناوچه‌كانى كوردستانى ئیَراندا به‌رِیَوه‌ ده‌چن ده‌ده‌ینه‌وه‌ راستییه‌كمان بۆ ده‌رده‌كه‌وى كه‌ زۆر سیاسه‌تى شاراوه‌ به‌دواى خۆیدا دیَنى، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ روانینى حكوومه‌ت به‌ نیسبه‌ت كوردستانه‌وه‌ له‌ ماوه‌ى زیاتر له‌ سآ ده‌یه‌ى ده‌سه‌ڵاتدارییه‌تى خۆیدا به‌ پیَى بارودۆخى هه‌ریَمى و قازانج و به‌رژه‌وه‌ندى خۆى به‌رِیَوه‌ چووه‌، نه‌ك پیَداویستى و نیازى خه‌ڵك و دڵسۆزى بۆ هاوڵاتیان.
به‌ دریَژایى دوو ده‌یه‌ى پاش سه‌ركه‌وتنى شۆرِشى 57 و قه‌بزه‌ كرانى ده‌سه‌ڵات له‌ لایه‌ن تاقمیَكى هه‌لپه‌ره‌ست و بیَبه‌شكرانى زۆربه‌ى خه‌ڵك له‌و ده‌سه‌ڵاته‌، كوردستان نه‌ك هه‌ر له‌ ده‌سه‌لاتى خۆجیَیى خۆى بیَبه‌شكراو حیزبه‌كوردییه‌كان نایاسایى و قه‌ده‌غه‌ راگه‌یه‌ندران، به‌ڵكوو كوردستان به‌ گشتى بوو به‌ گۆرِه‌پانى زۆربازى و ململانیَى هیَز بۆ حكوومه‌ت و خه‌ڵكى كورد له‌ ژیَر چه‌كمه‌ى سه‌ربازیدا چه‌وسیَندرانه‌وه‌، خه‌ڵكى كوردستان له‌ زۆریَك له‌ مافى هاوڵاتیبوون بیَبه‌شكران و وه‌ك دیلى شه‌رِ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌لڕ كراو و كوردستانیش وه‌ك ناوچه‌یه‌كى داگیركراو، سیاسه‌تى ئه‌منییه‌تى و نیزامى له‌ هه‌موو به‌شه‌كانى كوردستاندا به‌سه‌ر خه‌ڵكه‌كه‌دا حاكم بووه‌، ریَگاوبان و ریَفۆرم و چاكسازى هه‌مووى به‌ نیازى سه‌ربازى و بۆ هه‌رچى كۆنترۆڵكرانى ناوچه‌ بووه‌، به‌ڵام له‌ ده‌یه‌ى سیَهه‌مدا سیاسه‌تى ده‌سه‌ڵاتدارانى ئیَران به‌ هۆى ئازادكرانى پارچه‌یه‌ك له‌ خاكى كوردستان و پیَكهیَنانى ده‌سه‌ڵاتیَكى خۆجیَیى كوردى له‌و پارچه‌یه‌و هاوسنوورى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ كوردییه‌ له‌گه‌لڕ كوردستانى ژیَرده‌سه‌ڵاتى ئیَران، ئاڵوگۆرِى به‌سه‌ردا هات، ده‌بینین له‌ده‌یه‌ى سیَهه‌م به‌ دواوه‌ پرۆسه‌ى جاده‌و ریَگاوبان و شاره‌كسازى و ئاوبه‌ندو سه‌دسازى ده‌ستى پیَكردووه‌.
ئه‌وكارانه‌ له‌ جیَگاى خۆیدا باشن، به‌ڵام ده‌بآ وه‌ك مرۆڤیَكى سیاسى به‌دواى هۆكاره‌كانى وه‌رچه‌رخانى ئه‌و سیاسه‌ته‌ به‌ نیسبه‌ت كوردستانه‌وه‌ بگه‌رِین، هه‌بوونى ریَگاوبان له‌ هه‌موو گوندو شویَنه‌كانى كوردستان و ته‌نانه‌ت شاخه‌كان و سه‌یرانگاكانى كوردستان كۆنترۆڵى سه‌ربازى ئاسانتر ده‌كات و زووتر و ئاسانتر ده‌سترِاگه‌یشتن به‌و جیَگانه‌ بۆ حكومه‌ت مسۆگه‌ر ده‌بآ، هه‌روه‌ها دامه‌زرانى پیَوه‌ندى بازرگانى له‌گه‌لڕ حكوومه‌تى عیَراق و هه‌روه‌ها حكوومه‌تى كوردى پیَویستى به‌ ریَگاوبانى گونجاو و ئه‌مه‌ن هه‌یه‌، كه‌ ئه‌مه‌ش قازانج و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كه‌ى ده‌گه‌رِیَته‌وه‌ بۆ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتان و ناوه‌ندنشینه‌كان، چونكو زۆربه‌ى كه‌ل‌وپه‌له‌ هه‌نارده‌كان هى ئه‌و شویَنانه‌ن، كه‌وایه‌ به‌ تیَگه‌یشتن له‌و سیاسه‌ته‌ بۆمان ده‌رده‌كه‌وآ كه‌ ئه‌و چاكسازیانه‌ كه‌ پاش ده‌یه‌ى سیَهه‌م له‌ كوردستاندا ده‌ستیان پیَكردووه‌، هه‌رگیز به‌ بۆنه‌ى خه‌ڵك و مافى هاوڵاتیبوون نه‌بووه‌.
به‌ گشتى چاكسازى كۆمه‌ڵایه‌تى و به‌ستنى به‌نداوه‌كان له‌ دریَژایى چۆمه‌كان ئه‌گه‌ر به‌ مه‌به‌ستى سوودگه‌یاندن به‌ سروشتى ئه‌و هه‌ریَمانه‌ بیَت و به‌رزكردنه‌وه‌ى به‌روبووم و كشت و كاڵ و په‌ره‌دان به‌ بوارى ته‌فریحى و ئابوورى، زۆر شتیَكى باش و گونجاوه‌، به‌ڵام وه‌ك ئیَستا لاى هه‌مووان ئاشكرایه‌ مه‌به‌ستى سه‌ره‌كى حكومه‌ت له‌ دروست كردنى ئاوبه‌ندو سه‌د له‌ دریَژایى ئه‌و رووبارانه‌ كه‌ ده‌رژیَنه‌ ناو هه‌ریَمى كوردستانه‌وه‌و ته‌نانه‌ت گواستنه‌وه‌ى ئاوه‌كه‌یان بۆ شویَنیَكى دیكه‌، هه‌رچى زیاتر گوشار هیَنانه‌ بۆ حكوومه‌تى كوردى به‌ مه‌به‌ستى ده‌ستیَوه‌رِدانى زیاتر و به‌ستراوه‌ بوونى ئه‌و حكوومه‌ته‌ به‌ ئیَراندایه‌.
حكوومه‌تى هه‌ریَمى كوردستان كه‌ بۆخۆى سه‌رچاوه‌ى رووبارى نییه‌و ئه‌و رووبارانه‌ كه‌ ده‌رژیَنه‌ ناو خاكى هه‌ریَمى كوردستانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌كه‌یان له‌ وڵاتانى جیراندایه‌، هه‌م سه‌رچاوه‌ى دابینبوونى وزه‌ى كاره‌بان بۆ ئه‌و هه‌ریَمه‌و هه‌م ئاوى پیَویست بۆ بوراى كشت و كالڕ و ئاوه‌دانى به‌ گشتى، ده‌سه‌ڵاتى ئیَران بۆ هه‌رچى گووشار هیَنان بۆ گویَرِایه‌ڵبوون و ژیَرچه‌پۆك كردنى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ كوردییه‌ له‌ رووبه‌رى ئه‌و ئاوانه‌ كه‌ ده‌رژیَنه‌ ناو هه‌ریَمه‌وه‌ چه‌ندین سه‌دو ئاوبه‌ندى دروست كردووه‌ و ته‌نانه‌ت له‌ هه‌ندآ شویَندا هه‌ستاوه‌ به‌ گواستنه‌وه‌ى ئاوه‌كه‌، بۆیه‌ له‌ داهاتوودا حكومه‌تى هه‌ریَمى كوردستان له‌گه‌لڕ كه‌مبوونى ئاوى پیَویست بۆ به‌رهه‌مهیَنانى كاره‌باو هه‌روه‌ها كشت و كالڕ و پیَویستى رۆژانه‌ به‌رورِوو ده‌بیَت، ئه‌وكات ئیَران له‌ باتى دانى ئاوى پیَویست به‌ حكوومه‌تى هه‌ریَمى كوردستان،هه‌ڵده‌ستیَ به‌ موعامڵه‌ كردن و سات و سه‌وداى سیاسى له‌گه‌لڕ هه‌ریَمدا و له‌و ریَگایه‌وه‌ هه‌رچى زیاتر ده‌ست ده‌خاته‌ ناو كارو باره‌كانیانه‌وه‌.
له‌ گۆشه‌ نیگایه‌كى دیكه‌دا هۆكارى چاكسازى ریَگاوبان و شارو سه‌د و ئاوبه‌ند و به‌ گشتى ئاوه‌دان كردنه‌وه‌ى كوردستانى ئیَران له‌ پاش ساڵه‌كانى 80 به‌ دواوه‌ بۆ ئازاد بوون و دامه‌زرانى ده‌سه‌ڵاتى هه‌ریَمى كوردستان كه‌ هاوسنوورى كوردستانى ئیَراندایه‌ ده‌گه‌ریَته‌وه‌، هه‌بوونى ده‌سه‌ڵاتیَكى كوردى و ئاوه‌دانى و گه‌شانه‌وه‌ى ئه‌و هه‌ریَمه‌ واى له‌ ده‌سه‌ڵاتدارانى ئیَران كردووه‌ تا به‌ مه‌به‌ستى پیَشگیرى له‌ ناره‌زایه‌تى خه‌ڵك و سه‌رهه‌ڵدانى ناره‌زایه‌تى ده‌ست بدات به‌و چاكسازییانه‌ له‌ كوردستاندا تا هاوسه‌نگییه‌ك له‌ رووى گه‌شه‌ى شارستانییه‌ته‌وه‌ له‌و دوو به‌شه‌دا رابگرێ.
ئه‌گه‌رچى ده‌سه‌ڵات هه‌ستاوه‌ به‌و چاكسازییانه‌ به‌ڵام هیچ له‌ روانگه‌ى به‌ نیسبه‌ت خه‌ڵك و خاكى كوردستانه‌وه‌ نه‌گۆرِدراوه‌، كه‌ سه‌رنجى چۆنییه‌تى به‌رِیَوه‌چوونى ئه‌و پرۆسانه‌ له‌ كوردستاندا ده‌ده‌ین زیاتر ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وآ، له‌ پرۆسه‌ى چاك كردنى ئه‌و ئاوبه‌ندانه‌ نه‌ك ته‌نیا له‌ بیرى دامه‌زراندن یان دۆزینه‌وه‌ى كار بۆ خه‌ڵك نییه‌ به‌ڵكوو له‌و ریَگاشه‌وه‌ زیاتر هه‌وڵى نانه‌وه‌ى دووبه‌ركآ و ئاژاوه‌ و دابه‌شكردنى خه‌ڵك ده‌دات، زۆریَك له‌ كریَكاره‌كان له‌ نه‌فه‌راتى غه‌یره‌ بوومى له‌ شاره‌كانى دیكه‌دا ده‌هیَنىَ تا پیَش به‌هه‌ر جۆره‌ نارِه‌زایه‌تى و یان داخوازى راسته‌قینه‌ى ئه‌و كریَكارانه‌ بگرآ و به‌ هه‌رزانترین نرخ كاریان لىَ بكیشیَته‌وه‌، یان ته‌نیا ئه‌و كه‌سانه‌ بۆ كریَكارى له‌و پرۆسانه‌ وه‌رده‌گرآ كه‌ ته‌ئیدییه‌ى به‌سیج و ئیتلاعاتیان هه‌بیَت و كارتى به‌سیجى له‌ گیرفانیاندا بیَت، واته‌ ته‌نیا خودییه‌كان بۆ كار له‌و پرۆسانه‌ وه‌رده‌گرآ كه‌ هیچ كیَشه‌یه‌ك ساز نه‌كه‌ن و به‌ ته‌واوه‌تى گویَرِایه‌لڕ بن.

سیاسه‌تى ناوه‌نده‌گه‌رایى له‌ ئیَرانداو ئاكام و باندۆره‌كانى؟

هه‌ر ده‌سه‌ڵاتیَك به‌ پیَى سیاسه‌تى سه‌ره‌كى خۆى و پلانى حكومه‌تمه‌دارى (ناوه‌ندگه‌رایى ده‌سه‌ڵات یان دابه‌شكردنى ده‌سه‌ڵات) سیاسه‌ته‌كانى له‌ كۆمه‌ڵگادا به‌رِیَوه‌ ده‌بات و پلانه‌ سیاسى، ئه‌منى، حوكمى و ئابوورییه‌كانى جیَبه‌جآ ده‌كات.
ئه‌و سیستمانه‌ى كه‌ سیاسه‌ته‌كانیان له‌ سه‌ر بنه‌ماى ده‌سه‌ڵاتى ناوه‌ندگه‌رایى دامه‌زرابێ به‌ هۆى پرۆسه‌یه‌كى ریَكخراوو سیاسیانه‌ له‌ سنووره‌كانه‌وه‌ به‌ره‌و ناوه‌ند ئه‌منییه‌ت، ئابوورى، فه‌رهه‌نگ، ئیداراتى حوكمى و زانستگه‌و شارستانییه‌ت چرِتر ده‌كه‌نه‌وه‌و به‌ پیَچه‌وانه‌، له‌و جۆره‌ سسیستمانه‌دا ده‌سه‌ڵاتى سیاسى و پلان و به‌رنامه‌و مودیرییه‌ت و به‌رِیَوه‌به‌رى له‌ ناوه‌نده‌وه‌ به‌ره‌و باقى شویَنه‌كان مودیرییه‌ت ده‌كرآ، بۆیه‌ له‌ ئاكامى ئه‌و سیاسه‌ته‌یه‌ كه‌ له‌ ئیَراندا هه‌ریَمه‌ سنوورییه‌كان كه‌ به‌ زۆرینه‌ له‌ حه‌شیمه‌تى نه‌ته‌وه‌ بنده‌سته‌كانى ئیَران پێك دیَن به‌ شیَوازگه‌لى جۆراوجۆر ده‌چه‌وسیَنه‌وه‌و ئاسمیله‌ ده‌كریَن و ته‌نانه‌ت زۆرجاریش ژیان و ماڵیان لێ ده‌شێوێندرێ.
به‌ڵام له‌ سیستمه‌ ناناوه‌نگه‌راو دیَموكراته‌كاندا كه‌ مافى سیاسى نه‌ته‌وه‌و فره‌چه‌شنى دانیشتوانى وڵات ده‌پاریَزرێ، ده‌سه‌ڵاتى سیاسى و به‌رِیَوه‌به‌رى به‌ پیَى یاساى حكومه‌تى فیَدراڵى یان هه‌ر شیَوه‌ حكومه‌تیَكى دیكه‌ى دیَموكرات كه‌ ده‌سه‌ڵات دابه‌شده‌كات، ده‌سه‌ڵات و زه‌مامدارى و مافى به‌رِیَوه‌به‌رییه‌تى به‌سه‌ر هه‌موو هه‌ریَمه‌كانى پیَكهیَنه‌رى حكوومه‌تى فیَدرالڕدا دابه‌شده‌كرآ، بۆیه‌ هه‌ریه‌ك له‌و هه‌ریَمانه‌ سنوورى خۆى دیارى ده‌كات و ده‌سه‌ڵاتى خۆجیَیى خۆى به‌رِیَوه‌ ده‌بات، هه‌وڵى ئه‌وه‌ ده‌دات تا هه‌موو هاوڵاتیانى ئه‌و هه‌ریَمه‌ له‌ پرۆسه‌ى ده‌سه‌ڵات و گه‌شه‌ى فه‌رهه‌نگى و ئابوورى و شارستانییه‌ت به‌شدار بكات، گرنگتر له‌وه‌ حكومه‌تى خۆجیَیى كه‌ وه‌ك نویَنه‌رى خۆدى ئه‌و خه‌ڵكه‌ به‌رِیَوه‌به‌رى سیاسى و ئیدارى ده‌كات به‌ هه‌موو تواناوه‌ بۆ به‌ره‌وپیَشبردنى پلانى ئابوورى و پیَشه‌سازى و شارستانییه‌ت له‌ هه‌موو ناوچه‌كانى ئه‌و هه‌ریَمه‌دا هه‌ول ده‌دات.
به‌ڵام له‌ ئیَراندا كه‌ سیستمى ناوه‌ندگه‌رایى چ له‌ سه‌رده‌مى ده‌سه‌ڵاتى پیَشوو چ له‌ سه‌رده‌مى ده‌سه‌ڵاتى هه‌نوكه‌یى كۆمارى ئیسلامیدا حكوومه‌ت ده‌كات، به‌ هۆى دابه‌شكرانى نابه‌رانبه‌رى گه‌شه‌ى شارستانییه‌ت و ئابوورى وهه‌روه‌ها به‌رِیَوه‌چوونى پلانه‌ ئه‌منییه‌تییه‌كانى حكوومه‌ت به‌ مه‌به‌ستى هیَرش و ئاسمیلاسیۆن و تواندنه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ بنده‌سته‌كانى پیَكهیَنه‌رى ئیَران، به‌ مه‌به‌ستى دروست كردنى ئیَرانیَكى یه‌ك نه‌ته‌وه‌و یه‌ك زمان و یه‌ك ئاڵا، شارو گونده‌ سنوورییه‌كان رۆژ له‌ دواى رۆژ كاول ده‌كریَن و دانیشتوانیان به‌دواى ژیانى شارستانییه‌ت و كارو خۆشبژیوى و پاره‌دا رووده‌كه‌نه‌ شاره‌ گه‌وره‌كان و نیشته‌جیَى شار ده‌بن.
به‌و شیَوه‌ باڵانسى حه‌شیمه‌تى شارو لادىَ و با بڵیَین به‌رهه‌مهیَنه‌رو به‌رخۆر رۆژ له‌دواى رۆژ زیاتر تیَك ده‌چیَت و گونده‌كان كه‌ هه‌میشه‌ وه‌ك لانكه‌ى خۆرِاگرى و ئیقتدارن به‌ره‌و شار چۆڵ ده‌بن، بآبایه‌خ كردن و سه‌رنج‌نه‌دان به‌ كاروبارى باخدارو ئاژه‌ڵداره‌كانى گوند و یارمه‌تینه‌دانیان بۆ به‌رهه‌مهیَنانى زیاتر و مودرِنتر نه‌كردنى كارو باره‌كانیان، له‌ به‌رهه‌مهیَنانى نیَوخۆیى كه‌م ده‌كاته‌وه‌و هه‌نارده‌ى ده‌ره‌كى روو له‌ زیاده‌ ده‌كات، كه‌ ئه‌وه‌ش ته‌نیا له‌ سوودى تاقمیَكى ده‌سه‌ڵاتدارى دیاریكراودایه‌.

سیاسه‌تى دیاریكردن و ناوزه‌دكردنى كوردستان به‌ ناوچه‌ى شه‌رِانى (منگقه جنگى) و ئاكام و كاریگه‌رى ئه‌و سیاسه‌ته‌ به‌سه‌ر كوردستاندا؟

له‌ دریَژه‌ى ئه‌و سیاسه‌ته‌ى نائه‌من كردنى ناوچه‌ سنوورییه‌كان كه‌ به‌ پیَى پلانى سیاسى له‌ لایه‌ن حكومه‌ته‌ ناوه‌ندگه‌راكان به‌رِیَوه‌ ده‌چآ، نائه‌منى و به‌رده‌وامى شه‌رِو ئاژاوه‌ به‌ شیَوه‌هاى جۆراوجۆر له‌ ناوچه‌ سنوورییه‌كان خۆى ده‌توانى یه‌كیَك له‌ بیانووكانى چۆڵكرانى ناوچه‌ سنوورییه‌كان به‌ره‌و ناوه‌ند بیَت، نه‌بوونى ئه‌منییه‌ت به‌هۆى پرۆسه‌ى سیاسى و ناوزه‌د كردنیان به‌ ناوچه‌ى جه‌نگى، سه‌رمایه‌دارانى ئه‌و شویَنانه‌ به‌ مه‌به‌ستى سه‌رمایه‌گوزارى و بیناكردنى كارگه‌ سه‌نعه‌تییه‌كان به‌ره‌و شاره‌گه‌وره‌كان ره‌وانه‌ ده‌كات كه‌ ئه‌منییه‌ت له‌وآ زیاتر پاریَزراوه‌، ئه‌و كاره‌ نه‌ك ته‌نیا سه‌رمایه‌ى ئه‌و ناوچانه‌ ده‌باته‌ ده‌رىَ به‌ڵكوو هاوكات هه‌موو هیَزى كاریش كه‌ له‌و شویَنانه‌ ده‌ستبه‌كار ده‌بن ئاواره‌ى شاره‌ پیَشه‌سازییه‌كانده‌كات، ئه‌و سیاسه‌ته‌ جگه‌ له‌وه‌ى كه‌ سه‌رمایه‌ى ماددى و هیَزى ئینسانى ئه‌و ناوچانه‌ ده‌باته‌ ده‌رآ، له‌ ئاكامدا لاوازى هه‌ستى نه‌ته‌وایه‌تى له‌ ناو ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ زیَدو نیشتمانه‌كه‌ى خۆیان به‌ره‌و شاره‌ گه‌وره‌كان به‌جیَهیَشتووه‌ به‌دواوه‌ ده‌بآ، دوورخستنه‌وه‌ى تاك و بنه‌ماڵه‌كانى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ به‌ مه‌به‌ستى كار نیشته‌جیَى شارو هه‌ریَمه‌كانى دیكه‌ى ئیَران ده‌بن له‌ داب و نه‌ریت و سۆزى نه‌ته‌وه‌یى خۆیان و جیَگیر بوونیان له‌ نیَوان نۆرم و داب و نه‌ریتیَكى دیكه‌ كه‌ رۆژانه‌ به‌رورووى ده‌بنه‌وه‌، به‌ تیَپه‌رِینى كات بنه‌ماڵه‌كان و نه‌سله‌كانى داهاتووى ئه‌و بنه‌ماڵه‌ كۆچكردووانه‌ به‌ نیسبه‌ت زمان، داب و نه‌ریت و هه‌ستى نه‌ته‌وایه‌تى خۆیان بیَگانه‌و كه‌مته‌رخه‌م ده‌كات.
ئیمكاناتى خۆشبژیوى له‌سه‌رترى ناوه‌ند نشینى له‌ رووى خویَندن، سه‌رمایه‌دانان و …. هتد، دواى یه‌ك دوو نه‌سل به‌ ته‌واوه‌تى زۆریَك له‌ تاك و بنه‌ماڵه‌ى كۆچكردوانى شاره‌ سنوورییه‌كان له‌ ئاوو خاك، داب و نه‌ریت، زمان و هه‌ستى نه‌ته‌وه‌یى خۆیان داده‌برِن و به‌هۆى راگه‌یاندن و ئامووزشه‌ چه‌واشه‌كارانه‌كانى ده‌سه‌ڵات له‌ رووى سیاسه‌ت و نه‌بوونى ده‌نگى به‌رانبه‌ر بۆ راست كردنه‌وه‌و له‌قاودانى ئه‌و چه‌واشه‌كارییانه‌، پیلان و سیاسه‌ته‌كانى ریَژیم دژ به‌ نه‌ته‌وه‌كه‌یان به‌رحه‌ق و خه‌ڵكى نه‌ته‌وه‌و ئاوو خاكى باوو باپیرانى خۆیان به‌ تاوانبار ده‌زانن و سه‌ركوت و كوشت و برِینى ئه‌وان به‌ ره‌وا ده‌نرخیَنن و به‌ نیسبه‌ت پرس و هاوكیَشه‌و حقووقییان بیَگانه‌و كه‌مته‌رخه‌م ده‌بن.

سیاسه‌تى قاچاخى سه‌ر سنوور له‌ سنووره‌كانى كوردستانى ئیَراندا كه‌ خه‌ڵكانیَكى زۆرى به‌خۆوه‌ سه‌رقالڕ كردووه‌؟

سیاسه‌تى ناوچه‌ى شه‌رِانى و نه‌بوونى ئه‌منییه‌تى ماڵى به‌ مه‌به‌ستى سه‌رمایه‌گوزارى و بیناكردنى كارگه‌ى پیشه‌سازى له‌ كوردستان بۆته‌ هۆكارى سه‌ره‌كى لاوازى ئابوورى و كه‌م داهاتى و نه‌بوونى زه‌مینه‌ى كارو سه‌رمایه‌ له‌ ناوچه‌كانى كوردستاندا، بازارِ به‌ ریَژه‌یه‌كى به‌رچاو به‌ هۆى هاوسنوورى ئه‌و ناوچانه‌ به‌ وڵاتانى ده‌راوسآ به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ كاڵاى ده‌ره‌كى و كاسبى سه‌ر سنوور، كه‌ به‌ قاچاخ ناوى لىَ ده‌برآ، هه‌ڵسوكه‌وتى ده‌سه‌ڵات به‌رانبه‌ر به‌و دیارده‌یه‌و به‌ناو به‌ربه‌ركانآ و به‌رگرى ده‌سه‌ڵات له‌ كاسبى بآمۆڵه‌ت و گرتن و زه‌وت كردن و كه‌م و زیاد كردنى، به‌ مه‌به‌ستى به‌رِیَوه‌ بردنى سیاسه‌ته‌كانى خۆى هه‌م بۆته‌ هۆكاریَك بۆ زیندورِاگرتن و به‌رده‌وامى هیَزه‌ چه‌كداره‌كانى و هه‌م بیانوویه‌كى زۆر باش بۆ سه‌رگه‌رم كردنى خه‌ڵكى بآداهات و بآهیوایى ناوچه‌كه‌و له‌و ریَگاشه‌وه‌ لاواز كردنى بیرو هزریان به‌ نیسبه‌ت هاوكیَشه‌ نه‌ته‌وه‌یى و سیاسییه‌كانه‌وه‌.
له‌م بازاره‌ درۆینه‌شدا بۆ تیَكدانى هه‌رچى زیاترى یه‌كریزى خه‌ڵك و ناچاركردنیان بۆ ملدان به‌ ویست و سیاسه‌ته‌كانى ریَژیم، خه‌ڵك كه‌ به‌هۆكارى سیاسى دابه‌شكراوه‌ به‌ خودى و غه‌یرى خودى، ده‌كه‌ونه‌ به‌ر ره‌حمه‌تى ده‌سه‌ڵات و یان غه‌زه‌ب و رق و تووره‌ییه‌وه‌، خۆدییه‌كان له‌ژیَر سیَبه‌رى ده‌سه‌ڵاتدا و له‌ به‌رانبه‌ر گویَرِایه‌ڵى و یارمه‌تیدانى ده‌سه‌ڵات بۆ جیَبه‌جآكردنى ویست و پیلانه‌كانى گه‌شه‌ ده‌كه‌ن و به‌ پیَچه‌وانه‌ غه‌یره‌ خودییه‌كان كه‌ مل بۆ ویسته‌كانى ده‌سه‌ڵات كه‌چ ناكه‌ن و نابنه‌ مۆره‌ى ریَژیم به‌رده‌وام ده‌گیرین و زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بن.
له‌ لایه‌كى دیكه‌وه‌ له‌ ئه‌گه‌رى روودانى هه‌رچه‌شنه‌ حه‌ره‌كه‌تیَكى نارِه‌زایه‌تى و مافخوازى له‌ لایه‌ن خه‌ڵكى كورد و به‌تایبه‌ت خه‌ڵكى شاره‌ سنوورییه‌كانه‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستى باشتر بوونى بارى ژیانى خۆیان و ده‌سته‌به‌ر بوونى داخوازییه‌ ره‌واكانیان، داخستن و به‌ستنى ئه‌م تاكه‌ ریَگاى كاسبییه‌ ده‌كاته‌ كارتى گوشار بۆ بیَده‌نگى خه‌ڵك و به‌رِیَوه‌بردنى سیاسه‌ته‌كانى خۆى، كه‌ به‌ ریَژه‌یه‌كى زۆر ئه‌و گرتن و ئازادكردنه‌و كه‌م و زیاد كردنى ریَگاى كاسبى ژیانى هه‌موو خه‌ڵكى كاسبكار، بازارِى و ته‌نانه‌ت به‌كارهیَنه‌ره‌كانیش ده‌گریَته‌وه‌و به‌گشتى باندۆرِ ده‌خاته‌ سه‌ر فیكرییه‌ت و كارو بارى كۆمه‌ڵگاكه‌.

سووتاندن و به‌تاڵانبردنى سروشت و لیَره‌واره‌كانى كوردستان؟

سیاسه‌تى ئه‌منییه‌تى زالڕ به‌سه‌ر كوردستاندا و ناوزه‌دكردنى كوردستان به‌ مه‌نته‌قه‌ى جه‌نگى، خۆى له‌ خۆیدا سیاسه‌تیَك دیَنیَته‌ كایه‌وه‌ تا كۆنترۆڵى زیاتر و چاوه‌دیَرى چرِتر بكریَت له‌و هه‌ریَمه‌دا، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ هه‌رچى شاخه‌كانى كوردستان له‌ لیَره‌واره‌كان و روه‌كه‌سرۆشتییه‌كان پاك بكریَته‌وه‌ له‌ رووى نیزامییه‌وه‌ چاوه‌دیَرى و كۆنترۆڵ كردنى بۆ ده‌سه‌ڵات ئاسانتر ده‌بیَت و هه‌ر جووله‌یه‌ك و هه‌ر هاتووچۆیه‌ك به‌خیَرایى به‌رچاو ده‌كه‌وێ.
له‌ لایه‌كى دیكه‌وه‌ شاخه‌كانى كوردستان به‌ هه‌موو كانیاو، چۆمه‌كان، زینده‌وه‌رو دارستان و گیاو روه‌كه‌ خۆرسته‌كانییه‌وه‌ فه‌زایه‌كى زۆر جوانى بۆ جه‌زبى تووریست دروست كردووه‌ و ده‌توانى تووریستانى ناوخۆیى و ده‌ره‌كى بۆ چیَژ وه‌رگرتن له‌و سرۆشته‌ ره‌وانه‌ى كوردستان بكات، كه‌ ئه‌م كاره‌ خۆى ده‌بیَته‌ هۆى شناسایى زیاترى نه‌ته‌وه‌ و وڵاتانى ده‌ره‌وه‌ به‌ نیسبه‌ت خاك و خه‌ڵكى كوردستان و ئه‌و فه‌زایه‌ش سوودو كارو شارسانییه‌ت بۆ كوردستان به‌رهه‌م ده‌هیَنیَت، ئه‌و كاره‌ هه‌رگیز له‌ راستاى سیاسه‌ته‌كانى ریَژیمدا جێ ناگریَته‌وه‌و به‌ڵكوو راست به‌ پیَچه‌وانه‌ى سیاسه‌ته‌كانى ریَژیمدایه‌. بۆیه‌ به‌ سه‌رنجدان به‌م كرده‌وه‌یه‌ بۆمان ده‌رده‌كه‌ویَت كه‌ هه‌موو ئه‌م سیاسه‌تانه‌، له‌ داگیركردنى كوردستان و ملیتاریزه‌كردنى به‌ هیَزى نیزامى و بآبه‌شكردنى خه‌ڵك له‌ مافى سیاسى و به‌رِیَوه‌به‌رى بگره‌ تا به‌رده‌وام بوونى له‌ نانه‌وه‌ى ئاژاوه‌و دروست كردنى نائارامى و شه‌رِ له‌و ناوچه‌یه‌داو چۆڵ بوونى گونده‌كان به‌ره‌و شاره‌گه‌وره‌كان و سووتان و به‌فیَرِۆدانى سه‌رچاوه‌و سامانه‌ سرۆشتییه‌كانى كوردستان، هه‌موو له‌ راستاى ئه‌و سیاسه‌ته‌ ناوه‌ندگه‌رایه‌ى ده‌سه‌ڵاتى سیاسى و ئه‌و شیَوه‌ به‌رِیَوه‌به‌رییه‌ى حكوومه‌تمه‌دارانى ئیَرانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرآ و به‌رده‌وام به‌ریَوه‌ ده‌چێ.

نووسینى: نوید كرمى

{jcomments off}