خەڵكی بێ تاوان، قوربانیانی سەرەكیی بازرگانیی بێ سەرەوبەرەی چەک . چەكۆ ئەحمەدی

هەر لە سەر ئەم بنەمایە و بەم مەبەستە، كۆڕی گشتیی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە رۆژی 13ی خاكەلێوەی ئەمساڵ (2ی ئاوریل) گەڵاڵەی ئامادەكراو بۆ كۆنترۆڵی بازرگانیی چەك و چۆڵ بە زۆرینەی دەنگ واتا لە كۆی 193 وڵات بە 154دەنگی ئەرێنی و 23دەنگی سپی و تەنیا سێ دەنگی نەرێنیی پەسەند كرد. ئەو سێ دەنگە نەرێنیە دەنگی ئەو وڵاتانە بوون كە ساڵانێكە لە لایەن وڵاتە زلهێزەكانەوە لە ژێر گەمارۆی پێنەفرۆشتنی چەكدان و بە هەموو شێوەیەك هەوڵ دەدەن تەنانەت ئەگەر بە تێچوویی چەند قاتیش بێت گەمارۆكان بشكێنن. ئاشكراو روونە كە لە نێو هەموو ئەو 193 وڵاتەدا  تەنیا ئێران، سووریە و كوریای باكورن كە دژایەتیی پرۆسەیەكی لەو چەشنە دەكەن و هەوڵ دەدەن هەوڵە جیهانییەكان پووچەڵ بكەنەوە. 

جێی سەرنج لەوەدایە كە وڵاتانێكی وەك چین و روسیەش سەرەڕای هەموو ئەو بەرپرسایەتییانەی كە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا لە سەر شانیانە، بۆ پرسێكی ئاوا گرینگ، لە بەر ئەو بەرژەوەندییانەی لەم سێ وڵاتەدا هەیانە دەنگی سپی لە سندوقی دەنگدان دەخەن و ئەمە لە خۆیدا بە واتای رەوایی‎ دان بە كردەوەی نامرۆڤانەی ئەو سێ وڵاتەیە كە بە شێوەیەكی دڕندانە چەكوچۆڵی چین و رووسیە لە دژی خەڵكی سڤیل بە كار دێنن. 

بە پێی ئەو ئامارانەی لە بەردەستدان، ساڵانە زیاتر لە 70 میلیارد دۆلار چەك‎وچۆڵ لە جیهاندا دەفرۆشرێ كە بەشێكی بەرچاوی ئەو چەكانە روو لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چین و هێند دەكات كە وڵاتانی ئامریكا، روسیە، ئاڵمان، فەرانسە و بریتانیا لە دوای یەك لەریزبەندی مەزنترین فرۆشیارانی ئەم چەك‎ وچۆڵان. 

ئێران كە یەكێك لە سەرپێچیكەرانی بوواری بازرگانیی چەك و قاچاخی چەكە، ساڵانێكە لە لایەن ئامریكاوە كەوتۆتە بەرگەمارۆ و تەنانەت بە هۆی ئەو كاریگەرییەی ئامریكا لە سەر ئابووری و سیاسەتی جیهانی هەیەتی، وڵاتانی دیكەش نەیانتوانیوە بە ئاشكرا چەك بە رێژیمی ئێران بفرۆشن. بەڵام ئەم گەمارۆگەلە نەیانتوانێوە بە تەواوی پێش بە هاوردە و هەناردەی چەك لە لایەن رێژیمی كۆماری ئیسلامییەوە بگرێت. تەنانت رێژیمی ئێران لە سەردەمی شەڕ لەگەڵ عێراقدا توانیی بە هۆی كاریگەری خۆی لە سەر حیزبووڵڵای لوبنان كە چەند كەسی ئامریكاییان بە بارمتەگرتبوو و رێژیمی ئێران ئازادی كردن، لەگەڵ حكوومەتی ئەوكاتی ئامریكا و ئیسرایل سەودا بكات و لە گەڵیان بكەوێتە بازرگانیی چەكەوە. ئەمە لەحاڵێكدایە كە رێژیمی كۆماری ئیسلامی هەر لە سەرەتاوە ئامریكای بە دوژمنی مەزن زانیوە و بە ئاشكرا رایگەیاندووە كە هەوڵ دەدەین بۆ لەنێو بردنی وڵات و حكوومەتی ئیسراییل. 

ئەم شێوە سیاسەتەی كۆماری ئیسلامی ئەوەمان بۆ دەردەخەن كە، سەرەڕای پەسەندكرانی ئەو بڕیارنامەی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان، دوبێ هەموو زلهێزان و وڵاتانی جیهان بە باشی بزانن كە رێژیمێكی ئاوا ئیدئۆلۆگ، هەموو هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ تاكوو بڕیاری لەم چەشنە پووچەڵ بكەنەوە بۆ ئەوەی بتوانن یارمەتیی وڵاتاتێكی وەك سووریە كە بە هەموو توانایەوە و هەموو جۆرە چەكێكی سووك و قورس لە دژی دانیشتوانی وڵاتەكەی بە كار دێنێت، بدات و تۆڕی دیكتاتۆری و تیرۆریزم لە ناوچەكەدا بپارێزێت. 

 لەم رۆژانەی دواییدا لە ژێر گوشاری ئامریكا و هاوپەیمانەكانی، حكوومەتی ناوەندیی عێراق دیسانەوە دەستی داوەتە پشكنینی ئەو فرۆكانەی ئێران كە بە ئاسمانی ئەم وڵاتەدا بەرەو سووریە تێدەپەڕن و ئەمەش بۆتە هۆی ناڕەزایەتی دەربڕینی كاربەدەستانی ئێران. ئاشكرا و روونە كە وڵاتی ئێران و رووسیە بە هەموو تواناوە پشتیوانی لە رێژیمی بەشارئەسەد دەكەن و كۆماری ئیسلامیش ئەم پشتیوانیە هەمەلایەنە ناشارێتەوە و هاوار دەكات و دەڵێ هەموو هەوڵەكانی وەگەڕخستووە بۆ پاراستنی رێژیمە دەستەمۆكەی بەشارئەسەد. رێژیمی ئێران بۆ پاراستنی سوورییە كە دەستە خوشكیەتی، لە هەموو ئامرازەكان و یەك لەوان هەناردە كردنی چەك و هێزی مرۆیی پسپۆڕ بۆ سەركوتی شۆڕشی گەلانی سوورییە كەڵك وەردەگرێت و هەوڵ دەدات ئەو هێڵە ترانزیتەی خۆی بپارێزیت تاكوو بتوانێت هێزە تیرۆریستیەكانی ناوچەكە رۆژ لە دوای رۆژ بەهێزتر بكات و بۆ مەبەستە نامرۆڤانەكانی خۆی بەكاری بێنێت. 

لە ماوەی دووساڵ و چەند مانگی رابردوودا، ئەگەر یارمەتییە سەربازی و سەركوتكەرانەكانی رێژیمی ئێران نەبایە، بێگومان رەوتی رووداوەكان لە سوورییە بە لایەكی دیكەدا دەشكایەوە و پتر لە 70 هەزار تاكی بێ تاوان نەدەبوونە قوربانیی سیاسەتە چەپەڵەكانی رێژیمگەلێكی وەك ئێران و رووسیە و سوورییە و زیاتر لە دوو میلێون كەسیش ژیانی ئاساییان نەدەشێوا. 

لە كۆتاییدا، پێویستە جارێكی دیكە لە سەر ئەم خاڵە چڕ بینەوە كە پێویستە هەم رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووكان و هەم هەموو وڵاتانی جیهان ئەم بڕیارنامەیە بە جیددی بگرن و هەوڵ بدەن هەموو رێگا و كەلێنەكانی دەربازبوون لە قاچاخی چەك لە وڵاتانی سەرپێچیكار ببەستن و بڕیارەكەی خۆیان بەتەواوی بەڕێوە ببەن تاكوو چیدیكە مرۆڤە بێ تاوانەكان نەبنە قوربانیی سیاسەتی ئابووری، سیاسی و دیكتاتۆرانەی وڵاتانی ملهوڕی جیهان.