رەوشی ئاڵۆزی عێراق بەرەو كوێ دەڕوات؟، خاڵی ئاڤێستا

بەدوای ڕوخانی ڕێژیمی دیكتاتۆری سەدام حسین،  هاتنە مەیدانی گروپ و لایەنە جیاوازەكانی عێراق. ڕۆژ بەڕۆژ قەیرانی گەورەتر و كێشەی ئاڵۆزتر بەرۆكی خەڵكی عێراق دەگرێتەوە. ئەو خەڵكە بەو مەبەستە دیكتاتۆرێكیان ڕوخاند، تا وەكوو سەرجەم خەڵكی خواپێداوی دونیا لە رۆژرەشی ڕزگاریان ببێ.

بەڵام دەستێوەردانەكانی وڵاتانی ناوچە لە كاروباری عێراق، بێ لایەنی ئەمریكاو لە زۆر مەرحەلەی حەساس، مەیدانی بۆ كۆماری ئیسلامی ئاواڵاتر كرد كە بە هەموو شێوەیەك هەوڵ بدات حكومەتێك لە سەركار بمێنێتەوە بەرژەوەندییەكانی ئەو ڕێژیمە دابین بكات.

ئەو شێوە حكومەت كردنەی مالیكی زیاتر لەو ڕوانگەیەوە سەرچاوە دەگرێ، كە هێژموونی خۆی هەم وەك شیعەیەك و هەم وەكوو كەسێكی تینووی دەسەلات و خۆپەرەست، بەسەر پێكهاتەكانی عێراق بە تایبەت سووننەو كوردەكان بسەپێنێ. لەوەش زیاتر تۆڵەی چەندین ساڵ سەركوتی شیعەكان بە دەستی سەدام، لە سووننەكانی عیراق بكاتەوەو ئێرانیش بەردەوام ئەو مەترسیە هەست پێ دەكات كە نابی لە سوریە سوننە دەسەڵات بە دەستەوە بگرێت. بەو هەڵسوكەوتانەی مالیكی ناتوانین هیوادار بین كە عێراق بەو ڕەوشە ئاڵوزەو ئەو هەموو پێكهاتە جیاوازانەوە لەو قەیرانانە دەرباز ببێ.

بە پێی دەستووری عێراق، وڵاتی عێراق لە دوو نەتەوەی كوردوعەرەب پێكهاتووە، یانی كورد یەكێك لە پێكهاتە ئەسڵیەكانی ئەو حكوومەتەیە. بەڵام كۆمەڵێك كیشەی سەردەمی بەعس، ئێستاشی لەگەڵ بێ ماونەتەوەو چارەسەر نەكراون و ڕۆژ بەڕۆژ ئەو كێشانەش زیاتر دەبن.

ماددەی 140كە یەكێك لە كێشە ئەساسیەكانی نێوان بەغداو هەرێمە، چارەنووسی ناوچە كێشە لەسەرەكان كە ڕ‌وژ بەڕۆژ كێشەدارتر دەبێت و بە داخەوە خەریكە تۆزی فەرامۆشی لەسەر بنیشێ. كیًَشەی بودجەی هەرێم و یارمەتی هێزی پێشمەرگە، مەسەلەی 17% بودجەی هەرێم و پووڵی كۆمپانیاكانی نەوت ودەیان كێشەی گەورەو بچووكی تر، لە هەمووی گرینگتر نەمانی متمانە، ڕۆژ بەڕۆژ هیوا بەچارەسەری كێشەكان كەمتر دەكاتەوە. ئەوەندەی نووری مالیكی حەساسیەت بە ڕێكەوتنە نەوتیەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیە، نیشان دەدات، نیو ئەوەندە حەساسیەتی بە بوونی نفووزی ئێران نیشان دابا، گویبیسی تەقینەوەیەك نەدەبووین لە بەغداو دەوروبەری!

كشانەوەی بەردەوامی وەزیرەكانی سووننە، ناڕەزایی موشكیلی نێوان لیستی عێراقیەو دەوڵەتی یاسا و پەراوێزخستن و حوكمی غایبی بۆ تاریق هاشمی و وازهێنانی رافع عیساوی وای كردووە، سووننەكان بە هەموو تواناوە هەوڵ بدەن رۆژێك زووتر لە دەستی حوكمی تاكرەوانەی مالیكی رزگارییان ببێ.

پەنابردنی مالیكی بۆ سووپای عێراق، بە مەبەستی سەركووتی خۆپێشاندەرانی سوننە، هێندەی تر كێشەكەی ئاڵۆز كردووە، ئەوەلە حاڵێك دایە كە سوپا ئەركی پاراستنی سنوورەكانە لە هێرشی دەرەكی، كوشتاری بێ روحمانەی شارو شارۆچكە سووننی نشینەكان، پرس نەكردن بە ئەنجوومەنی شارو تەنانەت ئاگادار نەبوونی پۆلیسی شارو پارێزگاری كەركوكیش وای كردووە، كەجیا لەخەڵكی نارازی نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق “مارتن كۆپلەر” نارەزایی توندی خۆی نیشان بدات و هوشداری لەمەترسی هاتنە ئارای دۆخێكی چاوەڕوان نەكراو رابگەیەنێ. ئەوەش زەنگێكی مەترسیەو رەنگە مالیكی بەو زووانە گویبیسی ئەو زەنگە خەتەرە نەبی؟

ئەوە كە سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، لەم چەند ڕۆژەدا دەچێتە بەغدا، یەكێك لە هەنگاوە ئیجابیەكانی كوردە بۆ چارەسەری كێشەكان لە ڕێگای دیالۆگ، بەلام كەڵەكە بوونی كێشەكان و لەدەست دەرچوونی دۆخەكە، كارێكی وای كردووە، كە زۆر ئومێدەوار نەبین بەم سەردانانە ئەم كێشانە كۆتایییان پێ بێت.

نابێ ئەو ڕاستیەش وەبەرچاو نەگرین، سەرەرای كەم كوڕی و ئیشكالاتێك كە حكوومەتی هەرێم هەیەتی، و بۆ خۆشیان حاشای لێ ناكەن، بەڵام بە بەرەوپێش چوونێكی بەرچاو كە ڕۆژ بەڕۆژیش زیاتر دەبێ هەم بەغداو هەم تاران بە تەواوی نیگەرانی ئەو پێگەیەن كە كوردەكان هەیانە. چونكە كۆماری ئیسلامی ئێران لەسەرەتای بەهاری 1991ەوە كە كورد ڕاپەرینی كرد، هەمیشە هەرێمی كوردستانی بە ئیسرائیلی دووهەم سەیر كردووە.

ئەو وتووێژانەی كەلە نێوان توركیە و عەبدوڵڵا ئۆجەلان دا هەیە، ئەوەش ئێرانی نیگەران كردووە، لە رۆلی زیاتری توركیە لە ناوچەكەدا، بە تایبەتی كە لە مانگی جۆزەردان بەرەو هەڵبژاردنی یازدەهەمین خوولی بە ناو هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری و شوورای شارودێ دەچن، هەدەفی كۆماری ئیسلامی ئەوەیە كێشە لە ناوماڵی خۆی بگوازێتەوە بۆ دەرەوەی سنووری خۆی و بۆ ئەم مەبەستەش وەك هەمیشە لە هیچ پیلانگیریەك درێغی ناكات.

لەو نێوەدا كوردی ئێران و هێزە سیاسیەكانی و بە تایبەتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران، بە قۆناغێكی هەستیاردا تێ دەپەڕن، و دەبێ بە خوێندنەوەیەكی قووڵی سیاسی و هەمەلایەنانە لە رۆڵی ئێران وئاژەوەگێریەكانی بڕوانن و بزانن كە ئەگەر ئێران، رێگای پێ نادرێ هێرشی تیرۆریستی بە فیزیكی ئەنجام بداـ دەبێ قبول بكەن لە ئاژاوە ساز كردن دەستی سەرجەم رێژیمەكانی دیكتاتۆری لە پشتەوە بەستووە ـ

لە ئەگەری بەهێزی ئێران لە ناوچەكەدا، تەمەنی رێژیمی بەعسی سوریە درێژتر دەبێتەوە، بەڵام لاوازی رێژیم راستەوخۆ بە قازانجی دێموكراسی لەناوچەكەدایەو بۆ ئەو مەبەستەش هاوكاری هەماهەنگی گشتگیری ناوخۆیی و دەرەوەی پێویستە.

بۆیە بە خوێندنەوەی وردی ئاڵوگۆرەكانی كە لەپێشمانن و چاوەروانیان دەكەین، بە دلنیایییەوە بۆ ماوەیەكی ئەگەر نەڵین تا هەتاهەتایە، ئاشتی نێوان سوننەو شیعە لە عێراق دەكرێ بڵیێن وەدی نایە! و كوردیش نابێ لەو كێشانەدا بكەوێتە لایەنگری لە لایەك، بەڵكوو كێشەی كورد گەیشتن بە مافەكانیەتی و لە ئەساسدا سووننە وشیعە لە سەر مەسەلەی كورد خاڵی هاوبەشیان زۆرە.

جێی خۆیەتی، ئەو دەرفەتە كە بۆ كورد هاتۆتە پێش، زۆر زیاتر لەوە شرۆڤە بكرێ و لیكدانەوەی جیاوازی بۆ بكرێ و كوردیش ماندوو نەناسانە بەدوای بەرژەوەندی خۆیدا بگەرێت و ئەگەر ئەو دەرفەتەی هەیەتی لەكیسی بدا، چەندین ساڵی تر بەرەو دواوە دەگەرێتەوە.