سەلاحەددین مەجیدپوور: گۆنگرە دەتوانێت دەزگایەکی سیاسی و ڕێکخەری تواناکانی کورد بێت

 سەڵاحەددین مەجیدپوور، لە دیمانەیەكی رۆژنامەی “هەولێر“ـدا ڕایدەگەیەنێت كە گۆنگرەی نەتەوەیی كورد لە ئێستادا زەروورەتێكی حەتمییە بۆ هەر چوارپارچەی كوردستان و ئەو كۆنگرەیەش تەنیا سوودی بۆ كوردان نییە، بەڵكو وڵاتانی جیهان و دەوروبەریش سوودی لێ وەردەگرن.

دیمانە: سەعد هەورامی

* تا چەند بە کۆنگرەی نەتەوەیی گەشبینن کە بڕیارە لەم مانگەدا ببەسترێت؟

– بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، وەڵامێکی نوێیە بۆ پرسێکی لەمێژینەی کورد، ئەوەش بەو مانایەی کە کورد لەمێژە بە دوای یەکگرتن و یەکدەنگییەوەیە لە گوتاری سیاسی و هەڵسوکەوتکردن لەگەڵ جیهان و دەوروبەردا، هەوڵەکانی پێشووش بە هۆی نەبوونی چەند هۆیەكەوە وەک نەبوونی باڵانسێکی ناوخۆیی جێگر لە قورسایی هێزە سیاسییەكانی کورددا، زاڵبوون و باڵادەستبوونی ئایدۆلۆژی و فەلسەفە فیکرییەکانی غەیری کوردی و نەبوونی توانا و قورسایی پێویست لە پێوەندییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکاندا، لە هۆکارە بەرچاوەکانی بێئاکام مانەوەی هەوڵەکانی پێشووە، بە بڕوای من ئێستا لایەنی ناوخۆیی کوردی و ئۆپۆزیسیۆن لە موعادەلاتی ناوچەکەدا وەک فاکتەرێکی جێگیر و هەروەها هەلومەرجی ناوچەكە و سیاسەتی نێودەوڵەتی، ئەو نیشانانەن بۆ بەئەرێنی هەڵسەنگاندنی هەنگاوی سازدانی کۆنگرەی نەتەوەیی.

گۆنگرە وەك پێویستییەکی ستراتیژیک

* بەستنی کۆنگرەكە چ کاریگەریگەرییەكی لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی کوردی دەبێت؟

– گۆنگرە دەتوانێت دەزگایەکی سیاسی و ڕێکخەری تواناکانی کورد بێت لە پێکهێنان و داڕشتنی بەرژەوەندیی هاوبەش و لە خوڵقاندنی ڕوانگەی هاوبەش و لە هەڵێنانەوەی هەنگاوی بەکردەوەیی هاوبەش، هەر یەک لەمانە یاریدەدەر دەبن لە خوڵقاندنی کولتووری پێکەوەسازان، هاوبەش و یەکبوون لە كۆمەڵگای کوردی و سیاسەتی کوردیدا، هەر بەو هۆیانەی کە باس کرا کۆنگرە دەتوانێت ڕۆڵی خۆی لە سێگۆشەی گۆڕانسازی لە داڕشتەی سیاسی، کولتووری و ستراتیژیدا لە کۆمەڵگای کوردیدا ببێنێت، بە پێچەوانەی زۆر کەس و لایەن کە لە ڕوانگەیەکی کورتخایەن و تاکتیکیڕا، دەڕواننە پێکهێنانی وەها دەزگایەک، من لەو باوەڕەدام کە گۆنگرە پێویستییەکی ستراتیژیکە بۆ چێکردنی داهاتووی وڵاتەکەمان.

* لێكەوتەكانی كۆنگرەكە لە چیی تردا دەبینیتەوە؟

– دەکرێ لێكەوتەكانی كۆنگرە لەسەر پێوەندیی نێوان رێکخستنە سیاسییەکانی بەشە جیاوازەکانی کوردستان ببینینەوە، زۆر رێکخستنی سیاسیی کوردی کە تەنیا لە ریگای بڵاوكراوە و راگەیەنراوە گشتییەکانڕا یەکترییان دەدواند و بگرە دەناسی، لە ژێر ساباتی کۆنگرەدا لە نزیکەوە و زیاتر لەسەر بەرژەوەندییە هاوبەشەکانیان دەدوێن و ئەمەش کاریگەریی راستەوخۆی رۆحیی لەسەر لێکنزیکبوونەوەی قاعیدەی ئەو رێکخستنانە لە درێژخایندا دەبێت، لە ئاکامیشدا هەموو ئەوانە ڕاستەوخۆ لە چوونەسەری رادەی هێمنایەتیی کۆمەڵایەتی و هەست و باوەڕی متمانە بە یەکتری لە کۆمەڵگای کوردستاندا برەو پێدەدا و بەهێزی دەکا، هەروەها زۆر رێکخستنی سیاسیی کوردی کە بە هۆی جیاوازەوە تووشی قەیرانی رێکخستن بوون و لە ئاکامدا دابڕانیان تێدا پێکهاتووە، لە ژێر چەتری کۆنگرەی نەتەوەییدا دەرفەتی خۆپێناسەکردنەوەی هاوبەش و تێکەڵبوونەوەیان بۆ دەخوڵقێنێت، هەموو ئەوانەش لە پێناو بەهێزترکردنی ریزەکانی کورد و دامەزراندنی وڵاتێکی ئاوەدان و میللەتێکی ئاسوودەیە.

پێویستیی یەکهەڵوێستی و هاوکرداری

* پێویستیی دامەزراندنی وەها دەزگایەک بۆ کورد، چییە؟

– رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە سەردەمێکی پڕ گرێوگۆڵدا تێیپەڕ دەبێت، ئەو شەپۆلە لە گۆڕانگاری بە پێچەوانەی ڕابردوو، تێیدا بیرۆکە و هێزی بزوێنەری ناوخۆیی زۆر باڵادەستە، پێناسەی نەتەوەیی و دینی دوو ئەکتەری بەهێز و بنەڕەتیی فیکری و ڕۆحین لەم وەرچەرخانانەدا، یەكێک لە لایەنە گرنگەکانی ئەو هەژانە پرسی لەسەرڕا خۆپێناسەکردنی ناوچەکە بە گشتییە، ئەو ڕەوتە لە نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوودا دەستی پێکردووە و هێشتاش هەر درێژەی هەیە، لەم خەباتەدا رۆڵ و پێگەی کوردان گەیشتووەتە قۆناغێک کە هەم کورد بۆخۆی پێویستە تەکلیفی خۆی دیاری بکات و هەم وڵاتانی دەوروبەریش پێویستیان بەوەیە کە بزانن کورد بەرەو کوێ دەڕوات، بە کورتی کوردیش دەبێ لەو رەوتەدا بەرەی هەڵسووڕانی خۆی، بەرژەوەندییەکانی، دۆست و دوژمن، شەریک و رەقیبەکانی دیاری بکات، بۆ ئێمەی کورد وەک بەشێک لە توانا و میکانیزمی ئەو ڕەوتە ناوچەییە، پێویستیمان بە یەکهەڵوێستی و هاوکرداری هەیە، لە هەمان کاتیشدا هەبوونی سەرۆکایەتییەکی شارەزا و دووربین پێویستە بۆ پارێزگاری لە مانمان لە ئێستادا و مەرجی سەرەکییە بۆ وەدستهێنانی دەسکەوت و داڕشتنی بناغەیەکی قایم بۆ داهاتوو.

* ئەو دەزگایە تەنیا بۆ نەتەوەی كورد سوودی هەیە؟

– پێکهاتنی دەزگایەکی بەرفرەوانی نەتەوەیی بۆ کورد تەنیا لە بەرژەوەندیی کورداندا نییە، بەڵکو وڵاتانی دراوسێ، رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی دووریش پێویستیی حەیاتییان بە کوردستان هەیە، باشتر دەتوانن لە رێگای کۆنگرەوە پێوندییەکانێان لەگەڵ کوردان باشتر بكەن، بە هۆی هاتنەخواری رادەی بەرهەمی نەوت و گاز لە رۆژئاوادا، دابینکردنی وزە بە هۆی تەوابوونی بیرە نەوت و گازییەکانی رۆژئاوا لە داهاتوویەکی نزیكدا دەکەوێتە ئەستۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تورکیا بە هۆی چوونەسەری رادەی کەڵکوەرگرتن لە سوتەمەنی، پێویستیی زیاتری بە گاز و نەوت لە داهاتوودا دەبێت کە هاوبەشە نەوتییەکانی ئێستای ناتوانن دابینکەری پێداویستیی وزەی ئەو وڵاتە بن، لە لایەکی ترەوە هەناردەکردەنی گازی ئێران لە رێگای تورکیاوە بۆ بازاڕی ئەورووپایش پێویستی بە دابینکردنی ئەمنییەت لە ناوچەکدا هەیە، هەموو ئەوانە دەبنە هۆی ئەوەی کە کورد لە ماوەیەکی کورتدا دەبێتە لایەنێکی دیار و گرنگ لە دابینکردەنی پێداویستییەکانی وزەی جیهانی و هەروەها لایەنێکی بەهێز لە ئەمنییەت و پاراستنی هەناردەکردەنی نەوت و گاز، کە وا بوو ئەوە هەر کورد نییە کە قازانج لە هێمنایەتیی ناوچەیی دەكات، بەڵکو هەموو لایەنە ناوچەیی و جیهانییەکانن کە ئەمنییەتی دابینکردنی وزە بۆیان گرینگە و سوود لەو هێمنایەتییە وەردەگرن،

ئەو رەوتە بەهێزە ئابووری و سیاسییەی کورد پێویستی بە دیاریکرد‌ن و بەڕێوەبەردنی سیاسەتی پرۆفیشناڵە بۆ پاراستن و بەرفرەوانکردنی بەرژەوەندییەکانی، کۆنگرەی نەتەوەییش دەتوانێت ببێتە دەزگایەک کە لە هەر هەلومەرجێکدا کورد نوێنەرایەتی بکات، هەموو ئەوانە هاندەرن بۆ دامەزراندەنی دەزگا و ئەنستتیوتییەکان کە بتوانن بەرژەندیمان بپارێزن و کورد ببێت بە هێزیکی جێگای متمانە و بەهێز لە مامەڵە و دانوستان لەگەڵ هێزە ناوچەیی و جیهانییەکاندا.

بەهێزیی پێگەی كورد و مامەڵەی دراوسێكانی

* پێتوایە دراوسێکانی کوردستان بەرانبەر بەو کۆنگرەیە چ هەڵوێستێک وەردەگرەن؟

هەروەک لە وڵامی پرسیاری پێشوودا باسم کرد، پێگەی کورد بە گشتی و باشووری کوردستان بە تایبەتی لە ئاستێکی بەرزی وەهادایە کە هیچ لایەنێکی ناوچەیی و جیهانی، ناتوانێت بە بێ لەبەرچاوگرتنی تواناکانی کورد لە ناوچەکەدا کارێک بکات، ئەوە لە سیاسەتدا بە مانای ئەوەیە کە تۆ خاوەنی قورساییەکی باشی، بۆ خوێندنەوەی باشتری ئەو رەوتە باشترە یەک بە یەکی وڵاتەکان کە کوردستانیان بە سەردا دابەش کراوە باس بکەین، دەوڵەتی ئێستای تورکیا بە گشتی سیاسەتی نکۆڵی و لەناوبردنی کوردانی بە شێوازی ٩٠ ساڵی رابردوو ڕاگرتووە و دەستی داوەتە کۆمەڵێک گۆڕانکاریی کۆمەڵایەتی و سیاسی لەو وڵاتەدا،

ئاخر ئاڵقەی ئەو گۆڕانکارییانە داڕشتنی دەستوورێکی نوێ بۆ تورکیا و دەستپێکردەنی دانوسان لە نێوان سەرۆکی پەکەکە و حکوومەتی تورکیایە، لە هەمان کاتدا بایەخی پوتانسێلی ئابووریی باشووری کوردستان بە رادەی وڵاتێکی بە‌ هێز شیمانە دەکرێت و لایەنێکی بەهێزە لە داڕشتنی سیاسەت لە عێراقدا، وڵاتی سووریا ئەگەرچی ئێستا بووەتە مەیدانی شەڕی نێوان زلهێزە جیهانی و ناوچەییەکان، بەڵام لە داهاتوودا کوردان خاوەنی پێگە و توانای تایبەت بە خۆیان دەبن، ئێرانیش هەتا ئێستا قەناعەتی بەوە نەهێناوە کە کێشەی کورد وەک خاڵێکی نەگۆڕ بخاتە رۆژەڤی سیاسیی خۆیەوە،

سیاسەتی دەوڵەتی ئێران سەبارەت بە کوردان بەرنامەی مەهاری ئەمنییەتی ـ سیاسی و بەربەستکردنی کێشەکە بووە، لە پێناو بەرەوپێشبردنی ئەو بەرنامەیەشدا هەموو توانا و میکانیزمەکانی بۆ بەڕێوەبردەنی ئەو سیاسەتە خستووەتە گەڕ و تاڕادەیەکی زۆریش تێیدا سەرکەتوو بووە، ئەو تابلۆیەی سەرەوە نیشاندەری ئەو ڕاستییەیە کە کوردان بە گشتی لە بەهێزبووندان و دراوسێکانی کەوتوونەتە خۆکۆکردنەوە و خۆپاراستن، بە بڕوای من هەموو دراوسێیەکان، بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییەکانیان لە هەنگاوی یەکەمدا دژایەتیی ڕاستەوخۆی پێکهاتنی کۆنگرە ناکەن، بەڵكوو تێدەکۆشن لە رێگای جیاوازەوە کاریگەرییان هەبێت لەسەر بڕیاردان و هەڵسوکەوتی کۆنگرەدا، ئێستا پێگەی کوردان لەوە بەهێزترە کە دراوسێکانمان زۆر بە توندی بەرەنگارمان ببنەوە، هەڵوێستی داود ئۆغلو نموونەیەکی بەرچاوە لەم چەشنە سیاسەتەی کە لە سەرەوە باسم کرد.

سەرۆك بارزانی و بەرپرسیارێتیی نوێنەرایتیکردنی سەرجەم کوردان لە ناوەندە نێونەتەوەییەکاندا

* ڕۆڵی سەرۆکی هەرێم لە کۆکردنەوەی لایەنەکاندا چۆن دەبینیت؟

– هەڵبەت ڕۆڵی سەرۆکی هەرێمی کوردستان تەنیا بە کۆکردنەوەی هێزەکانەوە نەبەستراوەتەوە، سەرۆکی هەرێم لە شوباتی ساڵی ٢٠١٢ موژدەی پێکهێنانی ئەو کۆنگرەیەی داوە، ئەو دەستپێشخەرییە هەنگاوێکی مێژوویی لە جێگای خۆیدایە کە هیچ کوردێک ناتوانێت دژایەتی بکات، رۆڵی سەرۆکی هەرێم وەک سەرۆکی دەزگایەکی دەستووری کە لە ناو دەستووری دەوڵەتی فیدراڵی عێراقدا خاوەنی شەرعییەتی تەواوی ناوچەیی و نێونەتەوەییە، دەرگایەکی مەزنە بۆ دەستڕاگەیشتن بە ناوەندە جیهانییەکان‌، لە ڕادەی ناوخۆیی کوردستانیشدا دەتوانێ ناوەندێکی کۆکەرەوە و پێشەنگ بێت لە لێکنزیککردنەوەی کورداندا،

بە دوای دامەزرانی کۆنگرەیی نەتەوەییدا ئەرکی سەرۆکی هەرێم لە پێشتر قورستر دەبێت کە بریتییە لە ڕاگرتنی یەکڕیزیی و یەکگرتوویی لە نێوان هێزە سیاسییەکاندا، سەرۆکی هەرێم لە ڕادەی سیاسەتی ناوچەیی خاوەنی رۆڵێکی گرینگە لە پێوەندی لەگەڵ کورد لە بەشەکانی تر و دەوڵەتەکانی ناوچەكەدا، هەروەها بەرپرسیارێتیی نوێنەرایتیکردنی سەرجەم کوردان لە ناوەندە نێونەتەوەییەکاندا لایەنێکی تری ڕۆڵی سەرۆکی هەرێمە لە بەهێزکردەنی کۆنگرەی نەتەوەییدا.

هەنگاوی کردەیی
* کورد ئامادەیی بۆ سازدانی کۆنگرەیی نەتەوەیی هەیە؟

– وڵاتێک بە ناوی کوردستان و میللەتێک بە ناوی کوردەوە هەیە، خواست و نیازی سیاسیی ئەو میللەتە زۆر ئاشکرا و ڕوونە، دەزگای ڕێکخستن یانی پارتی سیاسی بۆ وەدیهێنانی ئەو نیازە سیاسیانە دەیان ساڵە هەن و ئیرادەیەکی بەهێزیش هەیە بۆ لێکنزیک بوونەوەی ریزەکانی کورد کە وا بوو هەلومەرجی ئێستای ناوخۆی کوردان و حەز و ئاواتەکانمان بۆ داهاتووی وڵاتەکەمان و هەروەها ڕەوتی گۆڕانکارییەکان لە ناوچەكە و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، فرسەت و ئیزنی خۆمەحتەلکردن بە کوردان نادات، ئەگەر ئێمە بمانەوێت بە داخوازییەکانمان بگەین، پێویستە یەکدەنگ و هاودەنگ بین بۆ بردەنەسەری زێدەبایی تواناکانمان، ئەگینا چارەنووسی دوای شەڕی یەکەمی جیهانی و بگرە لەویش خراپتر چاوەڕوانمانە، پێگەی بەرزی ئابووری و سیاسیی کورد لە جیهاندا، فاکتەرێکی گرینگە کە پێویستە کورد زۆر بە جیدی کەڵکی پێویستی خۆێ لێ وەربگرێت. ئەگەر بمانەوێ یەکدەنگیی کورد ببەستینەوە بە کاری فیکری، دیسان خۆدووپاتکردنەوە و خولانەوە لە بازنەی فەلسەفە نامۆکانی ڕابردوودایە، کە پێداویستییەکانی ئەمڕۆمان دابین ناکات هەر بۆێە دەبێ هەنگاوی کردەیی بۆ هەڵگرین.

کۆنگرە وەک یەکەم هەنگاو سەرکەوتووە
* تا چەند باوەڕتان بە سەرکەوتنی ئەو کۆنگرەیە هەیە؟

– بە بڕوای من سازدانی کۆنگرە وەک یەکەم هەنگاو سەرکەوتووە، داهاتووی سەرکەوتنی کۆنگرە لە هەوڵەکانی گرێدراوی چەند فاکتەری وەک واقعبینیی هەدەفەکانی گۆنگرە کە پێویستە‌ بە تایبەتی لەگەڵ ڕاستیی توانایە ئابووری و سیاسییەکانی کورددا هاوتەریب بێت، دەرئەنجام و کاریگەریی ئەو ئامانجانە لە گۆڕەپانی سیاسیدا بە باشی ببیندرێن و فۆرمولە بکرێن، یەکڕۆژەڤی لایەنێکی تری گرینگە بۆ دڕێژەدان بە هاوەدەنگی و مانەوەی کۆنگرە لە داهاتوودا، پێویستە هەموو لایەنەکان‌ بەرژەوەندییە هاوبەشەکان و داهاتووی ولاتەکەمان بکەن بە مایە بۆ رۆژەڤێکی هاوبەش و کەلتوور و ستراکتۆری رێکخستنی گۆنگرە دوو فاکتەری گرینگی ناوخۆیین کە لە بەبڕشتبوون و سەرکەوتنیدا کار‌یگەرییان هەیە، هەر ئێستاش بەشێکی زۆر لە فەرهەنگی سیاسی-رێکخستنی ئێمە لە ژێر کاریگەریی بیرۆکەی ئیدئۆلۆژیک، ناوچەیی و عەسکەریدایە، ئەوانە بەشێک لە میراتی رابردوویەکن کە کورد لە بازنەیەكی زۆر بەرتەسکی ناوچەییدا دەجوڵایەوە، بەڵام ئومێد زۆرە بەرەو كرانەوەی زیاتر بڕۆین، بۆیە کۆنگرە دەتوانێت رۆڵێکی بناخەیی لەو گۆڕانە ناخۆییەدا هەبێت.

* بە ڕای ئێوە لەو کۆنگرەیەدا دەبێ گرینگی بە چی بدرێت؟

بە بڕوای من کۆنگرە لە دەستپێکدا لەسەر دوو هێڵ کار بکات، یەکەم رێکخستنی دەزگاکانی بەڕێوەبەری کۆنگرە، دووەم دامەزراندنی بنەماکانی پێوندەییە نێونەتەوەییەکان، ئەو دوو ئەولەوییەتە پێویستی بە کەڵکوەرگرتنە لە توانا بەرفروانەکانی‌ کورد لە دەرەوە و ناوخۆی وڵات، سەرۆکایەتیی کۆنگرە هەرچی کراوەتر لەگەڵ کۆمەڵگای کوردی و هەروەها پسپۆڕ و لێزانانی بوارە جیاوازەکانی کورد هەڵسوکەوت بکات، بەو ڕادەیەش سەرکەوتوو دەبێت، ئەوە گرینگە کە کۆنگرەی نەتەوەیی، تەنیا لۆبی حیزبەکان نەبێت، دەزگایەکی کراوە بێت کە بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرکەکان هەموو تواناکانی کورد کۆ بکاتەوە، موبیلیزەیان بکات و کەڵکی پێویستی خۆیان لێ وەربگرێت.

تێبێنی

دۆستانی هێژا،
لە ژمارەی ئەمرۆی( ١٦٧٣) رۆژنامەی هەولێر کە لە باشووری کورستان دەردەچێت. وتوێژێکی لە گەڵ من تێدایە. لەو دیمانەیەدا بە هەڵە لەقەبی زانستی منێان(موهەندیس) بە دۆکتور شوپهاندووە. کە لە ڕێگای ئەو تێبینێە ڕا ڕاستی دەکەمەوە. هەر بۆچوون و پرسیارێکتان لە سەر ناوەرؤکی دیمانەکەش هەبێت، دەنێمە سەرچاوەم.

سەلاحەددین مەجیدپوور