ئه‌مه‌گداری بۆ وه‌فاداری بۆ‌ یادو ڕێز له‌ ژیان و خه‌باتی مو‌هه‌ندیس محه‌ممه‌دره‌زا خه‌یاتی!، ئەحمەد

بۆ پێشمه‌رگه‌یه‌ک که‌ هه‌تا سه‌ر نه‌به‌زی و به‌ هیچ بایه‌ک نه‌له‌رزی و به‌ هیچ سه‌هۆڵبه‌ندانێک نه‌ته‌زێ و گره‌ڤی خه‌باتی له‌ خه‌باتکاران برده‌وه‌.

ئه‌و که‌سه‌ی تا سه‌ر له‌ خه‌باتدا بوو و وه‌ک خه‌باتکارێکی ڕاسته‌قینه‌ش مایه‌وه.

ئه‌و که‌سه‌ی له‌ بیلال به‌ هێزتر و بڵاوتر بانگی ده‌نگی حه‌قخوازی نه‌ته‌وه‌ی کوردی خسته‌ سه‌رشه‌پۆله‌کانی ئاسمانی و کردی به‌ هه‌رای ئینسانی.

ئه‌و بانگ و هه‌را و سه‌ڵاییه‌ی که‌ نه‌ کێو و نه‌دێو، نه‌ ناحه‌ز و نه‌ دزێو ده‌ڕۆستی به‌ربه‌ستی نه‌هاتن. ئه‌و بانگه‌ی هه‌موو ڕۆژێ هیواده‌ری خه‌باتکاران و هێوری و سێبووری تازیه‌دان و ترسێنه‌رو وره‌ڕوخێنه‌ری زۆرداران بوو. هه‌موو ڕۆژێ ده‌نگی شمشاڵ و ئیلهامی زوڵاڵ، په‌رده‌ی بووکی خه‌یاڵی هیوای ده‌لاوانده‌وه‌ و خه‌یاڵی به‌تاڵی دوژمن و نه‌یارانی ده‌ڕه‌وانده‌وه‌.

ئه‌ه‌ ده‌نگه‌ی قه‌ت ده‌هیچ نه‌وه‌ستا و قه‌ت دوژمنی پێی نه‌وه‌ستا. ده‌نگی ئیسانی، ئیلهامی ئاسمانی، بانگی یه‌کسانی، ئه‌و ده‌نگه‌ی قه‌ت بێ ده‌نگ و که‌مڕه‌نگ نه‌بوو، ده‌نگی ڕادیۆ کوردستانی ئێران.‌ بانگ و ده‌نگی ئازادیی، بانگ و ده‌نگی خواست و ئیراده، بانگ و ده‌نگی جاویدانی، بانگ و ده‌نگی هه‌ر ژیان و باش ژیان و هه‌رمان، ده‌نگی پێشمه‌رگه‌، ده‌نگی خه‌بات، ده‌نگی گه‌ل، ده‌نگی نه‌ته‌وه‌، ده‌نگی حه‌ق، ده‌نگی خه‌بات بۆ ئاشتی… ئه‌مه‌ هه‌مووی به‌رهه‌م و کارنامه‌ی ئه‌زمون و خه‌باتی که‌سێک بوون و هه‌ن به‌ ناوی موهه‌ندیس محه‌مه‌د ره‌زا خه‌یاتی، که‌ 33 ساڵی ڕه‌به‌ق به‌ نانی ڕه‌ق له‌ ڕیزه‌کانی خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی کورد و کوردستاندا بێ پسانه‌وه‌ و پشوودان خه‌باتی کرد و نه‌سره‌وت و نه‌که‌وت. ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌ک تاکه‌ که‌سێک بوو، ده‌سته‌یه‌ک چه‌ند پێشمه‌رگه‌، په‌لێک چه‌ند ده‌سته‌، لکێک چه‌ند په‌ل، هێزێک چه‌ند لک و هێزی خه‌باتکاری کوردستان چه‌ند هێز… موهه‌ندیس هه‌موویان، ده‌گه‌ڵ هه‌موویان بوو، بانگی هه‌موویان بوو، شه‌پۆله‌کانی زانیاری و ئاگاداری وره‌ و هێزی به‌سه‌ر هه‌موویاندا ده‌باراند، بارانی یه‌کسانی، بێ پسانه‌وه‌، بێ فه‌رق و جیاوازی ، به‌شی هه‌موو که‌سی پێ بوو، یار و نه‌یار‌، سه‌ردار و زامدار، ترسه‌نۆک و خه‌باتکار… ئه‌و کار و ئه‌رکی خه‌باتی گشتی و نه‌ته‌وه‌یی به‌ڕێوه‌ ده‌برد.

ئه‌وه‌ که‌ برای به‌ڕێزم کاک ئه‌حمه‌د شێربه‌گی هاوخه‌باتی شه‌وانی تاریکی و ڕۆژانی خه‌م و شادی موهه‌ندیس خه‌یاتی ده‌ڵێ، که‌ ئه‌و وه‌ک دایکی مێره‌بانی رادیۆ ده‌نگی کوردستان بوو، من ده‌ڵێم هه‌م دایک بوو و هه‌م باوک، هه‌م خوشک وبرا بوو و هه‌م هاوڕێ و هه‌م تیمارکاری مه‌سیحا نه‌فه‌س…

که‌ مرۆڤه‌ ناوداره‌کان کۆچ ده‌که‌ن، ته‌مه‌نیان  به‌ ڕێکه‌وتی له‌ دایک بوون و کۆچ کردن دیاری ده‌کرێت. هه‌ر که‌سیش ده‌توانێت به‌ لێک که‌م کردنی ئه‌م دوو ڕێکه‌وته‌ ته‌مه‌نی ناوبراو به‌ چه‌ند ساڵ و مانگ و ڕۆژ دیاری بکات.

به‌ بڕوای من ئه‌م مرۆڤه‌ ناودارانه‌ ته‌نیا ته‌مه‌نی له‌ دایک بوونیان دیاره‌ و ته‌مه‌نی مه‌ردنیان دیاری ناکرێت‌، چونکه‌ ئه‌وانه‌ قه‌ت نامرن. نه‌ک هه‌ر نامرن، دووباره‌ له‌ دایک ده‌بنه‌وه‌ و ده‌بنه‌ ناسیاوی نه‌ته‌وه‌یی و نێو نه‌ته‌وه‌یی. ئه‌م پێناسه‌ هه‌م بۆ مرۆڤه‌ ئافرینیه‌کان و هه‌م بۆ مرۆڤه‌ نه‌فرینیه‌کان وه‌ک یه‌که‌. موهه‌ندیس خه‌یاتی یه‌کێک له‌م مروڤه‌ ئافرینانه‌یه‌ که‌ هاوده‌نگی سروشی ئاهورایی بوو.

ئاشنایه‌تی من ده‌گه‌ڵ موهه‌ندیس خه‌یاتی بۆ سه‌ره‌تای چله‌کان(1343- 1344ی خۆری ( 1965، 64 زایینی) نزیک 50 سال به‌ر له‌ ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌.

من له‌م ساڵانه‌دا بۆ خوێندن هاتبوومه‌ شاری مه‌هاباد و له‌ ماڵی خوالێخۆشبوو حاجی ساڵحی شینه‌(که‌بوودی) وه‌ک کوڕی ماڵێ ده‌ژیام. ئه‌م بنه‌ماڵه‌، بنه‌ماڵه‌یه‌کی کورددۆست و کوردپه‌روه‌ر بوون. خێزانی حاجی ساڵح داده‌ رابیعا‌ی سابوونچی ئامۆزای خوالێخۆشبوو تێکۆشه‌ری نه‌ته‌وه‌په‌رست کاک عه‌بدولخاله‌قی سه‌عدی بوو. بنه‌ماڵه‌ی سه‌عدی خاوه‌نی دوکانی ڕادیوسازی و فرۆشگه‌ی که‌ره‌سته‌ی کاره‌با بوون و دوکانه‌که‌یان ڕاست له‌ مه‌یدانی چوارچرای شاری مه‌هاباد هه‌ڵکه‌وتبوو.

شه‌وێکی ساردی پاییزی که‌ هه‌موو بنه‌ماڵه‌ له‌ ده‌وری کورسی کۆ ببووینه‌وه‌، ئاغای سه‌عدی هاتوه‌ و ده‌گه‌ڵ حاجی که‌وته‌ گفتوگۆ.

– حاجیاغا هاتووم که‌ ژووره‌کانی سه‌رێت بۆ دۆستێکی خۆم لێ به‌کرێ بگرم.

– میرزا عه‌بدولخاله‌ق جا هه‌ر بۆ خۆت خاوه‌ن ماڵی و ئه‌وه‌ پرسی ناوێ.

– به‌ڵام حاجیاغا ئه‌وه‌ که‌سه‌ کورد نیه‌ و ئه‌رته‌شییه‌(ژاندارم).

– میرزا عه‌بدولخاله‌ق من خانووی ناده‌م به‌ غه‌یره‌ زمان، ئه‌ویش به‌ تایبه‌تی که‌ ئه‌رته‌شی بێت و له‌ ئه‌رته‌شیش خه‌رابتر، ژاندارم…

– حاجیاغا ڕاسته‌ ئه‌و کابرایه‌ غه‌یره‌زمان و ئه‌رته‌شییه‌، به‌ڵام ئینسانه‌. ئینسانه‌ به‌ مانای ئینسانی. هه‌ر وه‌بزانه‌ ده‌یده‌ی به‌ من و من خۆم تێیدا ده‌ژیم.

موهه‌ندیس خه‌یاتی ماڵی هاتوو له‌ قاتی دووهه‌مدا نیشته‌جێ بوو. ئه‌وه‌ی له‌بیرم بێ ئه‌وکات دوو کوڕ و کچێکی هه‌بوو، و خێزانی زارا خانم ژنێکی باڵابه‌رز. منداڵه‌کانیشی هه‌روا باریک و باڵابه‌رز بوون.

مه‌هه‌ندیس هه‌موو ڕۆژێ دوای خه‌زمه‌تی نیزامی، ئیواران ده‌چۆ دوکانی ئاغای سه‌عدی و کار و ئیشی ڕادیۆ سازی بۆ ئاغای سه‌عدی ده‌کرد. له‌ ساڵانی دواییدا ته‌له‌ڤیزیۆنیشی پێوه‌ زێده‌ ببوو. زۆربه‌ی ئێوارانه‌ کاتی تاریک داهاتن ده‌هاته‌وه‌ و ده‌روازه‌ی وه‌ته‌قته‌ق ده‌خست. منیش که‌ وه‌ک کوڕی گه‌وری ماڵێ بووم، ده‌چووم ده‌رکه‌م لێ ده‌کرده‌وه‌. هه‌موو جارێش سه‌لام و داوای لێبوردن و چاک خۆشییه‌کی سه‌ره‌تایی ده‌گه‌ڵ ده‌بوو. هه‌رچه‌ند ئه‌و زه‌مان به‌ پێی خیسله‌تی نیزامی کابرایه‌کی ڕه‌ق و که‌م دوێ و شه‌رمن و خۆگر بوو. زمانم لال گه‌لێک جار له‌ دڵی خۆمدا هه‌زار ناسه‌زام پێده‌گوت، که‌ بۆ وا د‌ره‌نگ دێته‌وه‌ و من له‌ ژێر کورسی گه‌رم دێنێته‌ده‌ر و له‌ ده‌رس و ده‌ورم ده‌کا. کوا ده‌مزانی که‌ ئه‌م کابرایه‌ ده‌بێته‌ ده‌نگی به‌ هێزی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌که‌م.

خوالێخۆشبوو ئاغای سه‌عدی خه‌باتکارێکی له‌بیرچۆوه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌مانه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ له‌بیرچۆته‌وه‌. ئه‌وه‌ش له‌ نه‌بوونی حافیزه‌، یا که‌م حافیزه‌یی به‌ ناو ده‌مڕاستانی خه‌باتکارانی سه‌رده‌مه‌، که‌ نه‌ دوێنێیان له‌بیره‌ و نه‌ له‌ بازنه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی دۆستایه‌تی شه‌خسی تێده‌په‌ڕن و نه‌ له‌ بیری سبه‌ی دان.  ئه‌وه‌ حافیزه‌یه‌ ده‌بێته‌ مێژوو و مێژوو ده‌بێته‌ هه‌ویه‌ت و پێناسه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی. ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ت نه‌بوون، نیی. سه‌دان و هه‌زاران خه‌باتکاری ڕاسته‌قینه‌ی نه‌ته‌وه‌ و نیشتمان به‌ ناکامی سه‌ریان نایه‌وه‌، یا به‌په‌تی داری زۆرداره‌وه‌ هه‌ڵاوسران. یا به‌ گولله‌ی تفه‌نگ له‌ بێده‌نگی شه‌وه‌زه‌نگدا تیره‌باران کران و مردن له‌ بیری بردونه‌وه‌‌. له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ ده‌یان و سه‌دان خه‌باتکاری ڕاسته‌قینه‌ی ڕێگای رزگاریخوازی به‌ ئه‌نقه‌ست وه‌لا ده‌نرێن و له‌بیر ده‌کرێن. وه‌ک باوه‌ ده‌گوترێت، مێژوو بێ ئیسافه‌ و ده‌سه‌ر که‌سه‌وه‌ ناچیت. من ئه‌م وته‌یه‌ به‌ڕاست نازانم. هیچ شتێک له‌ مێژووی نووسراو بیژووتر نیه‌. هه‌رگیز مێژوو ئه‌وه‌نیه‌ که‌ نووسراوه‌. به‌ڵکو ئه‌وه‌یه‌ که‌ بووه‌ و به‌داخه‌وه‌ به‌شی هه‌ر گرینگ و ڕاسته‌قینه‌ی له‌ بیر چۆته‌وه‌ و ده‌چێته‌وه‌.

به‌ تایبه‌تی مێژووی ئه‌م سه‌رده‌مه‌مان. ئاشوفته‌بازاڕێکه‌، که‌ سه‌ر ده‌کێشێته‌ تاریکستان. هه‌ر نووسه‌رو نانووسه‌رێکی میژوو نووس به‌ که‌یفی خۆی، خۆی، یا تاقم و ده‌سته‌ و ڕیکخراوی خۆی ده‌نووسێ و نووسیووه‌ و ئه‌وانی دیکه‌ی له‌ لا پاسیوه‌. ئه‌وه‌ی نابێ بینووسێ، ده‌ینووسێ، ئه‌وه‌ی نه‌بووه‌ به‌ بوونی دێنێ و ئه‌وه‌ی بووه‌، ده‌یشارێته‌وه‌. ئه‌م ئاشۆفته‌بازاره‌ نابه‌کاره‌ی ئه‌م سی ساڵه‌ی ئێران و ناوچه‌، ئه‌م گوته‌مان ده‌سه‌لمێنیت. هه‌موو پێوانه‌کان گۆڕاون و ڕاستییه‌کان دۆڕاون. مێعیار ڕیا و ڕێشه‌، نه‌ لێهاتوویی و ئه‌زموون و ئیش و پیشه‌. له‌ لایه‌کی دیکه‌شه‌وه‌ به‌چکه‌ ده‌ره‌به‌گ نوێنه‌ری جووتیاره‌ و به‌چکه‌ی سه‌رمایه‌داری شاری پێشه‌نگی کرێکار. خۆفرۆشی چه‌مووش بۆ گه‌ل و نیشتمان به‌ په‌رۆش.

ئاشۆفته‌ ده‌ورانێکه‌ ئه‌و سه‌ری نادیار، گورگ شوانه‌ و له‌ تاریکی شه‌وزه‌نگیدا میگه‌ل شه‌وێن ده‌دا. شه‌یتان ڕاوێژکاره‌ و له‌ خه‌ڵوه‌تی بێ ده‌نگیدا هه‌ودای به‌نی خه‌یاڵی شێخ باده‌دا. ته‌ره‌سی مه‌رزیش ڕه‌نجی نه‌ته‌وه‌ و نیشتمان به‌ باده‌دا.

گێله‌ی په‌تیار حه‌بای هۆشیاری ده‌به‌ر ده‌کرێ و له‌ سه‌ر ته‌ختی فه‌رمانی شارستان  داده‌نرێت. هۆشیاری بێداریش به‌ تاوانی بێماری له‌سه‌ر ته‌ختی تیمارستان ده‌خه‌وێنرێت.

باش مه‌لا باده‌نۆشی کاباره‌یه‌ و مه‌ستی به‌ڵا بانگده‌ری سه‌ر مناره‌یه‌. خه‌باتکار‌ تاوانباره‌ و تاوانبار له‌سه‌ر کاره‌…

ئاغای عه‌بدولخاله‌قی سه‌عدی ساڵه‌کانی 46، 47ی هه‌تاوی له‌ سارده‌ پاییزێکی چه‌موش وتووشدا هاوزه‌مان ده‌گه‌ڵ دیاری خه‌لعه‌ت و خه‌ڵاتی به‌راتی شاهه‌نشا بۆ ئیمام جومعه‌ی شار به‌ تاوانی ئه‌ندام بوون له‌ حیزبی دێمۆکراتی کوردستان له‌ شکه‌نجه‌گای نیزامی پادگانی جه‌ڵدیان گیراو دوای ئه‌شکه‌نجه‌یه‌کی گیان و روح شکێن ماوه‌یه‌کی زۆر زیندانی کرا و له‌ زێدی خۆی دوور خرایه‌وه. هه‌ر ئاغای سه‌عدیش بوو به‌ هۆی ناساندنی مه‌هه‌ندیس خه‌یاتی به‌ نه‌مر کاک دوکتور قاسملوو و هاندانی بۆ خزمه‌ت به‌ خه‌باتی ڕه‌وای کورد.

یادی هه‌ر سێکیان هه‌ر به‌رز و به‌خێر بێت.‌

 

ئه‌مه‌گدارتان: ئه‌حمه‌د