كشانەوەی ئۆباما لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەیڤید رۆمانۆ

بیرم دێت كاتێك كە ئیدارەی ئۆباما لە ساڵی 2008 دەسەڵاتی گرتە دەست، كوردی عێراق هیواداربوون حەزی ئەمریكا بۆ كێشانەوەی سەربازەكانی نەگۆڕێت بۆ پشتكردن لە عێراق. 

. ویستی ئۆباما ئەوە نەبوو كە هەر پشت لە عێراق بكات، بەڵكو ئەو دەیویست پشت لە هەموو ناوچەكە بكات. هەرچەندە ئەوكات كەس هەستی بەمە نەدەكرد.

سەرەڕای هەڵەكانی، جۆرج بوشی كوڕ هیچ نەبێت خەمی ناوچەكەی دەخوارد. ساڵی 2006 لەكاتێكدا كە زۆر كەس و لایەن پێیانوابوو عێراق ئیدی تەواو دەبێت دەستی لێ بشۆردرێت و هەستانەوەی توانای تیرۆریستانیان وا لێكدەدایەوە كە ئیدی شەڕی عێراق دۆڕێندرا، كەچی جۆرج بوش بڕیاری ناردنی هێزێكی سەربازیی نوێی دەركرد و ستراتیژی شەڕەكەی گۆڕی.

سەرەڕای ناڕەزایی ئیدارەی مالیكی لە بەغدا، ئەمریكییەكان ئەوەی كە پێویست بوو كردیان، ئەویش ئەوە بوو كە سەربازی زیاتر بنێردرێنە عێراق و هێزەكانی سەحوە دروستبكرێن بۆ ئەوەی عەرەبە سوننەكانیش بهێننە نێو سیستەمی حوكمڕانییەوە.

كاربەدەستانی ئیدارەی بوش داوایان لە مالیكی نەكرد رێگە بدات تا مەسەلەی دەسەڵات و لایەنی ئەمنی لەگەڵ لایەنێكی دیكە (سەحوە) بەش بكات، بەڵكو ئەوان گوشاریان خستە سەر مالیكی كە ئەوە قبووڵ بكات. ئەنجامەكەش لاوازكردنی تیرۆریستانی لێكەوتەوەو رێگەی خۆش كرد بۆئەوەی سەربازەكانی ئەمریكا لە كۆتایی 2011 بكشێنەوە. ئەو وڵاتەی كە سەربازەكان لە دوای خۆیان بەجێیانهێشت، وڵاتێكی سەقامگیر و حكومەتێكی دامەزراوی هەبوو.

لەوانەیە كاری سەختی سیاسەتی دەرەكی ئیشی ئۆباما نەبێت. پێش ئەوەی كە دەسەڵات بگرێتە دەست، هیچ ئەزموونێكی لە بواری سیاسەتی دەرەكیدا نەبووە. لەو كاتەوەی كە دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، پێیوایە هەركاتێك مەسەلەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دێتە پێش، دەتوانێت بە چەند قسەیەكی خۆش بیانپارێزێت.

لەم كەین و بەینەدا، ئۆباما لە پاراستنی رێككەوتنی ئەمنی نێوان ئەمریكا و عێراق شكستی هێنا. لەوانەیە لە كۆتایی ئەمساڵیشدا لە ئەفغانستان بەرەوڕووی هەمان شكست ببێتەوە. ئەمریكا هەروەها لە سوود وەرگرتن لە خۆپیشاندانەكانی 2009ی ئێران شكستی هێنا. لە مەسەلەی بەهاری عەرەبیشدا، وەكو كەسێكی بە شەوارەكەوتوو هاتە پێش چاو، دوای ئەوەی چەندین وڵات هەڵوێستی خۆیان لەسەر رووداوەكان راگەیاند، ئەمریكا هێشتا نەیدەزانی چی بكات. ئیدارەی ئەمریكا هەلێكی دیكەشی لە سووریا فەوتاند.

دەیتوانی لە سووریا گۆڕانكاری بخولقێنێ، كەچی نەك هەر نەیكرد بەڵكو چەندین جار هێڵە سوورەكانی ئەمریكا لەلایەن سووریاوە بەزێنران. رێككەوتنی گوماناوی لەسەر چەكە كیمیاوییەكان كران و دواتر شكێنران. گەورەترین قەیرانی مرۆیی لەسەر رووی زەوی لەوێ روویدا و تا ئێستاش بەردەوامە.

ئاشتیی نێوان ئیسرائیل و فەلەستینیش خەفە كرا، لەبەرئەوەی كاك ئۆباما و جۆن كیری وەزیری دەرەوە نەیانتوانی تەنانەت ئیسرائیل رازی بكەن كە دروستكردنی نشینگە جووەكان راگرێت. هەرچەندە ئەگەری رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران هێشتا جێگای هیوایە، بەڵام ئەو شێوەیەی كە رێككەوتنەكەی پێكرا و سوودەكانی رێككەوتنەكە بۆ ئێران زەنگێكی دەنگ بڵندی بۆ هاوپەیمانە لەمێژینەكانی ئەمریكا لێدا. ئێستا دەگوترێت كە سعودیە خەریكی باشتركردنی پەیوەندییەكانیەتی لەگەڵ چین و فەڕەنسا و ئەگەری رێككەوتنی بازرگانی گەورە لە ئارادایە.

راستیت دەوێت؟ وەڵامێكی سیاسی دروست بۆ هەندێك لەم كێشانە ئاسان نەبوون. دوو ساڵ پێش ئێستا چەكدارەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا وا دەهاتنە پێش چاو كە رەنگە بتوانن بەبێ هاوكاریی ئەمریكا كۆتایی بە دەسەڵاتی ئەسەد بهێنن- لەو كاتەدا پرسیار ئەوە بوو، ئۆپۆزیسیۆن كە هێندە بەتوانا بێت بۆچی فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا بخەینە مەترسیەوە و بیاننێرین بۆ بۆردومانكردنی چەك و تەقەمەنییە رووسیەكەی ئەسەد؟ پشتگیریكردنی خۆپیشاندانەكانی ئێرانیش وای دەكرد كە رەوایی خۆپێشاندانەكان ماچی ماڵئاوایی لە ناوخۆی ئێراندا بكات. گفتوگۆی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران هیچ كاتێك ئاسان نەبووە. كۆمەڵگەی ئەمریكیش تا رادەیەكی زۆر لە تێوەگلانی سەربازیی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێزارە. لەبەرئەوە، مانەوەی سەربازەكان لە عێراق، یان لە ئەفغانستان ساڵی دادێ، یان ناردنی سەرباز بۆ سووریا و ئێران یان بۆ هەرشوێنێكی دیكە، بژارەیەكی سیاسیی دروست نییە.

بە دوورخستنەوەی بەرپرسیارێتی ئەمریكا لە گۆڕەپانەكەدا و نەهێشتنی هێز و فشاری ئەمریكا لەسەر ناوچەكە، كاریگەری دەرئەنجامەكەی پەیامێكی روونی بۆ ناوچەكە و جیهان هەیە: ئەمریكا دەكشێتەوە، لە هەمان كاتدا رووسەكان (هەروەها ئێرانییەكان) لە ناوچەكەدا باڵادەست دەبن و پشتگیری لە هاوپەیمانەكانیان دەكەن تا كۆتایی. رەنگە كشانەوەیەكی لەو جۆرە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ هەوڵەكانی ئۆباما لە ئاسیا پێویست بێت، بەڵام روو وەرگێڕان لە ناوچەكە دیارە تەنها بارگرژییەكانی لەگەڵ چین زیاتر كردووە و لەبەرامبەریشدا دەستكەوتی ئەمریكا هیچ نەبووە.

ئاشكرایە دیپلۆماتكارانی ئەمریكی لەگەڵ ئەم هەڵسەنگاندنەی من هاوڕا نین و دەڵێن كە ئەوان هێشتا لە عێراق و بەشەكانی دیكەی ناوچەكەدا چالاكن. دیپلۆماسی بەبێ پشتگیریی هێز و چەسپاندنی هێز لە ناوچەكەدا، وا لە ئەمریكا دەكات كە وەكو كەنەدا بێتە پێش چاو. كەنەدا كە وڵاتێكی خۆشە، بەڵام زۆر پەیوەندی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نییە.

تەنانەت ئەو چالاكییە دیپلۆماسیانەی ئەمریكا كە تا ئێستاش لە ناوچەكەدا دەكرێن جێی پرسیارن. من نازانم بە چ شێوەیەك وەسفی سیاسەتێكی ئەمریكی بكەم كە پشتگیری لە بەغدا دەكات لەمەسەلەی غاز و نەوتدا لەبەرامبەر هەولێر. ئەگەر ئیدارەی ئۆباما بە جددی پێیانوایە كارێكی باشە ئەو حكومەتەی ئێستای بەغدا دەسەڵاتی زیاتر پاوان بكات و هەموو لایەنی دارایی وڵات بخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆیەوە، كەواتە دەبێت چاوەڕێی ئەوەش بن كە كشانەوەیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەم زووانە بەدی نایەت.

 

سەرچاوە: روداو

2014-03-05