"an independent online kurdish website

ئەز وەک تاکێک لەو سەردەمە هەم وەک گەنجێکی ئەوینداری ئازادی و هەم وەک ئەندامی شوورای ئەم شارە لەپێش شەڕەکە تا رادەیەک لە جەرگەی ڕووداوەکاندا دەژیام  کەمووکۆت شاهێدی سەرهەڵدانی ئالۆزیەکان بووم.


سەڕەڕای تێپەربوونی  چل  سال،  بە دروستم زانی وەک شاهیدێکی زیندووی ڕووداوەکان، لەسەر ئەو کارەساتە کە دەسڵاتدارانی کۆماری ئیسڵامی بە کەڵک وەرگرتن لە لاوازییەکانی کۆمەڵگای کورد بەسەریان داسەپاندین بنووسم و لە گۆشە نیگای خۆمەوە ڕووداوەکانی ئەوسەردەمە باس بکەم.

 بە پێویستی دەزانم ئاماژە بەوەش بکەم کە کاک فەریدون میتران  یەکێ لەبەرپرسانی حیزبی دێمۆکرات لەپاوە  لە کاتی  مانگرتن لە قۆری قەڵا  و هەروەها کاک ڕحمان کەریمزادە  لە چالاکانی ئەو سەردەمە  لەگەڵ ناوەرۆکی ئەو زانیاریانە هاودەنگن.

چەند ڕوون کردنەوەی پێویست :

پێشەکی پێویستە  دەس نیشانی چەند دەستەواژەی بەکار هاتوو و زانیاری  بدرێت بە خوێنەر.

١ ـ پێکهاتەی لەشکرێ کورد کە کۆماری ئێسلامی لە کاتی شەڕی پاوەدا لە ڕادەبەدەر شاخ و باڵی پێوە دەنا بە پێی زانیاری نووسەر  بریتی بوو لە :

 وەک ئەسڵەحەی قورس خۆمپارە شەستێک کە لە چەک کردنی پاسگای مەڕەخێڵ دەستیان کەوتبوو. وتەی بەناو بانگی خاوەنی خۆمپارەکە [ خاڵۆ یارە ـ یار ئەحمەد ئێناخی] کە خۆمپارەکەی باری کەرێک دەکا ودەڵێ: ” هەچە باوکەکەم بۆ شەڕی کوردستانت دەبەم “،  تا ماوەیەک نەقڵی نێو خەڵک بوو. ژمارەیەک چەکی ژ٣  ، بڕنوو و فیشک کە لە ناوەندە چەکداریەکانی دەسەڵاتی پێشوو دەستی خەڵک کەوتبوو، ژمارەیەک کڵاشینکۆف کە زۆرتر لەو دیو[باشووری کوردستان ] دەکڕدرا  یا بە عادەتی عەشایر کورد هەمیشە هەولی ڕاگرتنی چەکی هەبووە زیاتر تێنەدەپەڕی . یەک قەبزە تیرباری ژ2 دارایی چەکی حێزبی دمۆکرات لە ڕیزی جبەخانەی بە ناو ئەو” لەشکەرە”  بەحساب دەهات.

3 ـ نەفەرات:  پێشمەرگە یا چەکداری پێکهێنەری ئەرتەش یا بە وتەی دەستو پێوەندەکانی کۆماری ئێسلامی ” لەشکەر فراوان ضد انقلاب” بەشێکی لە خەڵکی هەڵوەدا و خوازیاری ماف و ئازادی سەرەتایی خۆی لە چوارچێوەی داواکارییەکانی حێزبی دێمۆکرات پێک دەهات.

وشەی چەکدار بۆ ئەو کۆمەڵە چکدارە بەکار ھاتوە کە سەربەخۆ ھاتبوونە ناوچەکە  و پێوەندیان بە لاینێکی سیاسی ناسراو نەبوو.

………………

بیرەوەری تاڵی شەڕی پاوە، فەتوای خۆمەینی و مەبەستە شاراوەکان،

 ئەزموونگەلێک کە دەبێ لە داهاتوودا ئاوڕیان لێ بدرێتەوە:

ئێستا چل سال بە سەر ڕۆخانی دەسەڵاتی پاشایەتی ، بکوژی مافخوازانی کورد ولەوانە یەکەمین سەرکۆمارەکەی  قازی محمد، هەروەها جێگیر بوونی دەسەڵاتێکی ئێسلامی لە ئێران تێدەپەڕێت.

بە گوێرەی ئاماری بەرپرسانی کۆماری ئێسلامی (١) ڕێژەی تەمەنی ٤٥ لە سەدی هاو وڵاتیان لەو سەردەمەدا  دەورو بەری ٤ تا ٥ ساڵان بووە  ئەوە لە حاڵێکدایە کە ٥٠ لە سەدی نفووسی وڵات ڕێژەی نێوەنجی تەمەنیان لە ئێستادا ژێرەوەی ٣٠ ساڵە.

 ١ ـ هەواڵدەری سرووش ـ یەکی ڕێبەندانی ١٣٧٩ ، وتەی( لطفی) جێگری شوورای تەبلێغاتی ئێسلامی بۆ چلەمین ساڵی ئێنقلاب

 

 

 

 بێبەری بوونی زانیاری ئەم ڕێژە لە نفووسی ئێران و کوردستان بە  چۆنیتی هاتنەسەرکاری ئایەتۆڵاکان ، هەڵسوکەوتیان بەرانبەر ویست و داخوازیەکانی خەڵکی کوردستان زۆرتر لە دیتنی فیلم ، ڕوانگە ، هەڵوێست و زانیاریە کانی دەسەڵاتی زاڵ و داکۆمێنتە سازکراوەکانی ئەوان سەرچاوە دەگرێ. سەرەڕای ئەوە دەسەڵاتی ئێسلامی پاش چل ساڵ زەبروزەنگ خۆی  ساحێب ماف  و خەڵکیتر بە دوژمن ، ڕێگر ، گێرە شێوێن تا رادەی بەسراوە بوون  بە لایەنی دەرەکی و ئەمو ئەو دەسەڵات بە گوێرەی سیاسەتی باوی ڕژیمە تۆتالیترەکان دەزانێ.

مەخابن دەس وێڕاگەیشتنی ئازادی خەڵک بە ڕا و هەڵوێستی جیاواز و سەربەخۆی جیابیران و ئەخباری بێ لایەنانە و ڕاستەقینە  وبۆچوونی حێزب و ڕێکخراوی پێوەندیداری کورد سەبارەت بە ماف و ئازادیە سیاسیە کانی  کۆمەڵگا ئێستاش[  چل سال دواتر] دژوار و پێداگرتن لە سەر داواکاری ئەوتۆ،  زیندان ، کوژران و کێشەی مەزنی لێ کەوتۆتەوە.

دەسەڵات لە سێبەری بینا کردنی  وەها دیوارێک دا توانیوێتی بە شیوازی دڵخواز هەم ڕا وسیاسەتی خۆی بەرێتە پێش  و هەم وێڕای سەرکوتی ڕەها توێژێکی بەر چاوی نائاگا لە ڕاستیی ڕووداوەکان بە دژی قازانج و بەرژەوەندی دواڕۆژی خۆیان لە درێژماوەدا، بکاتە داردەست و بە لاڕێیاندا ببات .

ئەم سیاسەتە تا ئاستی قوربانیکردنی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی ولات، گمو گۆڕ کردنی شوێنەواریان لە پێناوی ئامانجێکی ناسەردەمی وەک ئەوەی ئێمرۆ لە شەقامەکانی وڵات دژی وەستاون پێش چووە.

شیاوە بوترێ هەموو هەول و دەولی ” ئیمام! ” خۆمەینی و هاو بیرانی پاش گەڕانەوەی بۆ تاران گۆنجاندنی کۆماری ئێسلامی وەک سیستمی دواڕۆژ بۆ ئێران  لە ژێر ناوی ” کۆماری ئێسلامی بە بێ یەک کەلیمە کەم یان زۆر” ، پەسەندی یاساگەلێک بە ناوی ” قانوونی ئەساسی جمهوری ئێسلامی” و

 ” مەجلێسی خۆبرەگان ” بوو.

خۆمەینی و دارو دەستەکەی  پاش ئەوە کوردستان یەکدەست وەڵامی ” نا “ێ بە جمهوری ئێسلامی دایەوە  لە درێژەی دوژمنایەتی مێژوویی لە گەڵ ماف و ئازادیەکانی  میلەتی کورد ئەم جارە دوژمنایەتی ئایینیی(دژە سۆننیی) شیعەی سەفەوی ئاسای  ورووژاندەوە و کردی بە ڕێکاری خۆڵقاندنی پێشخانێک بۆ بەیاسایی کردنی کوتوپڕ و گەرماگەرمی  مەبەستەکانی خۆی، واتە بەربەست کردنی مەیدانی مانۆڕی جیابیرانی ناوخۆیی لە هەموو بوارەکدا  .

مەخابن لەم پێناوەدا کوردستانی کەم ئەزموون بە جۆرێک ڕێخۆشکەری جێکەوتنی بڕیارەکانی ئیمام و ئایەتوڵاکان بوو.

٢١ تا ٢٨ی پووشپەڕی ١٣٥٨ شەڕی پاوە بە دوای کارەساتی سنە ٢٧/١٢/١٣٥٧تا ١٠ی خاکەلێوەی ١٣٥٨و شەڕی نەغەدە٣١ی خاکەلێوەی ١٣٥٨ کەرەسەی دڵخوازی مۆر کردنی  فەرمی ئامانجە  خۆێناویەکان  بە  هاندان و هێنانە مەیدانی جەماوەری بەرین لە سەرتاسەری شار و گوندەکانی ئێران لە ژێر کارتێکەری و ورووژاندنی سۆزی ئایینی و ڕەگەزی بە هاندانی راگەیێنەرەگشتیەکان و تەبلێغاتی توندی ئاخوندەکان  توانیی ببێتە  پاڵپشت بو بێدەنگە پێکردنی نەیارانی جیا بیر لە تاران.

شەڕی پاوە بە پێی وتەکانی دوایی  خۆمەینی و هاوبیرانی بوو بە “نێعمەتی ئێلاهی ” هەر بۆیە پلە بەرزترین بەرپرس و فەرماندەرانیان بۆ سازماندان  دەس بە جێ ناردە پاوە .

٢٥/٥/١٣٥٨ مستەفا چەمران  وەزیری بەرگری و جێگری سەرۆک وەزیران لە دەوڵەتی کاتی، تیمسار فەلاحی  فەرماندەری گشتی  ئەرتەشی کۆماری ئێسلامی ، ئەبوو شەریف  فەرماندەی عەمەلیاتی سپا بە هلی کوپتەر دەگەنە پاوە  پێش ئەوان فەرماندەری هێزەکانی سپا  جێگر لە پاوە ئەسغەر وسالی بوو کە کاتی خۆی دەورە دیتووی شەڕ و یاری چەمران لە لوبنان بوە.

فەرمان و وتەی بەرپرسان لە پێوەندی گرنگی شەڕی پاوە بۆ دەسەلاتی نوێ لە تاران؛

 

” ئیمام! ” خۆمەینی “

٢٧ی پووشپەڕی١٣٥٨  لە فەتوا خوێنڕێژانەکەیدا وتی:

” بدولت ارتش و ژاندارمری اخطار میکنم اگر با توپها ، تانکها قوای مجهز تا ٢٤ ساعت دیگر حرکت بسوی پاوە نشود همەرا مسئول میدانم.”

( بە دەوڵەت و ئەرتەش و ژاندەرمری هۆشدار دەدەم  کە ئەگەر بە تۆپ و تانک و سپای پۆشتەوپەرداخ کراو لە ٢٤ کاتژمێری داهاتوودا بەرەو پاوە نەجووڵێنەوە، هەموویان بە بەرپرس دەزانم.)

٥/٢٨ /١٣٥٨هێزی سەرکوتکەر گەیشتە پاوە . لە درێژەی ئەم سیاسەت و فەرمانەدا ئەوە چل ساڵە  کوردستان نوقمی کوشتار و بێ ماف کردن و پەراوێز خرانی بە بەرنامە کراوە .

سەرهەنگ بەهێشتی لە وتووێژی هەواڵدەری تەسنیم لە کرماشان ٥/٢٩/ /١٣٩٦ لە ژێر

 سەردێڕی ” بازخوانی حماسە  ئازاد سازی پاوە ” دا دەڵێ :

” حماسە خونین پاوە  حادثە ای بسیار مهم و دارای اهمیت خاص در تاریخ تحولات  جمهوری اسلامی ایران بود.

اهمیت این حادثە آنقدر بود کە امام ڕاحل مهمترین فرمان تاریخی خود را صادر کردند..”

 ( حیماسەی خوێناویی پاوە ڕووداوێکی گرینگ بوو کە گرینگی تایبەتیی لە مێژووێ ئاڵوگؤڕەکانی کۆماری ئیسلامیدا هەبووە.

گرینگی ئەو رووداوە ئەوندە زۆر بوو کە ئیمامی کۆچکردوو فەرمانی مێژوویی خۆی دەربڕی.)

لە سەروبەندی مانگرتنی قۆری قەڵاا  [گوندێک لە سەر ڕێگەی نێوان پاوە و کرماشان ]  خۆمەینی وتی : 

” فعالیت ضد انقلاب برای عدم تشکیل مجلس خبرگان در موعد مقرر است . “

(چالاکیی دژی شوڕش  بۆ مەبەستی بەرگریکردنە لە پێکهاتنی  مەجلیسی خوبرەگان لە کاتی دیاریکراودا.)

٢٧ی پووشپەری ١٣٥٨ خۆمەینی لە چاو پێکەوتنی پۆلێک لە مامۆستا و ٧٠ نوێنەری تازە ھەڵبژێردراوبۆ “مجلس خوبرەگان”  لە شاری قۆم دەبێژی :

 

“…مرزهارا آزاد کردند ، گفتار را آزاد کردند ، احزاب را آزاد کردند ، بە خیال اینکە اینها یک مردمی هستند … اینها خرابکارند ، دیگر با این اشخاص نمیشود با ملایمت رفتار کرد … اینها یک جمعیت خرابکار هستند یک جمعیت فاسد هستند. اینهارا ما نمی توانیم کە بگذاریم کە هر کاری کە دلشان میخواهد بکنند این کارها را میکنند.. حالا هم اعتراض کردەاند کە خود شماها دارید این کارهارا میکنید .  نظیرآنها کە پریروز و چند روز پیش آن خرابکاریرا کردند … خودشان ایجاد غائلە میکنند بعد گردن مردم میاندازند . حالا هم در روزنامەها دیدیم کە آنها ، عزالدین حسینی فاسد و همین قاسملو فاسد  کە لابد اینجا نیست میگویند  کە خود پاسدار ها کە آمدند مردم را باین وضع در آوردند . در صورتیکە سر پاسدارهارا بریدند ، بچهارا چەها کە نکردند . یک چنین مردمی هستند … حالا کە میبینید نزدیک است مجلس خبرگان  تحقق پیدا کند  افتادەاند بدست و پا  بااینها باید با شدت رفتار کرد و باشدت رفتار میکنیم …”

[سەعات ٢٠ ڕۆژی ٢٧/٥/١٣٥٨ڕادیۆ و تلوێزیۆنی تاران ٢٨/٥/١٣٥٨ ڕۆژنامەکانی ئێتلاعات و کەیهان لاپەڕەی ١ و٢ .]

(…سنوورەکانیان ئازاد کرد، وتاریان ئازاد کرد، حیزبەکانیان ئازاد کرد، بەو هیوایە کە ئەوانە خەلکین. …ئەوانە خراپکارن. کۆمەڵەیەکی فاسیدن. ئێمە ناتوانین لێیان گەڕێین کە هەر کارێکی  پێیان خۆشە بیکەن.  ئێستاش دەڵێن کە بۆخۆتان ئەو کارانە دەکەن. وەک ئەوانەی کە پێرێ و چەندرۆژ لەمەو پێش ئەو خراپکاریانەیان کرد. … خۆیان  هەڵا دروست دەکەن و دەیخەنە ئەستۆی مە. ئێستاش  لە رۆژنامەکاندا دەبینین کە عیزالدینی حوسێنی فاسید و ئەو  قاسملو فاسیدە کە لەوانەیە بۆخۆی لێرە نەبێ، دەڵێن کە پاسدارەکان هاتن و بارودۆخی خەڵکیان وەها لێکرد. لە کاتێکدا سەری پاسدارەکانیان بڕی و چیان بەسەر منداڵەکان نە هێنا.  ئەوانە خەڵکێکی ئاوان. …ئێستا کە دەبینن خەریکە مەجلیسی خوبرەکان پێکدێ وەخۆ کەوتوون. دەبی بە توندی  هەلسوکەوتیان لەگەڵ بکرێ و ئێمە  بە توندی  بەرەنگاریان دەبینەوە….)

٢٨/٥/١٣٥٨مەجلسی خوبرەگان دامەزرا.یەکەم بەرهەمی شەڕی پاوە لە پەنای قەبزەی تەواوی دەسەڵات وەک  لە ژێر ناوی فەرماندەری گشتی بە دەرکردنی فەتوایا فەرمانی نێزامی بە هێزەچەکدارەکان دەری خست .

٢٩/٥/١٣٥٨ لە شاری  قۆم خۆمەینی لە گەڵ فەرماندەرانی سپا دیداری کرد و وتی:

” خطری مملکت را تهدید نمی کند .”(هەڕەشەیەک لەسەر وڵات نییە. ) واتە شەڕی پاوە  ئامانجەکانی ئێمەی دابین کرد و مەترسی پەسەند نەکرانی خەت و نیشانەکانی ئێمە لە سەر ڕێ لا درا.

مستەفا چەمران لە کتێبەکەی ( کوردستان ) دا دەڵێ : ” ڕووداوەکانی کوردستان  یەکێک لە گەورەترین  کێشەکانی نێوخۆی ئێران  و تا ڕادەیەک هەستیار  و حەساس بوو  وچارە نووسی کۆماری ئێسلامی  بە ئەوە وە بەسترابۆوە. “

ئەمە خۆی دیسان ئەرێنی کردنی وتەکانی خۆمەینی و ئەوە کە گەورەکردنەوەی ئەم شەڕە ئامانجی پشتی پەردەی پەسەندی خەت و نیشانەکانی خۆیانی مەبەست بوە،  پشتراست دەکاتەوە.

بەگشتی  پاشەرۆکی ئەم فەتوا تا هەنووکە کە نزیک بە  چل ساڵ لەو ڕۆژگارە تێپەڕیوەبە شێوازی ئەزموونمەند و سیستماتیکتر لە ڕابردوو  ڕۆژانە لە کوردستان درێژەی هەیە  بۆیەکورد وەک زیان دیتووی سەرەکی ئەم سیاسەت و ڕەوشتە کە تاران درێژەدەرێتی هەروەها  هەڵە و ناتەباییە نێوخۆییەکانی خۆی دەبێت لە ئەگەری مەیل بە دووپات نەبوونەوە بە وردی لێی  بکۆڵێتەوە.

 

ژیان لە ژێردەستی ؛

لە پێوەندی ئەزموونەکانی ئەو سەردەمە و پاشتریدا، پێویستە کورت ئاماژەیەک بە پێوەندی نەشیاوو بارودۆخی شڵەژاوی ناوخۆیی کۆمەڵگاکە [ پاوە و جوانڕۆ] کە خۆی لە خۆیدا ڕێخۆشکەری پەرەئەستاندن و کەڵکوەرگرتنی دوژمن و نەیاری هەردوولابوو بکەم.

مێژوو سەلماندوویەتی هەرکام لەم وڵاتانەی کورد  و وڵاتی کوردستانیان بە سەردا دابەش کراوە ئەزموونی دوور و درێژی دەسەڵاتی فەرمانڕەوا وەک عەرەب ٦٠٠ ساڵ ئمپراتووری ، تورک نزیک بە پانسەت ساڵ و فارس زیاتر لە هەردوویانی تێپەڕ کردوە .

لە سەر ئەم بنەمایە نەک هەر کورد و خاڵە لاوازەکانی باش ناس دەکەن توانیویانە بۆ پتەو کردنی پێگەو دەسەڵاتی نەتەوەیی خۆیان کۆمەڵێک ڕێکار و تاکتیک و ستراتێژیی بۆ پووچەڵکردنەوەی هەولی مافخوازانەی جیاواز( لە ویست و قەبارەی نەتەوەی  فەرمانڕەوا ) نەزۆک و بێ ئاکام بکەن .

کورد وەک نەتەوەی دابەشکراوی بێ ماف بە هۆی ژێردەستە بوون و چاوەدێری توند  نە تەنیا دەرەتان و ڕێگەی خۆپێگەیاندنی تا ئاستێ زۆر بەرتەسک  لێ ئەستێندراوە بەڵکوو لە هەل ودەرفەتی  گەشەی سەردەمیانەی خۆی ووڵاتەکەی لە هەڵسەنگاندن لە گەڵ نێشتگەی دەسەڵاتی حاکم و یاوەرەکانی هاودەسەڵاتی  بێبەش کراوە.

هەر جووڵانەویەکی کوردستان  سەرکوت و لە بازنەی گەمارۆی سیاسی دراوسێ نەیارەکانیدا نەیتوانیوە خۆی لەو ئابڵۆقە نەخوازراوە زۆرە ملیە  دەرباز بکات.

ئەگەر لە بەشێکی کوردستان بە پێ هەرەس هێنانی دەسەڵاتی ناوەندی بە شێوازی کاتی دەرفەتی تێکۆشان بۆ دابین کردن ودەس وێڕاگەیشتن بە لانی کەمی ویست و ئارەزووکان بۆ  کورد ڕەخسا بێت لەو بارودۆخە دا  بەدوور لە هەڵسەنگادنی  گشت لایەنەی سیاسی بە ناچارڕووی کردۆتە  نەیارێکیتر کە ئەویش بە شوێن  ” ماسی گرتن لە ئاوی لێڵ ”  گەڕاوە.

 

 شکستی ڕاپەڕینە یەک لە دوا یەکەکان شاهێدی ئەوەن.  وڵاتی بە نێو پشتیوان تا زەمانێک دەرفەتی پەلە قاژە و خۆنواندنیان بە کورد داوە کە ویست و ئارەزووی  پەنامەکیان  دەستەبەر بووبێت .

ئەم کارەساتە بە درێژایی نزیک ١٥٠ ساڵی پێش بەردەوام درێژەی ھەیە.)

درێژەی سیاسەتی دواکەوتووڕاگرتنی کورد و کوردستان ، سەقامی خوو و خدەوشێوە کولتووری عەشایری ماکەی  رەخسانی هەلی زیاتری  بەقای حاکمیەتە کانی پێک‌هێناوە .

ڕووخانی دەسەڵاتی شا کە كڕوکپی مەرگبار و پڕ لە ترسو خۆفی بە دوای گرتن زیندان و ئێعدامی دژبەرانی بەگزادە ، مامۆستای قوتابخانە و خەڵکی تروەک ئەوە ساڵی ١٣١٠ ڕەزاخان پەهلەوی بەشێکی بەرچاولە زانا و شاعێرانی هەورامان بۆ تاران ، ئیسفەهان و خوراسان دوور دەخاتەوە،  ساڵی ١٩١٨  بەشێکیتر بۆ قوروە ، ستانی کوردسان ـ  سنە،  ڕەوانە دەکات،ساڵی ١٣٤٨ زیندان و تەبعیدکردنی پۆلێکیتر لە مامۆستا و خەلکی ئاسایی بۆ هەمەدان و تاران ، ساڵەکانی ٤٦ تا ١٣٥٦بەبیانووی پووچەڵ کردنەوەی بزاوی دژی دەسەڵات و  داماڵینی چەکی نا یاسایی خوێنڕێژ، غوڵام عەلی ئوەیسی  وێرای گولە باران کردنی خەڵکی ئەم دەڤەرە لە جەڵدیانهەروەها لەئەشکەنجەگای  گروهبان نەهاوەندی  گوندی هیروێ[ نێوان پاوە و نەوسود  ساڵی ١٣٥٦ ] بە هاوکاری ساواک و سەروان کەریمی لە ژاندارمری پاوە ئەمانەو زۆردژایەتی تری ساواک و ئەمنیە گورج دوابەدوای دەربڕینی یەکەمین ناڕەزایەتی ئاشکرای  خەڵک لە  تاران ، تەورێز و چەن شاری مەزنی ئێران هەمبەر دەسەڵاتی ناوەندی شا ، خەڵکی پاوە ـ ی تووشی تەقینی کانیاوی حەسرەتەکانیان کرد.

ڕەخسانی ئەم هەلە و لە راستیدا شاگەشکە بوون بە بیری  کۆتایی دەورانی دەسەڵاتی ملهۆڕ و ئەوە کە هەرلاینێکیتر ببێتە جێگری دەسەڵاتی پێشوو  ناتوانێ لەوخراوتر بێت، خۆپیشاندان و هاتنە مەیدانی گەنج و لاو و ‌هەموو چێن و توێژەکانی بۆ دەربڕینی داخوازەکانیان هێنایەمەیدان .

 ئەوە بوو بە هۆی دەنگدانەوە لە شارەکان. لە لایێکیترپاشکەوتن لە دەرتانی خوێندەواری باڵاو زانستی سەردەم ، نە بوونی  بەرنامەی داڕێژراوی چڕو پڕی کار بۆ کراو لە نێو ڕیزەکانی کورد بە گشتی و لە بەرچاونەگرتنی  تێبینی هەر دەرکەوتێک کە ڕەنگە  لە دوو توێ بەرنامە و هەڵوێستی دەسەڵاتی نوێدا بەرەو ڕووی خەڵک ببێتەوە  ئاکامی سەر لە نوێی سەرکوتی توندو تیژتری دیسان  بۆ کورد پاش مەودایەکی کەم ئەمجارە لە دووتوێ دەسەڵاتی ئێسلامیدا   بەرهەم هێنا .

 بە گژ دا چوونی ئەژدەهایەکی بێڕەحمی خوێنمژ لە ڕەگەزی بیرو فامی پێشوو وێرای باری ئایینی دژبەرتر ئێمڕۆپاش تێپەڕکردنی چل ساڵی پڕ لە نەهامەتی  بانگەوازی ئەوە بە گوێ کورد دا دەدات کە شکست و نەهامەتیەکانی ڕابردوو داهاتووی هیوابەخشمان بۆ  دەستەبەر ناکات ئەگەر ئاوڕێکی ڕیشەیی  لە بنبڕکردنی کۆسپە مەزنە ناوخۆییەکانمان بۆ چارەسەری نەدەینەوە.

دووبەرەکی نانەوە لە نێو کوردان  سیاسەتی خۆپارێزیی دەسەڵاتی زاڵ؛

 

لە هۆرامان و جوانرۆ هەر لە سەردەمی سەفەوی و قاجاڕەکان خەلکی دەڤەرەکە بۆ مل نەوی نەکردن بەرانبەر دەسەڵاتی ناوەند تەوەر، وێرای سەرجەم کوردستان بە کێشە خوڵقێن ناسراون .

حەمەسەعید سان سولتانی هۆرامان پاش بەڵێنی و سویند بە قورئان و ڕەکێش کردن بۆ سنە لە لایەن شەرەف ئەلملک(عەلی ئەکبەرخانی ئەردەڵان) نوێنەری فەرهاد میرزا مامی ناسرئەلدین شا  بە فێل دەبردرێتە  قەڵای جوانڕۆ بە مەبەستی ساز کردنی دوو بەرکی لە نێو بەگزادەکانی هۆرامان و جوانڕۆ کە  خزمی هەڤدوون و فەرمانی خەنجەر ئاژن کردن و کوشتنی ناوهاتی ساڵی١٢٨٩ی کۆچی.

 

لەشکر کێشی جوانڕۆیی و هۆرامی بۆ سەر یەکتر وپشتیوانی دەسەڵات هەر جارە لە لایەکیان کە لە پێناو پشکی زیاتری دەسەڵاتی ناوچەیی بەڕێوە دەچووبە گشتی شێوازی ڕەنگاڕەنگی لە لایەن دەسەڵاتی تاران  بە خۆوە دەبینی.

پاوە وەک ناوەندی ناوچە[ هۆرامان و جوانڕۆ وسەلاس باوەجانی و ڕوانسەر ] بەرەبەرە بەناو بەڵام بە بێ ناوەرۆک وەک شارستان  دەسنیشان دەکرێت .

خوێندنگە تا ناوەندی، دواتر دیپڵۆم و هاوکات پۆستە ئێداریەکان بە نیوەچڵی دادەمەزرێن . ئەوە کەم تا زۆر دەبێت بە هۆی یارمەتیدان بە بەشێکی خەڵکی شار بۆ دابینکردنی  ” ژیانی نەمر نەژی”لەچاو دەورو بەرو دامەزران بۆ خزمەتکاری پلە نزم لە ئێدارەکان  .

لەو ھەلومەرجەدا کەمترین ئیمکانی هاتوو چۆ بۆ جێبەجی کردنی کاروباری ئێداری و دەوڵەتی وەک ئاسانکاری پیوەندی تەنانەت حەسانەوە لە پاوە بۆ خەلکی هەژارو کەم دەرەتانی دەوروبەر لە بەردەست نابێت .

خەڵکی لاوەکی لە ڕووی ناچاری هەر جارە  پاش پێوانی مەودای زۆر بە پێیان  و وڵاغ  زۆر جار تا ڕادەی دووسەت کیلومێتر بۆ جیبەجی کردنی کارێکی قەزایی ، کێشەی مڵک ، مەدرەسە ، ژنو ژن خوازی  و هەر ئەرکێکی هاوشێوە دەبوو بە هەزار چەرمەسەری دەس لە ژیان هەڵگرن تا گرفتەکانیان بە نیوەو ناتەواو لە دامودەزگا ناتەواوەکانی دامەزراو لە پاوە جیبەجی بکەن .

تا چەند ساڵ بەر لە شۆڕشی ١٣٥٧ قوتابیانی پۆلی شەشەم بۆ سەرەوە دەبوو لە پاوە درێژەیان بە خوێندن بدابا . کەم نەبوون ئەو قوتابیانە کە ڕۆژانە دەبوو چەند سەعات لە وەرزی  زستان وباقی کاتەکان بە پێیان  سەرەڕای ئەگەری ڕەق هەڵاتن بە هۆی سەرما و بەفروباران یا ترس  لە ئاژەڵی دڕندە خۆبگەیێننە سەرکەڵاسەکانی دەرس لە پاوە.

کەم ئاگایی و پاشکەوتوویی هەڵسوکەوت لە گەڵ خەڵکی لاوەکی هەم لە ئێدارەکان و هەم لە نێو شاری  بێدەرەتانی  کەمترین خزمەتکاری، خوڵقێنەری جۆرێک قین و توڕەیی لە بەرانبەر خەڵکێکی دەخوڵقاند  کە تەنانەت لە ئاخاوتنە کەشی[هۆرامی] بە باشی تێنەدەگەیشتن .

جێگرتوویی و کەڵەکە بوونی گرفتی ئەوتۆلە پاڵ کێشەی کۆنی ڕکەبەری دەسەڵاتی بەگ و بەگزادەکانی هەردوو لا لە گەڵ یەکتر  تادەهات هەلی قین لە زگی و تۆڵە کردنەوە بە شێوەی دواکەوتوانەتر لە تانەو توانج لە یەکتر دان تا ڕێگری و ئاڵۆزی و پێک هەڵپڕژانی عەشایری پەرە پێدەدا  .

لەم پێوەندیەدا بۆفام کردنی زیاتر ئاماژە بە وتەی قوتابیەکی ئەوکاتی دەوروبەری پاوە  [ کاک ج ـ س] پێویستە کە دەڵێ: ” چۆن ڕقمان لێتان نەبێت ، ئێمە لە باشترین حاڵەتدا پاش پشووی نیوەڕۆیانی مەدرەسە ئەگەر بگونجابا دەبوایە نانی وشک و چایێکمان تەواوی ڕۆژلە چای خانەی (بارام قاوەچی) خواردبا بەڵام ئێوە لە نێو ماڵی گەرمی خۆتان نانو شەلەمین [ شێلم ـ ئاشی کوردی]  گەرمی خۆتان بە ئاسوودەیی دەخوارد!”

خەڵک لە بری ئەوە سەرچاوەی ئەم گرفتانە لە ئاکار و کەمتەرخەمی دەسەڵات و پێڕانەگەیشتن بە  ئەرکی سەرەتایی هەر دەوڵەتێک  بزانن و چارەسەرێیەکی هاوبەش  ڕەچاو بکەن  بۆیان هاسانتر یا لە فام دا ئاسودەتر بوو دەوروبەرەکە بە تاوانبار بزانن لە حاڵیکدا مێژووی دووبەرەکی نانەوە بۆ سیاسەتی کارئاسانی و خۆڵقاندنی ژێرخان و سەقامی دەسەڵاتە ملهورەکان دەگەڕێتەوە بۆ  سیاسەتێک کە ڕێگر

لە تەبایی ڕیزەکانی کۆمەڵگابێت تا نەتوانن لە سێبەری پشت بە یەک بەستن و یەکدەنگی مەودای ستەم و زوڵمی حاکمان بەرتەسک یا بن بڕ بکەن.

وێنەی زەقتری پەرپێدانی سیاسەتی ئەوتۆ لە کاندید کردنی پەنابەرێکی خەڵکی دیوی باشوور بە ناوی

 [ سالار جاف ] بوو کە نە خەڵکی ڕۆژهەلات بە حساب دەهات و نە خەلکی جوانڕۆ بەڵام لە عەشیرەتی جاف بوو.

لەسەروبەندی ڕاپەڕینی خەڵک بەدژی شا، خەڵکی  پاوە لە ڕیزی یەکەمی ئەوشارانە بوون  کە دەنگی

[ مرگ بر شا ـ یان ] بەرز کردەوە. سالارجاف  نوێنەری شا لە ژێر ناوی ((مجلس شورای ملی)) ئەمەی پێ گران هات کە ”  موەکێلەکانی ” لە پاوە دژی شا هەڵوێستیان نواندوە.

بڕیاری هاتنی بۆ پاوە و بەڕێوەبردنی متینگی گەورە بە پشتیوانی ڕژیمی شا  و بەشداری بەرینی خەڵکی جوانرۆ و ڕوانسەر ڕادەگەیینێ .

هەولی خەڵکی شار بەشێک لە بەر پرسان و ئێمە وەک شوورای شاربۆ بەر گری لە هاتنی نێوبراو کە پێشبینی تێک پڕژانو ئاڵوۆزی لە نێو خەڵکی لە لاوە هێنراو و شاردا دەکرا بێئاکام دەمێنێ .

لە کۆتاییدا تەنیا کارێک کە بۆمان دەکرێ بردنە دەرەوەی پیاوان و گەنجانی شار بە مشووری گشتی بوو بەڵکوو خۆ لە گرفت بپارێزین تا نوێنەری مەجلس و خەڵکە هاوڕێکەی بە ئاسوودەیی و پاش متینگ و نمایشتی خۆیان شار بە جێ بهێلن .

داخەکەم ستوونی هاوڕێ سالار جاف لە دەروازەی شار مەسیری خۆیان دەگۆڕن ، بە پشتیوانی هێزی ھلیکۆپتەرو خەڵکی چەکداری هاوڕێیان(چریک) یەکڕاست خۆیان  بە جادەی کەمەربەندیدا دەگەیێنن شووێنی خۆ پەنا دانی خەڵکی شار.  بەشێک لە ماشینەکانیان دادەبەزن بە دروشمدان بە قازانجی شا ناڕەزایەتی  زارەکی چەند گەنجێک دەورووژێنن .  نیشاندانی دژکردەوەی چەکدارانە و تەقە کردنی شاخوازان بەرەو ڕووی خەڵکی ئاسایی کوژرانی سێ کەس و برینداربوونی چەندی تری لە خەڵکی پاوەی لێ دەکەوێتەوە.

پاش ئەوەکاروانی ” نوێنەری هۆرامان و جوانرۆلە مەجلسی ئێران!”   بە پەلە بەرەو شار وەڕێ دەکەوێ . ژنو منداڵی نێو شار کە هەواڵی کوژرانی کەسوکاریان دەبیسن بە هەر وەسیلەیێک لە بەرد ودارو باگردێن   ت…د ،  لە سەر بانی ماڵەکانیان کە  بە پێ هەڵکەوتی شار بە سەر جادەی هاتووچۆی ماشینەکان دا زاڵن ، پەلاماری کاروانەکە دەدەن بەشێک لە ماشینەکان پەکیان دەکەوێ و سەرنشینەکانیان بە نێوشاردا هەراسان بۆ هەڵاتن بڵاودەبنەوە. بەشیکیتر لە گەنجانی شار خۆ دەگەیێنن ولە لای خوارووی شار بەر پەنگی خەڵکی لە لاوە هاتوو دەدەن .

بە داخی گرانەوە ئەوە کە نەدەبوو بقەومێ ڕوودەدا و نزیک هەژدەنەفەرێک لەو خەڵکە غەریبە کە بە وتەی ئەودەم هەریەک بەرانبەر سەت یا دووسەت تمەن بۆ چەند سەعاتێک دەورلێدان لە پاوە هێنرابوون دەکوژرێن.  وەک دواتروترا سالارجاف  خۆی بە برینداری لە پێشەوەی کاروان  دەرباز دبێ. بەداخەوە  پاشان ئەویش بوو بە قوربانی هەڵەی خۆی وپاڵپشتی لە ڕژیمی شا.

ئەم ڕووداوە کە ئارەزوو و پشتیوانی دەسەڵاتی لە گەڵ بوو ئەوەندەی تر دوو بەرەکی نێو خەڵکی هەزاران ساڵ وێکڕاژیاو قووڵتر دەکات

بۆ ئاگاداری خوێنەر : خەڵکی جوانڕۆ هەر ئەو خەڵکەن کە بە دەیان شەڕی قارەمانانەیان بە دژی دەسەڵاتەکانی پێشوولە ئێران   کردوە. سەدان شەهیدیان داوە.  خەلکی جوانڕۆ هەر ئەو خەڵکەن کە لە سەروبەندی مەشروتەدا لە کرماشان جێ پەنجەی خەباتیان دیارە. و خەڵکی جوانڕۆ هەر ئەو خەڵکەن بە سەرۆکایەتی بەگزادەکانیان بە داواکاری پێشەوا پێچەوانەی بەگزادەکانی هۆرامان وەڵامی ئەرێنیان بۆ پشتیوانی بە ناردنی هەیئەتێک بە سەرۆکایەتی کەسێکی پاوەیی بە ناوی[میرزا محمد ـ مامۆستا]رەوانەی مەهاباد کرد هەروەها لە شۆڕشی بارزانی دا دەوری باشیان نواند و شەهیدیان پێشکەش کردوە . ئەوان دواتر لە ڕیزی حێزبی دێمۆکراتیش دا چەند ڕۆڵەی ئازا یان شەهید کران.

کۆماری ئێسلامی لە پاوە بە فەرمی دەس بە کار دەبێت :

لەو سەروبەندەدا چەندکەسێک کە یەکیان بە ناوی [زۆڵفەقاری  و ئەویتر خەڵکی پاوە لە تیپی کڵاو سەوزی ئەرتەش بە ناوی محمد عەلی عەباسی ] لە تارانەوە گەیشتنە پاوە. زۆڵفەقاری لە سەرەتادا بە نوێنەری دەوڵەتی کاتی باسی لێوە دەکرا . کورت واتە یەک دووڕۆژ بەدوای هاتنیان لە کۆبوونەوەی شورای شاردا زانیمان کە زۆڵفەقاری بەنهێنی لەگەڵ بەشێک لە ئەندامانی شوورا دانیشتنیان کردوە و

بڕیاری پێک هێنانی سپای پاسداران و دەس بە ناونووسی خەڵک بۆ هەڵگرتنی چەکی ڕژیم تەنانەت مانگانەی ١٥٠٠ تمەن وەک دەسپێک پەسەندکراوە.

دیاربوو کە دەربڕینی ناڕەزایەتی ئێمە درەنگ و کار لە کار ترازابوو. هەرچەند ئەوە یەکڕیزی شوورای شاری لێک ترازاند  و زۆربەی ئەندامانی شورا بەرە بەرە بوون بە بەشێک لە دامو دەزگا کانی دەسەڵات. هەڵسوکەوتی دژ بە حێزب لە لایەن ناوبراو ودەستو پێوەندەکانی تاڕادەی تۆمەت بارکردن بە هاوکاری  حێزب لە گەڵ دژەشۆڕش( پاشماوەکانی دەسەڵاتی پێشوو)پێش چوو.

دەفتەری پاوە لەوپێوەندیەدا بە ڕاگەیاندنی نووسراوی ئاشکرا سەرکۆنەی دژبەرانی شۆڕش و ئامادەیی خۆی بۆ هاوکاری لە گەڵ کۆمیتەی تازەدامەزراوی شۆڕش ( سەر بەدەسەڵات)  بەرانبەر لایەنگرانی دەسەڵاتی پێشوو دەربڕی .کە بەداخەوە ئاوڕی لێ نەدرایەوە.

زۆڵفەقاری دواتر دەوری تێکدەرانە و خراپی لە پاوە گێڕا و ئێستاش دەر نەکەوت سەر بە کام لایەنی دەسەڵاتە بەڵام هەرچی بوو هەلپەرستانی لە دەورەی پلانەکانی دەسەڵات بۆ سەقام پێ بەخشین لە پاوە کۆ کردەوە بە چەشنێک ماکەی دامەزرانی دەسەڵاتی ڕژیم لە پاوە ئەو بوو.

لە درێژەی پەرەئەستاندنی دوو بەرکی زیانبار لە نێوان ئەم خەڵکە بێ ماف و ئازادیەدا کاتی پەلاماری شارەبانی شاری پاوە  دوو کەس  لە سەر هەولی پچراندنی تفەنگێکی بڕنوو لە دەستی یەکتر لە م شوێنە، دەستی یەکیان[ کە بۆ نووسەر، کە خۆی لە نزیک ڕووداوەکەبوو  نازانرێ کامەیان بوو] بە سەر ماشەی بڕنوەکەدا کە گولەی لەکاردا بوە دەخشێ  و نەفەرێکی ئەسکەندەرناو خەڵکی دەوروبەر(زەردۆیی) دەکوژرێت.  دواتر نەفەرێکی خەڵکی پاوە بە قەتڵی کاک ئەسکەندەر تاوانبار و

ئەمجارە ئاڵۆزی مەزن یان لە ڕاستیدا یەک لە کۆڵەکە بە هێزەکانی هەراوتر کردنی دوژمنایەتی پاوە و دەوروبەری بە دوای خۆیدا هێنا .[لێرەدا دەورووبەر مەبەست خەڵکی جاف زوانە]                                                           

 سەرهەڵدانی حێزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران  و لایەنەکانی تر:

لە گەڵ ئاشکرا بوونی تێکۆشانی حێزبی دێمۆکرات چەند گەنجێکی  هەڵوەدای ماف و ئازادی و خاوەن سۆزبۆ پەروەردەی ڕێبازی نەتەوەیی  لە درێژەی تێکۆشانی خۆیان  دژ بە دەسەڵاتی پێشووسەردانی حێزب لە مەهاباد و چاوپێکەوتنیان لە گەڵ بەرپرسانی حێزبی دێمۆکرات ئەنجام دابوو .

دوابەدوای ئەم سەردانانە زیلێکی ئەرتەشی و بڕێ دۆشەک و پەتوو لە دەسکەوتی پادگانی مەهاباد وەک خەڵات بۆ دامەزراندنی دەفتەری ئەم حێزبە   لە پاوە پێشکەش دەکرێت.دوای کرانەوەی دەفتەر لە پاوە بەرە بەرە بەشێک لە گەنجەکانی شار پەیوەست بە حێزب یا دەفتەری پاوە دەبن .

لە هۆرامان و جوانڕۆ کەسانێ پێشوو وەک تێکۆشەر یا ئەندامی دمۆکرات بەگوێرەی ئەوە بە دوژمنی دەسەڵات لە ئێران دەناسران  لەو دیو( باشوور)   دەژیان. دوابەدوای تێکشکانی دەسەڵاتی شا ئەندامانی حێزب لە هۆرامان و جوانڕۆ وەک باقی ناوچەکانی کوردستان دەگەڕێنەوە زێدی خۆیان و هەر یەک بە پێ توانا دەس دەدەنە خەباتی حێزبی .

ئەندامانی پێشووی حێزب  لە ناوچەکەی ئێمە[نۆدشە و دەوروبەر، جوانڕۆ و ئێناخی ودەوروبەر]  دەبن بە یارمەتیدەری دەفتەری پاوە. دوای ئەوە بەستنی کۆڕو کۆبوونەوە ، یارگیری و گەڕان بە ناوچەکاندا دەست پێدەکات بە چەشنێک لە ماوەیەکی کەمدا عەشایرێکی زۆر لە دەورەی حێزب لە  پاوە  کۆدەبنەوە.

گەنجانی ئەندام یا لایەنگری حێزب لە پاوە بەیارمەتی ئەندامانی کۆن ئێدارەی شار و نەزم لە نەبوونی شارەوانی و داموودەزگای فەرمی دەوڵەتی دەگرنە دەست.

کەم کەم ڕوانگە جیاوازەکان شکڵی فەرمی بە خۆوە دەگرن و هەر بیرو بۆچوونێک لە فەزای ئازادی کاتی، مووڵەتی خۆنواندن پەیدا دەکات. بۆ وێنە: مەکتەبی قورئان کە زۆر هەڵوێستی توند و دژبەرانەیان بەرانبەر دەفتەری حێزبی دمۆکرات ولایەنگرەکانی هەبوو. ڕوانگەی پڕۆپاگەندەی ناموسڵمانی  گەنجان  و خوڵقاندنی فەزای ترس تا ئاستی وەڕێخستنی زکری دەروێش و کوشتن وەک متینگ خۆ دەنوێنێ . جەمعیەتی دێفاع لە گەلی چەوساوەی کورد،  کە دواتر کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی لێ شین بوو [ بە ژمارەیەکی زۆرکەم بەڵام توند ئاژۆ] ، لایەنگرانی مجاهدینی خەڵک کە وەک مەکتەبی قورئان دژە حێزب و لاینگری دەسەڵاتی نوێ لە تاران بوون .

بەدوای شەڕی شاری سنە ٢٧/ ١٢/٥٧ تا ١٠ی خاکەلێوەی ٥٨، شەری نەقەدە لە ٣١ی خاکەلێوەی ١٣٥٨،ئیتر  دەنگۆ ی شەڕێکی مەزنتر لە پاوە دەکەوێتە سەر زاران .

ئەمجارەیان ئەز بە هاوڕێیەتیی دۆستێک بە ناوی [هادی حوسێنی]  لە درێژەی پێوەندی بەشێک لە لاوانی شار، کە هاوبیروخوازیاری هێمنایەتی و دابین کردنی هەندێ داواکاری سەرکی وەک پێکەوە ژیانی دوور لە کێشە ، ئێدارەی شار بە دەستی خەڵکی خۆجێیی[شورایی]،بەشداری کردنی خەلکی دەوروبەر بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری ناوچەکە و…. بووین.  بۆ گەیاندنی زانیاری و داوای یارمەتی کردن لە حێزبی دیمۆکرات و ناردنی کەسێکی بەئەزموون بو هێورکردنەوەی دووبەرەکیەکان لەلایەک و ڕێنوێنی ئێمە، سەربەخۆ  سەردانی مەهابادمان کرد.

لەشورای نێزامی حێزب بەڕێزێک بە ناوی حەمەدەمین سراجی لە بەرپرسانی ئەوکاتی حێزب لەگەلمان کۆبوەوە. لە بەرانبەر دەربڕینی مەترسیەکانمان بۆ ئەگەری ئاڵۆزی زیاتر و دەسپیکردنی شەڕ ناوبراو بە توورەیی قسەکانمانی بەرپەرچ دایەوە کە شەڕ ناقەومێ و ئێمە لە هەڵەداین.

ئەنجام ئێمەیان ناردە پادگانی مەهاباد بۆ لای بەڕێزێکیتر بە ناوی مەلامحمد جوانڕۆیی . ئەویش بە پێشکەش کردنی ماشێنێکی جیبی ئەرتەشی و ناساندنی سێ تا چوارکەس خەلکی ئەو دیو کە وێدەچوو هاوبیری خۆی بن لە گەڵ چەند سندوق فیشەک بۆیان و ئەوەکە لە گەڵ خۆمان تا مەڕەخێڵ[هۆرامان] بیان بەین گەڕاینەوە .

کاتی گەیشتنمان بە مەریوان ئاگادار کراین تیمێکی پێک هاتوو لە نەفەربەرلە گەڵ بڕێ چەک و تەقەمەنی کە لە لایەن شوورای شار داخوازکرابوون بە هۆی کەسێک بە ناوی (ئەکبەر ڕەوایی) لە سێ ڕییانی بیاشۆش بەینی پاوە و ڕوانسەر دەستیان بە سەردا گیراوە  کە پاشتر ئازاد کران و گەڕێندرانەوە کرماشان .

کەم کەم  هەرلایەنێکی فکری بۆ خۆی خەریکی خۆ بەهێزکردن و دابینکردنی دەسەڵاتی خۆی بوو.هاوکات  ئاغای مۆفتیزادە سەردانی پاوە دەکا و لە مزگەوتی جۆمعەی شار خەڵکی بۆ کۆ دەکرێتەوە . مەکتەبی قورئان لە ئاکامی هاتنی ناوبراو فەعالیتی ئاشکراتربە سەرۆکایەتی چەند مەلاو مامۆستای مەدرەسە ململانی و دژایەتی لە گەڵ بنکەو بەرنامەی حێزبی دمۆکرات  و لەو کاتەدا داکۆکی لە کۆماری ئێسلامی  و دژە ئایین  شۆبهاندنی لایەنگرانی حێزب دەبێتە کانگەی ململانێ فکری توندی بەشێک لە لایەنگرانیان بەرانبەر حێزبی دێمۆکرات  وەک ئاماژەی پێدرا تا ڕادەی وەڕێ خستنی متینگێک بۆ ترس وەبەرنان و شێواندنی وەزعەکە بەقازانجی خۆیان لە پەنای زکری ئایینی   دەروێشان .

لە درێژەی کێشەی مەزنی قەتلی کاک ئەسکەندەر دیسان گەنجێکی پاوە بە ناوی هادی لە گەڵ کەسێکی دەوروبەر تووشی دەمەقاڵە و شەڕی دەستەو یەخە دێن ،  ئەمە سەرەتای کۆکردنەوەی خەڵکی دەوروبەر لە سەر جادەی نێوان پاوەو کرماشان لە سەر ئەساسی تەشەنەی کێشەی کوژرانی ئەسکەندەر  لە کاتی چەک کردنی شارەبانی پاوە بوو کە ڕۆژەکانی یەکەم دەنگۆی ڕێگە بەستنی پاوە بۆ کرماشانی لە سەر بڵاو کرایەوە.

لایەنگر یا ئەندامانی حێزب هەم لە نێو شار و هەم لە خەڵکی دەوروبەر خێرا خویان  بۆ هیورکردنەوەی وەزعەکە ئامادە دەکەن شێوازی چالاکیی خۆیان لە ڕێگری بە مانگرتنی سیاسی دەگۆڕن و خواستی ئێدارەی خۆماڵی ناوچەکە،بەشداری کردنی دەوروبەر لە بڕیارات،  ڕێگە دان  بە بەڕێوەبردنی شوورایی شار و دەرەوە، گێڕانەوەی پاسداری لە لاوە هاتوو و چەند داخوازی هاوشێوە و سەرەتایی دەخەنە بەر دەست.

تێبینی ؛  ئەم راستیە  نابێ نەوتراو بمێنێتەوە کە ناوچەی هۆرامان و جوانرۆ بە گوێرەی هەڵکەوتی سنووری و خزمایەتی وێکرای هەردوو دیو[ئێران و عێراق] لە کۆنەوە هاتوو چۆ و دەس تێکەل بوونی کەموو زۆری دانیشتوان لە گەڵ دەزگای سیخوڕی ولاتەکان دەنگۆی هەبوە.

سرۆشتیە کە جیرانەتی عەرب و فارس بە هە بوونی پێشینەی دوژمنایەتی دێرین هەموو کاتێک دەس

تێوەردانی لاوەکی لە کێشە کۆمەڵایەتی وسیاسیە ناوچەییەکانی  بە مەبەستی جۆراوجۆری تێدابەرهەم هاتوە.

 هەر چەند ئەوکات بڕێ لە توندو تیژیەکانی نێو ڕیزەکانی پێشمەرگە  زیاتر بە ئەگەری  دژ کردەوە دژ بە پاوە دەزانرا، بەڵام دواتر هەبوونی دەستی دەرەکی نە بەقەوارەی خاوەن بڕیار بوون بەڵام وەک هاندانی گێرە شێوێنی  لە قەراغ ماکەی ئەسڵی ناڕەزایەتی و دوژمنایەتی خۆڵقاوی پێشووی پاوە و دەوروبەر، وەک کەسانی جێی متمانە دەگێڕنەوە لە لایەن دەوڵەتی عێراق حەولی بۆ درابوو. هەڵبەت ئەوە لە چاوی دامودەزگای دەسەڵاتی تاران شاراوە نەبوەودەتوانڕێ بوترێت   لە  بەرەو پێش بردنی مەسیری دەسدرێژیەکانی خۆیان دا بە قازانجیان زانیبێت .

لە لایەکیتر ڕژیم ئاگاداری بڕێ کۆرو کۆبوونەوەی بەرینتر لە سنوورەکانی داڵاهۆ و سەرپێڵی زەهاولە لایەن چەند لایەنێکی بە تەواوەتی جیا بیر لە گەڵ بۆچوونی حێزبی دێمۆکرات هەبوو و مەترسیەکی ئەوتۆ لەوان لە بڕیاراتی دەسەڵاتدا زۆر ئاشکرا نەدەکرا.

پاش شەڕی پاوە و پاشەکشەکردن لە دوای لەشکەرکێشی بەرینی تاران  و قەتڵ و کوشتاری بێ بەر بەست  لە ناوچەکە و کوردستان بە گشتی    خەڵکی دەوروبەری پاوە ، جوانڕۆ و سەلاسی باوەجانی پەڕیوەی عێراق بوون . دیترا چەند لایەنێک  بە  تاک وکۆ پێوەندی و پۆشتەو پەرداخ کردنیان بە چەک لە قاڵبی سەر بخۆ بە بێ خۆ گرێدان بە چ حێزبێکی سیاسی وەک ئەوە ڕابردووی ناسیاری و دیداری پێشووتریان  لە گەڵ دەڵەتی بەعسی بووبێ لە کورتخایەندا سەری هەڵداو ڕوویان لە ناوچەکان کردەوە . وێنەی سەلماندنی گرێدراوی ئەو لایەن و تاک و کۆیە وەڵام دەر نەبوون بە کەس تا ڕادەی ڕانەگەیاندنی  پەیڕوە و بەرنامەیەکی ئاشکرا بۆ خۆچەکدار کردن و عەمەلیاتی چەکدارانە بوو.

ئەمانە بە ڕفاندنی خەڵکی  ئاسایی ناوچە و تەحویل دانیان بە عێراق  ئاشکرایی کرداری لێدەرکەوت. دیارە پاشتر لێرەو لەوێ باسی پێوەندی  پێشووی چەند تاکێک لە ڕێزی پێشمەرگەی حێزب لە گەڵ ئەودیو دەکرا بەڵام بەفەرمی کەس خۆی بە خاوەنی ئەو زانیاریە نەکردوە.

بە پێی زایارییەکان : ئیتر قۆری قەڵا  بەرە بەرە بوو بە مەکۆی ناڕازیان لە هەر تاقم و عەشیرە و گروپی سیاسی تازە ئاشکرابوو لە تاران تا مەهابادو سنەو کرماشان وقەڵخانی ڕۆژانە بۆ سەردان هاتووچۆیان دەکرد و ئێواران چەند کەسێک زیاتر لەوێ نەدەمان .

لە بەرەی بەرانبەر( پاوە) ، مانگرتنی ” وامسیبەتا”  لە فەرمانداری ئەم شارە  بە هەڵبرینی دەنگی داواکاری لە تاران و گەورەکردنەوەی قۆری قەڵا زیاتر لە قەبارەی خۆی کە دیارە ڕاوێژی مۆرە دەسماڵ سورەکانی سپا و ئاژاوەگێڕە هەلپەرستەکانی پاوەی کە بەشێکیان ناسراون لە پشت حەشار درابوو دەردەکەوت.

دەسەلاتی تاران لەم هەلە بە پەلە کەڵکی وەرگرت . دەستو پێوەندە نەیارەکانی حێزبی دێمۆکرات، بەشێک لە مۆرەکانی پێشوو کە بۆ فرسەت دەگەڕان تا لە جەرگەی حکومەتی نوێدا خۆیان نوێکەنەوە،هەلپەرستانی بێ باوەڕ و سەوداگەری مەقام و نزم ڕەوشت لە گەڵ لایەنگرانی مەکتەبی قورئان هەرکام بە نۆرەی خۆیان هەوڵی خۆچەسپاندن هاوسۆزی و دەربڕینی پاڵپشتی و خۆنزیک کردنەوە بە دەزگاکانی سەر بەڕژیم و سەقام بەخشین بە دەسەڵاتی نەبوو و لەرزۆکی ڕژیمیان دەدا . داخی گران دواتر بەشێک لەم کەسانە بوون بە بکوژی ڕاستو خۆیا چاوساغی کوشتاری تاک و کۆی خەڵکی بێ دەسەڵاتی نێو پاوە بە بیانووی دەستوپێوەندی دمۆکرات و دەوروبەر پاش تەوابوونی شەڕی پاوە.

قۆری قەلا واتە شوێنی مانگرتنی ناڕازی لە دەسەڵات کە ئێستا ئیدی داواکاری سیاسی ئەوان دەنگدانەوە و پاڵپشتی ڕۆژانەی بە ڕواڵەت پڕ نفووسی لە هەر جۆرە بێر و بۆچوون لە چەپی توند ئاژۆ تا دێمۆکرات و کۆمۆنیست و عەشایری[ ڕەنگە چاوەڕوانی هەلی چەپاو وتاڵانی پاوە ] هەر وەها  خەڵکی بەدڵ لاینگری مافی وەک یەک بۆ سەرجەم خەڵکی ناوچەکە و  دابینکردنی عەدالەتی کۆمەڵایەتی بە ژێرخانی سۆزی کوردی و نیشتمان دۆستی کە وێدەچوو ئەسڵی درێژەی مان گرتنەکەی بە ئامانج گرتبێت ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە بەرانبەر ڕژیم و پاوە بە گوێرەی ناهۆمێدی لە دەسەڵاتی تاران و بەتایبەت پەرەئەستاندنی سەنگەر گرتن بەرابەری پاسدارانی لاوەکی پاوە کە وێدەچوو زۆر لە خۆڕازی و ئامادەی شەڕبن پەرەی ئاڵۆزاوی دەستاند.

ئەگەرچی چەندکەسێک وەک[ قازی ئەنساری و عزەت سابقی] بە نوێنەرایەتی پاوە سەردانی قوری قەڵادەکەن و وێکرا لە گەڵ هەیئەتی کرماشان لە گەڵ نوێنەرانی حێزبی دێمۆکرات ( دەفتەری پاوە) بۆ چارەسەری کێشەکان کۆ دبنەوە و لایەنی سەربەڕژیم قەولی چارە سەر دەدەن بەڵام  بە وتەی شاید حاڵێک لە بەرپرسانی حیزب لە قۆری قەڵا[کاک ف ـ م]هەم لە پێکهاتەی نەفەرەکانی پاوە  و هەم جۆری ڕوانین و هەڵوێستەکانی تیمی دەوڵەتی هاتوو لە کرماشان هۆمێدی چارەسەری شین نابێت.

ئەم کۆبوونەوە سێ قۆڵیە  بە بەشداری  ئۆستانداری کرماشان [ محمد مێهری پور] سەرهەنگ کەریمی  فەرماندەری هەنگی ژاندار مری کرماشان ئەفسەری ژاندارمری خەڵکی پاوە دوو نەفەر ئاخوند کە یەکیان ( حاجی ئاخوند ) ئیمام جۆمعەی کرماشان و بۆ خەڵک ناسراو بوو لە گەڵ نوێنەری لەشکری زرێیی کرماشان کە بە هلی کۆپتر دەگەنە  قۆری قەڵا  بەڕێوە دەچێت . تیمی ناوهاتوو پاش دیداریکی

 کورت لە گەڵ نوێنەرانی مانگرتووی قوریقەڵا  کە چەند گەنجی پاوە ودەوروبەر وەک نوێنەری حێزبی دێمۆکرات و ڕەحیم بەغدادی وەک ڕاسپاردەی حێزب  بۆ ڕاوێژ خۆی گەیاندبوو لای مانگرتوەکان ، بە دانی قەولی هیچکات جێبەجێ نەکراوی چارەسەری ئاشتیانە دەگەڕێنەوە کرماشان .

جێی سرنجە حاجی ئاخوند ئیمام جۆمعەی کرماشان ئەندامی هەیئەتی هاتوو بۆ چارەسەر لە ئەفسەری ژاندار مری خەڵکی پاوە  کەهاوڕێ خۆیانە  لە لاوەی وتووێژەکە پرسیار دەکات : ” جەناب سەروان دەتوانی بڵێ  چۆن ئەمانە سەرکوت بکەین .”

ئەفسەری جێ ئاماژە[ش ـ  ح] دوایی بە ڕیزەکانی حێزب پەیوەست بوو. یەکەم ئاکامی دیداری هەیئەتی ناوبراو کورت پاش گەڕانەوەیان بۆ کرماشان ناردنی تیمێکی تازەی پاسداری جێگیر لە مەریوان بە فەرماندەری [ ئەسغر وساڵی ]ناسراو بە دەسماڵ سوورەکان  بۆ پاوە بوو. زۆربەی نزیک بە تەواوی  ئەم پاسدارانە کە زۆر لە خۆڕازی و فێرکراو و باوەڕمەندی توندئاژۆی بە پەلە بۆ دەسپێکردنی شەڕ بە وتەی خۆیان هەمبەر ” دژی شۆڕش”  بوون  پاشترکوژران .

چەن نەفەر لەم پاسدارانە لە گەڵ دۆستێک [ت ـ م ] کە ئەو کات مەیلی بۆلای لایەنی تر بوو و دواتر هاتە نێو ڕیزی حێزب  و بوو بە بەرپرسێکی باڵا،  لە نێو شاری پاوە دەکەونە دەمەقاڵە . کاتێک پاسدارەکان بە توندی و سەرباڵا وەڵام دەدەنەوە گەنجی پاوەیی پێیان دەڵێ کەواتە ئێوە بۆ شەڕ هاتون ؟وەڵامی پاسدارەکە  ئەوە دەبێت : ” بەڵێ. ” ئەمیش پێیان دەڵێ  ئەگەر وایە “خاکی ئێمەو خۆێنی ئێوە.”

ئەو ڕووداوانە لە ڕاستیدا بە ناردنی پاسداری تازە نەفەس  بۆ پاوە ، بێ وەڵام  هێشتن و دم خوار کردنەوە لە چارەسە ر  بەرانبەر مان گرتوانی قۆری قەلا لە گەڵ ڕێچکە بەستنی ڕۆژانەی هلی کوپتر بەرەو پاوە و مانۆڕدان بە سەر قوری قەڵادا ببوو بە هۆی ناهۆمێدی و لە هەردوو لاوە تێک هەڵچوونی بە چرکە سات بەندکردبوو.

لە سەرەتای دەسپێکردنی تەقە [کە ڕێکەوت و دەس پێشخەری چ لایەنێک بوە،  بۆ نووسەر نەزانراوە] دواتر باسی ئەوەکرا پاسداری جێگیر لە نزیک گوندی دوریسان چەند کیلومێتری پاوە هێرش بۆ سەنگەری پێشمەرگە دەکەن و بە کوژرانی سێ کەسیان بەرەو شوێنی پێشوویان دەگەڕێنەوە.

لە پێوەندیی نزیک  لە گەڵ دۆست و هاوبیرانی خەڵکی پاوە لایەنگری حێزبی دێمۆکرات  ڕاوێژ و گۆڕینەوەی ڕاو بۆچوون پێش دەسپێکردنی شەڕەکە  لە بەر  مەترسی ئەگەری بە قەوەتی  ڕوودانی شەڕی نەخوازراو و ئەوە کە لەدەرەوەی شاریش بۆ تاکەکانی خەڵکی پاوە ترسی گیانی کەم نەبوودوا بەدوای باس کردن لە گەڵ چەند کەسێک  لە دۆستانی حێزبی نووسەری ئەم بیرەوەریە کە لە کرماشانەوە گەیشتبوومە قۆری قەڵا   گەڕامەوە نێو شاری پاوە.

کاتی گەڕانەوە لە قۆری قەڵا بۆ پاوە  بە دۆست خزم و هاوکلاسی مەدرەسە [حسین شیانی]  پێشنیاری گەڕانەوە بۆ نێو شارم کرد . کاک حسین بە ئەو پەڕی ناهۆمێدی وەڵامیدامەوە کە : ” دەزانم ئەگەر ببێتە شەڕ هەم ئێمە لێرە دەکوژرێن و هەم کەسوکارەکەمان لە پاوە بەڵام دیسان من هەولی مانەوەی لێرە دەدەم.”.

 لە دەسپێکی تێک هەڵچوون لە نزیک  گوندی دوریسان[ سەنگەری پێشمەرگە لە چەندکیلومێتری پاوە]، بەرەی قۆری قەلا کاتێک تەرمی کەسێک  بە ناوی عەلی محمد  کوژراو  بە تەقەی پاسدارانی جێگیر لە بەرانبەریان  دەگاتەوە گوندەکەیواتە شووێنی مان گرتن، کاک  حسین شیانی  شاهێدی وتەی خەڵکی کوڕ کوژراو دەبێت کە دەڵێن: ” پاوەگی کوشتیان” . هاوکات بەشێک لە هاوڕێ کانی پاوە لە ترسی کوژران بە دەستی ئەو کەسانە کە ئەمان هاتون یارمەتیان بدەن ڕوولە شاخی شاهۆ بەرەو ئاوایی شوانکارە  خۆ دوور دەخەنەوە. حسین بە دۆستێکیتر دەڵێ کوژران  ئەو بەسەرهاتەیە کە چاوەڕێ مان دەکات . دیسان بە مشووری  دۆستێک بە هیوای کۆ کردنەوەی دەرمان ملی ڕێگا بەرەو کرماشان دەگرێ.  بەڵام سەت مەخابن وەک دوایی زانرا لە شوێنێک بە نێوی قازانچی کەسانی ناسراو دەسنیشان و پاسدار  قۆڵبەستی دەکەن.کورت پاشتر لە گەڵ کۆمەڵێکیتر لە خەڵکی پاوە و دەوروبەر گولە باران دەکرێت. تاوانی حسین شیانی مامۆستای قۆناغی ڕاهنمایی مەدرەسە تەنیاو تەنیا ئەوەبووچەند ڕۆژێ لە قوری قەڵا مابوەوە. نە هیچکات چەکی بەدەستەوە گرت و نە مەیلی بە چەک و چارەسەری کێشەکان   بە کەڵک وەرگرتن لە چەک هەبوو. کاک حسین وێرای ماباقی گەنجانی پەیوەست بوو بە ڕەوتی قۆری قەڵا تەنیا  یارمەتی بە هێورکردنەوەی دۆخەکە و بەرەو پێش بردنی ئامانجە مافخۆازانەکان لە درێژەی خەباتیان هەمبەر دەسەڵاتی پێشوو بوو.

وێنەی دڕدۆنگی دوژمنکارانەی هاوڕەگەز و “هاوبەرەی لاوانی خەڵکی پاوە”  دیسان لە ڕیزی جەماوەری دەوروبەری خەڵکی شار  جارێکیتر لە دوریسان بە تێهەڵدانی شەهید عەبدوڵا بەهرامی و پەلاماری کوشتن   وەک ئەوە  دواتر هەمبەر   ڕەحمەتی سەید ڕەزا درودگەر لە باینگان،  شیاوی ئیشارە بە ڕقێکی دواکەوتوانە ی کوێربوو کە لەو سەردەمە دا بەرۆکی پڕ لە نەگبەتی کوردی بە قازانجی دوژمن گرتبوو.

 دوابە دوای ئەوە جاری تر شەڕ لەنێوان هەردوولا دەقەومێ  فەرماندەری بە ئەزموون و خاوەن کاراکتەری پێشمەرگەی حێزب بە تایبەت لە نێو جەماوەری چەکداری ئێناخی و بەگشتی دەوروبەر لە بەرەی قۆری قەڵا  بە ناوی مستەفا ئێناخی دەکوژرێ . لێکدانەوەی کەسانی چاوەدێر لەوکاتەدا ئەوەیە کوژرانی کاک مستەفا دەبێت بە زیانی گەورە بۆ درێژەی دەسەڵات بە سەر بەرەی شەڕدا .

 بە گوێرەی هەڵسەنگاندنی نووسەر بە کوژرانی  فەرماندەی ئەم بەرە دەستی زۆرکەس لە چەکدارەکان بۆ سەربەخۆ عەمەل کردن  و پەلاماردان و درێژەی شەڕ بەدوای نەبوونی کاک مستەفا  ئاوەڵە دەبێ .

نۆختەی کۆتایی هۆمێد لە پەرەئەستاندی زیاتری شەڕ دابەزینی هەیئەتی بلند پایەی کۆماری ئێسلامی ٢٥/٥/١٣٥٨ مستەفا چەمران ، تیمسار فەلاحی  ، ئەبوو شەریف لە گەڵ  تەقەمەنی زیاتر بە هلیکۆپر لە پاوە بوو.

ئەوە لە کاتێکدایە کە ئیتر فڕۆکەجەنگیەکانیش دەسبەکار دەبن . کەوتنەخواری فانتۆمێک لە چوارکیلومێتری ڕۆژهەلاتی شاری پاوە کە نووسەر بە چاوی خۆی شاهدی بەر بوونەوە و تەقینەوەی بوو . کوژرانی دوو فڕۆکەوانەکەی کە یەکیان سەرهەنگ ناوژە بوو کە  دواتر ناوەندی ئاسمانی هەمەدان بە ناوی کرا. ئاساییە ئەم ڕووداوە ورەی دژبەرانی گەمارۆدەری شاربەرز بکاتەوە.

لە درێژەی شەڕەکەدا کە ئیتر شار لە ڕۆژهەڵات بەرەوەکرماشان و ڕۆژئاوا بەرەو نەوسود لە گەمارۆی توند کەوتبوو و هێزی پێشمەرگە لە هەردوولا بەسەر شار دا زاڵ ببوون هلیکوپترێک کە

تەقەمەنی هێناوە کاتی هەستان  لە نزیک فەرمانداری شار بۆ گەڕانەوە بە ژمارەی ٤٨٢٩ بەر دەبێتەوە و تێک دەشکێ  . دیارە زۆربەی ئەو بریندارانە کە هەولی دەربازکردنیان بە هلی کوپترەکە دەدرێت  تێدا دەچن .

نزیک کەوتنەوەی چەکدار و پێشمەرگەکانی بەرەی قۆریقەڵا لە نێو شار و هەڕەشە و بێ حورمەتی  بەدەنگ لە کاتەکانی شەودا کە نووسەر بۆ خۆی گوێ بیس دەبوو! وەها ترس و وەحشەتێکی لە نێو خەڵکی شاردا خۆڵقاندبوو کە لەو حاڵەتەدا نە هەر پیاو و گەنج بەڵکوو ژنەکانیش دەبوو ئامادەی بەرپەرچدانەوەبن.

بەرە بەرە پاسدارە لە لاوە هاتوەکان کوژران ، خەڵک بە تەواوی ناهۆمێد ، تەقەمەنی ڕوو لە   کۆتایی، یارمەتی ڕژیم لە ڕێگەی زەمین و ئاسمان بە هۆی گەماروی تەوا و زاڵبوون بە سەر هەموو کووچەو کۆڵانانی شاردانامۆمکین ، تەنیا ڕێگەی فریودان بۆ چەمران لە بەرانبەر داوای خۆ تەسلیم کردن بە  بەرەی نەوسود  بە فەرماندەری کەسێکی ئەندامی کۆنی حێزب  بە ناوی[ حەمە سەعید کاڵ کاڵ،] کات کوشتن و داوای موولەت بە لە بەر کردنی لیباسی سپی  دەبێت. تا ئەم کاتە   چ کەس  لە لایەنگرانی حێزب  یا بە بیانووی لایەنگری کە دواتر دەستی پێکرد لە نێو شاردا بەرەو ڕووی گرفتی گیران یا کوشتن نەهاتبوون .

وەک ڕاستییەک دەبێ بدرکێندرێ لە ڕوانگەی نووسەرەوە تا کاتی دەرچوونی فەتوای ئیمام کە بوو بە هۆی پاشەکشەی خێرای سەرجەم هێزە چەکدارەکان و بووژانەوەی چەکداری جۆجێیی و باڵاکردنی سەر لە نوێ پاشماوەی هێزی داتەپیوی ڕژیم  بوونی چەکداری خۆماڵی نێو پاوە  لە بەرەی داکۆکی شار کە هەڕەشەی بێ حورمەتی توێژێک لە لایەنی پەلاماردەری بەرەی قۆری قەڵای لێ شین ببوو  بەرەوانی شیاوی فام کردن دەژمێردرێت .

بەڵام پاش بیستنی فەتوا و دەرپەڕینی بەشێکی ناسراو لە چەکدارو ناچەکداری پاوە لە نێوشار بۆ گرتن، کوشتن و بێ حورمەتی بە بنەمالەی ئەو ڕێژە لە لایەنگرانی حێزب یا خەڵکی بەئانقەست  تاوانبارکراو بە یارمەتیدانی پێشمەرگە ئیتر ناکرێت ئەوانە بە خۆفرۆش و خزمەتکاری ئامانجەکانی کۆماری ئێسلامی نەناسرێن . کارەساتێک کە ئەو تاقمە چ راستەوخۆ و چ ناراستەو خۆ بەرانبەر خەڵکێکی بێ تاوان و بێ دەرەتان خۆڵقاندیان پەڵەیەکی شەرمە لە مێژووی هەم کۆماری ئێسلامی و هەم لایەنگرانی  هەلپەرستی خۆماڵی ڕژیم لە پاوە .

ڕژیم بۆقووڵتر کردنی دووبەرەکی و زیاتر کردنی قەڵشی نێوان خەڵک  ئەم جارە لە نێو دانیشتوانی شاردا دەستی  توێژێکی هەرە قین لە دڵی پێشوو لە دەرو جیران ودانی مەیدان  بۆ دابەزاندنی تۆڵە لە پاڵ تۆمەتبارکردن بە یارمەتی حێزب و پێشمەرگە  ئازاد هێشتەوە و کردەوەی  دڕندانە بەرانبەر کەسوکاری پێشمەرگە تا ماوەیەکی زۆر بەردەوام بوو. لە ئاکامی ئەو سیاسەتەدا  خەڵکێکی زۆر بە بێ پرینگانەوە  بە تاک و بە کۆمەڵ کوژران ، گیران و ماڵیان تاڵان یا بەر دەسڕێژی پەیتا پەیتای گولە کەوت  .

لەگەڵ ئەوە ئیشارەتدان بە وێنەیەک  لە نەبوون یا کەم بوونی خواستی شەڕ و خۆ لە خەتەر هاوێشتن لە نێوبەشێکی زۆر لە چەکداری خۆماڵی شار پارێز  و قەناعەت کردن بە پارێزگاری نەک هێرش لە ڕووانگەی نووسەرەوە کە ئەوکات لە نێو شار شاهێد بووم زەق و بەرچاو بوو.

ئەو راستیە حاشاهەڵنەگرە لە ماوەی نزیک بە حەوتووێک  شەڕی توند و گەمارۆی شاردا تەنێ سێ کەس لە خەڵکی شار چ ئەوانەی چەکداری فەرمی و چ خۆبەخش کوژران ئەمە لە حاڵێکدایە کە دەورەی ٨٠ پاسداری لە دەرەوە هاتوو کورژران . دیارە نەفەرێکیش لە کاتی بەر بوونەوەی کۆپتەرەکە کوژرابوو.

وێنەیەکیتر کە دیسان نووسەر شاهێدی بوە وتەی یەک لە چەکدارە خۆبەخشەکانە کاتێک لە شەڕ لە نێو شار بۆ ماڵ  دەگەڕایەوە  وتی: ” گوارەکێ[کەوباڕەکان] چاک دەکوژرێن” دیارە مەبەستی لە کەوباڕ  پاسدارە بیانیەلە لاوەهاتوەکان بوو.

کوژراوەکانی خەڵکی پاوە یەکیان کوڕێک بە ناوی [ باسام] کوڕێکی هەژاری نانەوا و زۆر هێدی                                                         دوورلە ویستی شەڕ و شەڕخوازی بوو لە نێوان بیمارستان و ملە مەیدان ـ قەراغ شار دەکوژرێت . کەس خۆی بە خاوەنی ناکا. دایکی ئەم کوڕە هەژارە بە بیستنی خەبەری کوژرانی لە نێو بارانی گولە دا بە بێ گوێدان بە مەترسی کوژران خۆی دەگەیێنێ بە مەیتەکەی  بە کۆڵی خۆیدا بە گوریس قایمی دەکا و دەیهێنێتەوە ماڵیان لە  جیرانێتی ماڵی نووسەری ئەم کورتە بیرەوەریە . ئەو کورە پاش تەواو بوونی شەرەکە  لە قەبرستانی شار دا دەنێژرێت.

نەفەری دووهەم کەسێک بوو بە ناوی مەولود  ئەخگەر کوڕی  حەمەشەریف. ئەویش لە بەرەی بیمارستان دەکوژرێت کە ئەگەر هەڵە نەبم  ئەسڵەن خەڵکی لای دەوروبەری هەجیج و دانیشتووی پاوە بوو.

نەفەری سێهەم بەنێوی [ غەنی باباخاس]  کە لەبەرەی  بیمارستان (قۆری قەڵا) کوژرا.کاک غەنی کوڕێکی ئارام وساویلکە بوو بە مێروولەش ئازاری نەدەگەیشت . ئەو کە ڕژیم بە ئانقەست کردی “بە حوسەینی کەربەلای بیمارستانی پاوە” و تەبلێغاتێکی کەم وێنەی پێوە کرد  خەزووری کەسێک لە کارمەندانی بیمارستان بە نێوی [ سەید محمد حوسەینی]بوو . غەنی ( خزمەتکاری ئێدارەی پەیکار با بیسەوادی) بۆ یارمەتی و نەجاتی خەزووری دەچێتە بیمارستان و لەوێ لە گەمارۆ دا گیر دەخوا.

 وەک دواتر باس دەکرا  [ڕەنگە بۆیان ساز کردبێت ]کاتێک بیمارستان دەگیردرێت غەنی بۆ خۆنەناس کردن ڕوو پۆشی دوکتۆرێک لە بەردەکا . کە داگیر کەرانی چەکداری بیمارستان لێی دەپرسن ئەتۆ کێێت ؟ دەڵێ: ” من هست یک دوکتور پاکستانی’’، کابرای چەکدار دەڵێ : ” نە باوکەکەم تۆ هەست یەک غەنی” و لە راستیدا ڕەنگە تەنیا بە تاوانی خەڵکی پاوە بوون بە تۆڵەی ڕقی پێشووباس کراو کوژرابێت.هەڵبەت دواتر بەشێک لە بنەماڵەکەی کاک غەنی بە تەواوی دەستیان لە گەڵ کردەوەکانی کۆماری ئێسلامی تێکەل کرد.

مەولود و باسام بە گوێرەی زانیاری دەبێ لە ڕیژەی ئەو چەکدارانە جێ بکرێنەوە کە زەختی بێکاری و هەژاری ناچاریان دەکات بۆ ئەو بڕە پارە نوێنەرانی سپا قەراریان دابوو مانگانە بیان دەنێ لە سەرەتادا چەکیان هەڵگرتبێت.

 بۆ زانیاری زیاتری خوێنەر بەشێکی بەرچاوی ناونووس کراوەکانی سپا بۆ چەک هەڵگرتن پێوەندی بە دەفتەری حێزب لە پاوە دەگرن و ئامادەیی خۆیان لە بری ١٥٠٠ تمەنی سپا وەک مەعاش  بەرانبەر ٥٠٠ تمەن مانگانە ی حێزب وەک کۆمەک خەرجی ژیانیان دەر دەبڕن .

نەفسی داواکاری ئەوتۆ و خۆ لە قەرەی شەڕ نەدانی  بەشێک لەچەکدارکراوە کانی خەڵکی پاوە و قەناعەت کردنی زۆربەیان بە دێفاع بۆ دەس وێڕا نەگەیشتنی نەیاران بە  دانیشتوانی شار دەربڕی  ئەو  ڕاستییەیە کە لە ڕیزی چەکدار کراوەکاندا زۆربوون کەسانێک کە مەیلی چوون بە لای پلانەکانی ڕژیمیان نەبووبێت.

دەتوانرێت بە ناو هێنان  باسی زۆرکەس بکرێ کە دواتریش خۆیان بە نانخۆر و منەتباری  پێشمەرگە دەزانی ، لە بەر ئەوە لە ژێر ناوی ” پاسدار ” دا بڕە پارەیەکیان بۆ دابین کردنی لانیکەمی پێداویستی ژیان پێدەدرا هەر چەند ئەمەش لە درێژەی خۆیدا بوو بە هۆکاری ڕاوەستانی نەخوازراو هەمبەر پێشمەرگە لە ساڵانی دواتردا و کوژرانی بەشێکیان.

پاسدارانی کۆماری ئێسلامی[ هاتوو لەلاوە] بە دڵ و باوەڕ بۆ شەڕ هاتبوون بەڵام چەکدارانی خۆجێیی  لە سەرەتا واتە یەکەم و دەسپێکی شەڕ و کوشتار لە هۆرامان زۆرتر  بۆ بەر پەرچدانەوەی ترسی داگیر کەرانەی شار و  یا  پوول وپلە هەلەکەیان قۆستوەتەوە وەک پێشتر وترا بەشێکیان لە کۆتایی شەڕەکە و پاشەکشەی پێشمەرگەبە پێی پلانی ڕژیم و زۆر هۆیتر تێوە گلان و بوون بەداردەستی یەکجاری دەسەڵاتی ناوەندی  دژی بەرژەوەندی خاک و نیشتمانی خۆیان.

هاوکات لە شەڕو پێکدادانی پاسدار و پێشمەرگەدا بە وتەی زۆرێک لە شاید حالەکان لە نێو بریندار و کوژراوی هێزی ناردراوی ڕژیم بۆ پاوە  هی وادیتراون پێش کوژران لە چەند لاوە برینەکانی خۆیان تیمار کردوە جیا لەوە لە هێرش و پەلاماردانی پێشمەرگەدا لێزان و خاوەن ورە هاتوونە بەر چاو .

 دووپات کردنەوەی ئەمە پێویستە و واتای باوەڕی قووڵی ئەوان بە ڕێبازی خۆیان لەو سەردەمەدا دەگەیێنێت. لە حاڵێکدا لەنێو ئێمەی کورد نە تێکەڵ بوون بە شەڕەکە لە ڕووی وریایی و تێفکرین و لێکدانەوەی وردی قازانج و زیانەکان بوە و نە توانیومانە هەڵسەنگاندنی گشتی لە ئەگەر و ئاکامەکانی تێوەگلان بە هەر بەڵگەیەک لێک بدەینەوە.

پلانی تۆخمەی تاران بۆ گەیشتن بە ئامانجە باس کراوەکانی دەسەڵاتی نوێ لە هوروژمی بەرینی گشت لایەنەی ، هلیکوپتر، تانک، فڕۆکەی جەنگی  ماشێنی ئێداری و دەوڵەتی سویل تا خۆمالی خەلک وەک ناویان لێ نابوو بەرەو ” کەربەلای پاوە” تا ئاستی هێنانی ئاو لە مەشهەد بۆ سەرچاوەی ئاوو کانیاو (پاوە)، هاوکات گەڵاڵەکردنی هاندانی ئاخوندانە[ رەوزەئاسا]  بە کەڵک وەرگرتن لە مزگەوتەوە بگرەتا ڕادیۆ ، تلوزیۆن و مەنبەری بەرنوێژەکان بە دژی کورد شێواز و ئاستێکی تێدا توێنرا ببوەوە کە بەرەی بێ سەرو بەر لە ژێر سەردێڕی ناوی پێشمەرگەی بە جارێک تووشی شڵەژان  و شکان لە حاڵێکدا کرد کە شار بێ ئەملاو ئەولا بە جێگری سەرۆک وەزیران و نوێنەری  شەڕانی دەوڵەتی کاتی [ مستەفا چەمران ]ـ ەوە  بە دەقیقە بۆ خۆ بەدەستەوە دان داوای مووڵەتی لە پێشمەرگە و عەشایری بەرەی نەوسوود کردبوو.

داڕێژرانی پلانی درێژخایەنی ڕژیمی کۆماری ئێسلامی نە تەنیا بۆ شەڕی پاوە بەڵکوو وەک کورت دوای پاوە دەستی پێکرد  و تا ئێستا واتە چل ساڵ دواتر درێژەی هەیە،لە گەرمەی پاشەکشێ پێشمەرگە و چەکدارانی گەمارۆدەری شاردا کە ئیتر هێچ مەترسیەکیان لەو ڕۆژانەدا لە سەربەدی نەدەکرا،  بە بەخشینی دەسەڵاتی ڕەها بۆ کوشتنی بێ بەربەستی هەرکەس ئارەزوویان هەبووبا  لە گەڵ بەخشینی پلەو پایەی سەربازی وەک دەرەجەی ئەفسەری ، سەرگوردی و…هتددواتر و بە تایبەت دوای شەڕی ناسراو بە” سێ مانگە” و پاشەکشەی خۆمەینی لە وتەکانی پێشووی جێ بە شک وگۆمان لە بەرنامەی قڕکردنی ئارەزووی مافخوازانەی کورد نەهێشتەوە.

 چەکدارانێک کە زۆربەیان لە توانای  خوێندن و نووسین بێبەری بوون  کران بە کەرەسەی کوشتاری دەرو جیران و پەلامار بۆ سەر هاوسێ، خزم وکەسانێک کە هەزاران ساڵ یا دوورتر لەدەردو مەرگی یەکتردا خەمخۆری هەڤدووبوون.

ئازاری پاشکەوتووڕاگیرانی خەڵک و بەسیستم کرانی دژبە یەک وەستانی کورد لە بەخشینی پلەی ئەفسەری بە دووچەکداری پاوە دوای شەڕەکە پانتایی زۆرتری موسیبەتەکەمان بۆ ئاشکرا دەکات .

بە کەسێک لەو چەکدارانە پلەی ستوان یەکەم(حسین )  دەبەخشرێت و بە هاوڕێکەی (سدێق ) پلەی ستوان سێ. نەفەرییەکەم  بە تووڕەیی و دەربڕینی ناڕەزایەتی وەجواب دێت و دەڵێ :  ” یانی چی ئەمن ئەو هەموو فێداکاریەم بۆ دەوڵتی ئێسلامی کردوە پلەی ستوان یەکەمم  پێ دەبەخشرێت  بەڵام   هاوقەتارەکەم کە نیوەی من لێهاتوویی نیشان نەداوە دەبێ بە  ستوان سێهەم ؟ لەنی کەمی مافی من ستوان چوارەمە!.

لە پەنای سیاسەتی نگریسی ئەوتۆدایە   ئەم ئەفسەرو سەرگوردە ئاکادمی دیتوانە ـ ی دەسکردی کۆماری ئێسلامی! بە تێخزانی جەوهەری شوینیستی و خوێنخۆرانەی دژبەرانی مێژوویی کورد لە لەش و هۆش و مێشکیان بەردەبنە گیانی خەلکی بێ دیفاع  کارەساتێک  لە نێو شار بە تایبەت و دەوروبەر دەخوڵقێنن کە تەنیا لە گەڵ کرداری گورگی دووچار بوو بە نەخۆشی هاری  دەوەشێتەوە.

 نە لە کوشتاری ژن و پیاوی پیری هاوسێ نە لە کوشتنی گەنجان و نە لە ئەنجامی نزمترین ڕەوشت بەرانبەر هاوزمان ، هاودین ، هاوسێ و هاوبەسەرهات و ڕابردووی هاوبەشیان سڵ ناکەن.

 ئەوە  بوو  بەرهەم و سەوقاتی فەتوای”  وەلی فەقێ ”  نوێنەری خودا بۆ کورد لەسەرەتا و دواتر وێرای سەرانسەری  کوردستان تا ئاستی سەردارەکانی دوێنێ خۆشیان پاش چل ساڵی ئەزموون کراو لە حاکمیەتی ” نوێنەرانی خودا”.

کورتتر شەڕی پاوە ؛

 کۆماری ئێسلامی خواستی دێرینی دوژمنایەتی کوردو داواکاریە مافخوازانەکانی دیسان بە بەرنامەی توکمەتر ڕچەی ڕەوشتی پێشینیانی دەسەڵاتی تارانی  نەک هەر بەر نەدا  بەڵکوو بەهێزو بەرنامە بۆداڕێژراوتر بردە پێش .

دەسەڵاتی جیران(حکومەتی بەعس) لەم پێناوەدا دیسان لە گوێ نەدانی کورد بە ئەزموونەکانی ڕابردوو  یا لە ڕووی بێ دەرەتانی و ناچاری ڕۊیان لە عێراق کرد  کەڵکی وەرگرت و سەرەڕای  قازانج بردن لە شەڕی تاران و کورد  وێرای شەڕی خۆی لە گەڵ تاران لە کوردستان  زۆرتر دەوری تەماشاچی گێڕا ، تەنانەت لە ھەڵەبجە کە بەشێک لە عێراق بە حسابدەھات بەرگریەکی ئەوتۆی بەرانبەر تاران  نەکرد.

کورد دیسان بە هەراوتر کردن و درێژەدانی ناکۆکی دواکەوتوانەی نێوخۆیی هەلی لە باری دەسکەوتوو بو بەدەست هێنانی مافی جارێکیتر لەدەست دا .هۆمێد کە پێدا چوونەوەی پڕ ئازاری گۆشەیەکی کەمی ئەم بیروەریە پڕ لە مەینەتە ببێتە هۆی ڕاچڵەکان وهەنگاو هەڵێنانی گشت لایەنی  بەرەو نە  هێشتنی ناتەباییە مەزنە ناوخۆییەکان .  ئاساییە لەم کورتە دا  ناکرێ سەرجەمی لایەنە مەینەتبارەکانی ئەو شەڕە بخرێتە ڕوو .

ئەمە گۆشەیەکی زۆرکەم لەو موسیبەتەیە کە سەرشۆڕیی مێژوویی تاقمێک لە خەڵکی پاوە و هەروەها بەشێک لە دەوروبەرەکەی بۆ هەتا هەتایە تۆمار کرد  .

هاتنی جەلاد خەڵخاڵی پاش کۆتایی سەرەتایی شەڕەکە( فەتوای خۆمەینی) ، لە درێژەی کۆمەڵکوژی  کرماشان بۆ پاوە ، بەڕێ خستنی کوشتاری گشتی بە یارمەتی و دەسنیشانی خۆێنڕێژانی دوای شەڕ لەم شارەبە گولەبارانکردنی لانی کەم چواردنەفەر لە خەڵکی بێتاوان لە ماوەی ١٢ سەعات پاش ئاشکرابوونی فەرمانی خۆمەینی لە ڕادیۆ دەروازەیەکی بەرینی بە پانتایی چل سال بۆ کوشتار لە کوردستان و ناوچەکە خستە سەر پشت.

 

ئاڵمان سدێق بابایی ١٢/١١/١٣٩٧

 

نویتـرین هەواڵ و بابەت


فارسی