من و مزگەوتی سوور، مەلا برایم مەجید پوور

مزگەوتی سووری سابڵاغ یەکێکە لـە ئـاسەوارە کۆنەکانی ئەو شارە بریندارە. لە هەموو سەردەمکاندا جیگە و نـەخشی دیـاری خۆی هەبووە و هەیە .

بێجگە لەوە کە مـزگەوتی جامیعەی شارەکە بـووە، وەک نـاوەنـدێکی علـم و زانستی ئایینی جێی گرتـوە و نـاسراوە و حیسابی بـۆ کراوە. ساڵی ٣٨ ١٣، ١٣٣٩ی هەتـاوی بـبـوو بـە فێرگەیەکی خوێندنی ئایینی بە شیوەی ڕەسمی. ناوی نرابوو {مەدرەسەی علومی  دینی مهاباد} من لە گوندی ( ئاڕنێ ) ی سندوس دەمخوێند و ماڵمان لە مهاباد بوو ڕۆیشتم بۆ ئەو مەدەرەسەیە. هەرچەند بەڕاستی شوێنی فیر بوونی عیلم و شەرع و بە زاراوەی ئەو سەردەمی ١٢عیلمە بوو بەڵام بەتوندی لە بـاری سیاسی لـە ژێـر چاوەدێریدا بوو. فەقێکانی ئەوێ لە هەموو بەشەکانی کوردستانی ڕۆژهەڵاتی تێدا بوو حکومەتی حەمە ڕەزاشا دەیەویست لەو ڕێگایەوە  نیشانی خەڵکی کوردی بـدا کە ڕیـز بـۆ مـەزەهـەبی ئـەوان دادەـنێی دەشی هەوێ بـرینی ئـەو شارە زامـدارە ساڕێژ بکا و جیگە و پێگەیەکی تایبەتی پێبداو جینایەتەکانی لە بیر خەڵک بباتەوە . هەر وەک ئێستاش کۆماری ئیسلامی ئەو داوەی داناوەتەوە و زۆر کەسیشی پێوە کردوە. 

هەموو شتێکی ئەو مەدرەسەیە قانونی بوو جگە لە بایخی خوێندنەکە واتە (ارزش  تحصیلی) وەک خوێندنگایەکی شەوو ڕۆژی بوو. جگە لە ڕۆژانی تەعتیل چوونە  نـاوشار قەدەغە بـوو. هەمـوو پێداویستیەکانی لـە لایـەن ئـەوقافی مهابـاد لـە ژێـر چاوەدێری سەرۆکی فێرکردن و بارهێنانی سابڵاغ  دابین دەکران، کەچی بەڵگەی  تەواو بوونی خوێندن لەو فێرگەیە بـایخی قانـونی نـەبـوو، تـەنـانـەت وەک شەشی  سەرەتاییش حیسابی لەسەر نەدەکرا. من خـۆم بـە شێوەی لاوەکی بـەڵگەی شەشی سەرەتاییم وەرگرت. ئـەگەر ویستبات هەر چۆنـێک بێ بـەڵگەکەت بکەیـە ڕەسمی دەبوو لە سەرڕا بە شێوەی لاوەکی لە یەکی ناوەندیڕا تا دوازدەی ناوەندی ئیمتیحان بدەی ئەوجار دیپڵۆمەیان دەدایەی. جۆرێکیتری هەبوو کە دەبوو ناونوسی بکەی و بچیە تاران و لەوێی لە ( دانیشکەدەی مەعقوڵ و مەنقول ئیمتیحان بدەی، ئەگەر  لە تاقیکردنەوەکەی دەرچوبای دیپڵۆمەی ناتەواویان پێدەدای.

لەو مەدەرەسەیە مامۆستای زۆر زاناو پایـە بـەرز دەرسیان دەکوت، تـەنانەت لە  مانگێدا چوار کاتژمێر دەرسی ئەدەبیاتی فارسی هەبوو کە ئەوانیش ئەدیب و فارسی زانی پایەبەرزی وەک: محەممەدی مجدی و ئاغای سدقی دەیانکوتەوە مامۆستاکان  برێتی بوون لە بەڕێزان (١) مەلاحوسێنی مەجدی ( ٢) مەلا محەممەدی ماوەڕانی ( ٣ ) مەلا سادقی واسیقی بیلا  ( ٤ ) مەلا عەوڵای مودەڕیسی ( ٥ ) مەلا شێخ عێزەدینی حوسێنی ( ٦) مەلا کەریمی شاریکەندی ( ٧ ) مەلا خالـیـدی وەحیدی ( ٨ ) مەلا عەزەزی تەئیید.  ( ٩) مـەلا ڕەحـیـمی عەبـاسی ) نـاو هـێنانیان بـەو جۆرەی سەرەوە نیشانەی پلە و پایـەی ئـەوان لـە بـواری زانستی و جیگەو پێگە نیە، بەڵکو هەروا وەبیرم هاتونەوە و نوسیومن . دیارە دواتر مەلای دیکەشی لێی زیاد کران . دەبێی بڵێم : زۆربەی  نیزیک بەتەواوی ئـەوانـەی لـەو سەردە مـیدا لەوێیان دەخوێند،کەم و زۆر هەستی نەتـەوایـەتیان تـێدا بـوو لە کۆبـونـەوە و بـۆنـە تـایبەتـیەکانی خۆماندا بـە جـوانی هـەستی پـێدەکرا. لـە مامـۆستاکانیش بـەڕێـزان شاریکەندی و شێخ عیزەدین لە بزواندن و ناساندنی ئەو هەستەدا نەخشیان هەبوو. دەبێ ئەوەش بڵێم: زۆرینەی  ئەوانەی ئەو کات لەوێیان دەخوێند خۆیـان گەیـانـدە زانکۆو قازی ودوکتورو مامۆستای زانکۆو مامۆستای  قوتـانخانـە و هـیـتـریـان لێهەڵکەوت کە خـوا لێخۆشبو دوکتـور مەحمودی ئـیبڕاهـیمی کە ئـەو ڕۆژانە فەوتی کرد یەک لەوان بوو. ئەگەر بە دەمارگرژی نە قەبڵێنن هەمویان دێمۆکڕات  بوون و دوایە مامۆستا شێخ عێزەدین ڕیگاکەی گۆڕی. هەرلەوانە دوای سەرکەوتنی  شۆڕشی گەلانی ئێران هێندێکیان  هاتنە ڕیزی شۆڕشگێڕانی دێمۆکڕات وەک : شەهـید سەیـد سەلامی عەزیـزی ، مەلاعەوڵای حەیاکی، مەلا رەحیمی عەبباسی و نـوسەری ئـەو دێـڕانـە و هیتریش کە من ناویانم لەبیر نەماوە. دەتوانم  بڵێم : ئەوانیتریان زۆریان ئەوەی  مـن بـزانـم لایـەنگری حیزب بـوون. دوای  سەرکەوتنی شـوڕشی گەلانی ئـێـران مـامۆستا شیخ عێزەدینیش بـۆخۆی دەفتەرێکی  بـە نـاوی دەفتەری مامۆستا پێک هێناو زۆرتر لە کۆمەڵە نیزیک بوو.   ئەوکات خوا لـێخۆشبو ئـاغای ریـزوانی مودیـری دەفتەر و مـیرزا عەلی کەریمی   سەراییدار و ئاغای محیەدینی ئەتهەری مودیـری مەدرەسە بوون. بـەداخەوە نـاوی ڕیـزوانـیم لە بیر نەماوە. لەو سەردەمیدا کە دەیانکوت : کەڵ بەموو بەندە. ئەوجی دڕندەیی ساواک و دەستە و دەیارەی ڕێژیم بوو،  نمونەیەک لە ڕوبەڕووبونەوەی  خوێندکارانی ئەو مەدرەسەیە بە دژی بەرپرسانی دەوڵەتی ئەو شارە و هاوئاهەنگی  مـامـوستاکان دەگەڵ خـوێـنـدکارەکانــتان بـۆ دەگێڕمـەوە. بـە پێی بـەرنـامـەی ئـەو مەدرەسەیە هەموو تێچوی خواردن و دابین کردنی شوێن و ساڵانـەش کەوایەکی شاقـەل درێـژو کراس و دەرپێی بـۆ هـەر خوێـندکارێک بە خەرجی دەوڵـەت دابـیـن دەکران. بـا ئـەوەش بڵێم : تەنـیا یـەکجار پارچەکەمان کردە کەوای شاقـەل درێـژ دواتر دەمانکرد بە کەواو پاتۆڵ! ساڵیکیان کە نازانم  ٤١ یان ٤٢ بوو بـە بیانـوی ئەوەی کە مەدرەسەکەیان نوێژەن دەکردەوە کوتیان ناتوانین لیباستان بـۆ بکڕێن . هەرچی کردمان وڵامیان نەدەداینەوە. ململانەکە توند بوو. بڕیارماندا مان بگرین  و لە مزگەوت دابینیشین، ئامادە نابین دەرس بخوێنین . بەرنـامەکە وا بـوو مـن لـە بەرهەیووانی دەفتەرڕاوەستم وهەرمەلایەک هات بیگێڕمەوە .هەمـوو فەقێکانیش لەمزگەوتەکەی سەرەوە دابنیشن . لە بیرمە مامۆستا مەلا حوسێنی مەجدی هات، کوتم مامۆستا بگەڕێەوە . کوتی بۆ کوتم خەتەرە ! هـیچی نـەکوت و گەڕاوە .لـە حەوشە تـوشی مامـۆستا مودەڕیسی ببوو کوتبوی جەنابی مـەلا بگەڕێـوە مەجیدپور دەڵێ خەتەرە . بـەڕێزان خوا لـێخۆشبوو مەلا سەیـد قادر هونەرپەژۆ، مەلا خالـید خالیدی ، مـەلا ئەبوبەکر حەسەنزادە و شەهـید کاک سەلامی عەزیـزی وەک دەستەی نـوێـنەرایەتی بۆ قسە کردن دەگەڵ بەر پرسان دیاری کران.

هەر مامۆستایەک دەهات دەمکوت مامۆستا دەرسێ نـاخوێنین بگەڕێـوە، ئـەگەر نەش گەڕێیەوە دەتگێڕینەوە! بەکورتی حاڵێم دەکردن چ باسە. تەنیا مامۆستا مەلا عەوڵای مودەڕیسی بۆی هەبـوو بچێتە دەفتەر چونکە سەرۆکی مەدرەسەکە بوو  پێوەندی بە مەسەلەکەشەوە هەبوو. کەهاتە بـەرهـەیـوانـەکە و چاوی بـە فەقێکان کەوت لە مزگەوتەکەی سەرەوە دانیشتون، وادیار بوو شتێکیشی بیستبوو ،کوتی: مەجید پور ئەوە کۆدتایە ؟! نەخێر مامۆستا تەقازایە. تەقازا بۆچی ؟! مامۆستا بۆ کەوایە. بابەتەکە گەرمتر دەبووسەرەتا سەرۆکی ئەوقاف بەڕێـزڕەحیم لـەشکری وجێگرەکەی بەڕێزکەریم زادە هاتن. ئـەوان چونکە دەسەڵاتـەکەیـان بـەرتـەسک بـووچیان بـۆ نـەکرا. ئـەوجار سەرۆکی ئیدارەی فـیرکردن وبـارهـێنانی مهابـاد، موحسین و جێگرەکەی ئەگەر هەڵە نەبم ڕەحیمی فەرهەنگ هاتن. ئەوانیش هیچیان بـۆ نـەکراو نـەیـان توانی فریـومان بـدەن. کارەکە ئـەوجار بـە سـیاسی کـراو جیگری ساواکی مەهاباد ( کەنزی ) هاتوو لە ڕێوە دەستی کرد بە هەڕەشە و گوڕەشە و دەگرم  و دەکوژم، نوێنەرانی ئێمەش بەتوندی بەرپەرچی هەڵوگیفەکەیان دەداوە! لە بیرمە کوتی: ئەو نوێنەرانە دەخەمە زیندان و حاڵێتان دەکەم دەبێ چ بکەن. خوا لێخۆشبـوان سەید قادر و سەید سەلام کوتیان: ئەوانەی هەقیان بە دەستە بـۆ وەرگرتـنەوەکـەی، نەک لە بەند کردن بەڵکو لە مەرگیش سڵ ناکەن. بە قانونی خۆتان ئـەوانـەی دژی فەرمانی شا و حکومەتن دەبێ بەند بکرێن، ئـەوەی ئێمە داوای دەکەیـن هـەقـێکە قانونی وڵاتەکەتان بە ئێمەی داوە. ئەوە ئـێوەن دەبێ بخرێـنە بـەنـدیخانـە چوونکە فەرمانی شایەکەتان ژێر پێناوە! بە کورتی دوای چەلەحانـەیـەکی زۆر مـلیان بـۆ داواکەمان ڕاکێشا. ئەوەش بـۆیە بـوو هەرچی زوتـر ئاگرەکە ئاوی پێدا بکرێ و  بۆ دەرەوەی مەدرەسە تەشەنە نەکا. چونکە دەیانزانی مەهاباد وەک مەنجەڵی سەر ئاگر، سەری نـراوەتەوە و هەر کەلێنێکی بـۆ دروست بێ هەڵـدەچی و قوڵتەی دەکا. بـۆ داپـۆشینی فەوری مەسەلەکە سەرۆکی مەدرەسە تـەلەفـونی بۆ دوکانی حاجی سەید ڕەحمانی مەدەنی کرد کە سبەینێ بێتە مەدرەسە و قـەراردادی فـرۆشتنی ٣٥ دەست  فاسونیا بۆجل و بەرگی فەقێیان دەگەڵ ئەوقاف، بە بەستێ و دوایە ئامادەی  بکا. چونکە دەبوو هەموی یەک ڕەنگ و یەک جینس بێ. هەر ئـەوکاتیش بـڕیـار درا ( عەلیاڵی ) کە خەیـاتێکی نـاسراوی شار بـوو بـۆ درونەکەی دیاری بکرێ. ئەوە یـەکەمـین بـەرەوڕوو بـونـەوەی خوێـنـدکارەکانی ئـەو مـەدرەسـەیە بـوو کە بە سەرکەوتویی دوایی هات. دیارە هیتریش هەن ئەگەر مەرگ مۆڵەتم بدا دەیان  نووسم. ئەوانەم هەموو  بە درێژی لە ژیان و بەسەرهاتی خۆم دا نووسیومن. 

یەکێک لەو کاتانەی تەمەنم کە بە یادەکەیەوە دەژیم سەردەمی فەقێیەتیم لە مزگەوتی  سورە. دیارە فەقێیەتی سەردەمی من بەڕاستی خەبات دژی نـەخوێندەواری بوو . چونکە لە دێهاتی قوتابخانە و تەنانەت خوێندنی مەلایەتیش لە زۆر گوندان  نەبوو فەقێی مەڵبەنـد بە مەڵبەند بە شوێن زانست دا دەگەڕا و بۆ ژیانی ڕۆژانەش بۆ نان و پێخۆر ماڵە و ماڵی دەکرد.

براتان مەلا برایمی مەجید پور  ٢٠ جۆزەردانی ٢٧٢١ کوردی

  ١٠ / ٦  / ٢٠٢١ زایینی