لە پەراوێزی راپەڕینی گەلانی ئێراندا،   ئێران وەک یوگسلاڤیای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بورهان یاسین

سڵاو بەڕێزان، ئەم کاتەتان باش، ئەمەی سەرەوە ناونیشانی دوا بابەتمە کە هەر ئێستا لە ماڵپەڕی کەسییمدا بڵاوبۆتەوە. لە خوارەوە پەیوەندی (لێنکەکەی) دادەنێم.

بۆ ئاشنا بوون بە ئاراستەی گشتی بابەتەکە، لێرەدا چەند دەقێکی وەرگیراو لە بابەتەکە دەخەمە پێش چاوی بەڕێزتان.

لە پێشەکی بابەتەکەدا هاتووە:

 *  “گیان لەدەستدانی کچە کوردی رۆژهەلاتی کوردستان ژینا (مەهسا) ئەمینی لەژێر ئەشکەنجە نزیکەی سێ هەفتە بەر لە ئێستا، بە پەیوەندی لەگەڵ دەستگیرکردنی لە تەهرانی پایتەختی ئێران، بوو بە ئەو پریشکەی کە راپەڕینی کورستانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێرانی دژی دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە تەقاندەوە.

    ئەگەر چی ئێمە لە ئێستادا نازانین ئایا ئەم راپەڕینە دەبێتە هۆی کەوتن و کۆتایی یەکجارەکی رژێمی ئێران، بەڵام ئەوەی هەر ئێستا گرنگە پەنجەی بخرێتە سەر ئەوەیە کە “رۆخی” کوردی بوو بە ناوەندی هەڵگیرسانی بزاوتێکی ناڕەزایی سەرتانسەری لە گشت ئێراندا. جگە لەوەش لە ماوەی ٤٣ ساڵی فەرمانڕەوایی رژێمی ئێراندا ئەمە یەکەم جارە ناڕەزاییەتەکان ئەو قەوارەیە لە رووی بەشداری شار و شارۆچکەکان و ناوچەکانی ئێران بە خۆوە ببینێ و یەکەم جاریشە بەم رادەیە لە جدییەت ناڕەزایەتییەکان لە سەرکەوتنی کۆتاییەوە نزیک ببنەوە. ئەمە گرنگیی خۆی هەیە، بە تایبەتی ئەگەر ئەم رووداوانە لە داهاتودا بە کەوتنی رژێم تەواو ببن، ئەوا دەکرێ کوردستان لە رۆخێکی ستەملێکراو ببێتە ناوەندێکی گرنگ کە لەوێوە گۆڕانی مێژووی ئێران دەست پێ دەکات؛ یا هەرنەبێ ئەم رووداوانە هەر زوو بوونەتە هۆی ئەوەی کە رۆژهەڵاتی کوردستان بە شێوازێکی تازەوە بکەوێتە سەر نەخشەی جوگرافیای سیاسی ئێران؛ تەنانەت دەشکرێ ئەم رووداوە ببێتە هۆی ئەوەی کە لە دیدی کۆمەلگەی نێودەوڵەتیشەوە خوێندنەوەیەکی جیاوازتر بۆ پێگە و جێگەی کورد لە ئێران بکرێ، هەر وەک چۆن پێشتر بە هۆی چەند رووداو و پێدراوێکەوە گۆڕانکاری لە جێگە و پێگەی نێودەوڵەتی کوردانی رۆژئاوا و باشوری کوردستاندا روویداوە، کە هەڵبەتە گرنگترینییان شەڕی داعشە”!

* لە ناواخنی بابەتەکەدا هاتووە:

١- فراوانبوونی خۆپیشاندانەکان هێشتان، بە هەر حاڵ لە ئێستادا، نەگەیشتوونەتە ئەو رادەیەی کە راستەوخۆ ببن بە مەترسی یەکلاکەرەوە لەسەر ئاسایشی رژێم. راستییەکی گرنگ ئەوەیە کە دەسەڵاتی ناوەندی لە تەهران لە رۆخەکانەوە ناڕوخێ؛ کەواتە تا خۆپیشاندانی بەرفراوان لە تەهرانی پایتەخت روونەدەن، ئەستەمە بتوانین باس، هەڵبەتە لە رێگای خۆپیشاندانەوە، لە یەکلابوونەوەی چارەنووسی رژێم بکەین؛

٢- رەهەندێکی گرنگی ئەم رووداوانە ئەوەیە کە فرەچەشنی و فرەڕەنگی ئیتنی و نەتەوەیی تا رادەیەک رەنگی داوەتەوە لە رووداوەکاندا، بەڵام هێشتان زووە باس لەوە بکەین کە زۆرینەی ئەم ئیتنییە و نەتەوانە لە خەباتێکی مەدەنیانەی ئاراستەکراو وە بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە رۆڵی خۆیان دەگێڕن. لەم بارەیەوە هەڵوێستی ئازەرییەکان دەکرێ یەکلاکەرەوە بێت، چونکە ئازەرییەکان، جیا لە کورد، عەرەب و بەلوچ، بەشێکی زۆر گرنگ لە دەسەڵات و قودرەتی ئابووری، لەشکری و بیرۆکراتی رژێم پێکدەهێنن. دەکرێ ئەم جیاوازییە بۆ چرکەساتی یەکلاکەرەوەش زۆر گرنگ بێت؛

٣- ئەگەر چی ئەستەمە کەس بە شێوەیەکی بڕاوبڕ بتوانێ پێشبینی رووداوەکانی داهاتو بکا، بە تایبەتی چارەنووسی رژێم، بەڵام ئێمە هەر نەبێ دەتوانین باس لە ئەگەر و سیناریۆکان بکەین.

بۆ باسکردنیش لە ئەگەر و سیناریۆکان دەکرێ، یا راستتر بڵیین پێویستە، ئاگاداریمان لە مێژووی سەد ساڵی دوایی (واتە لە سەرەتای بیستەکانی سەدەی رابردووەوە تا ئێستا) یارمەتیدەرمان بێت. . . هەروەها رووداوەکانی جیهان لە سی و دوو ساڵی رابردوودا، هەر لە هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەت و یۆگسلاڤیای پێشوو تا دەگاتە شۆڕشەکانی بەهاری عەرەبی و ئەزموونی عێراق لە فیدراڵیزم، دیسان یارمەتیدەرن”.

* لە دەرەنجامی بابەتەکەدا هاتوە:

ئەم بابەتە هەوڵیداوە تێگەیشتنێک دەربارەی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بڕەخسێنێ لە رێگای تیشک خستنە سەر هەندێ رووداو و پڕۆسەی مێژوویی و سیاسییەوە، لە چوارچێوەی پەیوەستێکی جوت-رەهەندیی (شاقوڵی و ئاسۆیی)یەوە. بە تایبەتی بابەتەکە، بە یارمەتی مێتودی سیناریۆ، هەوڵیداوە تێگەیشتنێک بۆ ئەو ئەگەرانە فەراهەم بکات کە لە پێشەوەمانن. هەرچەندە لەم باسەدا سێ ئەزموون (واتە داڕمانی یەکێتی سۆڤیەت و هەڵوەشانەوەی سیستمی وڵاتانی سۆسیالیستی، پارچەپارچەبوونی یوگسلاڤیا و ئەزموونی داڕمانی عێراق لە ٢٠٠٣ و لێکەوتەکانی بۆ باشوری کوردستان) یارمەتیدەرمانن بۆ تێگەیشتن لە رووداوەکان و خەمڵاندنی هەندێک سیناریۆ. بە هەرحاڵ فۆکەسێکی زیاتر لەسەر بەراوردە لە نێوان حاڵەتی ئێران و یوگسلاڤیا. 

     فرەنەتەوەبوونی ئێران یەکێکە لەو فاکتەرانەی کە ئێرانی لە دەوڵەتێکی مۆدێرنەوە (یا دەوڵەت-نەتەوە)وە کردووە بە یەکەیەکی سیاسی کە زیاتر لە ئیمپراتۆریەت بچێت تا دەوڵەت-نەتەوە، چونکە یەکێک لە خەسلەتە سەرەکییەکانی سیستمی ئیمپراتۆری فرەنەتەوەییبوون و فرەناوچەبوونە. بەم واتایەش ئەوە بەس نییە کە ژمارەیەک نەتەوە لە ئێران هەبن بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بکەن نە ئیمپراتۆریەت، بەڵکو گرنگی ئەم بوونە بۆ یەکلاکردنەوەی دواڕۆژی ئەو وڵاتە لەوەدایە کە زۆرێک لەو نەتەوانە خاوەنی خاک (ناوچە – territory)ی خۆیانن. بە تایبەتیش ئەم فاکتەرە بەهێزتر و کاریگەرتر دەبێت کاتێک، بە پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی، ناوچە رۆخیی یا دەوروبەرییەکان (peripheral territories) خۆیان وەک داگیرکراو دەبینن و دەسەڵاتی ناوەندیش وەک داگیرکار. فرەنەتەوەییبوون یەکێکە لە پێدراوە گرنگەکان کە دەتوانێ، زوو یا درەنگ، دواڕۆژی ئێران دیاریبکات، هەروەک چۆن فرەنەتەویبوونی یوگسلاڤیا، لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگی ساردو داڕمانی سیستم و بڵۆکی سۆسیالیستی، لە پێش هەمووشیانەوە داڕمانی یەکێتی سۆڤیەت، کۆتایی بە بوونی ئەو وڵاتە هێنا. دواجار ئەم وڵاتە بوو بە ٨ پارچە.

     جگە لە فرەنەتەوەییبوون و فرەناوچەییبوون، وەک خەسڵەتی سیستمی ئیمپراتۆری، ئێران بەردەوام کاری بۆ فراوانخوازی کردووە. ئەمەش وایکردووە ئێمە بگەین بەو دەرەنجامەی کە ئەگەر یەکێتی سۆڤیەت لە دە ساڵی کۆتایی تەمەنی خۆیدا یەک دانە ئەفغانستانی لێ بووبێ بە بارگرانی، بە تایبەتی لە رووی ئابوورییەوە، ئەوا ئێران ساڵانێکە، لە چوارچێوەی پاوانخوازی و هەژموونخوازی ئیمپراتۆریدا، ژمارەیەک “ئەفغانستانی” لێبۆتە بارگرانی. لە راستیدا نەک هەر لە رووی ئابوورییەوە، بەڵکو لە رووی سیاسی، دیپلۆماسی و ئاسایشی نشتمانیشەوەشە ئەم فراوانخوازییە بۆی بووە بە کێشە و بارگرانی. ئەم حاڵەتە وایکردووە کە لە بوونی ئێراندا دژایەتییەک بە توندی کاریگەری بخاتە سەر ستراتیژی رێکخستنی فەزای کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی ئەم وڵاتە: لە لایەکەوە ئێران وەک “دەوڵەت-نەتەوە” لەسەر نەخشەی سیاسی و لە هەناوی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بوونی هەبووە، کەچی لە لایەکی ترەوە نەک هەر زۆرێک لە خەسڵەتەکانی ئیمپراتۆریەتی تیادا هەبووە، بەڵکو بە هۆی سیاسەتی فراوانخوازی و هەژموونخوازی وەک ئیمپراتۆریەتیش دەرکەوتووە: ئەم حاڵەتە لە دژایەتی دەکرێ لە دوور مەودادا ئەم وڵاتە کڵۆڵ بکات و بیخاتە بەردەم حاڵەتی داڕمان و دووچاری هەڵوەشانەوە ببێ.

    فەرموون، ئەمەش پەیوەندی (لینکی) بابەتەکەیە، کە لە ماڵپەڕی کەسسیمدا بڵاوبۆتەوە، بە هیوای خوێندنەوەیەکی بە سود:

https://burhanyassin.com/Eran%20u%20Yoguslavya.pdf

بۆ داگرتن لە سایتی پێشمەرگەکان . ئێرە کلیک بکەن