لاوانی ڕەوەندی کورد لە نێوان دوونیشتیمانی دا.! تاهیر عبدوڵڵاپوور

کێشه‌ی گه‌نجانی ڕه‌وند له‌ ئه‌وروپا و جیهان یه‌کێکه‌ له‌و کێشه‌ زیندوانه‌ی که‌ ئه‌مڕۆ زۆربه‌ی ڕێکخراوه‌ حکومی و شارستانیه‌کان بایه‌خی پێ ده‌ده‌ن.

نه‌بوونی که‌سایه‌تێکی توکمه‌ و پابه‌ندبوون به‌ کلتورێک یان نیشتمانێک یه‌کێکه‌ له‌و گرفتانه‌ی که‌ گه‌نجانی ڕه‌وندی دووچاری کێشه‌ی ده‌روونی و کۆمه‌ڵایه‌تی کردووه‌ و زۆربه‌یانی خستووه‌ته‌ ناو گێژاوی وونبوونه‌وه‌.

حەمە گەنچێکی شانزەسالەیە و دڵێ : من له‌ سویسڕا له‌ دایکبوومه‌ و له‌ویش په‌روه‌رده‌بووم، به‌لام بوونی خۆم نه‌له‌ ناو کورده‌کاندا ونه ‌له‌ناو‌ کۆمه‌ڵگه‌ی سویسڕیدا نادۆزمه‌وه‌. که‌ له‌ ماڵه‌وه‌م و یان سه‌ردان بۆ کوردستان ده‌که‌مه‌وه‌، پێم ده‌ڵێن کورە سویسڕی ، سویسڕیەکانیش پێم ده‌ڵین په‌نابه‌ر و موسلمان. ته‌نانه‌ت باوک و دایکیشم پێم ده‌ڵێن سویسڕی. سه‌رم لێشیواوه‌ و وه‌ک دایکم ده‌لێت وه‌ک ئه‌و که‌ڵه‌شێره‌م لێهاتووه‌ که‌ ژیان له‌سه‌ر ته‌یمانێکی باریک ده‌به‌مه‌ سه‌ر و نازانم سه‌ر به‌کیم“.

نه‌به‌رد گه‌نجێکی بیست و دووساڵه‌:
من له‌ ماوه‌ی ئه‌م ده‌ساڵه‌ی دواییدا چوارجار له‌ کوردستان ژیاوم چه‌ند جارێک له‌ هه‌ردوو وڵاتدا(باشووری کوردستان و سویسڕا) خوێندنێکی بچڕبچرم خوێندوه‌. ئه‌مڕۆ نه‌کوردییه‌که‌م باشه‌ نه‌ ئەلمانیکه‌م و بروا ناکه‌م بتوانم بچه‌مه‌ زانکۆ. مه‌گه‌ر له‌ پیتزه‌خانه‌یه‌کدا کاربکه‌م، ئه‌گه‌ر هه‌بێت. باوک و دایکم به‌ته‌واوه‌تی سه‌ریان لێ شیواندین. که‌ براده‌ره‌کانم ده‌بینیم هه‌ندێکیان له‌ زانکۆ وه‌رگیراون یه‌ک دنیا خه‌فت ده‌خۆم

سه‌رچاوه‌ی کێشه‌که‌ له‌وێوه‌ ده‌ستپێده‌کات که‌ کاتێک خێزانیک له‌ ولاتێکی دووه‌مدا نیشته‌جێ ده‌بێت، ده‌بێته‌ ڕه‌وه‌ند و په‌نابه‌ر، باوک و دایکه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌ی که‌سایه‌تی پێشووی خۆیان له‌ ده‌ست نه‌ده‌ن، زیاترپابه‌ندی داب و نه‌ریت، ئاین و که‌لتوری خۆیان ده‌بن و هه‌وڵی ئەوەش ده‌ده‌ن منداڵه‌کانیان به‌و شێوه‌یه‌ په‌روه‌رده‌ بکه‌ن که‌وه‌ک خۆیان ده‌ربچن، هه‌رچه‌نده‌ منداڵه‌کانیان له‌و وڵاتی دووه‌مدا، وڵاتێکی جیاوازدا گه‌روره‌ ده‌بن. بۆ نموونه‌ له‌ ولاتێکی وه‌ک سویسڕاکه‌ زۆر خاڵی هاوبه‌شی له‌ گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ی سویسڕیدا نیه‌، زۆربه‌ی باوک و دایکه‌ کورده‌کان هه‌وڵ ده‌ده‌ن که‌ منداڵه‌کانیان که‌سێتی کوردی له‌ ده‌ست نه‌ده‌ن و کوردبن یان وه‌ک موسڵمانێک ڕه‌فتار بکه‌ن. له‌لایه‌کی تریشه‌وه‌ کۆمه‌ڵگه‌ی سویسڕی ڕۆژانه‌ به‌شێوه‌یه‌کی ڕاسته‌وخۆ(له‌ڕێگه‌ی فێرگه‌ و په‌یمانگا و زانکۆوه‌) پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌ی ئه‌و مندالانه‌ی به‌ده‌سته‌. شایه‌نی باسه‌ زۆربه‌ی منداڵان و گه‌نجان هه‌شت کاتژمێر له‌ ده‌ره‌وه‌ن و کاریگه‌ری باوک و دایکیان زۆر له‌سه‌ر نیه‌.

گرفت و کێشه‌کان:
1 – دروستبوونی دوو که‌سایه‌تی جیاواز و دژی به‌یک له‌ یه‌ک مرۆڤدا، که‌ له‌ڕوی ده‌رونییه‌وه‌ گه‌وره‌ترین گوشاری له‌سه‌ر گه‌نجان دروستکردووه‌.
2– کێشه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی و خێزانی له‌ نێوان ئه‌و گه‌نجانه‌و باوک و دایکیاندا، که‌ زۆرجار فه‌رمانگه‌ی سۆشیال یان به‌شی کۆمه‌ڵایه‌تی شاره‌وانی ئه‌و ولاته‌، ڕاسته‌وخۆ خێزانه‌کان ناچار ده‌که‌ن که‌ به‌پێی یاساکانی ئه‌و وڵاته‌ ڕه‌فتار له‌گه‌ڵ منداله‌کانیان بکه‌ن. هه‌ندێ جاریش منداڵه‌کانیان لێ دوور ده‌خه‌نه‌وه‌ و له‌ شوێنی تایبه‌تیدا یان بۆ نموونه‌ له‌ گه‌ڵ خێزانی سویسڕیدا تێکه‌ڵیان ده‌که‌ن. شایه‌نی ووتنه‌ که‌ فه‌رمانگه‌ی شۆشیال ده‌سه‌ڵاتێکی بالای هه‌یه‌ له‌ وڵاتێکی وه‌ک سویسڕا

3 – وونبوونی ئه‌و گه‌نجانه‌ ده‌بێته‌ هۆی سه‌رلێشیواویان و هه‌ندێ جاریش ده‌که‌ونه‌ خانه‌ی تاوان و خولیای ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ده‌بن و خوێندنیشیان پێ ته‌واو ناکرێت.

4 – کاتێک شاره‌وانی و فه‌رمانگه‌ی سۆشیال ده‌ست ده‌خه‌نه‌ ناو په‌روه‌رده‌ی خیزانه‌کانه‌وه‌، هه‌ندی خێزانی ڕه‌وه‌ند به‌ته‌واوه‌تی ده‌ستبه‌رداری سه‌رپه‌رشتی منداله‌کانیان ده‌بن و هێچ ڕۆلکیان وه‌ک باوک و دایک نامێنێت. ئه‌وه‌ش گه‌وره‌ترین مه‌ترسییه‌، چونکه‌ منداله‌کانیان تا ته‌مه‌نی گه‌نجی ده‌سا و ده‌س ده‌که‌ن و ئیدی ئه‌و باوک و دایکانه‌ پاسڤ ده‌بن و ڕۆڵی سه‌رپه‌رشتیاریی و په‌روه‌رده‌یان نامێنێت.

چاره‌سه‌ره‌کان :

دروستکردنی پردێکی دیالۆگ له‌ نێوان(سه‌رپه‌رشتیاری خێزانه‌کان) باوک و دایک له‌لایه‌ک و له‌گه‌ڵ منداله‌کان له‌ لایه‌کی تر، بۆ ئه‌وه‌ی ڕۆڵی په‌روه‌ده‌بوون نه‌که‌وێته‌ ده‌ست که‌سانی سێیه‌م و هتد، که‌ سه‌ر له‌ منداڵه‌کان بشوێنێت.

هه‌ڵبژاردنی ئه‌و شێوه‌یه‌ ژیانه‌ی که‌ سوودی بۆ دوا ڕۆژی منداڵه‌کان هه‌یه‌، بۆ نموونه‌ جێگه‌ی خۆیه‌تی هه‌رله‌منداڵییه‌وه‌ منداله‌که‌ وا فێرکرێت که‌ ئه‌و هاوڵاتیەکی سویسڕیەو و نیشتمانی یه‌که‌می سویسرایە  و باوک و دایکی کوردن. له‌ ته‌مه‌نی گه‌نجیدا ئه‌و منداڵه‌ سه‌ری لێ ناشوێت. شایه‌نی ئاماژه‌یه‌ ئه‌و منداڵه‌ کوردانه‌ی که‌ بۆ نموونه‌ له‌ نێوان سویسڕا و باشووری کوردستاندا ژیانیان به‌سه‌ر بردووه‌ و خوێندوویانه‌، هه‌ندێکیان تا ته‌مه‌نی بیست و پێنج ساڵیش ناتوانن خۆیان یه‌کلابکه‌نه‌وه که‌ سه‌ر به‌ کام نیشتمانن. ‌

گرنگه‌ بۆ سه‌رپه‌رشتکار(باوک و دایک) ئه‌و هێمایانه‌ بۆ منداڵه‌کانیان بخه‌نه‌ ڕو که‌ له‌گه‌ڵ ژینگه‌ی ڕۆژانه‌ یان پاردۆکس و دژی به‌یه‌ک نابێت. به‌ واتایه‌کی دی ئاشنایه‌تیێکی ته‌واو به‌ده‌ست بهێنن که‌ له‌سوودی ژیانی ڕۆژانه‌ و دواڕۆژی منداڵه‌کانیاندا بێت.  چۆن گه‌نجانی ڕه‌وه‌ند به‌ تایبه‌تی گه‌نجی ئه‌و خێزانانه‌ی که‌ باوک دایکیان پابه‌ندێکی به‌هێزیان به‌ ئاین و داب و نه‌ریته‌وه‌ هه‌یه‌، سه‌ریان لێ نه‌شێوێت و نه‌بنه‌ خاوه‌ن که‌سایه‌تێکی توکمه‌ و جێگیر، کاتێک له‌ ماڵه‌وه‌ به‌ندن و نه‌توانن ڕه‌های خۆیان بنوێنن.

مونا داڵ//که‌ ده‌رووننانس و زانیاریده‌ری کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ ، پێ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ دادگرێت که‌ سه‌رپه‌رشتیاری خیزان(باوک و دایک) ده‌بێت ڕاستگۆبن و ماف به‌ مناله‌کانیان به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کسان بده‌ن، به‌ تایبه‌تی له‌ نیوان کچ و کوردا و زۆر له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ئاین و کلتوور سوورنه‌بن، چونکه‌ ئه‌وان خۆیان بریاری ئه‌وه‌یان داوه‌ که‌ له‌ وڵاتێکی ئازاد وه‌ک وسویسڕا بژین. مونا دال له‌ دوا نامیلکه‌یدا (Handbok för samtalsledare) ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات کارێکی هه‌نووکه‌یی و گرنگه‌ که‌(سه‌رپه‌رشتیار) باوک و دایک که‌ به‌ ئاگابن له‌و یاسا و ڕێسایانه‌ی که‌ له‌ولاتی دوەمداکە هه‌ن ده‌رباره‌ی ڕه‌هه‌نده‌کانی یه‌کسانی، ژیانی جوتبوون، چاودێری، په‌یماننامه‌ی ژنیڤ ده‌رباره‌ی مندالان و دیموکراتی.

که‌واته‌ سه‌رپه‌رشتیاران (باوک ودایک) ی ڕه‌وند ڕۆڵێکی گرنگیان هه‌یه‌ له‌ دروستکردنی که‌سێتی توکمه‌ و دواڕۆژێکی پرشنگدار بۆ منداڵه‌کانیان، ئه‌وه‌ش له‌ رێگه‌ی خۆ گونجاندن و راستگۆیی به‌رامبه‌ر منداڵه‌کانیان له‌لایه‌ک و له‌لایه‌کی دیشه‌وه‌ سوود وه‌رگرتن له‌و زانیاریانه‌ی که‌ له‌و وڵاته‌دا هه‌یه‌ که‌ تێیدا ده‌ژین.  ئه‌گه‌ر وا نه‌که‌ن منداڵه‌کانیان سه‌ریان لێ ده‌شوێت و له‌ نیوان دوو نیشتماندا وون ده‌بن. نموونه‌ی ئه‌و گه‌نجانه‌ی که‌ له‌ یانه‌ و په‌یمانگه‌ تایبه‌تییه‌کانی ڕێنمایی گه‌نجاندا گه‌وره‌ ده بن باشترین وێنه‌یه‌، که‌ زۆربه‌ی گه‌نجی ڕه‌وندی تیایه‌. وێنه‌کانی تاوان و ژیانی زیندان و بێکاری زیندووترین به‌ڵگه‌یه‌ که‌ گه‌نجانی ڕه‌وندی له‌ ئه‌وروپا تێ که‌وتووه.