حاکمیەتی شەڕاکەتی . ئیبراهیم لاجانی

ئەوە کە خۆمان بە کوردی ئێران یا ئێرانیی کورد پێناسەبکەین یانی چی؟ ئایا دەوڵەتی ئێران بەو جۆرە کە هەیە چوارچێوەیەکی گونجاوە بۆ ئەوەی ئێمەی کورد لە کوردستانی ئێران خۆمانی تێدا ببینینەوە

و هەست بە بوونی خۆمان وەک هاونیشتمانی خاوەن ماف و بەرانبەر لە گەڵ هاووڵاتیەکانی دیکەماندا بکەین؟ یا دەبێ چاو ببڕینە دەرەوەی سنورەکانی ئێران؟

ئێستا هەموو ئەوە دەزانین کە ئێران وڵاتێکی فرە نەتەوە، فرە ڕەنگ، فرە زمان، فرە دین، فرە مەزهەب و فرە دەنگ و لە یەک قسەدا فرە کولتوریە. ئەو فرە کولتوری و فرە دەنگی وفرە نەتەوەییە بۆتە سەرچاوەی سەرهەڵدان و ناتەبایی و ناکۆکی و کێشەی جۆراوجۆری سیاسی. ئەو ناتەباییانە لە وەڕا سەرچاوە دەگرن کە ئێمەی کورد لەو وڵاتەدا هێشتا هەویەتی هاوبەشمان وەک ئێرانی بۆ دروست نەبوە. ئەو مافە سیاسیانەی کە لە ئاستی نێونەتەوەییدا بۆ هەموو هاووڵاتیان و نەتەوەکان و کەمایەتیەکان بە ڕەسمی ناسراون، بۆ ئێمەی کورد چ وەک نەتەوە و چ وەک هاووڵاتی لە ئێرانی ئەمڕۆدا دەستەبەر نەکراون. لە لایەکی دیکەشەوە دەرفەتی ئەوەشمان پێنادرێ کە لە بەرێوەبردنی کاروباری سیاسیی ئێران و تەنانەت شار و ناوچەکانی خۆشماندا نەخشمان هەبێ بۆ ئەوەی ئەو ڕەوشە بگۆڕین . چارەسەری ئەم وەزعە چیە؟ ئێران بەو فرەکولتوری و فرە دەنگیەوە تەنیا یەک ریگای هەیە بۆ مانەوەو و سەقامگرتوویی سیاسیی، ئەویش ئەوەیە کە ببێتە دێموکڕاسیەکی فرەکولتوری.

دیموکڕاسی یانی دەستەڵاتداریەتی خەڵک. واتە خەڵک دەبێ نوێنەرانی خۆیان بۆ ئیدارەکردنی وڵات هەڵبژێرن. بەڵام لە ئێرانی ئەمڕۆدا خەڵک تاریفێکی ڕوونی نیە. بۆ ئەوەی سیستەمی سیاسی و تەنانەت دێموکراسیش مەشرووعیەتی هەبێت، دەبێ تەرکیبی دەستەڵاتداران و ئۆرگانە حکومەتیەکان، ئاوێنەیەک بێ کە وا قعیەتەکانی نێو وڵاتی تێیدا ڕەنگبدەنەوە. کەواتە لە وڵاتێکی فرە نەتەوە و فرە گەلدا، سیستەمی سیاسی و دەوڵەتی و حکومەتی بەبێ بەشداری چالاکانەی نەتەوەکان و کەمایەتیە کانی دیکە باش هەڵناسوڕێ و ئەگەر هەڵیشسوڕێ ڕەوانیە و عەدالەت و ئینسافی تێدانیە.

بۆ درووستکردنی دەرفەت بۆ بەشداری کەمایەتیە نەتەوەیی و ئاینی و زمانی و فەرهەنگیەکانیش دەبێ دوو مەج لە گۆڕێادابن.

یەکەم کەمایەتیە نەتەوەییەکان دەبێ دەرفەت و ئیمکانی بەشداریکردنیان لە کاروباری سیاسی و پرۆسەی سیاسیدا بۆ دەستەبەر بکرێ. دوەم کەمایەتیەکان وشیاری و ئاگاهی ئەوەیان هەبێ کە مافە سیاسیەکانی خۆیان داوابکەن و بەکاریان بێنن. کاتێک لە ولاتێکی وەک ئێراندا، کورد وەک نەتەوەیەکی گەورە لە بەشداری لە کاروباری سیاسی وڵات و ناوچەکانی خۆیدا بی بەشدەکرێ. ئیدی سیستەمی سیاسی لەو ولاتەدا هەر بەرگێکی لەبەردابێ، ستیستەمێکی نا دێموکڕاتیک و نا ڕەوایە. کەواتە ئاوێتەبوونی سیاسیی کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران لە ئێراندا، نەک هەر گرینگی بۆ هەڵدان و گەشەکردنی کورد و نەتەوە ژێردەستەکانی دیکەی ئێران هەیە، بەڵکو بۆ پەرەسەندنی سەرتاسەری ئێرانیش بایەخ و گرینگی تایبەت بەخۆی هەیە و پێویستە.

ئێران هەر لە سەرەتای دامەزرانیەوە بەو شکڵەی ئێستا وەک دەوڵەت ئینکاری هەویەت و فەرهەنگ و کولتور و زمانی کەمایەتیە نەتەوییەکانی دیکەی کردوە و ویستوویەتی یەک فەرهەنگ و یەک هەویەتی تایبەتی بەسەر ئەواندا بسەپێنێ. بەڵام ئێستا بە ڕوونی دەرکەوتوە کە ئەم سیاسەتە شکەستی هێناوە و نەی توانیوە نەتەوەکانی غەیرەفارسی ئێران بتوێنێتەوە و لە نێویان بەرێ. ئێستا کەمایەتیە نەتەوەیەکانی ئێران لە بەرەیەکی هاوبەشدا کۆبوونەتەوە و دەیانەوێ سەرلەنوێ جوغرافیای سیاسی و حکومەتی لە ئێراندا داڕێژنەوە. ئیدی دەورانی ملهوڕی و زۆرداری بەسەرچوە. یا دەبێ بە شێوەیەکی دڵخوازانە و دێموکڕاتیک پێکەوەبژین و ئێران هی هەموو ئەوانەبێ کە خۆیان بە ئێرانی دەزانن یا دەبێ لێک هەڵوەشێ.

پرسیار ئەوەیە کە کامانەن لانی کەمی ئەو بایەخ و پرینسیپانەی کە دەبێ لە گۆڕیدابن تا دەستەلاتی سیاسی لە وڵاتە فەرە نەتەوەیی و فرە کولتوریەکاندا، مەشڕوعیەتی هەبێت.

لەو بارەوە فەیلەسوف و کۆمەڵناسی ئاڵمانی یورگن هابێرماس دەڵێ لە وڵاتەا فرە فەرهەنگی و فرە زمانی و فرە نەتەوەییەکاندا، هاونیشتمانان دەبێ وەک هاووڵاتی ئازاد و هاوبایەخ تەماشای یەکتربکەن و یەکتر بەو جۆرە وەرگرن و هەموویان دەرفەت و شانسی وەک یەکیان لە دەستووردا بدرێتێ و لەو دەرفەت و شانسانەش کەڵک وەرگرن. بە وتەی ناوبراو ئەوجۆرە فۆڕمە بۆ ئاوێتەبوون و تێکەڵاوبوونی کەمایەتیە نەتەوییەکان لە ولاتێکی فرە نەتەوەدا، فاکتۆری هەرەسەرەکیە بۆ ئەوەی نەتەوە جۆراوجۆرەکانی ئەو وڵاتە هەست بە constitutional patriotism بکەن. ئەو زاراوە سیاسیە ئێستا بۆتە مۆدێل بۆ چارەسەری کێشە سیاسیەکانی وڵاتە فرە گەلی و فرە فەرهەنگیەکان و بە بەردی بناخەی دێموکڕاتی فرە کولتوری دادەنرێ. ئەگەر بە کوردی بمانەوێ مانای ئەوزاراوەیە تێبگەین دەبێ بڵێین مەبەست بریتیە لە هاونیشتیمانی دەستووری . هابەرماس ئەو زاراوەیە بەکاردێنێ تا بڵێ لەو وڵاتانەدا هاوپێوەندیی نیشتیمانی لە نێو گەلان و نەتەوە جۆراوجۆرەکانی پێکهێنەری ئەو وڵاتانەدا، زۆرتر لەسەر ئەساسیی بەشداری لە پرۆسەی هاوبەشی سیاسی و دابینبوونی مافە نێونەتەوییەکانی ئەو نەتەوانەدا پێکدێ، تا لە سەر ئەساسی هەویەتی هاوبەش.

((Democratic citizenship need not be rooted in the national identity of a people. However, regardless of the diversity of the different cultural forms of life, it does require that every citizen be socialized into a common political culture)) هابێرماس ١٩٩٦

واتە هاوپێوەندیی و هەستیی هاونیشتیمانیی دێموکڕاتیک ، پێویست نیە حەتمەن لە ئاکامی لە گۆڕێدابوونی هەویەتی هاوبەشی میللی یا زمانی هاوبەش و هەندێک بایەخی هاوبەشدا دروستبێ. ئەوجۆرە پێکەوەژیانی دێموکڕاتیکە زۆرتر لە ئاکامی بەشداریی لە پرۆسەی هاوبەشی سیاسی و ئاوێتەبوونی سیاسیی و شەریکایەتی سیاسی پێک دێ.

ناسێونالیستە ئێرانیەکان دەڵێن ئێمە دەتوانین حکومەتتان دەگەڵ بەش کەین و ئەو مەسەلەیە لە رێگای دابەشکردنی دەستەڵاتی حکومەتی مەرکەزی چارەسەر کەین بەڵام بە هیچ جۆر ناتوانین حاکمیەتی میللی دابەشکەین.

تامیلەکان بۆ چارەسەری ئەو مەسەلەیەش فۆرمۆلێکی تازەیان داهێناوە. ئەوان دوای سەرکوتکرانی بزووتنەوە چەکداریەکەیان لە سریلانکا لە لایەن دەوڵەتی مەرکەزیەوە، دەلێن ئێستا کە و بەو بیانوە کە حاکمیەتی میللی تەقسیم ناکرێ جیابوونەوەمان پێ ڕەوانابینن، داوادەکەین ئێمە ش لەو حاکمیەتە میللیەدا ببینە شەریک. واتە حاکمیەتی میللی دەبێ بە شەڕاکەتی بێت.

کۆنگرەی تازەی حیزبی دیموکڕاتی کوردستانی ئیرانیش، بە جێیە لەو قۆناخەدا، ئەوە بە داخوازیەکانی میللەتی کوردەوە زیادبکات کە کورد دەبێ لە حاکمیەتی میللی ئێراندا شەراکەتی هەبێت و شەریک بێ. داوای پێکەوە ژیانی دێموکراتیک ئەوەیە کە هەم لە حکومەت و هەم لە حاکمەتدا شەریکی سیاسیبین تا هەستبکەین کە هاونیشتیمانی دەستوورین. بە بێ چارەسەری ئەو کێشەیە ئێران بەو شکڵەی ئێستا شانسی مانەوەی زۆرزۆر کەمە. کەواتە ئاوێتەبوونی سیاسیی کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران لە ئێراندا، نەک هەر گرینگی بۆ هەڵدان و گەشەکردنی کورد و نەتەوە ژێردەستەکانی دیکەی ئێران هەیە، بەڵکو بۆ پەرەسەندنی سەرتاسەری ئێرانیش بایەخ و گرینگی تایبەت بەخۆی هەیە و پێویستە.

١٧.٠١.٢٠١٢

ئەم بابەتەی کاک برایم پیشتریش بڵاو کراوەتەوە

 

بۆ بابەتەکانی تری کاک برایم ئێرە کلیک بکەن