ستراتێژی نیزامی جیهان و پرسی ستراتێژی لە کوردستان!؟

زیاتر لە ٢٢ ملیۆن سەرباز و چه‌کدار، پادگانی گۆی زه‌وی پێکده‌هێنن. زیاتر لە ٨ بلیۆن دۆلار بۆ مەبەستی نیزامی لە پێنج قارەی جیهان سەرف دەکرێ. ئاسیا بە ١٢ ملیۆن سەرباز و ٣٧٠ میلیارد دۆلار، قارەی ئامریکا سێ ملیۆن سەرباز و ٧١٣ میلیارد دۆلار، ئوسترالیا ٧٢ هەزار سەرباز و ٢١ میلیارد دۆلار، ئافریقا ٢ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار سەرباز و ٢٢ میلیارد دۆلار، ئوروپا بە ٢ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار سەرباز و ٢٥٥ میلیارد دۆلار!

 ئەگەر بە وردی سەیری ئەم ئامارانەی سەرەوە بکرێ، جیاوازی گەورە لە نێوان ژمارەی سەرباز و بودجەدی نیزامیدا دەبیندرێ. ئاسیا ١٢ ملیۆن سەرباز، ئەمریکا ٣ ملیۆن، واتە ژمارەی سەربازانی ئاسیا چوار هێندەی سەربازانی ئامریکایە، بەڵام بودجەی نیزامی ئاسیا نیو هێندەی بودجەی نیزامی قارەی ئامریکایە. هەروەها ڕێژەی سەربازانی ئافریقا و ئوروپا وەک یەکە، بەڵام بودجەی نیزامی ئوروپا یازدە هێندەی ئافریقایە. سرنجڕاکێش بەراوەردکردنی ئافریقا و ئوسترالیایە، کە جیاوازی بودجەی نێوانیان یەک میلیاردە، بەڵام ژمارەی سەربازی ئافریقا ٣٦ هێندەی ئوسترالیایە.  لە هەموو قارەی ئوسترالیا ٣١ ملیۆن کەس دەژین، بەڵام لە ئافریقا ١میلیارد و ١١١ ملیۆن! واتە توانایی ماڵی یه‌ک ئوسترالیایی، هاوسەنگە لە گەڵ توانایی ماڵی ٣٥ ئەفریقایی! ئەوە لەکاتێکدایە کە هیچ شەڕێک لە ئوسترالیا لە گۆڕێدا نییە!

 

لە هەر چوارکەس خەڵکی سەر گۆی زەوی، سێ کەسیان لە دوو قاڕەی ئاسیا و ئەفریقا دەژین، کە ژمارەیان دەگاتە ٥ میلیارد و ٥٠٠ ملیۆن کەس. ژمارەی ئەو سەربازانەی کە دەبێ سێ بەشی خەڵکی سەر گۆی زەوی بپارێزن، ١٤ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار کەسە، بۆ ئەو مەبەستە ٣٩٢ میلیارد دۆلار تەرخان کراوە. واتە بۆ پاراستنی هەر تاکە کەسێکی ئاسیایی و ئەفریقایی ٧١ دۆلار تەرخان کراوە و هەر سەربازێک دەبێ گیانی ٣٦٦ کەس بپارێزێ.

 

ڕۆژئاوا کە لە سێ قاڕەی ئوروپا و ئامریکا و ئوسترالیا پێک هاتووە، یەک میلیارد و حەوت سەت و هەشت ملیۆن کەسی لە خۆی گرتووە، واتە لە هەر چوار کەس خەڵکی جیهان یەک کەس لە وڵاتانی ڕۆژئاوا دەژی. ژمارەی سەربازانی هەر سێ قارە سەرجەم  ٥ ملیۆن و شەش سەت و حەفتاو دووهەزار کەسە، واتە رێژەی سەربازانی ڕۆژئاوا سێ قات کەمترە لە ژمارەی سەربازانی ئەفریقا و ئاسیا، بەڵام بوودجەی نیزامی ئوروپا و ئامریکا و ئافریقا لە سەر یەک، ٩٨٩ میلیارد دۆلارە، واتە دوو قات و نیو زۆرترە لە بوودجەی دوو قاڕەی ئاسیا و ئەفریقا! یانی بوودجەی نیزامی سێ قاڕەی ڕۆژئاوا ٢٠٠ جار لە ژمارەی دانیشتووانی دوو قاڕەی ئاسیا و ئەفریقا زۆرترە و بوودجەی نیزامی ئاسیا و ئافریقا بەیەکەوە ٢٣٥ بەرابەری رێژەی دانیشتووانی ڕۆژئاوایە. واتە یەک میلیارد و حەوسەت ملیۆن کەسی ڕۆژئاوا، توانایی ماڵیان بە ڕادەیەکە، کە بتوانن بەرابەری بکەن لە گەڵ بوودجەی ٥ ملیارد و ٥٠٠ ملیۆن کەس! لە ڕۆژئاوا بۆ پاراستنی هەر تاکە کەسێک ٥٤٩ دۆلار خەرج دەکرێ. بەراوەردکردنی ٧١ دۆلار و ٥٤٩ دۆلار، کام بۆچوونی سیاسی- ئیدئۆلۆژێک دەنوێنێ؟!

 

خەڵکی ئوروپا  لە گەڵ شه‌ڕی ئوکراین ڕووبەرون، بەڵام خەڵکانی ئاسیا و ئه‌فریقا لە گەڵ ٣٣ شەڕ دەست وپەنجە نەرم دەکەن، کە هێندێک لەو شەڕانە بەرهەمی ڕاستەوخۆی سیاسەتی وڵاتانی ڕۆژئاوایە، وەک شەڕی ئەفغانستان و عێراق و وڵاتانی عەڕەبی. سرنجڕاکێش ئەوەیە کە ئەم سی وچوار شەڕەی جیهان بە چەک و تەقەمەنی ڕۆژئاوا گەرم دەکرێت و بەشی هەرە زۆری ٨ بلیۆن دۆلار بودجه‌ی نیزامی جیهان، دەڕژێتە گیرفانی خاوەن کۆنسێرنەکانی نیزامی ڕۆژئاوا. پارەی هەرە زۆری بوودجەی نیزامی وڵاتانی ئاسیا و ئافریقا  کە لە کار وئیشی خەڵک و نەوت و مادەکانی تری سەر وژێر زەوی، بە دەست دێ،  هەر دەگەڕێتەوە بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا. بە پێی لێکۆلینەوەی ئەنیستیتۆی توێژینەوەی ئاشتی سوئێد، وڵاتی ئامریکا گەورەترین بەرهەمهێنەری چەک و کەرەسەی نیزامییە، پاشان ئاڵمان ده‌ستی باڵای له‌ به‌رهه‌مهێنان و فرۆشتنی چه‌ک هه‌یه‌! وڵاتە یەکگرتووەکانی ئامریک لە تەرخانکردنی بودجەی نیزامیش هەر پلەی یەکەمە.

جیهانی ئێمە بە سەر دوو بەشی پڕ لە شەڕ و برسیەتی و ئاوارەیی لە لایەک و بێ شەڕیی و ئاسوودەیی و دەوڵەمەندیی لە لایەکی تر، دابەش کراوە. مافی مرۆڤ، دێموکراسی، عەداڵەتی ئینسانی و کۆمەڵایەتی، لەم دوو جیهانە جیاوازە، لە لایەک هیوایە و لە لاکەی دیکە، بازاڕە!

ڕێکخراوەکانی جیهانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان کە بۆ مەبەستی سەقامگیرکردنی ئاشتی پێکهاتن، لە ماوەی ٧٠ ساڵی ڕابوردودا، نەیانتوانیوە ئاشتی لە جیهاندا بسەپێنن، واش بووە کە ئەم ڕێکخراوەیە خۆی بڕیاردەری دەستپێکردنی چەند شەڕی گەورە لە ئاسیا و ئافریقا بووە.

گەر سەیری جوغرافیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکرێ، کە زۆربەی وڵاتانی خاوەن نەوتی لە خۆی گرتووە، داسەپاندنی سیاسەت و بەڕێوەبردنی ستراتێژی شەڕ زەقتر دەردەکەوێ. لە ماوەی ٣٠ ساڵی ڕابوردودا چەند شەڕی گەورە بە بەشداری وڵاتانی ڕۆژئاوا و بە پێشەنگی ئامریکا و بریتانیا و فەرانسە ڕووی داوە و ئێستاش زۆربەی وڵاتانی خاوەن نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، جگە لە ئێران و عەڕەبستان لە شەڕدا گەوزاون و دوور نییە ئەم دوو وڵاتەش بکێشرێنە ناو شەڕەوە، کە سەرهەلدانی داعش تا ڕادەێک ئەو هەلەی پێک هێنا، بەڵام لە تاقیکردنەوەی یەکەمدا سەری نەگرت و ڕەنگە جارێ وەدوا کەوتبێ.

وڵاتانی گەورە و بچووکی عەڕەبی زۆرترین کڕیارانی کەرەسەی نیزامی ئامریکا و چەند وڵاتی ئوروپایین.  ئێماراتی عەرەبی، عەڕەبستان، کوویەت، عێراق، عومان، سوریە کە ١٠٤ ملیۆن نفوسیان هەیە، بودجەی نیزامیان  لە ساڵدا دەگاتە ٤٠ میلیارد دۆلار، واتە بودجەی نیزامی ئەم چەند وڵاتە عەڕەبییە، نزیک دوو هێندەی بودجەی قاڕەی ئەفریقایە و بەرانبەرە لە گەڵ بودجەی نیزامی دوو قاڕەی ئافریقا و ئوسترالیا! بوودجەی نیزامی سەرجەم وڵاتانی عەڕەبی گەلێک لەوە زۆرترە، بۆ وێنە بوودجەی نیزامی میسر دەگاتە  ٢ میلیارد و ٤٠٠ ملیۆن، بودجەی نیزامی ئەلجەزایر دەگاتە ٢ میلیارد و ٤٨٠ ملیۆن.

لە بەرانبەر وڵاتانی عەڕەبیدا  وڵاتی ئیسرائیل بە تەنیا بوودجەی نیزامییەکەی دەگاتە ١٦ میلیارد و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار، کە ٨ ملیۆن دانیشتووی هەیە. واتە بە پێی بودجەی ٦ وڵاتی عەڕەبی خاوەن نەوت، بۆ پاراستنی هەر تاکە کەسێک لە ساڵدا ٣٨٤ دۆلار خەرج دەکرێ، ئەم ڕێژەیە لە ئیسرائیل ٢٠٦٢ دۆلارە بۆ هەر کەس، واتە هەر تاکێکی خەڵکی ئیسرائیل لە ساڵدا ئەوەندە پارەی بۆ مەبەستی نیزامی لێدەگێردرێتەوە. هەر وەک لێرەدا دەبیندرێ ڕێژەی بوودجەی نیزامی لە وڵاتانی ئاسیا و ئافریقا وەک یەک نییە و بە پێی دارایی هەر وڵاتێک و ژمارەی دانیشتووان و چۆنیەتی حکوومەت و باری سیاسی، بۆدجەی نیزامیش سەروخۆاری هەیە.

چوار وڵاتی ئێران، عێراق، سوریە و تورکیا، بە لشکرێکی دوو ملیۆنی لە سەرباز و ڕەشە نیزامی، کوردستانیان دەورە داوە، کە ساڵانە ٢٥ میلیارد دۆلاری بۆ خەرج دەکرێ. هەر چوار وڵاتەکە لە پاش شەڕی دووهەمی جیهانییەوە هەتا ساڵی ١٩٨٠ لە لایەن هیچ وڵاتێکەوە هەڕەشەی شەڕیان لێنەکراوە، بەڵام بە درێژایی ئەو ساڵانە و دواتر هەتا ئەمڕۆ، شەڕی کوردیان کردووە و هەر جوڵانەوەیەکی کورد لە لایەن هێزەکانی نیزامی ئەم وڵاتانەوە سەرکوت کراوە.

پاش پێکهاتنی هەرێمی کوردستان دوو وڵاتی تورکیا و ئێران بەردەوامبوون لە هەڕەشە و هێرشی نیزامی و لەشکرکێشی و بۆمبارانی کوردستان. هێرشی داعش بۆ سەرکوردستان هەلێکی نوێی بۆ دوو وڵاتی تورکیا و ئێران پێکهێنا، کە ڕاستەخۆ خاکی کوردستان داگیر بکەن، چ بەناوی لەشکری ڕەسمی خۆیان، چ بەناوی ڕەشە نیزامییەکانیان. ئێستا لە هەرێمی کوردستان هێزەکانی نیزامی ڕۆژئاوا، ئێران، تورکیا، عێراق، گرووپەکانی ڕەشە نیزامی ئیسلامی عێراقی و دەوڵەتی ئیسلامی، بە ئیزن و بێ ئیزنی حکوومەت، پارلەمان و خەڵک، لە کوردستان مۆڵ دراون و ڕوون نییە ئەم داگیرکردنە، تا کەی درێژەی دەبێت و مانەوەیان چ دواڕۆژێکی بۆ خەڵکی کورد لە دوایە؟!

هێرشی داعش بۆ سەر کوردستان توانای بەرگری هێزی پێشمەرگە و نەبوونی ستراتێژی نیزامی و کەمایەسی سیاسی هەرێمی کوردستانی خستە بەر چاوی جیهان و وڵاتانی دەوروبەر. ١٩٠ هەزار کەس بە پێی ئاماری وەزارەتی پێشمەرگە، هەرێمی کوردستان دەپارێزن. گەر ژمارەی دانیشتوانی باشووری کوردستان ٥ ملیۆن کەسە بێ، دەبێ هەر پێشمەرگەیەک بە کەڵەشینکۆفەکەیەوە، گیانی ٢٥ کەس بپارێزی. ئەمە لە شەنگال و باقی شوێنەکان ڕووی نەدا و ئەم هێرشە کە هەڕەشەی گەورە بۆ سەر هەولێر و باقی ناوچەکان بوو، لە لایەن هێزی دەرەکییەوە پێشی پێگیرا!

ئەوەی بودجەی نیزامی کوردستان چەندەیە و چۆناوچۆن خەرج دەکرێ، شتێکی ڕوون نییە و نازانرێ وەزارەتی پێشمەرگە، حزبەکان، دەوڵەت و پاڕلەمان چ دەورێکیان لە دیاریکردن و دیارینەکردنی بوودجەی نیزامیدا هەیە!

هەرچەند لە سەروبەندی شەڕی هاوپەیمانان لە گەڵ عێراق و دوای سەقامگیربوونی دەوڵەتانی دوای سەدام، هێزەکانی بریتانیا و ئامریکا لە کاتی سازکردنەوەی ئەرتەشی عێراق لە کوردستانیش، مەشقیان بە پێشمەرگە کردووە، بەڵام لەوە ناچێ ئەوان دوور لە سیستمی نیزامی عێراق،  سیستمێکی نیزامی و بەرگریی تایبەت بە کوردستانیان بۆ هەرێمی کوردستان داڕشتبێ. لەوەش ناچێ دەوڵەتی هەرێم و حزبەکان لە بەر مولاحزاتی سیاسی عێراق و تورکیا و ئێران، بە جیددی پرۆژەی سیستمێکی تەواو دابڕاو لە سیستمی نیزامی عێراقیان بۆ بەرگری لە کوردستان لە بەرنامەدا بووبێ.

ئەو مەسەلەش چارەسەر نەکرا کە ئایا هێزی پێشمەرگە ڕۆڵی ئەرتەش دەگێڕێ، یان هێزێکی بەرگری و هێرشی حزبییە، کە بە جێگای ئەوەی لە شاخ بێ، لە شارە!؟ گەر سیستمێکی بەرگریی نیزامی ستاندارد وەک ئەرتەش لە کوردستان بوونی هەبووایە و هێزی پێشمەرگەش  وەک هێزێکی نەتەوەیی و نەحزبی دەوری گێڕابا، داعش  نەیدەتوانی  وڵاتی کوردان داگیر بکات و کارەسات بقەومێنێ!

ئەوەش کە دەستەڵاتی بوودجەی پێشمەرگە لە ژێر حوکمی دەوڵەتی بەغدادا هێشترایەوە، ئەو چاوەڕوانیەی لێ دەکرا، کە دەوڵەتی ناوەندی لەم دەستەلاتەی خۆی، وەک چەک دژی کوردستان کەڵک وەرگرێ، کە هەرواش کرا و پێشمەرگەی بێ مووچە و بێ ئیمکانی بەرگریی، لە بەرانبەر هێزی پڕچەك و تێر وپۆشتەی داعش، دەوامی نەهێنا!

هێرشی داعش بۆ سەرکوردستان ناتەواوییەکانی ناو سیستمی سیاسی، ئیداری ، نیزامی و پارلەمانی هەرێمی کوردستان  و ناتەواویی هێزیی بەرگری خستە ڕوو، کە هۆی سەرەکی نەبوونی سیاسەتێکی ڕوون و ئاشکراو ستراتێژییەکی سیاسی-نەتەوەیی سەروو حزبی و گرووپی بوو!  

 لە پاییزی ساڵی ٢٠١٤  بەو لاوە، وڵاتانی ڕۆژئاوا بە وتەی خۆیان بۆ پێشگرتن لە کارەساتی گەورەتر، کۆمەڵێک چەکیان ڕەوانەی کوردستان کرد و ئاڵمان چەند دەورەیەکی ڕاهێنانی سەربازی بۆ کەمتر لە سەت پێشمەرگە بەڕێوە برد. هەموو ئەو کارانە کە وەزارەتی بەرگری ئاڵمان بۆ باشووری کوردستانی ئەنجام داوە، بایی ٧٠ ملیۆن ئۆیڕۆیە، کە نازانڕێ ئەو پارەیە لە کوردستان دەستێندرێتەوە، یان خێراتی ئاڵمانە، یان سەرئەنجامی گرێبەستێکی ڕەسمی نێوان کوردستان و ئاڵمان، کە ڕانگەێیندراوە!

 لە کوردستان سیستمێکی نیزامی ستاندار بە لەبەر چاوگرتنی  چۆنیەتی باری مەترسیداری کورد و هەڕەشەی ناوچەیی و چۆنیەتی تایبەتمەندیەکانی سروشت و جوغرافیای کوردستان و شێوەی پاراستنی خەڵک و خاک نابیندرێ و پلان و بەرنامەی گونجاو بەرچاو ناکەوێ.

تەیارکردنی پێشمەرگە بە چەکی کۆمەڵێک وڵاتی وەک بریتانیا، رووسیە،سوویەتی پێشوو، ئامریکا، ئاڵمان،ژاپۆن، فەڕانسە، عێراق، کورواتیا و سوئێد کە ڕوون نییە چۆن گەیشتونەتە کوردستان، نیشانەی داڕشتنی پلان و دووربینی سیاسی و نیزامی و بەرگری لە خاک و ٥ ملیۆن کەس نییە!

بوونی کۆمەڵێک تانکی سوویەتی پێشوو، بریتانیا، ئامریکا، فەڕانسە ، ئاڵمان و سوئێد و چەند هەلیکۆپتێری سەردەمی سۆویەت و ماشێنی ڕووسی، ئاڵمانی، بریتانیایی، ئامریکایی و سوویەتی پێشو، سەرجەم ئەو ئیمکانە نیزامییە کە کوردستان هەیەتی، کە لە کاتی شەڕدا کەڵکی ئەوەیان نییە خۆ لە حاند چەک و کەرەسەی نوێ و مودێرنی ئەمڕۆدا بگرن.

 نەبوونی ستراتێژی ڕوونی نەتەوەیی، زاڵبوونی بەرژەوندی حزبی و گرووپی، مولاحزاتی سیاسی و ناسیاسی لە بەرانبەر دەوڵەتی عێراق، تورکیا و ئێران و ڕوون نەبوونی سیاسەتی کورد لە حاند وڵاتانی ڕۆژئاوا، هەولێر بەرەو قەیران دەبات.  ئەوەی باشووری کوردستان تاکەی دەتوانێ بەشێکی جیانەکراوە لە عێراق و مەیدانێک بۆ شەڕی ناوچەیی و جیهانی و هەرێمێک بۆ دەستتێوەردانی دەوڵەتان بێ، پرسیارێکە کە دەبێ بخرێتە بەر دەمی خەڵکی کورد، پارلەمانی کوردستان و حکومەتی هەرێم؟

برایم فەڕشی

ڕێبەندانی ٢٠١٥