ڕێکەوتنی وڵاتانی ئێران و ٥ کۆی یەک ، چڕبوونەوەی ملمەلانێ و سەراعی شیعەو سوونە! حەسەن پاڵانی

دوای زیاتر لە ١٨ مانگ لە دانووستاندن و وتووێژی نێوان وڵاتانی ئووروپایی ویلایەتەیکگرتوەکانی ئەمریکا و ئێران،  سەرئەنجام گەیشتنە رێکەوتنێکی سمبولیک لە سەر ڕاگرتنی پیتاندنی ئوورانیوم،

 بۆ بەکارهێنانی بوومب و مووشەکی دوورهاوێژی ئووتومی . ئەگەر دەڵێم سمبولیک ڕەنگە ئەوەندەی، لە هەر دوو ڕووی خەسارناسی و بەرژەوەند خوازی لێکی بدەینەوە، لە  رووی خەسارناسیەوە، هەر دوو یاریکەری مەیدانەکە هیچکامیان، خۆیان بە خەسار لێکراو نابینن، بەڵکو، بە پێچەوانەوە، خۆیان  بە براوەی بازیەکە دەبینن. ئەگەر دەڕوانینە ناوەرۆکی ڕێکەوتنەکە لە رووی کوورت و دڕێژ ماوەیی، هەر دوو لایەنی دانوساندکە،  ئەم جۆرە ڕێکەوتنە هەم نەفەسێکی درێژتریان دا بە یەکتری و هەم کات و فورسەتێکی زیاتر بە ئاراستەی یاری کردنی پاراستنی بەرژەوەندیە درێژماوەکانی یەکتر. ئەگەرچی هێشتا کاتی زۆر بەبریەوە ماوە کە، بتوانین تەواوی پێشبینیەکان ئاراستەیەکی تارادەیک دروست بەخۆیەوە بگرێ، بەڵام هێندێک هێما و واقعیەت، کە هەڵینجاوی دۆخی ناوچەو هەلوومەرجە نێوخۆی و نێونەتەوەیەکانن ، پێمان دەڵیت، سازش لە پێناوی سازش بۆ ڕێکەوتن، لە پێناوی خولقاندنی کەشوهەوایەکی نامووساعدی ناوچەیی دەتوانێ، مسۆوگەری بەرژەوەندیە سیاسی و ئابووری، هەر دوو لایەنی پێوەندیدار بکات.  بۆچی  ئەم ڕێکەوتنە لە ئەم کات و ساتەدا؟  بۆچی خوولقاندنی کەشووهەوایەکی نامووساعد؟

ئێران بە نەسبەت ئەوەی بتوانێ لە هاوکێشە ناوچیەکاندا خەونی سولتان سەلیمی سەفەوی، لە بەرفەراوان کردنی قەڵەم ڕەوی خۆیدا، دەور بگێرێ،  پێویستی بە هێندێک  سازشی ناوچەیی و دەستیوەردان لە هێندێک ناوچەی مەناسب، لە رووی بوونی کەمایەسیەکی هاومەزهەبی خۆی هەیە، بۆ ئەوەی بتوانێ زیاترو باشتر گەرای شیعەگەری خۆی بچێنێ و ئاوی مەنگی، دانشتوانی ئەو وەڵاتانەی کە ڕێژەیەکی گەرچی کەمیشبێت لە شیعە مەزهەب ببزوێنێ و بە شەپۆلی خات و خۆی سواری شەپۆلەکانی بێت و بە هەر ئاراستەیەکدا ویستی بیبات. بۆ ئەم کارەش پێویستی بە هەندێک ڕێکاری یاسای و دەستکراوەیی جوغرافیای و جیوپۆلیتیکی هەیە، بۆ بەدیهێنانی ئاوات و ئامانجەکانی.

 ئێران بەم حاڵەو بێ ڕێکەوتن نەیدەتوانی بە پێی پیویست سواری ئەسپی خەونی سەرکەشی خۆی بێت و لە ئەو جێگایانەی بە پێی پێویست کە بیهەوێت، دەست تێوەردان بکات و بارگەو بنەی خۆی قایم بکات.  بۆ ئەوەش پێویستی بە ڕێکەوتن و بژاردەی جۆربە جۆر هەبوو، وەک باشتر کردنی سەروسیمای ئابووری خۆی و هاوردەکردنی پێداویستیە لۆجیستیکی و ئەوەلیەکانی  لە دەرەوەی وەڵات و باشتر کردنی باری گووزەرانی دانشتوانی خۆی، کە بە هۆکاری مەداومی گەمارۆ یەک لە دوای یەکەکانی کۆمەڵگانی نێونەتەوەیی  تووشی فەوزایەکی مال وێرانکەری  هەمەلایەنە بوو، بوو. بۆ ئەم ڕێکەوتنەش، ئەگەر لە رووی دوور مەودای و دوور بینی سیاسیەوە شرۆڤەی بکەیین، ئێران براوەی کاتی ودۆراوەی، کۆتایی هەموو سیناری وستراتیژە دوور مەووداکانی، ستراتیژی ‌غەرب دەبێت و  برژەوەندیە دریژمەو داکانی وەڵاتانی ئوروپایی و ڕۆژئاوایین، لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناویین و وڵاتانی کەنداو ئاسیای ناوەڕاست و وڵاتانی سەر دەریاری خەلیجی فارس.

وەڵاتانی رۆژئاوایی و لە سەروی هەموویانەوە ویلایەتەیەکگرتوەکانی ئەمریکاو ئوورپایەکان، لە گەرمی و هەرچی گەرم کردنی تەنووری ناکۆکی و دووبەرەکیەکانی نێوان شیعەو سوونە پێوستیان،  بە ئەکتۆرو یاریکەری باش و هاوکێش هەیە بتوانی، یاری و تەنوورەکە هەرچی باشترو داغتربکات و نەیەڵێت گروکڵپەی تەنوورەکە کزو دامرکێتەوە. بۆ ئەوەش وەڵاتانی ٥ کۆی ١ پێویستیان بە هێندێک سەراعی تووندی مەزهەبی هەیە، تابتوانن گۆمەکە زیاتر بشڵەقێنن و خۆیان هەم وەک تەماشاچی و هەمیش وەک فرۆشیاری سەرەکی چەک و تەقەمەنیە کانیان، کە ساڵانێکی زۆرە لەئەنبارەکانیان ژەنگی هەڵێناوە بفرۆشن و لە هەمان کاتدا وەک دوورووی دراوێک، لە گەڵ هەرێک لە شیعەوو سوونە ژێر بە ژێر  مامەلەی سیاسی و ئابووری خۆیان درێژە پێ بدەن.  بۆ ئەم گەمەیەش پێویستیان بە وەڵاتێکی وەک ئێران هەبووەو هەیە، بۆ هەرچی زیاتر خۆش کردنی گەمەکەو بە گژدادانی شیعەو سوونە.  هەڵگیرسانی دووکەڵی شەریکی دوور مەودای مەزهەبی، بێجگە لەوەی چڕ کردنەوەی ناکۆکییەکی  درێژ ماوە لە دوای خۆی بەجێ دێڵیت و دوولایەنی مەزهەبی لە دوو بەرەی دژبەێک ڕادەگرێ، بەڵام دڵنییای و مسۆگەری برژەوەندیەکانی غرب و ئوورپای بە دوای خۆیدا دێنێتە ئاراوە.

 بۆ وەڵاتانی ٥ کۆ یەک ئەم جۆرە لە ڕیکەوتن و خۆ شەل کردن، لە هەمان کاتدا چاودێرێکی چروپر بە سەر تەواوی رییاکتۆرەکانی بەرهەم هێنابی ئوورانیوم، گوورزێکی نەرم و لە عینی حاڵدا کاریگەر بە سەر پیکەری دەسڵاتی کۆماری ئیسلامیەوە، دەمێنێت و وەک مۆتەکەێک سەر شان وپیلی دەگرێت ودەست لە بینەقاقی بەرنادات. ٥ کۆ یەک بە ئەم ڕێکەوتنە گڵۆڵەی چاوەدێری یاسای و دابینی مەشروعیەتی نێونەتەوەیان بۆ خۆیان دابین کردو بوون بە هێزیکی کارای چاودیری  کۆی سیستمی ئێران و لە عینی حاڵدا، ڕێگا بە سەر کێشیەکانی ئێران دەدەن لە هێندێک مەوازنی نێو خۆی و دەرەوەی سنوورەکانی، تا حەدێک خۆی بنوێنێ. بەڵام بە ئەو گووریسەی کە لەملیان کردوە هەر کاتێ بیان هەوێت شەلی دەکەن و هەر کاتێک بیان هەوێت مەلی بۆ لە شەتەک دەدەن. ئەم ڕێکەوتنە مەرگی تەدریجی و پلە بەپلەی کۆماری ئیسلامی بە دوای خۆیدا دێنێت، لە درێژە خایەندا.

کۆی یاری و ڕیکەوتنەکان و رەمبازێنی هەر دوو لایەنی پێوەندیدار بە مەسەلەی ناوەکیووە، لە جەوهەردا باوەڕیان بەیەکتری نییەو بە هۆی هاتنە ئارای ئەم هەلوومەرجە تازەیەوە، هەر لایەنێک لە لایەنەکان بۆ دەست کەوتی ئابووری زیاترو هەژموونی دەسڵات خوازی خۆی سازس دەکات لە پێناوی جێگیر کردنی. ئەگەر لە کوورتی بیبڕینەوە، خەونی دیتراوی کۆماری ئیسلامی، هەم غەرب و هەم ئوورپاییەکان پێیدەزانن و هەمیش، ئەم فرسەتە، فرسەتێکی باشە بۆ ٥ کۆی ١ بۆ بووژاندنەوەی ئابووری خۆیان لە سەر حیسابی ئەم هاوکێشە سیاسی و ئیقلیمی و ناوچەییە، کە ئەمڕۆ لە گۆڕێدایە.  ئێران و ٥ کۆی ١ لای من وەک دووسەری دارێک وان کە چۆن هەردوو سەری دارەکە بەرێک ناکەوون، ئەوانێش مەودای بیرو تێروانین و تێفکرینیان هەریەکەو بەلاێکدا دەچوات. 

 

٢٠١٥/٤/٥

حەسەن پاڵانی