بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی کوردستانی ڕٶژهه‌ڵات له به‌ر ده‌م خاڵی وه‌رچه‌رخاندا،هیوا بەهرامی

مێژووی بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات هه‌وراز و نشێوی زۆری به‌ خویه‌وه بینیوه. ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر له چه‌ند قۆناغێکی مێژووی خویدا و زۆر جار له به‌ر هۆکاری ده‌ره‌کی و  هێندێک جاریش به هۆی کێشه‌ی ناوخۆیی و په‌رته‌وازه‌یی لاواز بووبێت، هیچکات له هه‌وڵ وتێکۆشان بو هه‌ستانه‌وه‌ییەکی دوباره نه‌وه‌ستاوه.

 له ماوه‌ی بیست ساڵی پێشوودا که هێزه‌کانی کوردستانی ڕٶژهه‌ڵات به پێی هه‌لوومه‌رجی هه‌رێمی کوردستان بنکه‌کانیان له ناوچه‌ سنووریه‌کان به‌ره‌و قووڵایی خاکی کوردستانی باشوور گواسته‌وه،بەکردەوە درێژه‌دانی خه‌باتی چه‌کداری وه‌ستێندرا. هه‌موو حێزبه‌ ڕۆژهه‌ڵاتیه‌کان هۆکاری وه‌ستاندنی خه‌باتی چه‌کداریان بۆ بارودۆخی هه‌ستیاری هه‌رێمی کوردستان وه‌ک ته‌نیا کیانێکی نیمچه سه‌ربه‌خۆی کورد ده‌گه‌ڕانده‌وه که خوی له خویدا ئه‌م هه‌ڵوێسته وه‌ک هه‌ڵوێستێکی نه‌ته‌وه‌یی هه‌رده‌م به‌رز نرخێندراوه. له‌م پێوه‌ندییه‌دا هۆکاری دیکه‌ش هه‌بوون که زه‌قتەرینیان ته‌با نه‌بوونی ئوپۆزسیونی ڕۆژهه‌ڵات و دابڕانی نێو حێزبه‌کان بوو که بووه هۆکاری لاوازبوونیان

 ڕاگرتنی خه‌باتی چه‌کداری له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی زۆر که‌س و لایه‌ن به ماوه‌به‌سه‌رچوو ناویان ده‌برد،  به روونی ده‌رکه‌وت که  که‌لێنێکی گه‌وره‌ی له کار و تێکۆشانی حێزبه‌کانی ڕۆژه‌هه‌ڵات دروست کرد و له ڕاستیدا کۆتایی حوزووری به‌رده‌وامی کادر و پێشمه‌رگه‌ له ناوخۆی وڵات، دابڕانێکی دیاری له نێوان شۆڕش و کۆمه‌ڵگادا به‌دوادا هات. هه‌رچه‌ند حێزبه‌کانی ڕٶژهه‌ڵات په‌ره‌پێدانی خه‌باتی سیاسی – مه‌ده‌نیان وه‌ک ئالترناتیڤێک بو خه‌باتی سیاسی – چه‌کداری کرده ئامانج، به‌ڵام له به‌ر ئه‌وه‌ی فه‌زای سیاسی داخراوی ئێران ده‌رفه‌تی تێکۆشانێکی له‌و چه‌شنه‌ی تێدا نه‌بوو،  وه‌ک بینرا نه‌یتوانی وڵامده‌ر بێت.  

له وڵاتێکی وه‌ک ئێراندا که هیچ کات فه‌زایێکی کراوه یا نیمچه دێموکراسییەکی به خۆیه‌وه نه‌بینیوه و له هه‌موو مێژوویدا له لایه‌ن که‌سانی سه‌ره‌ڕۆ و دیکتاتۆر و سیستمگه‌لی توتالیتێره‌وه به‌ڕێوه براوه، ناکرێت له پڕێکدا زه‌مینه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی لێ ساز بکرێت. له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که حێزبه‌ سیاسیه‌کان که‌م تا زۆر ئاگاداری بارودۆخی ئێران بوون و ده‌یانزانی ئه‌و فه‌زایه‌ی ئه‌وان ده‌یانه‌وێت خه‌باتی مه‌ده‌نی تێدا به‌ڕێوه‌به‌رن، ده‌ستبه‌ر نیه، به‌ڵام له به‌ر نه‌بوونی ئالتێرناتیڤ و ڕێگه‌چاره‌ی دیکه، به جورێک مه‌جبوور بوون، ساڵانێک به‌م  شێوه خه‌باته قه‌ناعه‌ت بکه‌ن.

ئه‌مه له کاتێکدا بوو که هه‌مووان ده‌یانزانی بو زیندووکردنه‌وه‌ی شۆڕش، کۆمه‌ڵگا پێویستی به شۆکێک هه‌یه و ئه‌و شۆکه لانیکه‌م له ئێراندا به ته‌نیا له ڕێگای خه‌باتی مه‌ده‌نییه‌وه ده‌سته‌به‌ر ناکرێت. له هه‌مانکاتدا ده‌بێ بوترێت که زامنی سه‌رکه‌وتوویی خه‌باتی شاخ، به‌ستنه‌وه‌ی به خه‌باتی شاره و ئه‌گه‌ر ئوپۆزێسیونی ڕۆژهه‌ڵات بتوانێت شاخ و شار پێکه‌وه گرێ بدات، سه‌رکه‌وتن مسوەگه‌رتر ده‌بێت.

له لایەکی دیکه‌وه هه‌ستانه‌وه‌ی دووباره و ده‌ستپێکردن به قۆناغێکی نوێی خه‌بات، به‌ستراوه‌یی چه‌ند فاکتۆر بوو بۆ ئه‌وه‌ی زه‌مینه‌یەکی له‌باری بو ئه‌و هه‌ستانه‌وه‌یه‌ ده‌سته‌به‌ر کردبا. له باروودۆخی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی ناوچه‌کدا و ئه‌و قه‌یرانه یه‌ک له دوای یه‌کانه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستیان گرته‌وه، به چه‌شنێک که موعادلاته‌کان هه‌ر ده‌م له ئاڵووگۆردا بوون، ده‌ست له سه‌ر ده‌ست دانان و چاوه‌ڕوانیکردنی ئه‌وه‌ی که ئه‌م قه‌یرانانه ڕاسته‌وخۆ ئێرانیش بگرێته‌وه و به جورێک په‌لکێشی شه‌ڕ ببێت، دیسان کاتێکی زۆری حێزبه‌کانی ڕٶژهه‌ڵاتی به هه‌ده‌ر دا.

پاش ڕووخانی ڕێژیمی به‌عس، هه‌لێکی له‌بار بۆ هێزه‌کانی ڕٶژهه‌ڵات هاته ئاراوه که به بوونی ئه‌و پشێویه‌ی ئێراقی گرته‌وه، بیر له ده‌ستپێکردنی قۆناغێکی نوێی تێکۆشان له کوردستانی ڕٶژهه‌ڵاتدا بکه‌نه‌وه. ئه‌گه‌ر تا پێش ڕووخانی ڕێژیمی ئێراق، گۆشارێکی زۆری سیاسی وئابووری له سه‌ر هه‌رێمی کوردستان بوو و ئه‌مه‌ش وایکردبوو که هه‌رێمی کوردستان به‌ستراوه‌ی ڕێژیمی ئێران بێت، پاش ڕووخانی سه‌دام، ئه‌م به‌ستراوه‌ییه تا ده‌هات که‌متر ده‌بووه‌وه. بو هه‌رێمی کوردستان ده‌رگای زۆر زیاتر کرانه‌وه و به جورێک که ئێران لانیکه‌م له باری ئابووریه‌وه نەیده‌توانی گۆشار بخاته‌ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان. به‌ڵام له‌و هه‌له‌ی که ئه‌و چه‌ند ساڵه بۆ هێزه‌کانی کوردستانی ڕٶژهه‌ڵات هه‌ڵکه‌وت، نه‌توانرا که‌مترین که‌ڵک وه‌ربگیردرێت.

پاش هێرشی داعش بو ئێراق و دواتریش په‌لاماردانی هه‌رێمی کوردستان، دیسان هه‌رێمی کوردستان که‌وته‌ نێو باروودۆخێکی زۆر مه‌ترسیدار و ئه‌گه‌ر پاڵپشتی وڵاتانی ڕٶژئاوایی نه‌بوایه، گۆمانی ئه‌وه ده‌‌کرا که داعش به‌و هیزه زه‌به‌لاح و پۆشته‌یه‌ی بتوانێت ده‌ست به سه‌ر هه‌رێمدا  بگرێت. ئێستا ساڵیک پاش ئه‌و په‌لاماره‌ی داعش بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان، باروودۆخه‌که تا ڕاده‌ییەک به قازانجی هه‌رێم گۆراوه و له ڕاستیدا هه‌رچه‌ند ئه‌و شه‌ڕه بووه‌ هۆی گیان له ده‌ستدانی زیاتر له هه‌زار پێشمه‌رگه‌، به‌ڵام له باری سیاسیه‌وه قازانجی به‌رچاوی هه‌م بو هه‌رێم و هه‌م تا ڕاده‌یێکیش بو پرسی کورد به گشتی هه‌بووه.

له لایەکی دیکه‌وه ڕێژیمی ئێران تا دێت سیاسه‌تی پاوانخوازانه‌ی خوی له ناوچه‌که‌دا په‌ره پێده‌دات. له ئێستادا ئه‌و ڕێژیمه ده‌سه‌لاتی به سه‌ر چوار وڵاتی ناوچه‌که‌دا هه‌یه و له هه‌موو ئه‌و چوار وڵاته‌ش، هێزی سه‌ربازی ئێران یا ڕاسته‌وخۆ به‌شداری شه‌ڕن، یاکوو داڵده دراون. ئه‌م ده‌ستتێوه‌ردانانه‌ی ڕێژیمی ئێران  له ناوچه‌دا، بۆته هۆی ناڕه‌زایی وڵاتانی عه‌ره‌بی و تورکیه و له ڕاستیدا به‌‌ره‌یەکی نافه‌رمی دژ به ئێران دروست کراوه که هه‌رچه‌ند تا ئێستا ته‌نیا له ڕووی مێدیایه‌وه دژ به ڕێژیمی ئێران تێکۆشان ده‌کات، به‌ڵام له داهاتووی نێزیکدا ده‌توانێ ئه‌م تێکۆشانه‌ی دژ  به ڕێژیمی ئێران بچێته قۆناغێکی دیکه‌وه. له ئێستادا به بوونی دوو جه‌مسه‌ری شیعی و سوننه به ڕێبه‌رایه‌تی عه‌ره‌بستانی سعوودی – تورکیه له به‌ره‌یێک و ئێران له به‌ره‌که‌ی دیکه‌دا، بلۆکبه‌ندییەک له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا خۆی ده‌رخسته‌وه بۆ بوته ئه‌مری واقع.

حێزبه‌کانی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات ده‌توانن له‌م هه‌له‌ی که ئێستا ڕه‌خساوه، بو بووژاندنه‌وه‌ و هه‌‌ستاندنه‌وه‌ی شۆڕش له‌و به‌شه‌ی کوردستاندا که‌ڵک وه‌رگرن. ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی خه‌باتی چه‌کداری حوزووری سه‌رله‌نوێ و به‌رده‌وامی کادر و پێشمه‌رگه له رۆژهه‌ڵاتدا  ده‌توانێت له په‌نا چالاکی دیکه‌دا ڕێگه‌چاره‌یەکی  به هێزه بۆ بووژاندنه‌وه‌ی شۆڕش بێت . له ئێستادا هه‌م له ئاستی ناوچه‌ و هه‌م له ناوخۆی ڕٶژهه‌ڵات، بارودۆخ بو ئاڵووگۆڕ له‌باره. ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی خه‌باتی چه‌کداری و حوزووری به‌رده‌وامی پێشمه‌رگه‌و کادری حێزبه‌کان نه‌ک هه‌ر پێویستی به سه‌رله‌ نوێ خوڕێکخستنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ و ته‌نانه‌ت ئاڵووگۆڕی شوێنی مانه‌وه‌ی ئه‌و هێزانه هه‌یه، به‌ڵکوو خوڕێکخستنی سیاسی و بینینه‌وه‌ی هاوپه‌یمان له ناوچه‌دا فاکتۆرێکی گرێنگ و یه‌کێک له پێویستیه‌کانه.

حێزبه‌کانی ڕٶژهه‌ڵات ناتوانن ئه‌و بلۆکبه‌ندیه‌ی که ئێستا له ناوچه‌که‌‌دا بوونی هه‌یه به هێند وه‌ر‌نه‌گرن و ته‌نانه‌ت نێزیک که‌وتنه‌و له بلۆکی دژ به ڕێژیمی ئێران ده‌توانێت کاریگه‌ری دیاری به سه‌ر خه‌باتی ئه‌و هێزانه‌ی ڕٶژهه‌ڵاته‌وه هه‌بێت. حێزبه‌کانی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات ده‌توانن وێڕای پاراستنی سه‌ربه‌خۆیی سیاسی خویان، له‌ گه‌ڵ دژبه‌رانی ئێران هاوئاهه‌نگ بن و بو تێکۆشان و خه‌باتیان که‌ڵکی لێوه‌رگرن. هاوپه‌یوه‌ندی سیاسی له سه‌ر ئه‌ساسی به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌ش ده‌کرێت و به پێ قۆناغ ئاڵووگۆڕی به سه‌ردا دێت. له ئێستاشدا ئه‌و به‌ره‌یه‌ی که وه‌ک دژبه‌ری ئێران پێناسه ده‌کرێت، ده‌توانێت هاوپه‌یمانێکی باش بێت بو حێزبه‌کانی ڕۆژهه‌ڵات. ئه‌گه‌ر پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی کوردستانی ڕٶژهه‌ڵات بو ئه‌و حێزبانه ئه‌وله‌ویه‌تی هه‌بێت که هه‌یه‌تی، گرێنگه له‌ هه‌موو ئه‌و هه‌لانه‌ی بویان ده‌ره‌خسێت که‌ڵکی پێویست وه‌ربگرن.

له ئێستادا ئه‌و بلۆکبه‌ندیه‌ی ئاماژه‌ی پێکرا چه‌ندین پارتی سیاسی کوردی تێدایه و هه‌رچه‌ند ئه‌مه به فه‌رمی دانی پێدا نانرێت، به‌ڵام ڕاستیێکه نکۆڵی لێناکریت. بو نموونه پارتی کرێکارانی  کوردستان له به‌ره‌ی ئێراندایه‌و  له سووریه و ڕۆژئاوای کوردستان هاوئاهه‌نگی ته‌واویان پێکه‌وه هه‌یه. ئه‌مه‌ش بۆته هۆکار بو ئه‌وه‌ی هه‌ردوولا به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی یه‌کتر له‌م قۆناغه‌ی ئێستادا بپارێزن.

 بو سه‌لماندنی ئه‌م ڕاستیه‌ش ئه‌و ڕووداوه‌ی ڕٶژی ٢٥ی مانگی مای له کێله‌شین ڕووی دا  به‌ڵگه‌یێکی زیندووه. کاتێک هێزیکی پێشمه‌رگه‌ی حێزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران به مه‌به‌ستی په‌ڕینه‌وە بۆ ڕۆژهه‌لات یانیش جێگیر بوون له خاڵی سێفری سنووی نێوان ڕٶژهه‌ڵات – باشوور ده‌چنه ده‌ڤه‌ری کێله‌شین، له لایه‌ن چه‌کدارانی پارتی کرێکارانی کوردستان پێشیان پێ ده‌گیرێت و داوایان لێ ده‌کرێت له‌و هه‌رێمه نه‌مێننه‌وه. وه‌ک ده‌زانین زیاتر له سێ ساڵه پ‌ک‌ک‌ په‌یماننامه‌یەکی له گه‌ڵ ڕێژیمی ئێران واژۆ کردووه که ئێزن به هیچ هێزێکی ڕٶژهه‌ڵاتی کوردستان نه‌دات، سنوور ببه‌زێنن. هه‌ر له سه‌ر ئه‌ساسی ئه‌م په‌یماننامه‌یه، چه‌کدارانی پ‌ک‌ک‌ بۆ دوورخستنه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌کانی حدکا، هێرشیان کرده سه‌ریان و ئه‌و هێرشه شه‌هید و برینداری لێکه‌وته‌وه. ئه‌م به‌ڵگه‌یه سه‌لمێنده‌ری بوونی پارتی کرێکارانی کوردستان له به‌ره‌ی ڕێژیمی ئێراندایه و هه‌رچه‌ند ده‌یان به‌ڵگه‌ی دیکه‌ بو سه‌لماندنی ئه‌م ڕاستییه له به‌ر ده‌ستدان و له کۆمه‌ڵگای کوردیش شاراوه نین.

 

له ئێستادا هه‌م حێزبی دێموکرات و هه‌م باقی حێزبه‌کانی ڕٶژهه‌ڵات دوو بژارده‌ی سه‌ره‌کیان له به‌رده‌مدایه:

١-هه‌وڵه‌کانیان بۆ حوزووری  هێزی پێشمه‌رگە له ناوخۆی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات چڕ ده‌که‌نه‌وه و هه‌موو هه‌وڵیان ده‌خه‌نه گڕ تاکوو له ڕێگای ته‌وافوق و تێگه‌ییشتن به‌ربه‌ستی هاتووچۆی پێشمه‌رگه بۆ دیوی ڕۆژهه‌ڵات نه‌مێنێت.

٢- به هۆی گۆشاری سیاسی له لایەک و به‌ربه‌ستی پ‌ک‌ک‌ له لایەکی دیکه‌وه، مه‌جبوور ببن ئه‌و جووڵه‌‌یه‌ی ده‌ستیانپێکردووه ڕابگرن و دیسان بگه‌ڕێنه‌وه دۆخی پێشتر و چاوه‌ڕێ بکه‌ن له داهاتوودا هه‌لی دیکه‌یان بو بڕه‌خسێت.

له ئه‌گه‌ری یه‌که‌مدا پێویسته ئه‌و حیزبانه‌ی که بڕیاری ناردنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ بۆ کوردستانی ڕۆژهه‌ڵاتیان داوه، هه‌م له باری سیاسی و هه‌م له باری سه‌ربازییه‌وه کۆده‌نگییەک له نێو خویاندا ساز بکه‌ن. به هه‌بوونی گۆتارێکی سیاسی هاوبه‌ش و ژوورێکی عه‌مه‌لیاتی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان، به‌شێکی ئه‌ساسی ئه‌و به‌ربه‌سته‌ی هاتۆته پێش تێپه‌ڕاندنی ئاسنتر ده‌بێت. له هه‌مانکاتدا ده‌بێ هه‌وڵی بینینه‌وه‌ی پشتگیری له ئاستی ناوچه‌یی و نێونه‌ته‌وه‌ییدا بدرێت و وه‌ک پێشتر ئاماژه‌ی پێکرا، له‌و بلۆکبه‌ندییه‌ی له ناوچه‌که‌دا هه‌یه که‌ڵکی پێویست وه‌ربگیردرێت. به هه‌ڵگرتنی ئه‌م دوو هه‌نگاوه ده‌توانن هه‌ڵێکی له‌بار بۆ خه‌باتێکی به‌رده‌وام و کاریگه‌ر له کوردستانی ڕٶژهه‌ڵات ده‌سته‌به‌ر بکرێت.

له ئه‌گه‌ری ساغ بوونه‌وه له سه‌ر بژارده‌ی دووه‌م، مه‌ترسی ئه‌وه‌ ده‌کرێت که ئه‌و حێزبانه‌ی ڕٶژهه‌ڵات به مانه‌وه له باروودۆخی ساڵانی پێشوو، مه‌ودای نێوانیان له گه‌ڵ کۆمه‌ڵگای ڕۆژهه‌ڵات زیاتر ببێت و له‌م دۆخه‌ هه‌ستیاره‌ی کوردستان و ئێران به گشتی تێدایه، نه‌توانن به شێوه‌ی پێویست کاریگه‌ریان هه‌بێت.

به پێی ئه‌و فاکت و لێکدانه‌وانه‌ی باسیان کرا،  ئه‌م قۆناغه‌ی به‌رده‌م حێزبه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان چاره‌نووسسازه و ده‌توانێت ببێته خاڵیکی وه‌رچه‌رخان له مێژووی بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌و به‌شه‌ی کوردستان و ڕۆحێکی نوێ به‌و بزووتنه‌وه‌یه ببه‌خشێت که به مێلیون کوردی ئه‌و پارچه‌یه هیوای زۆریان پێبه‌ستووه.