" مەرگی کاریزما و ‌حورمەتی جەماوەر " چ دنیایەکی سەیرە !

لە کۆڵانەکان دا ؛خەونەکانت دەفرۆشن و 

لە خەونەکانیان دا،بزەیان دێتێ…

” هەموو شتێک نرخی هەیە، مرۆڤ رێزی هەیە ” ! “کانت”

لەم نوسراوەدا هەوڵ دەدەم لە سەر ئەو دیاردە لە سیاسەت بدوێم کە : هەوڵی سازدانی کاریزما دەدات و هەروەها هەوڵی بردنی جەماوەر بۆ پەراوێز و رەوانە کردنیان بەرەو “گوێ رایەڵی” و “کویلەیی” .

سیاسەتێ کە دەخوازێ: بە سرینەوەی ناسنامەی نەتەوەیی و بە هەند نەگرتنی سیاسەت و پەیوەندی دیالکتیکی ئەم دوانە ؛ بە دروشمی تەواویەت خوازی و موتڵەق ویستیەوە ، ئیرادە گەرایانە، لە یۆتۆپیایەکی ئەفسوناویەوە، لە بەرژەوەندی ئایدولۆژیادا ، دەست بە سەر هەموو جوانیەکان دا بگرێت.

لە خەرمانەی ئەفیونی کاریزمادا ، هەموو بوون و رەنگێکی تر دەسرێتەوە.

ئەم نوسینە ؛ روو لە کەسێکی دیاریکراو نیە بەڵکو کوی ئەو گوتارە دەگرێتەوە کە دەخوازێ لە ” کۆمەڵگا ” و “بزوتنەوەی رزگاریخوازیی دیموکراتی کوردستان دا ” ئەو مانا و دەستەواژانە بەرهەم بێنێت و لە بەرهێنانەوەیدا، هەوڵی خولقانی کۆمەڵگایەکی سەربازخانەیی دەدات کە تاک و کۆی ئەم کۆمەڵگا سەرجەمیان، سەر لە بەر ،نا ، کە ملکەچی زەلیلی بەردەم ئیرادەی “سوپەر مرۆڤ”ەکەی ئەم دەزگا فکریە بن.

هیوادارم بە زمانێکی شیاو ؛ شیاوی ئاوەها بابەتێک کە پێویستە دەرگای زۆر بابەتی تا ئێستا کڵۆمکراو بکاتەوە ، بابەتگەلێ کە تا ئێستا شەرمی بە ناو برایانە و خوڵکە سەرپێیە سیاسیەکان و نەبونی دانوستانێکی راشکاوانە و دیالۆگێکی خاوەن لوژیک نەیویستوە بیانکاتەوە. دوور لە دڵەراوکەی ترسان لە: بەرەو مەترسی بردنی بەرژەوەندی نەتەوەیی و نیشتمانیی و خۆ شاردنەوە لە ژێر چەترە هەورینەی یەکێتی نەتەوەیی کورد و بەرژەوەندی نیشتمانیی کە هەر هێزەکانی پشت ئەم بابەتە، خۆیان بەرەو هەزار پارچەبوون و تاقم خوازیان بردوە.

ئەوهێزانەی کە هەموو بوونیان بۆداماڵینی ئەقڵ لە جەستەی سیاسەت بووە و هەیە. وە هەروەها خوازیاری سۆزداریەکی بێ پرسن لە بونیادەکانی فکر وکردەوە و پەیوەندیە شاراوەکانیان.

ئەو هیزانە کەتا بەئەمرۆ مرۆڤی کورد لایان ، تەنیا ئامرازێکە بۆ جێبە جیکردنی ئەجنداکانی کاریزما و تەواو هەوڵیان ڕووتکردنەوەی بونیادی کولتوری نەتەوەیمان لە هەرهزرو لۆژیک وئاوەزێکە، کە ئاخیزگەی “سوپەرمانە کاریزما”کەی خۆیان نەبێت.

گوتارێ کە دەیەوێت بە گەڵاڵەکردن و خوێندنەوەی کۆی دیاردەکان بۆ ئایدیایەکی کاریزما چەق ؛ بە وشیاریەوە سنورەکانی نێوان جەلاد وقوربانی تیکەڵکات وبە هەزار پاساو جەلاد بکاتە فریشتەو قوربانی بە شەیتان !

ئەم خویندنەوە – چ بیەوێت و چ نەیەوێت – دەبیتە کەواسوری بەر لەشکری گەوجاندن وخۆی لە کەوڵی جەلادەکاندا دەبینیتەوە . یەکەم هەنگاو لەم بەستێنەدا خولقانی کولتورێکە کە تیایدا لەبنەرەتەوە لەسەرپاکی بوونیادەکانی کۆمەڵگاو ڕەهەندەکانی بوون وکەسایەتی تاکدا چەمکی ناسنامەو هەموورەگەزەکانی ئەم چەمکە بسرێتەوە.

لەگوتاری ئەم بەریان وبەرەڕەوتەدا لەمێژە هەوڵی “سیستەماتیک ” و “بە پرۆژە ” دراوە –ودەدرێت – بۆ سڕینەوەی ناسنامە وهەموو بونیادەکانی ناسنامەی کوردیی خۆرهەڵات…

لەکۆی گوتار وسەرپاکی ڕەگەزەکانی ئەم گوتارەدا ڕاستیەکی زەق وبەڵگە نەویست هەیە ئەویش سڕینەوەی ناسنامەیە لە کوردستانی خۆرهەڵات وبزوتنەوەکەی .

روونە ئەم سڕینەوەیە تەنیا لە ڕووبەری کورد بوون وچەمکی کوردایەتیدا نیە،سەرەتا سڕینەوەی ئەم چەمکانەیەو پاشان سڕینەوەی هەموو چەمکەکانی دیموکراسیخوازی ورزگاریخوازی لەم بزاوت وگوتارەیە . بزاوتی کوردستانی خۆرهەڵات لە بنەمادا لەسەر “گەڕانەوەی ڕێز بۆمرۆڤ لە کۆمەڵگای کوردەواریدا رسکاوە ، پاشان دەستەبەرکردنی دیموکراسی وماڤە نەتەوەییەکانی کورد لە کوردستانی خۆرهەڵاتدا .

وەک بیرمەندانی ڕەوشەنگەری دەڵێن ؛

“هەمووشت نرخی هەیە بەڵام مرۆڤ ڕێزی هەیە”. هەرلەسەر ئەم بنەمایەیە کە بزاوتی خۆرهەلات هەرلەسەرەتای سەرهەڵدانیەوە لەقۆناغی نوێدا یەکەم هەنگاوی: ” گێرانەوەی پەراویزە بۆ کرۆکی سیاسەت وکۆی رەهەندەکۆمەلایەتیەکان”. واتە هێنانەوەی مرۆڤی کوردی ئاسمیلاسێون کراوی داماڵراو لە کۆی ماڤە مرۆیی ونەتەوەیی وکۆمەڵایەتی وڕامیاریە کانی بۆ ناوەندی بڕیار وهەڵبژاردن .

ئەوەتا ئەوەی بۆنی خۆرهەڵات وکۆی کولتوری ئەم دەڤەرەی لێبێت دەسکراوە بەسڕینەوەی. هەرلەتاکەوە هەوڵەکان دەستپێدەکات ، دەبینن تاکەکانی خۆرهەڵات تەنیا بەدابڕانیان لەهێزەکانی خۆرهەڵات وازیان لێ ناهێندرێت . سەرەتا دەکەونە شێواندنی بونیادی بوون وناسنامەیی خۆیان وەک تاک ، سەرەتا ناو دەگۆڕدرێت بەشێوەیەک کە هیچ ئاماژەو نیشانەیەک لە تاکیکی خۆر هەڵاتی نە مێنێت . ” شاهۆ دەبیتە سیپان “، “خەبات دەبیتە کۆشیار”، “پیشمەرگە دەبیتە گریلا”…. هەموو سەمبولەکانی بیروهزری نەتەوەیی دەکەونە بەر لافاوی سڕینەوە ، سرودی نیشتمانی دەگۆڕدرێت و ئاڵا بە چەواشەیی و ئاوەژوویی دەکەوێتە بەر شاڵاوی لەناوبردن.

دنەدان وهەڵنان بۆ لەبیربردنەوەی زمانی دایکی وفێربوونی زمانی داگیرکەرێکی کوردستان دەبێتە ئەرکی ڕۆژ . پاشان هەموو سفەتە هەناویی و بونیادیەکانی رزگاریخوازی ودیموکراسیخوازی لەم بزاوتەدەسێنرێتەوە ، دەیکەنە کانتۆن و خۆبەڕیوەبەری .

بۆئەوەی لە پرۆژەی ڕۆژهەلات تەوەری بگەین نیازمان بە ڕامانێکی قووڵی فەلسەفی نیە ، هێندە بەس بزانین کە ڕۆژهەلات تەوەری هەوڵی نەزۆککردنی کۆی ئەوپرۆژانەیەو گێڕانەوەی هەموو سیفەتە بونیادیەکانی ، مرۆڤ چەقی ورزگاریخوازی ودیموکراسی ویستیە بۆ ئەم بزاوتە گەمارۆدراوەی خۆرهەڵات .

خۆرهەڵات تەوەری واتە بۆیەکەم جارلەمیژووی بزاوتی کۆی نیشتمانی کوردستاندا هاتنە دەرەوەی ژنانی کورد لەماڵ و هەڵبژاردنی بە ئیرادە وبەدەستەوەگرتنی رەوت وجڵەوی ئیرادەی خۆیان و بەڕیوەبردنی بزاوتی نیشتمانیی و رزگاریخوازی نەتەوەیی مرۆڤ چەقی تاسەرئیسقان ئازاد ودیموکراسی خواز ” بێ داماڵینیان لە رەگەزی ژنانەی خۆیان و هەموو سیفەتەکانی تری ئەم رەگەزە ” و هەوڵ بۆ گەشە وبەکردە دەرهاتنی کۆی خواست وئەم سفەتانەو مامەڵەی ئازادانەیان. خۆرزگارکردنی وشیارانە لە چەوسانەوە بە هەموو ڕواڵەتەکانیەوە – کە پاشان کۆپیەکی تراژیکی بوەتە شاکاری داهێنانی ئەوانەی کە هەرئێستا بە ناوی رزگاری ژنانەوە ژنانیان لەکۆی سفەتەکانی خۆیان خاڵیکردۆتەوە و دەخوازن وەک سوپای ئیماندارنی بێ پرسیار تەنیا سوتەمەنی ودەستە چیلکەی ئازموون وهەڵەکانی ئەوان بن -.دیارە هەڵگرانی ئەم ئایدیایە، تەنیا ژنانیان نەخستۆتە ئەم دۆزەخی ئازموون و خەتایەی خۆیانەوە .

سیاسەت لە سەر ناسنامەو چین ئەگەر بکرێت هەڵەی ستراتیژیک و نزیک لەتاوان نیە ؛ هەلەی ئیستراتیژیک بریتیەلە وەی کوردستان بکەیتە تاقیگای هەڵەسیاسیە ستراتیژیەکانی خۆیان وپاش بە قوربانیی کردنی هەزاران هەزار مرۆڤ لە پیناوی چوارپارچەی کوردستان و دەوڵەتی سەربەخۆیی نەتەوەیی . تەنیا لەسەر ناسنامەی یەک چین وبە چاو و ئاوەز بەخشینە ئایدۆلۆژیاو دیکتاتۆری ستالینی ، پاشان بە خائن وخێڵەکی زانینی کۆو سەرجەمی بزوتنەوەکانی کورد لە کۆی نیشتمانی کوردستاندا بە هاوچەرخ وکۆنەوە، دواتر رێک گەڕانەوە بۆ دامێنی داگیرکەرێکی کوردستان وبەناو پرۆژەی دیموکراسی تیزەکردنی وڵاتی ژیر هژمۆنی گوتارێکی تاسەر ئیسقان شوفێنیزم و بنەماخواز، یا گەڕانەوە بۆ رەوایەتە ئانارشیەکان ولێدانی ” تەپڵی هەڵوەشانەوەی دەوڵەت نەتەوە”. ئەویش لەکاتێکا هەموو دەراوسێکانت لە قەرەوڵی دەوڵەت نەتەوەوە دەستڕێژت لێدەکەن.

لاسای وکۆپیکردنی کۆمیدی سمبولەکانی چەپی ئەزمونکراوی رووسی و دژەدیموکراتی هەر لە “مامەوە بگرەتادەگاتە هەڤاڵ” وپاشان فڕێدانی ئەم لاسایکردنەوە کۆمیدیایە و پەنابردن بۆ نیشانەکانی بەباوک بوونی کورد هەرئەوشتەی کە کەمال ئەتاتورک کردی .ڕەنگەئەم ڕستە راستبێت کەدەڵێت : “دژبەرکەلەهەناوی دژەکەی خۆیەوە دێتە دەر”. ئەگەر وریا نەبێت لەگوتار وکردەدا ،دەبێتەوە لەبەرگیراوەی دژەکەی خۆی .

کاریزما لەڕاستیدا زۆرتر لەسیمای باوکێکی رۆڵەکوژدا لە کوردەواریدا خۆدەنویینێتەوە .لەسیمای ئەم کاریزما تراژیک وکۆمیدیەدا ئاوارەیی رۆستەمی زۆراب کوژ خۆی نمایش دەکات کە تەرمی زۆرابی بەکۆڵەوەیە ولە خەیاڵی نۆشداروی کاوس دا بەدیار مەرگی جوانی ولاوێتی وخولقانەوە چەمەری دەگێڕیت .

ئەم گوتارە کاریزما چەقە تاک پەرستە پاوانخوازە ،لەسیمای باوکێکی خۆسەپێندا دەخوازی کوردستان مل کەچی خەیالە وەدینەهاتوەکانی خۆی بکات ،لەسێ بازی هەڵاتن لەم پیرۆزەوە بۆ ئەو پیرۆزو پێناسە  ئەوەی لای گرنگ نیە مرۆڤە . مرۆڤ ئەوجەماوەرە بەرینەیە کە بی هیچ هاوبەشیەک ، دەبێت بکرێنە دەسە جیلەی ئەزموون وهەڵەکانی باوکە کاریزما .

تا خۆناسین وئاستی وشیاری لە ڕادەیەکدابێت کە بتوانن وەک مرۆڤی خاوەن ناسنامە، بوون و کەسایەتی تاک وکۆی خۆیان لەبەرامبەر ئەوی دیکەدا پێناسەبکەن نابنە دەستەچیلە. بۆیە دەخوازی لە ناسنامەی خۆیان لە هەموو رووبەرەکاندا بسڕینەوە. ناسنامەیە کە زامنە بۆ هەستکردن بە بوونی تاکی خاوەن ماڤ و کۆمەڵگای وشیاری دیموکراتی کراوە ، ڕێک بوونێکی بەرابەر بێت لە کۆی بابەت ورەهەندەکانی ژیاندا. بۆئەم بونەیەکە وشیاری وخۆناسین بەتایبەت خۆناسین وەک “نەتەوە و ناسنامەی نەتەوە ” وفامکردنی خۆی وەک گە ل دەبێ بزانین .

کەناسنامە وناسنامەی نەتەوەیی بۆهەمووگەلانی جیهان خاوەنی تایبەتمەندی وگرنگی بەڵگەنەویستی خۆیەتی ، دەتوانرێ بوو ترێت کە ناسنامەی نەتەوەیی لەراستیدا دنیامیکێتی هزری نەتەوەییە لە ڕووبەری ژیان وژیاری نێونەتەوەیدا .

سڕینەوەو نەبوونی ناسنامە واتە مردن و توانەوەی نەتەوەیی ، ناسنامە لەجیهانی مۆدێڕندا فاکتەری سەرەکی یەک ڕیزی ، بیچمگیری و پێکهاتەو گیانی نەتەوەییە کە دەتوانێ پێکهێنەری هاوسۆزی وهەستی یەکبون وهاونیشتمانی بێت وهەیە . ناکرێ ئەم ڕاستیە لەبیرکەیەن کە ئاماژەو نیشانەی سەرەکی پۆلێنکردن و جیاکردنەوەی نەتەوەکانە لەسەرگۆی زەوینە . ئاخرچۆن دەکرێت گەلێ ئازاد وسەرفەراز وخاوەن شانازی بەرابەربیت لەگەڵ گەلان بەلام ناسنامەی نەتەوەیی خۆی لەویژدانی کۆی کۆمەڵایەتی وکۆمەڵگای خۆیدا جێگیرنەکات؟ یا بنەماسەرکییەکانی بوونی خۆی نەزانێت . ئاخر خۆ ناسنامە بونێکی سەرتا پا کەسەکی نیە کە لەسەربنەماکانی رەوانی وکەسایەتی خولقاوبیت ،بەڵکو دیاردەیەکی هەمەلایەنەی گشتگیرە کە لەسەر بونیادەکانی کولتوریی ،میژویی ،باوەرداریی وخۆناسی یەک گەل وەستاوە .

بیرمان نەچێت ڕامیاری ناسنامەیی یا identity politics)) لقێک لە کردەی ڕامیاریە کە ئاماژەدەکات بە سیاسەتکردن لەسەر بنەماو روانگەکانی کەمایەتیەکی کۆمەلایەتی ،نەتەوەیی،کەلەم ڕەوتەدا بەرژەوەنیدەکانی لە کەوتنە ژێرپێ زۆرینە دەپاریزرێت . هەروەها ئەم چەمکە راستەوخۆ بەم مانا نیە کە هەموو بکەرەکانی ناوئەم دنیا لە سیاسەت لە سازدانی رەوتی سیاسەتی ناسنامەییدا ئامادەبن . دەتوانین بڵێن هەموو کردەو ڕێکخراوەسیاسیەکانی خاوەن ئاخیزگەی ئایدۆلۆژیک دەخزێنەئەم بازنە و ناتوانن خۆیان لەم راستیەبدزنەوە چ مارکسیزم وچ ئیسلام و چ لیبرالیزم لە خۆیاندا خاوەنی پێناسەی ناسنامەین و لەسەر بنەمایەکی ناسنامەیی سیاسەت دەکەن . پیوەندیەکی دانەبراوی دیالکتیکی لە هەناوی ئەم دوانەداهەیە . کەوابوو سیاسەتی دابراو لە ناسنامە زۆرتر فام نەکردنی سیاسەت و ناسنامەیەو هەڵهاتنە بۆ دۆزینەوەی پاساوی ڕەوایدان بە دیکتاتۆری و سازدانی پیرۆزیی سەروئەقڵ و ترساندنی جەماوەر لە دوان و رەخنەو مامەلەکردن بە ماڤەکانیانەوە و دەمکوت کردنی کۆمەلگای سڤیل وتۆکمەکردنی قەڵغانی پاراستنی کاریزما و کۆیلەکانیەتی .

ناسنامە ڕۆڵێکی یەکجار فراوانی هەیە لە ڕێکخستن ودامەزراندنی پەیوەندی وگونجانی نێوان تاک وکۆی دانیشتوانی کۆمەڵگادا . چۆنیەتی ڕوانین ، هاوڕابوون ودژبوون ،دۆستایەتی ونەیاری هاوکاریی و پێشبرکێ ،باوەڕکردن ونەبوونی متمانە لێکنزیکبوونەوە ودورکەوتنەوە هاودەنگی ویەکیتی هەرهەموویان بەسراون بە ناسنامەی تاک یا کۆوە لەبەرامبەر ئەوی دیدا .

سەیرە لەسەر بنەمای گریمانە هەموو بوون ومێژووی خەبات وسەرمایەی کولتورو گوتاری رزگاری وکۆمەڵایەتیت دەشۆنەوە ، لە مێژوو دەتکەنە دەرەوە . بۆ ئەم دەرکردنەش لەمێژوو درێغ ودرێغ لە یەک بەڵگە و نیشانە وکردەیەکی دیدەیی . ئەوەی هەیە هەڵچنینی دیوارێکی ڕەشی ڕەش وکۆباوەڕێکی موتڵەقی ئیمانیە لەسەرهەندێ هەڵەی تاڕادیە ک گرنگی هێزێکی سیاسی پارچەیەکی دیکە ی کوردستان کە نە فۆرم وگوتار وبنەماو ئاخێزگە فکریەکانی لە سیاسەتدا لەگەل ڕؤژهەلات هاتوەتەوە و نە دێتەوە ، بەرپرسایەتی ئەوکردانەی ئەو نە خۆرهەڵات دەگریتەوە و نەهەرگیز توانیویەتی هاوسۆزی خۆرهەڵات بۆ ئەم دەستە لەکردەوەکانی خۆی دەستەبەرکات . دەتوانین بڵێن ڕێک بە ئاوژووکراوەی ئەوهێزەی کە هەوڵی پەڕانەوەو بەمەعسومکردنی دەدرێت لەمێژووی کردە و بوونی خۆیدا دەقاو دەق کۆپێ پارتیە، نە‌ک هیزەکانی خۆرهەڵات .

دەی ناڕەوانیە منی خۆرهەڵاتی بپرسم لە م ڕانان وبەراودکاریەدا پێگەی من کامەیەو بۆ دووهیزی لێکچوو بەگریمانە لە ڕیزبەندی فکری وئاخێزگەی ئاوەزیی وڕێچکەی مێژوویی خۆیان دەترازێنرێن و ئێمە لە بری پەکەکە بە باڵای ئەوی دیان دەگرن؟!

لەبەرچاوی هەموان ڕوونە هەنوکە لە دەڤەرەکەدا ریزبەندیەکی سیاسی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و ناسنامەی ئاینی درووستبووە . ریزبەندیەک کەتا سەرئیسقان ئایدلۆژی ودینی وفانتا مەندالیستە ، ئاینزای شیعە لەبەرەیەکدا سەرکردایەتی وڕاستەو خۆ ڕێبەرایەتی ئەم رێزبەندیەدەکات ، سوریای ئەسەد، لوبنانی جوندوڵا ویەمەنی حوسیەکان وعێراقی مالیکی وعیبادی ، لە کوردستانیشدا پەکەکە ،زۆنی سەوزی یەکیتی نیشتیمانیی کوردستان و خۆرئاوای پەیەدە . بەسەرکردایەتی راستەوخۆی ئێران خۆیان لەم بەرە ناسنامە ئاینیەدا دەبیننەوە وبەکرده وە هەڵویست ویەکبونی خۆیان نیشانداوە .

ئەم بەرە سەرەڕای هەمووخەسارەکانی دیکەی کە هەیەتی دوو خەساری هەرەگرنگ وبەرجەستەی هەیە .ئەم بەرە سەرکردایەتیەکی کۆنەخوازی نامۆدێرنی دژەدیموکراسی وپەڕگیر سەرکردایەتی دەکات و کۆی کردەکانی لەچوارچیوەی بەرژەوەندیەکانی گوتاری ئێراندا ئاراستە دەکات ، ئەم بەرە پەڕگیرە لەجیهانی مۆدیرنی ئەمڕۆدا ناتوانی لەگەل کولتور وسیاسەتی کراوەی شارستانیەتی نوێدا بگونجێ وسەرئەنجامی شکانە . سەرەرای ئەمەش بەهیچ جۆرێ باوەڕی بە دیموکراسی ،زۆر ڕەهەندی ، فرەدەنگی ، ئازادی و ماڤی گەلان و ماڤە دیموکراتیک ومەدەنیەکان نیە .

بەرە ی بەرابەری ئەم هیزانە لەکۆی دەڤەرەکەدا بریتین لە هەموو وڵاتانی عەرەبی وبەناو موسڵمانی ناوچەکە وەک تورکیا و ئەوانی دیکە کە ڕاستەو خۆ لە لایەن رۆژئاواو جیهانی ئازاد و شارستانیەتی سەردەمەوە پشتیوانی دەکرێن ، لە ڕاستیدا بۆ بەراورد نابن لە گەڵ بەرەی ئێران هەرچەندکە ئەم بەرەش لەهەناویدا ناسنامەی ئاینی و سونەخوازی دیارە و زۆرێک لەهێزەکانی ئەم جەمسەرەش زۆر پاکتر لە ئێران و هاو پەیمانەکانی نین . هەرلەسەر بنەمای بەرژەوەندی و مل ملانێی هیزەکان پارتی دیموکراتی کوردستانی عیراق یەک لەهێزەکانی ئەم بازنەیە .

ئەوەی روونە لەم چرکەساتەدا کۆی هیزەکانی خۆرهەلات بێ ئەوەی هیج ئەجنداو بەرنامەیەکیان هەبێت بۆ ئەم بلوک بەندیەو بێ ئەوەی کاریگەریان لەسەر دروستبوونی ئەم بلوکە بووبێت بە پێی سروشتی سیاسی خۆیان کە ماکەی سەرەکیان دژایەتی و نەیاری ئێرانە دەکەونە ئەم بەرەیەوە لەکۆی هەڵوێست وکردەی سیاسی هەنوکەیان دا .

مێژووی هیزەکانی خۆرهەلات نەیاریی هەموو بنەماخوازی وپەڕگیری وبە پەراوێزکردنێکی جەماوەر وسەرکوتانەوەی ماڤەکانیان و سڕینەوەی ناسنامە فرە چەشنەکان و کەشی دیموکراسی بووە . خۆنابێت و لە مێژووی هیچ هێزێک و لە هێج کوێی دنیادا هیزێکی نەیارو ئۆپۆزیسیون و دژبەر لە گەڵ دژەکەی لە بەرەیەکدا نەبوون تا ڕۆژهەڵاتیان وابکەن !

خاڵیێکی سەرەکی وهەرەبەرجەستەی ترکە دەتوانم بڵێم ،ئەم هاو بلوکی و ریزبەندییەی خۆرهەڵاتیان لە راستیدا تائەم چرکە ساتەش لەدنیای زەیندا خولقاوە و نەبووەتە پرۆسەیەکی دیدەیی بەکارکراوی کردە بوو دیار.

هیزەکانی خۆر هەلات هەرگیز لە فۆرم، گوتار و کردەدا وەک پارتی و هێزەکانی هەناوی ئەم بلوکە سیاسەتیان نەکردووەو نایکەن . خوێندنەوەو ڕەخنە بریتی نیە لە هەڵکردنی ئاڵای ڕەش وسەربە پیری توتالیتەرخواز سپاردن و قڕکردنی زۆزان و ئارانی وێژدان و لێک هەڵتەکاندنەوەی هەموو سنورەکانی قوربانی وجەلاد . ئەمە ئەو بفەیەیە کە خۆرهەڵات تەوەری هاواری دەکات و دەڵێت ناکرێت وڕێگە نەدراوە ئەم سنورە ئاوەها تێکبدرێت وئیرادەی ئازادی گەلێک و ویژدانی رزگاریخوازی کۆمەڵگایەک لە ژێر ناوی کاریزمادا بە جەلادەکەی تەسلیم بکرێت !

ئەوانەی ڕاپەڕینی ١٩٩١ باشوریان دیبێت ، یائێستا لەیادەوەری مێژوویاندا مابێت دەزانن کە ئەوە هێزەکانی خۆرهەڵات بوون هەرلەیەکەم چرکەکانی رزگاریەوە هەوڵیان دا رزگاری نەک وەک واتایەکی ئابستراکی زەینی بەڵکو وەک کردەیەکی دیدەی کۆمەڵایەتی تەعبیرکەن . دامەزراندنی شوراکانی کۆلان و یەکێتیەکانی پێشەوەران هەموو رێکخستنەکانی جەماوەریی هەرلە کۆمیتەی قوتابخانەوە بگرە تا شوراکانی ژنان و کرێکاران و …هتد لە هەموو دەڤەری ئێستای زۆنی سەوزدا بەدەستی ئەوان رێکخراو هاتنە جیهانی بوون .

لە قاموسی ئەم هێزانەدا ئازادی دەبێت خانەخوێی هەموو مرۆڤایەتی بێت وبەکردە ئەم باوەڕەیان سەلماندووە . هەرئێستا هێزەکانی خۆرهەلات لەبەرەکانی شەڕی دژە داعش دا سەرقاڵی خەبات و گیانبەختکردنن بێ هیچ موزایەدە وریکلامێک .ئەمە لەکاتێک دا یە ئەندازەی ئامادەبوونیان لانی کەم دوو هێندەی ئەو لایەنەیە کە دەخوازی لە باشور کانتۆن دروستکات . یەکەم هاوارەکانی ناڕازی بوون لە سیاسەتە پەیرەوکراوەکانی کۆی دەسەلاتداری هەرێم لەلایەن ئەم هیزانەوە بوو .پێویست ناکات بەبیری بێنمەوە چۆن چەندین کەس و لایەن هەرلەبەر ئەم هاوارو هەڵوێستانە کەوتنە بەر گوشار و گەمارۆ. من ئاماژە بە رێکخستن و ئازادیەکان و بەڕێوەبەرایەتی جەماوەر ناکەم لە سەرەتای سالانی ١٩٧٩ لە شارەکانی کوردستانی خۆرهەلات و ئەزموونی ئەو ماوەی کە ئەو هێزانە دەسەلات داربوون ، لەبری ئەمە بە باشی دەزانم چەند نموونە وەک مشتێ لەخەروار بێنمەوە . ئەم نمونانە زۆر بەروونی وڕاشکاوی فۆرمی سیاسەت وناوەرۆکی گوتار و روانگەی کۆی ئەم هێزانە دەردەخات و بەڵگەو هاواری ناوێت نیشانەکان خۆیان هاواردەکەن کە کێ لەسەربنەمای هاوپیمانی وکێ لەسەر بنەمای ئازادی بۆ هەمووان سیاسەت دەکات .

هێزەکانی خۆرهەلاتی کوردستان لەساڵی ١٩٧٩بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دەسەڵاتداری ناوجەکانی خۆرهەلاتی کوردستان بوون ، ئەم دەسەڵاتداریە بەچاک و خراپیەوە من لێرەدا نیازی لیکدانەوە یم نیەو بەهیچ جۆرێ ناچمە ناوقولای پێکهاتەکەوە، کە هەرکەس بیەوێت دەتوانی زۆر بەئاسانی دەستی بە بەڵگەو کۆی ئەوپیکهاتەیەبگات و بڕیاری خۆی بدات . لێرەوە دەڵێم ئەونموونە پاژێکی هەرەجووکی ئەو ئەجندایە کە لە هەناوی خۆرهەلات تەوەریدایەو کەس بۆی نیە بی شێوینێ و هەرکەس هەوڵی شیوان و سرێنەوەی بدات هەوڵێکی نەزۆکی بۆ سڕینەوەی میژووی خۆرهەڵاتیان داوەو حورمەتی جەماوەری شکاندووە .

کۆی هێزەدەسەڵاتدارەکانی باشوری کوردستان بەتایبەتی یەکێتی وپارتی و تاڕادەیەکی هەرەزۆر یەکگرتوی ئیسلامی لە ١٩٩١ بە دواوە دەسەلات وحکومەتی باشوریان بەدەستەوە یەو لە ساڵانیک دوای ئەم مێژوەشەوە هەمو هیزەکانی تری وەک کۆمەڵ و گۆران لەم بازنەیەی دەسەلاتدان . دیسان خوێندنەوەی ئەم دەسەلاتە لێرەناکەم و بەڕاشکاوی دەڵێم سەرەڕای ئەوەی حاشالە کۆدەسکەوتێکی گرنگ وئستراتیژیکی ئەم حکومەتە ناکرێت لە کۆی ڕووبەرو ڕەهەندەکاندا . بەڵام نمونەی خوازیاری خۆرهەڵاتیان نەبووەوە نیە ،بە تایبەتی لە بواری دابەشکردنی داهات و دادوەریی کۆمەڵایەتی وشافافیەت وپەیوەندیە ناوچەیەکان و ڕووبەری ئازادیەکان و جێخستنی یاساو کولتوری مۆدێرندا . ئەم بابەتەش هەر هیندە بەس دەزانم و داوەریی هەڵسەنگاندن بۆ خۆینەر بەجێ دێڵم .

پارتی کرێکارانی کوردستان ماوەی چەند ساڵێکە ڕؤژئاوای بەدەستەوەیەو مامەڵە وجۆری جوڵانەوە و ئازادیە سیاسەکان و باوەرمەندی بە ماڤە بنەرەتیەکانی ژنان وشەفافیەت وپەیوەندیە ناوچەیەکان ورووبەری ئازادی ڕؤژنامەوانی و سیاسەتی ڕوونە و هەموو هیزەسیاسیەکانی ڕۆژئاوا لە بازنەی دەسەلات و ئەم ئەزموونە دورخراونەتەوە وهەتا راونراون و تاراوگە نشینکراون . کۆی باس وبابەت و سات و سەوداکانی ئەم نمونەش نەک بۆ هیزەکانی خۆرهەڵات خوازراونیە هیوام وایە هەرگیز بیریشی لێنەکەنەوە . سەرەرای ئەوەی کە بونی جێگاو گرنگی خۆشی هەیە ووتەیەکیان لە سیاسییەکی کوردەوە بۆ گێرامەوەکە دەڵێت: “جا قەیدی چیە باکورد وڵاتی بێت وئیعدامیشی بێت” . من دەڵێم ئەگەر بڕیارەکورد هەرلەئێستاوە زەمینە سازی بۆ ئیعدام بکات چ باشتر کە دەوڵەتی نەبێت .

هەرلە ڕوانگەی گریمانە سازی و کایە کردن بە گریمانەکان بۆ ڕوون بوونەوەی ڕاستیەکان ئاماژە بە هەندێ شتی دیکە پێویست دەنوێنێت :

هێزەکانی خۆرهەڵات خاوەنی سڕێنەوەی پرؤژەی کوردستانی سورنین و هیج کاتێکیش لە ژێر چەتری فەرمانڕەوایی هیچ داگیر کەرێکی کوردستاندا حاشایان لە کوردستانی رۆژئاوا نەکردوەو لە هیچ پارچەیەکی ناکەن .

هێزەکانی خۆرهەڵات هیچ کات خاوەنی پرۆژەو ئەجندای ٣١ئابی ١٩٩٦ نەبوون و هیوام وایە نەبن و بۆ چارەسەرکردنی کێشەناوخۆیەکان هیچ کات ئاسایش وئەمنیەتی نەتەوەیی نەخەنە مەترسیەوە.

هێزەکانی خؤرهەلات خاوەنی هێرشی ٢٦ ژوئیەی ساڵی ١٩٩٦بۆسەرکۆیەو چارەسەری کیشەکانی ناوخۆ لەڕیگای خستنە مەترسی ئاسایشی نەتەوەیی و ئەمنیەتی گەل نین کە “جواد سەحرارودی” و “ئەحمەدی کازمی” بە ٢٠٠٠ چەکدارەوە ئەنجامیان دا .

هێزەکانی خۆر هەلات و “رؤژهەڵات تەوەری” رووبە رووبوونەوەی هەموو ئەمانەو گەڕانەوەی حورمەتی زەوتکراوی جەماوەرە لە لایەن داگیرکەرانی کوردستان وپێ شێلکردنیانە لەلایەن هیزەکانی نیشتمانیی کوردستانەوە .

وەنەبێ ئەم هێزانەی خۆرهەڵاتیش مەعسوم بن و خاڵی لەخەسار ، بەڵام بۆ ئەوەی هەربەلۆژیکی بەرامبەرەکان دوابم خۆمن رەخنەی بەراودکاری ناکەم و کاریشم بە لۆژیکی بەراورد نیە ، بەڵام بۆ ڕوونبوونەوەی ئەوەی کێ بە قۆنتەرات سیاسەت دەکا ت و کێ لە سیاسەت دا هیچ سنورێک بۆ ئازادی و رزگاری ناناسێت ، ناچارم کۆ بابەتێکی دیکە بخەمە بەر باس وەک ئەوەی :

  خۆ ئەوە ئێمەنین لە جەلەولاوە تا بناری هەڵگورد خوێنمان تێکەڵ بە خوینی ئەوانەکرد کە (عەلی شیعەو ئەنوەری مەجید سوڵتان )یان کوشت . تۆبڵێت ئەوە ئێمەین دەم مان کلیل داوە و زمانمان قوفڵکردوە دەرهەق بە لافاوی ملوێنی پەنابەرانی خۆرئاوا ، کە ئەگەر لەدەست چەتەکانی رژێمی ئەسەد هەڵنەهاتبن لەتاو خۆسەپینی وسەرانە و گومرگ وباجەکانی ئێمە زێد ودیاریان پشت سەرناوە ، لەچارەنوسێکی نادیاردا دەخولینەوە ؟!

  بڵێت ئەوە ئێمەبین کە لە زۆنی هاوکارماندا لەئاست فەرمانی ژن کوژی ملکەج و بی هەلویستین ؟!

  بڵیی ئەوەئیمەبین لە سیاسەتی هاوپەیمانی خوازی و (ماکیاولی ) ماندا هەموو هەڵوێست وسەرفەرازی وکاری سیاسی خۆمان کەبرییتیەلە پاراستنی ئازادی و فراوا نکردنی بەیان و ملدان بۆرەخنە ، بە کۆنەپەرست ترین رژێمی ئەم دنیا دابیت ،کە تەنانەت بوونی ، تەنها بوونی دەم چەوتی وسوکایەتیە بە مرۆڤ بە تایبەتی ژنان ؟!

خۆئەوە ئێمەنین کە مرۆڤ لە سەربنەمای ئیمانداری و باوەر بە بوونی سەروئەقڵ پەروەردە دەکەین وئازادی وئیرادەی تاکی کۆمەلگا تێکدەشکێنین بۆ خولقانی کۆمەڵگایەکی کۆیلە،کە سەرتاپای جومەگەکانی سەرلەبەر،نا ،بەڵکو سەرشۆڕی ڕێبەر بێت؟!

بێ پسانەوە دەڵێین (بێ سەرۆک ژیان نابێت ) ئەوە ئێمەین بەخەرمان وخەروار کولتوری تاکی کویلە بەردێنین و هەموو دەزگای راگەیاندنمان و میدیاکانمان کردۆتە مینبەری ئەم کولتورەو بەرهێنانەوەی بی پسانەوەی ،تارادەیەکە ئەگەر میدیایە، یالایەن وکەس و بڵاوکراوەیەک وەک ئێمە ،لە ئاراستەی سازدانی کولتوری کۆیلەیەتیدا خۆی ڕیکنەخات دەیکەینە پیاوی میت ، خۆشمان بێ پسانەوە ڕێک لەڕێگای کاریزماوە لەگەڵ سەرکردایەتی میت دانوستان دەکەین

 تۆبڵێی ئەوە ئێمەبین کە خۆبەرێوەبەری دیموکراتیک لە ڕؤژئاوا سازدەدەین ولە هیچ کەس ولایەنێکش قبوڵناکەین

جگە هەڵگری گوتاری خۆمان کە بێتە ناو ئەم خۆ بەڕیوەبەریە دیموکراتیکەوە. (ئەنەکەسە) دەنێرینە تاراوگەو ئەگەر دەیان کەسی وەک (مەشعەل تەمۆ) ش بکوژرێت خۆ ئێمە فەرمانڕەوا نین و ئامادەنین بچوکترین وڵام بدەینەوە .

ڕاستی بەڕیزان ئێوە وەک سەرخێلی ئەوسوپا ئیماندارە کاریزما پەرستە،بڵێی لێتان تێکجووبێت کەئەوە ئێمەین لە “شڤان پەروەر”دەدەین و بە هەزار ناو نیتکەو بە جاش و خۆفرۆش بانگ کردنی دەیخەینەبەر رەحمەتی شەق وتێهەڵدان؟!

 بڵێی نەزانن ئەوە ئێمە نەبووین کە لە کەشێکی ئازادی دیموکراسیدا ” لەیلا زانا”بیدەنگ دەکەین وبەجۆرێکی واتایبەتی زمانبراوی دەکەین تەنیا بەزمانێ ئێمە نەبێت قسەنەکات نایەڵین “بایدەمیر” لە هیچ کوێنە دەرکەوێت ئەگەر دەرکەوت لەسێبەری هژمۆنیماندا بیت وبەس ؟!

هەفاڵان تکایە ڕاوەستن تاقەت بگرن هەڵمەچن:

 بڵێی ئەوە هێزەکانی خۆرهەلات بن کە ڕووبەری سیاسەتیان هێندە تەنگکردبێتەو کە بڵێن ئەگەر لەگەڵ منی هەیت ،وەگەرنەدەت سڕمەوە ؟!

 راستی تۆبڵێت کە ئیماندارنی کاریزماو سوپای زمانبران نەزانن کە دروشمی (باکور باشور ڕؤژهەلات ئاپۆ سەرۆکی وڵات ) خاوەنەکەی هەر خۆیانن وخۆرهەلاتیان زۆرلەم جۆرە گوتار و دروشم و هوتافانە دوورن؟!

 هەڤاڵان ئێوە کە ئەم ماڤە بەخۆتان دەدەن بەبەڵگە قسە نەکەن وهەڵنەکشێن بوهەناوی بابەتەکان و تەنیا لەڕێگای ئاماژەکان وخویندنەوەیانەوەنەشڕؤڤە دەکەن دە ئەم ماڤەش بە دیتران بدەن با ئاماژەکانی ئەم دروشمە بخویننەوە . پەیامە توتالیتەر ودیکتاتۆری وتەوایەت خواز و مۆنۆپۆلکردنەکانی کوردستان و سڕینەوەی کۆی ئازادیەکان و خنکانی فرەچەشنی وزۆر رەهەندی ولەگۆڕنانی دیموکراسی وسازدانی کۆمەلگایەکی سەربازخانەی وبارهێنانەوەی باوەرەکانی کۆی دەزگا توتالیتەرەکانی دنیای ئەم پەیامە پێشکەشی خۆتان ، هەرباسی ناکەین ، بەلام خۆ ئەم ماڤەمان هەیە بپرسین ئەرێ خۆرئاواکوردستان نیە ؟!

  ئەرێ وازلەکوردبوونیش بێنین ،راستی لە خۆرئاوای کوردستان خەلکی هەژاروچەوساوەنیە ؟! جەماوەری لەهەموو ماڤیک داماڵراو و رووتکراوە ی نیە ؟ کە تەنانەت لە بوونی کارتی باری شارستانی وسەرەتای ترین مافە مەدەنیەکان بێ بەشکراون و کوردی ئەم پارچە نین ؟! ئەی بۆ لەم دروشمەدا باسیان نیە ؟!یائەوەتا سەرەتاو یەکەم وادەزانم دواکەس ولایەنیش هەرخۆتانن کە سیاسەتتان لەسەر بنەمای هاوپەیمانی کردووەو دەیەکەن! تا دەسەڵاتی ناوەندیی سوریا هیزی ئامادەبوونی لەم ناوچانەبوو باسێک لەکورد وکوردستانی ئەم هەرێمەنەبوو . ڕاستی ئێستاکە ئەسەد زەبوونەو لە راستیدا دەسەڵاتێکی ناوەندیی بوونی نیەو هیچ کەس حسابی بۆ ناکات ئێوە لە رۆژئاوا چاوەڕوانی چیدەکەن بۆ باسی سەربەخۆی ناکەن و کوردستانی بەواتەی خۆتان ڕۆژئاوا و بە ووتەی من خۆرئاوا ناکەنە یەکەیەکی سەرکەوتووی سەربەخۆ بؤتان ناکرێت ؟ نالویت ؟ هەلومەرج رێگا نادا ؟ یا هاوپەیما نیتانە کەنایەلێت ئەم کارەبکەن و باوەرتان وایە کە ڕؤژان رۆژی لە دوایەو کێ دەڵیت ئەم مارە ڕوولە مردنە بە ئیکسیری ئێران زیندوو نابێتەوە ئەوسا رەنگە دووسەر دۆراوبن؟!

–        ئەوەبۆ بۆپەکەکە وسوپا ئیماندارەکەی ڕەوایەکە یەکجا ٢٤٠ گوندو رووبەرێکی فرە زۆرتر لە شنگال یەک رؤژە بدەنە دەست داعش و زیاتر لە ٨٠ لەسەدی کۆبانی بدەن بەدەستەوە کەچی هێشتا بڵندگۆکانی ماشینی پڕوپاگاندەتان هاوارکەن لە تێکشکانی داعش نزیک بوینەتەوە ، ئەگەر هاوپیمانە ئیمپریالیستەکانی کورد وپارتی بە فڕۆکەو هێزی پیشمەرگە فریانەدەکەوتن چارەنوسی کۆبانی لە شەنگال باشتر نەبوو. ڕاستی ئەمەیە شەفافیت و ئەو ڕاستبیژییەی باسی دەکەن ؟!

–        ئەوەبۆ دوای سێ سال ئەم سوپا لەشکان نەهاتوە ئێمانیە ناتوانی کۆبانی و کانتۆنی جەزیرە پێکەوە ببەستیتەوە و ئەوڕیگایە پاک کاتەوە ؟ تۆبڵێت ئێمەسیاسەتمان لە سەر ئەم بنەماکردبیت کە هاوپیمانیمان ڕێگای ئاسمانی تاران سلێمانی دیمەشقی لەبەر گرتبێت و لە تولەڕێگا کانی قەندیلەوە بە جلی گریلاوە سەربازانی ئیمامی زەمانمان رەوانەی سوریە کردبێت و دوایش دەهوڵ کوتان کە مەیتەکانیان هاتۆتوە بە کوژراوی شەڕی گریلاو پیشمەرگە ناومان هێنابن؟!

 تۆبڵێت ئەوە سەرکردەکانی خۆرهەلات بن لەبری سەرانی کانتۆن لە خۆرئاوای کوردستان بێ پسانەوە دەچنە تورکیاو لەگەڵ گەورەکاربەدەستانی تورک کۆدەبنەوە و ویزای ولاتان لە وان وەردەگرن؟هەرلە ویشەوە سەردانی جیهانی دەرەوە دەکەن ؟

 

 تۆبڵێت ئەوە سەرکردەکانی کانتۆنەکانی ئێمەن لە ڕۆژئاوای کوردستانەوە سەردانی تورکیادەکەنوهەموو خاڵەکانی سنوری تورکیاشان بۆکراوەتەوە . ئەی بڵێت ئەوە ئێمەین کە زیاتر لە١٤٠٠ گریلامان کە لە شەڕەکانی ڕۆژئاوا برینداربوون و زۆربەیان لە قەندیلەوە چوون و تورکیە و ئاژانسی هەواڵگری تورک ئەم ڕاستیە دەزانی بەڵام بۆ وەرگرتنی چارەسەر رەوانەی نەخۆشخانەکانی تورکیە کراون و کەسیش نالیت بان جاویان برؤیە؟! لەو لاشەوە خەڵک بەمیت بوون تاوان باردەکەین؟!

  ڕاستی ڕێکەوتنی بەناوبانگی (جاسوسان )کە بە هاوکاری سەرکردەکانی باشور لەزۆنی سەوز لە نیوان پەکەکە وئێران بەسرا لە ساڵی ٢٠١١ بڵیت بە ویستی یەکێتیەکەی جاران و ڕەزامەندی گیان بەختکردوان( عەلی شیعەو ئەنوەری مەجید سوڵتان و عەلیەخرەی )هەڵەبجەیی بووبێت و دژ بە باکور لە نیوان هیزەکانی خۆرهەلات و سوپای تورکیادا بەسرابێت ؟!

بۆیە دەلێم ئەو سیاسەتەی هێزەکانی خۆرهەڵات دەیکەن و کردویانەو دەخوازن بیکەن ،زۆر جیاوازەلەو سیاسەتەی ئیوەدەیکەن و کردوتانە . هیوام وایە کە ئیترنەیکەن .

“خۆرهەلات تەوەری” واتە دابران لەهەموو ئەمانەوە وگەرانەوەی بڕیاری جەماوەر بۆجەماوەر . واتە ڕەچاوکردنی فەزیلەتی رزگاری و ئازادی و ملدان بە ئێرادەی هەڵبژاردن و ویستی جەماوەر وکۆی ناسنامەکان لە زۆر ڕەهەندی و فرەڕەنگی و شەفافیەت و بەرپرسایەتیدا.

جەلیل ئازادیخواز

تێبینی: ئەم وتارە لە ١/٦/٢٠١٥ نوسراوە بەڵام وام بە باش زانێ ئەو دەم بڵاو نەبێتەوە