لەپەراوێزی لەق بوونی متمانەی خەڵک بە حکوومەتی ھەرێم! محەمەد چاوشین

ھەموو ڕژێمەسیاسییەکان لەھەوڵی ئەوەدان کە سیستمی سیاسی وڵاتەکەیان بە سیستمێکی “دێموکراسی” و “ھەڵبژیردراوی خەڵک” نیشان بدەن و ڕێگا و شێوازی ھەمەچەشنیش بۆ درێژەدان بە ھێز و دەسەڵاتەکەیان بەکار دێنن.

تەنانەت ڕژێمە سەرکوتگەر و تۆتالیتارییەکانیش ،لەڕێگای خراپ کەڵک وەرگرتن لە چەمکی دێموکراسی و  ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی ساختە و نمایشی ، دەیانەوێ نیشانی دنیای بدەن کە نیزامەکەیان نیزامێکی دێموکراسییە و ھەڵبژێردراوی خەڵکە.

نموونەی لەو وڵاتانەمان لە ئافریقا و ئامریکا و ئاسیا زۆر لەبەردەستە و پێویست بە ناوھێنان ناکات.

بنەماکانی ھێزی سیاسی و دەسەڵاتی سیاسی و  ڕەوایەتی (مەشروعیەت – Legitimation)ی سیستمی سیاسی ، جیاوازی سەرەکی و بنچینەیی و چارەنووس سازی نێوان  ھەرحکوومەتێکی  دێموکراسی و  و نا دێموکراسییە.

بەشێوەیەکی گشتی ، لە سیستمە دێموکراتییەکاندا ، ئیرادەی خەڵک کۆڵەکەی سەرەکی  دەسەڵاتی سیاسییە و  ڕەوایەتییەکەشی  لە خواست و ئیرادەی گشتی خەڵکەوە ھەڵدەقوڵێت.

لە سیستمە دێموکراتییەکاندا ، دەسەڵاتی سیاسی لەڕێگای بەشداری کردنی خەڵکەوە بینا دەکرێ کە لەسەر ئەو بنەمایە ، ئۆرگانە جۆراوجۆرەکان لەڕێگای  دەنگی خەڵکەوە دادەمەزرێن و  چاودێری دەکرێن.

ڕەوایەتی ھەریەکێک لە ئۆرگانەکانیش ، بەندە بە ڕێژە و ئاستی  “متمانەی گشتی خەڵک” بەو ئۆرگانانە.

لەبەرامبەریشدا ،لە سیستمە دیکتاتۆری و تۆتالیتارییەکاندا ، “سیستمی سیاسی” ھیچ ڕەوایەتییەکی جەماوەری نییە و “دەسەڵاتی خەڵک” فەرامۆش کراوە ، دەسەڵاتی سیاسیش ، ھێزی خۆی لە ڕێگای سەرکوت و ترس و تۆقاندنەوە دەستەبەر دەکات، نەک متمانە و ھێزی خەڵکەوە.

ھەرھێزێکیش لەسەر ئەوبنەمایانە درێژەی بە دەسەڵاتی خۆیدا ، پایەکانی ئەو سیستمە لەرزۆک دەبن و ئاکامەکەی لەناوچوونە.

ڕێژە و ئاستی “متمانە”لەنێوان (خەڵک  – حکوومەت) ، جیالەوەی فاکتەری سەرەکی  مانەوەی ھەرحکوومەت و سیستمێکی سیاسییە لە وڵاتێکدا ، هاوكات فاکتەری ئارامی و خۆشگوزەرانی و جێگیری سیاسی و ئابووریشه.

بێ گوومان ، ھیچ دەسەڵاتێکی سیاسی لە دنیادا بەدیناکرێ کە توانیبێتی متمانەی کۆی دانیشتوانی وڵاتەکەی بەدەست بێنێ و ناڕەزایەتی خەڵکی کەم کردبێتەوە ، دەستەبەرکردنی متمانەی ڕەھای خەڵک بۆ دەسەڵاتێکی سیاسی نامومکینە.

بەڵام دەسەڵاتی سیاسی ، لەڕێگای پەرەپێدانی دێموکراسی و  گرنگیدان بەخواستی خەڵک ،دابین کردنی عەدالەتی کۆمەڵایەتی و دابەش کردنی سامانی وڵات بەبێ جیاوازیی ئینتیمای حیزبی و مەزھەبی و دینی ، دەتوانێ  ئارامی و جێگیریی ڕێژەیی لە سوچ و ناوچە جیاوازەکانی وڵاتدا  دەستەبەر بکات و لەو ڕێگایەشەوە ، متمانەی خەڵک بەدەست بێنێ و درێژە بە حاکمیەتی خۆی بدات.

مانایەکی سادەی فەلسەفەی حوکمڕانی ھەر حکوومەتێک، واتای خزمەتکردنی خەڵک و گوێگرتن لە خواستەکانی خەڵک و ھێنانەدی عەدالەتی کۆمەڵایەتییە لەکۆمەڵگادا .

بەڵام  لە سیستمە دیکتاتۆری و  سەرەڕۆکاندا ، بەھایەک بۆ “ئینسانی بوون” دانانرێ و  حوکمڕانەکانیش بەشێوەیەکی “ناشەرعی و ملهووڕانە” ، دەست بەسەر کۆی جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵاتی سیاسی و ئابوری وڵاتدا دەگرن و سامانی وڵاتیش تاڵان دەکەن.

لێرەدا ڕاستییەک ھەیە کە ئەویش ئەوەیە ، ھەتاسەر ھیچ  ڕژێمێکی دیکتاتۆری و خۆسەپێن کە  دەسەڵاتەکانی لە خەڵکەوە سەرچاوەی نەگرتبێ ، ناتوانێ درێژە بەدەسەڵاتی سیاسی خۆی بدات و دواجار چارەنووسی بەرەو ڕووخان و لەناوچوونە.

جێگای حوکمڕانە سەرەڕۆ و دیکتاتۆرەکانیش زەلکاو و زبڵدانی مێژووە.

بەھەڵدانەوەی لاپەڕەکانی مێژووی کۆن و نوێی جیھان ،چارەنووسی زۆرێک لەو دیکتاتۆرانەمان بۆ دەردەکەوێ کە بەچ دەردێک گەیشتوون.