دوای ههوڵو ماندوبونو چهندین كۆبونهوهی ئاشكراو نهێنیو دوای چهندان ههوڵی نێوهندگیری بۆ ئاشتكردنهوهو لێكنزیبونهوهی یهكێتی نیشتیمانی كوردستانو بزووتنهوهی گۆڕان
لهلایهن خهمخۆرانو دڵسۆزانی ههردوولاو میلهتهكهشمانهوه، خۆشبهختانه ڕۆژی سێشهممه 17ی ئایار، ڕێككهوتنێكی سیاسی لهنێوان ههردوولادا بهچاودێریو لهماڵهكهی سهرۆك تاڵهبانیدا لهدهباشان واژۆكرا كه بهردی بناغهكهشی ههر لهماڵی سهرۆك تاڵهبانی لهدهباشانو لهساڵی 2012وه دانرا. بهمهش كۆتایی بهململانێی سیاسیهكانی نێوان ئهو دوو حیزبه گهورهو كاریگهرهی ههرێمی كوردستان هات بهتایبهتیش لهناوچهی سلێمانیو گهرمیانو ڕاپهڕیندا كهجێگه نفوزو پێگهی سیاسیو جهماوهری ههردوولایهو ئهم ڕۆژهش بۆ یهكگرتنهوه وهك وهڵامدانهوهیهك وایه بۆ تێپهڕبوونی 100 ساڵ بهسهر رێككهوتنامهی سایكس -بیكۆی ساڵی 1916 كهكوردو كوردستانی داگیرو دابهشی سهر چوار ولاَتی ناوچهكه كرد.
ئهم رێككهوتنه بۆ؟ له پێناو چیدا؟ بۆ لهم قۆناغو كاتهدا؟
ئاشكرایه ڕێككهوتنهكه له 11 بهشو 25 ماددهو دێباجهیهك پێكهاتوه، كه ههموانیان لهپێناو ڕێكخستنهوهو پهرهپێدانی پهیوهندیهكانی نێوانیانو دروستكردنی ستراتیژێكی نیشتیمانیو نهتهوایهتیو دامهزراندنی حوكمڕانیهكی تهندروستو دادپهروهری كۆمهلاَیهتیو سهروهربوونی یاسایهو ههر ئهم نیهتو بهرنامهو بڕوایهی ههردوولاش لهپێناو خزمهتكردنی زیاتری كۆمهڵگای كوردهواریدایه.
ڕێككهوتنهكه لهكاتو ساتێكی مێژوویی زۆر ههستیارو ناسكدایه، چونكه لهلایهك نێوماڵی كورد پهرتهوازهو لێكترازاوهو بارودۆخی سیاسیو ئابوریو كۆمهلاَیهتی تهواو شڵهژاوهو شهڕی سهپێنراوی داعش مهترسیهكی گهورهیهو ناكۆكیهكانیش لهگهڵ بهغداد ڕوو لهههڵكشانو گهرمبوونی زیاترهو لهگهڵ دهرو دراوسێشدا دۆستایهتی ڕاستهقینه نیهو ههموو ئهمانهش كاریگهریان ههیه لهسهر ناوو ناوبانگی كوردو مهسهلهكهی لهسهر ئاستی دونیاو نێودهوڵهتیداو گۆڕانكاریهكانیش زۆر خێراو مهترسیدارن لهسهر ناوچهكه، بۆیه پێویستی بهوهدهكرد كهلانی كهم دوو هێزی گهورهو كاریگهری وهك یهكێتیو گۆڕان وهك ههنگاوی یهكهمو دهستپێشخهریهك بۆ دهربازبوون لهم ههموو قهیرانو تهنگژهو مهترسییو دۆخه چهقبهستوانه وهلاَمدانهوهیهكی واقعیو خهمخۆرانهیان ههبێتو سهرهتاش لهنێو خۆوه دهستپێبكهنو دواتر بهسهر ههمواندا بیگشتێنن، بهمهش ئامادهسازی تهواوبكرێت بۆ ههموو ئهگهره سیاسیو ئابوریو گۆڕانكاریهكانو بۆ ئهوهی كورد بتوانێت ڕووبهڕووی ههموو ئهگهرهكان ببێتهوه بهیهكویهكگرتووی لهكردارو گوتاریدا.
ئهم ڕێككهوتنه بهقازانجی كێیه؟ یهكێتی یان گۆڕان ؟ یان تهواوی میلهتهكهمان؟
ئاشكرایه ئهم ڕێككهوتنه سیاسیه لهنێوان دوو حیزبی سیاسی گهورهو كاریگهری سهر گۆڕهپانی سیاسی كوردستانو عێراقو ناوچهكهدا واژۆكراوه كهههردووكیان یهكناوچهی نفوزی جهماوهریو ههڵبژاردنو پێگهی سهربازیو یهك ئایدۆلۆژیاو بیروباوهڕی نیشتیمانیو نهتهوایهتیان ههیهو ههموو ئهمانهش خاڵی هاوبهشو گرنگو كاریگهرن بۆ سهركهوتنو سهرخستنی رێككهوتنامهكهو ههریهكهشیان له تێڕوانین و بهرژهوهندی حیزبی خۆیانهوه پاڵپشتی رێككهوتنهكه دهكهن و گهرهكیانه سهریش بكهوێت، ههریهكهشیان مافی خۆیهتی چهندی دهوێت قازانج و سوودی زیاتر بكات.
یهكێتی نیشتیمانی كوهردستان، پێویستی بهم رێككهوتنه ههبوو لهبهر:
1. نێوماڵی یهكێتی یهكیهكگرتوو نهمابۆوه لهبهر ململانێ ناوخۆیهكانی باڵهكانیو ئهمهش زۆر بێهێزی كردبوو ببوه هۆكاری نهمانی ناوهندێكی بههێزی بڕیاردانو بڕیار بهدهستی یهكلاكهرهوهو غیابی كاریزماو ڕابهرێكی بههێزیش نهدهتوانرا كه تاسهرو بۆ ماوهیهكی درێژتر ئاوها یهكێتی بهردهوام بێت.
2. یهكێتی لهدوای رێككهوتنامهی ستراتیژی لهگهڵ پارتیدا لهساڵی 2007وهو چوونی بهڕێز مام جهلال بۆ بهغداد، یهكێتی زیانی گهورهی جهماوهریو بێمتمانهی پێكهوتو لاواز و بێدهسهلاَت دهردهكهوت.
3.دوای جیابونهوهی گۆڕانیش لهیهكێتی لهساڵی 2009دا هێندهی تر یهكێتی لاوازو بڕستلێبڕاو دههاته پێش چاوانو بووه هێزی سێیهم لهكوردستاندا.
4.یهكێتی لهبهرامبهر پارتی لهههرێمو لهبهرامبهر گۆڕانیش لهناوچهی سهوزدا بێهێزو لاواز دهردهكهوتو زۆرجارانیش ناتۆرهی پاشكۆیهتی دهخسته پاڵ.
5. لهسهر ئاستی عێراقیش لهدوای غیابی سهرۆك تاڵهبانیهوه پێگهی بههێزی لهرۆزك ببوو.
گرنگه یهكێتی ئهو ههڵهیه دووباره نهكاتهوه كه لهئهنجامی رێككهوتنامهی ستراتیژی لهگهڵ پارتیدا كردیو یهكێتی كرده پاشكۆو بێدهسهلاَتو سوودو قازانجی كهمتر لهپارتی كرد. بهم رێككهوتنهش یهكێتی زیاتر بچوك نهكاتهوهو تهسلیمی گۆڕانی نهكات، تائهوكاتهی یهكدهگرنهوهو بهتهواوهتی تێكهڵ دهبنهوه.
لهبهرامبهریشدا بزووتنهوهی گۆڕانیش زۆر پێویستی بهم رێككهوتنه بوو لهگهڵ یهكێتیدا لهبهر:
1.گۆڕان هێزێكی تهمهن 7 ساڵهی بێ ئهزمونی حوكمڕانی بوو، زۆریش ههڵپهی گهیشتنه دهسهلاَتی ههبوو، بهڵام نهیتوانی بهسهركهوتوویی ئهو قۆناغه تێبپهڕێنێت.
2.گۆڕان له خوێندنهوهو ههڵسهنگاندنی هێزو تواناو پێگهی پارتیو یهكێتی بهههڵهدا چووبوو، وایدهزانی كهبهشهو و ڕۆژێك دهتوانێت مێژوو و خهباتی 40 بۆ 70 ساڵهیان بسڕێتهوهو مایهپوچیان بكات. بهلاَم ئهوهی بۆ نهچوه سهرو سهركهوتوو نهبوو لهبهدیهێنانی ئامانجو دروشمهكانیدا.
3.گۆڕان لهدوای پهكخستنی پهرلهمانو دهركردنی وهزیرهكانی لهحكومهتدا لهلایهن پارتیهوه و توندبونهوهی ناكۆكیهكانیان، لای جهماوهرهكهی خۆشی و كوردستانیش تاڕادهیهك متمانهی لهدهستداوهو بهرهو بچوكبونهوهو پهراوێزخستنو قهتیسبوون دهچوو.
4.گۆڕان لهڕووی داراییهوه لاوازو بێ سهرچاوهی داهاتێكی گهورهیه كه بتوانێت درێژه بهكارو چالاكی فراوانی خۆی بدات لهسهر ئاستی ههرێمو عێراقدا.
5.گۆڕان گهرهكێتی بههۆی ئهم رێككهوتنامهیهو لهپاڵ یهكێتیدا جارێكی تر بگهڕێتهوه ناو دهسهلاَتو هاوبهش بێت لهداهاتو ئیمتیازاتهكانی حكومهت بۆ جێكردنهوهو ڕازیكردنی كادرو ههڵسوڕاوو جهماوهرهكهی.
6.گۆڕان گهرهكێتی بهم رێككهوتنهی لهگهڵ یهكێتیدا ببنه هێزی یهكهمی ههڵبژاردنو جهماوهری لهكوردستان 42 كورسیو لهعێراقیش 29 كورسیو بهمهش دهتوانێت ببێته هێزێكی كاریگهر لهسهر بڕیارو چارهنوسی ههرێم لهناوچهكهو عێراقیشدا.
بهم شێوهیه ههردوولای رێككهوتنهكه زۆر پێویستیان بهم ههنگاو ولێكنزیكبونهوهیه ههبوهو تاڕادهیهكی گهورهتر بزووتنهوهی گۆڕان سوودمهندی زیاتره، بهلاَم بهئهنجام سهرجهمی میلهتهكهمانو خهباتی كوردایهتی لهم ههرێمهی باشوورو تهواوی بهشهكانی تریشدا تهواو دهبێت، چونكه ههرههنگاوێك بهئاڕاستهی یهكو یهكگرتوویی كوردو ڕیزهكانی بێت ئهوا ڕاستهوخۆ به قازانجی تهواوی مهسهلهی كورد و میلهتهكهشمان دهشكێتهوه.
رێككهوتنهكه یارو نهیاری ههیه؟
بهدڵنیاییهوه ئهم رێككهوتنه ئیجماعێكی تهواوو سهرتاپاگیری لهسهر نیه نه لهكوردستان نه لهعێراقو نه لهناوچهكهشدا، تهنانهت لهناوخۆی ههردوو حیزبیشدا دهنگو ڕهنگی جیاوازو دژ بهم رێككهوتنه ههیه، بهلاَم خۆشبهختانه زۆرینه نین، بهلاَم دهتوانن ببنه مایهی سهرئێشهو كێشهو گرفت دروستكردن.
ههربۆیه ئهركی یهكێتیو گۆڕانه كهنیهتی ڕاستهقینهو شاراوهیان بۆ ههموان ڕوونبكهنهوهو ههموان بخهنه سهر ئهو بڕوایهی كه ئهم رێككهوتنه له قازانجی ههمووانهو دژ بههیچ سهركردهو حیزبێكی سیاسی نیه لهكوردستاندا، بهتایبهتیش پارتی دیموكراتی كوردستان كه ههر لهسهرهتاوه بهگومانهوه لهم ههوڵو ڕێكهوتنهی ڕوانیوهو بهدڵنیاییش هیچ پێی خۆش نیهو تابۆشی بكرێت ڕێگهنادات سهربكهوێتو بهئامانجهكانیشی بگات. بۆیه ئهركی یهكێتیه لهپێش گۆڕانهوه كههاوپهیمانی ستراتیژی ههیه لهگهڵ پارتیدا دڵنهواییو گومانو دوودڵیهكانی پارتی بڕهوێنێتهوه، ڕاستیهكی حاشاههڵنهگره كه یهكێتیو گۆڕان دهتوانن لهناوچهی سهوزدا سهركهوتووبنو رێككهوتنامهكهش بگهیهننه ئامانج، بهلاَم بهبێ پارتی هیچ رێككهوتنو بهرنامهیهكی چاكسازیو داڕشتنی دهستورو گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی لهسهر ئاستی ههرێمی كوردستان سهرناگرێت، بۆیه ناكرێت هێزو بازووی پارتی بهههند وهرنهگیرێت، ئهوهش لهڕێگهی دایهلۆگو دانیشتنو لێكتێگهیشتنو سازانهوه دهبێت بۆ دوورخستنهوهی سێبهرو تارمایی دروستبونهوهی دووئیدارهیی و شهڕی ناوخۆ، كه بهداخهوه ئهزمونهكانی ڕابردوو دهریانخستوه كهئهگهر ئیجماعی سیاسیو تهوافوقو پێكهوه كاركردنو شهراكهتی ڕاستهقینه نهبێت لهنێوان هێزهكاندا ئهوا مهترسی شهڕی ناوخۆو هێنانی دوژمنان بۆ ناوخۆی كوردستان لهزیهنیهتو بهرنامهو باوهڕی حیزبو سهركردهكاندا ههیه كهئهمهش مهترسیه گهورهكهیه.
یهكێتی دهتوانێت لهلایهك رێككهوتنی ستراتیژی لهگهڵ پارتیدا پهرهپێبداتو گهشهی پێبكاتو گۆڕانكاری پێویستی تیادا بكاتو درێژهشی پێبدات، ئهم رێككهوتنهی لهگهڵ گۆڕاندا نهكاته جێگرهوهی رێككهوتنامهی ستراتیژی نێوانیان، لهم لاشهوه كار بۆ سهرخستنی ئهم رێككهوتنه بكات بۆ ئهوهی ببێته فاكتهرێكی خێر لهنێوان ههردوولاداو هاوسهنگیو كاری پێكهوهی درێژه پێبداتو ئهم ئهزمونو دهسهلاَته لهم قۆناغه ناسكهدا ڕزگاربكاتو بیشیپارێزێت.
دهكرێت وهك نیاز پاكیهك بۆ ههموان چوارچێوهی ئهم رێككهوتنامهیه فراوان بكرێت بهشێوهیهك كه هێزو حیزبه گهورهو كاریگهرهكانی تریش بهئیسلامیو عیلمانیهوه بچنهو ناویو زیاتر گهشهو بههێزی بكهنو بهمهش هیچ لایهنێك بهدژی خۆی نایبینێتو ناشبێته ڕێگر لهبهردهمیدا.
لهكۆتایدا
رێككهوتنهكه زۆر بهپهله ڕێكخراو واژۆكرا بههێندهی خێرای جیابونهوهی گۆڕان لهیهكێتیو بهخێرای رێككهوتنی گۆڕانو پارتی بۆ پێكهێنانی كابینهی ههشتهمی حكومهت، ئهم خێراییو پهلهكردنه لهسهر خواستی كاك نهوشیروان بووه پێدهچێت حهز بكات ئهو ههڵه مێژووییهی جیابونهوهی لهیهكێتی بسڕێتهوهو پێش قهدهری كۆتایی خۆی گۆڕان ڕادهستی یهكێتی بكاتهوه.
ئهوهی رێككهوتننامهكه باش بخوینێتهوهو لهبهشو مادهكان ڕابمێنێت، بۆی دهردهكهوێت كهرێككهوتنهكه هێندهی رێككهوتنێكی سیاسی دوو حیزبهو نیهتی سهرهكیش بریتیه لهگۆڕینی سیستهمی حوكمڕانیو دانانی دهستورێكی مۆدێرنو هاوچهرخانهو بهدامهزراوهیكردنی سهرجهمی جومگهكانی حوكمڕانیو باشتر ڕێكخستنهوهی پهیوهندیهكانی ههرێمه لهسهر ئاستی ناوخۆو نهتهوهو چواردهورو دونیاو عێراقو شهفافكردنی پڕۆسهی دهرهێنانو دۆزینهوهو فرۆشتنی نهوتو داهاتهكانهو سهروهربوونی یاساو دادوهریهو كاركردنیشه بۆ ههنگاونان بۆ ڕیفراندۆمو دهوڵهتی سهربهخۆییو دواتریش لهسهر ئاستی ههردوو حیزب ههمئاههنگی زیاتره لهسهر ئاستی پهڕلهمانی كوردستانو عێراقو پارێزگاكانو ڕێكخستنهوهی زیاتری هێزی پێشمهرگهو هێزهكانی ئاسایشی ناوخۆو ڕاگهیاندنیشه.
ئهم رێككهوتنه لهڕووی ناوهڕۆكو بهندو مادهكانیهوه ههنگوینیهو دڵخۆشكهره، بهلاَم كورد هیچ كات پهكی نهكهوتوه لهسهر رێككهوتنامهو لێكتێگهیشتنو داڕشتنی پهخشانو شانامه بهڵكو خاڵی لاوازی كورد بریتیه لهجێبهجێنهكردنی ئهو رێككهوتنامانه لهسهر زهمینهی واقع، بۆیه وهك كاك نهوشیروان لهوتهكهیدا باسی كرد: عیبرهت لهنوسیندا نیه عیبرهت لهجێبهجێكردنیدایه.
بهو هیوایهی ههموان ببنه پێشمهرگهیهكی خهمخۆرو ئازاو چاونهترس بۆ جێبهجێكردنی ئهم رێككهوتننامهیهو بۆئهوهی دڵی یارو دۆستهكان زیاتر خۆش ببێتو دڵی ناحهزو دوژمنانیش زیاتر بتهقێتو دهنگه دژهكانیش پێ بنێنه سهر خواستو ویسته كهسیهكانیان لهپێناو بهرژهوهندی باڵای حیزبو نهتهوهو نیشتیماندا.
سەرچاوە: خەندان
بابەتی پەیوەندی دار
پارتی: لە رێككەوتنی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و یەكێتی رەچاوی هەوڵێك دەكرێت بۆ فراوانكردنی ناكۆكییە ناوخۆییەكان
رێککەوتننامەی سیاسی نێوان بزووتنەوەی گۆڕان و یەکێتی نیشتمانیی کوردستان