هەڵبژاردنەکانى دەهەمین خۆلى مەجلیسى ئیران و چـند قسەیـەک لە گەڵ دوو حیـزبى دێـموکرات، ع ـ شریف زادە

ئەگەر هەڵبژاردنیی مەجلیسى داهاتوو لە کاتى خۆى بەریوە بچێت ( مارسى ٢٠١٦ى زاینیی ) ، ئەوە کەمتر لە شش مانگ کات ماوە هەڵبەت شس مانگ کات بۆ کارى جیدى سیاسى ماوەیەکى کەم نیە

پێش بینى ئەوەش دەکرێت کە هەڵبژاردنەکانى دەهەمین خۆلى مەجلیس لانى کەم لە گەڵ دوو دەۆرەى پێشوتر جیاواز بێت جیاوازى نە لە گۆڕدڕانى ماهیئەتى دژى گەلى و دژى ئازادى رێژیم ، بەڵکوو لە گۆڕانى دەۆڵەت دایە هەڵەیە ئەگەر وا بییر بکەینەوە کە بە هاتنە سەر کارى دەۆڵەتى حسن روحانى ماهیئەتى ریژیمى ئیسلامى ئیران گۆڕدرا بێت هەر لەو کاتەش هەڵەى گەۆرەتر ئەۆ کەسانە دەیکەن کە هییچ فەرق و جیاوازیک لە نێوان دەۆڵەتى حسن روحانى و دوو دەۆڵەتى پێشووتر دا نە بینن.

لە مێژ ساڵە ئەۆ بەشە لە بزوتنەوەى سیاسى کورد کە لە لایەن حیزبەکانەوە لە دەرەوەى سینورەکانى کوردستان رێبەرى دەکرێت لە پێوەندى لە گەڵ کۆمارى ئیسلامى ئیران تووشى بنبەستى سیاسى و یاسایی هاتوە چاۆەروانیی کوتایی هاتنی ئەم بنبەستەش ناکرێت وى دەچێ تا رێژیمى ئیسلامى ئیران لە سەرکار بێت نەهەڵویستى بەرامبەر بە حیزبە کوردیەکان بگۆڕدرێت و نە هەڵویستى حیزبە کوردیەکانیش بەرامبەر بە ئەۆ هەر دوو لاش بۆ ئەم نەگۆڕدرانە ( بنبەستە ) بە قەدرى پێویست دەلیلى قانع کەریان هەیە لە لایەکى دیکەوە نە ریژیمى ئیسلامى ئیران بە حیزبە کوردیەکان دەرۆخێت و نە کۆمارى ئیسلامیش توانایی لە بەین بردنى ئەۆ حیزبانەى هەیە ئەى چارە چیە ؟ خۆ ناکرێ هەتا هەتایە ئەم بنبەستە هەروا درێژەى هەبێت هییچ هەڵویست و سیاسەتیك تا سەر دروست نیە سیاسەت و هەڵویستى سیاسیش وەک هەر شتیکى دیکە پێویستە فرەچەشنى واتە تنوعى تێدا بێت ئەگەر وا نەبێت کۆمەڵگا بیزار و ماندوو دەکات ( رەنگ بێ هەر بەم دەلیلەش بێت کە حیزبى دێموکرات وەک جاران دڵڕاکێشى واتە جذابیتى بۆ خەڵک نەماوە ).

چارەسەرى بنبەستى سیاسى و یاسایی ناموممکین نیە بەڵام ئیرادەى دەوێت بۆ دۆزینەوەى ڕیگا چارە پێویست ناکات مێژوى شورشەکانى ئەمریکاى لاتین بخۆینینەوە یان جاریکى دیکە کتیبە سوورە کێمونیستەکان لە بەر دەستى خۆمان دابنینەوە و بە شوێنى فاکت و فاکتورەکانى  لینین ، مائو … وەک ڕابردوو بگرێن بەڵکوو کافی یە بە بەرپرسایەتیەوە لە ڕیبەرانى کورد لە باکوورى کوردستان فێر بین ، بە بێ هییچ دەمارگرژێەک لە پارتى کریکارانى کوردستان ( پ.ک.ک ) فێر بین ، لە پ.ک.ک فێر بین کە دەکرێ هەم رادیکاڵ خەبات بکرێت و هەمیش لە پارڵمان و دەۆڵەت بەشدار بێت ، فێر بین کە دەکرێ خەباتى چەکدارى بە بێ ئەوەى درۆشمى رۆخانى دەۆڵەت بەرز بکریتەوە ، بەرێوە بچێت ، فێر بین درۆشمى زل و گەورە و ڕادیکاڵ نیشان لە گەورە بوون نیە…

ئاکامى بنبەستە دوور و درێژى سیاسى و یاسایی لە گەڵ رێژیم ، جووڵانەوەى نەتەوەیی کوردى لە ئیران تووشى قەێران ، دووبەرەکى ، دوو گۆتارى ، دوو رێبازى … کردوە بەشێک لە بزوتنەوەى کورد کە بە وەسیلەى رووناکبییران و چالاکانى سیاسى لە نێۆخۆى وەڵات بەرێوە دەچیت لە گەڵ ئەۆ بەشەى کە لە لایەن حیزبەکانەوە لە دەرەوەى کوردستان رێبەرى دەکرێت بە تەواوى لێک جیاوازن هەڵویست و تێروانینی حیزبەکان توند و رادیکاڵە و لە گەڵ واقعیەتى کۆمەڵى کورد یەک ناگریتەوە ئەم دوو گۆتارە واى کردوە کە ئیمە ئیستا شاهیدى ئەوە بین کە بە داخەوە جووڵانەوەى سیاسى ـ نەتەوەیی کورد لە ئیران بە سەر دوو رێباز بروات رەنگ بێ ئەمەش سەرەکى ترین فاکتور بۆ لاوازى بزوتنەوەى کورد لە ئیران ئەژمار بێت تا کاتێک ئەم پرسە چارەسەر نەکرێت ، بزووتنەوەى کورد لە ئیران هەروا بە لاوازى دەمینیتەوە.

زۆرێک لە رێبەرانى سیاسى ئیمە و هەمیش کەسانى دیکە بۆ خۆ دەرباز کردن لە بەرپرسایەتى چارەسەرى ئەم پرسە دەڵین ” سیستمى سیاسى تورکیە لە گەڵ سیستمى سیاسى ئیران جیاوزە هەر بویە ئیمکانى چارەسەرى بە چەشنى باکوورى کوردستان ناکرێ” گۆمان لە جیاوازى سیستمى سیاسى تورکیە و ئیران نیە بەڵام نەتیجەگیرى ئەۆ قسەیە کە دەڵین ” ناکرێ ” بە تەواوى هەڵەیە لە بەر ئەوەی :

یەکەم ـ زەرفیەت و دەرەتانیى یاسایی لە ئیران بۆ کورد لە چاۆ زەرفیەت و دەرەتانیی یاسایی تورکیە بۆ کورد چ لە ڕابردوو و چ ئیستا زیاتر و باشتر بوە لە یاساى بنەرەتى تورکیە هاتوە ” لە وەڵاتى تورکیە یەک زمان و یەک نەتەوە هەیە ” ماناى ئەوەیە لە ئەساس دا حاشا لە هەویەتى نەتەویی کورد کراوە ( ئیستاش دەکرێت ) بەڵام لە ئیران چ پێشتر و چ ئیستاش هییچ کات ئینکار و حاشا لە هەویەتى نەتەوەیی کورد نە کراوە تەنانەت لە یاساى بنەرەتى کۆمارى ئیسلامی ئیرانیش دا تا رادەیەکیش مافى نەتەوەیی لە نەزەر گیراوە لە نەتیجە زەرفیەتى یاسایی لە ئیران لە چاۆ تورکیە بۆ کورد زیاتر بوە و هەر ئیستەش زیاترە.

دووهەم ـ لە ئیران بە پێچەوانەى تورکیە حەساسیەت بە کورد ، کوردستان ، کێشە و مەسەلەى کورد … زۆر کەمترە هوى سەرکى ئەمەش مێژوى دوور و درێژى کورد لە ئیرانە ژیانى دوور و درێژى کورد لە ئیران تێکەڵاوى و پێوەندى کۆمەڵایەتى ، ئابوورى ، دیینى ، مەزهەبیی ، زمانیی …  لە گەڵ خەڵکەکانى دیکە بە تایبەت نەتەوەى حاکم ( فارس ) پێک هیناوە حاسیڵى ئەم تێکەڵاویانەش ئەوەیە تا رادەیەک هۆگرى بە ئیران بۆ بەشێکى بەرچاۆى خەڵکى کورد لە ناۆچەکانى سنە ، کیرماشان ، ئیلام و لۆرستان دروست بوە بڕیک لە کۆمەڵ ناسان وەک پرفسور ئیسماعیل بێشکچى دژایەتى کورد و تورک بە دژایەتى رەگەزى واتە دژایەتى ناسیونالیزمى تورک و ناسیونالیزمى کورد پیناسە دەکەن لە حالێک دا لە ئیران دژایەتى رەگەزى بوونى نەبوە لە تورکیە نوینەرى کورد ( لیلا زانا ) بە تاوانى لیباسى کوردى و قسە کردن بە زمانى کوردى لە پارلمان بە دەیان ساڵ زیندان مەحکووم دەکرێت لە حاڵێک دا لە ئیران قەد نوینەریکى کورد بەم تاوانانە لێپرسینەوەى لێ نە کراوە.

سیهەم ـ لە کوردستانى ئیران ژمارەى خۆیندەوار بە گشتى و ژمارەى خۆیندەوارى ئاکادیمیک و روووناکبییر بە تایبەتى لە موقایسە لە گەڵ باکوورى کوردستان زیاترە بە پێ مەنتیق کۆمەڵگاى مەدەنى لەۆ شوینانە کە خۆیندوار زیاترە ، زوتر دادەمەزرێت و ئاسانتر گەشە دەکات ئەم تیئوریەش بە کردوە لە دەۆرانى سەرۆک کۆمارى محمد خاتمى واتە دەۆرانى دەۆڵەتى رێفورمخوازان (١٩٧٧ـ ٢٠٠٥ )ز سەلمیندڕا بزووتنەوەى ڕێفورمخوازى کوردستان بە شێوەیەکى پان و بەرین گەشەى سەند ، فراکسیونى نوینەرانى کورد لە مەجلیسى شوراى ئیسلامى ئیران پێک هات ، کۆڕ و کوبوونەوەى کوردى هەر لە شیمالى کوردستانەوە بگرە تا ناۆچەکانى ئیلام بەرێوە چوو ، رۆژانە ٢٨ گۆڤار و رۆژنامەى بە زمانى کوردى بڵاۆ دەبوونەوە ، بەرى یەک گرتووى کورد دروست بوو گەڵاڵەى ئەم بەرەیە بۆ چارەسەرى کێشەى کورد لە گەڵ گەڵاڵەى شش مادەیی حیزبى دێموکرات بۆ وتووێژ لە گەڵ دەۆڵەت (١٩٨٠) قابیلیی موقایسە بوو بە کۆرتى جووڵانەوەى رێفورخوازى کورد لەۆ سەردەمە دا تا رادەیەک گەشەى سەند کە هەم دەۆڵەتى لە کوردستان لە مەترسى خستبوو و هەمیش حیزبە کوردیەکانى تووشى نیگرانى کردبوو.

وەک دەبینین ئەوە جیاوازیی نێوان سیستمى سیاسى تورکیە و ئیران نیە کە رێگریان لە ڕێکخستن و پێش بردنى بزووتنەوەى مەدەنى لە کوردستانى ئیران کردبێت یان ئەوە تۆلێرانسى سیاسى و یاسایی دەۆڵەتى تورکیە نیە کە مەجالى بە  دروست بوونى بزووتنەوەى مەدەنى لە باکوورى کوردستان دابێت بەڵکوو ئاکامى ئیرادە و خەباتى شێلگیرانەى رێبەران و خەبات گێرانى ئەم بەشەى کوردستانە هەڵبەت ئەم رەخنەیە تەنیا شامێلى حیزبە کوریەکان نابێت بەڵکوو زۆر کەسى دیکە بە تایبەت نوینەرانى کورد لە مەجلیسى ئیسلامى ئیران دەگریتەوە کۆا تا ئیستە دیتراوە کە پارلمانتارێکى کورد لە ئیران وەک احمد تورک بە خاترى بەرگرى لە مافى کورد لە لایەن دەۆڵەتى ئیرانەوە باس خوازى لێ کرا بێت بە داخەوە نوینەرانى کوردى ئیمە لە ئیران زیاتر نوینەر ( ئەگەر نەڵین جاسوس ) ى دەٶلەت لە کوردستان بوون تا نوینەرى کورد لە تاران یان کۆا جارێک دیتراوە رێبەرى حیزبى کوردى لە کوردستانى ئیران وەک کاک صلاح الدین دمیرتاش لە پێشەوەى خۆپیشاندانەکان لە باشوورى کوردستان دژى ئیران بەشدارى کردبێت.

لە رووناکایی ئەم تێ روانین و باسە دایە کە پێویستە دوو حیزبى دێموکرات پرسى هەڵبژاردنى مەجلیسى داهاتویی ئیران بە جیددى بگرن تێروانینیی خۆیان بەرامبەر بە ئیران و نێوخۆى کوردستان بگۆرن و قۆناغیکى نوى لە هەڵویست و هەڵسۆکەوتى خۆیان بەکەنەوە دوو حیزبى دێموکرات ئەگەر بتوانن لە رێبەرانى کورد لە باکوورى کوردستان فێر بن بە پێکهینانى حیزب یاسایی لە نێۆخۆى وەڵات نوینەر بۆ خۆیان دروست بکەن و ئەگەر نەتوانن با بە شیوەى ڕێک و پێک و بە بەرنامە خەڵک فێر بکەن کە چۆن لە گەڵ پرۆسەى هەڵبژاردن هەڵسۆ و کەۆت بکەن با لە هەموو ئیمکاناتیکى سیاسى ، ماڵى ، تەبلیغاتى ، مەعنەویی … لە کاندیدەکانى کورد پشتیوانى بکەن ، هەڵبژاردن مەجلیس لە گەڵ هەڵبژاردنى سەرۆک کۆمار جیاوازە ، کورد دەبى لە هەڵبژاردنەکانى مەجلیس بەشدارى بکات ، حیزبى دێموکرات لە مێژوو دا لە مەجلیسى ئیران بەشدارى کردوە ( ١٩٤٥، ١٩٥٣ ، ١٩٨٠ ) ، درۆشمى تەحریم و بایکۆتى هەڵبژاردنەکانى مەجلیس دەبێ بۆ هەمیشە وەلابنرێن چوونکە ئەۆ درۆشمە تاریخى مەسەرەفى تەواۆ بوە و ناکارامەن ، لە دیکتاتۆر بوونى رێژیمى ئیسلامى ئیران گۆمان نیە بەڵام هەر لەۆ کاتەش دا هەڵبژاردن پاشنەى ئاشیلى رێژیمە دیکتاتورەکانە تەنیا بە بەشدارى لە هەڵبژاردنەکانى مەجلیسە کە کێشەى دوو سەرەى حیزبەکان ( شکاندنى بنبەست سیاسیی و یاسیی و یەک رێباز کردنەوەى جووڵانەوەى نەتەوەیی کورد ) چارەسەر دبێت جارێکى دیکەش پێویستە ئەم گۆتە بە نرخە دووپات بیتەوە کە دەڵى ” لە سیاسەت دا هونەر ئەوە نیە بازى بە تاسى باش بکەى بەڵکوو هونەر ئەوەیە بە تاسى خراپ بازى باش بکەى “.

هییچ هویەکى سیاسیی لە بوارى نێۆنەتەوەیەوە نابینرێت کە دوو حیزبى دێموکرات لە گەمەى هەڵبژاردن بەرتەسک ( محدود ) بکاتەوە بە پیچەوانە هوکارى هاندانى ناۆچەیی و نێۆنەتەوەیی بۆ ئەم مەبەستە دبینرێن ، دوو حیزبى دێموکرات لە وارد بوون بە بازى هەڵبژارد ئەگەریش سەرکەۆتوو نەبوون هییچ شتێک لە دەس نادەن بەڵام ئەگەر بەخت یاریان بێت و باش بازى بکەن دەتوانن زۆر دەسکەۆت تومار بکەن ، حیزبە دێموکراتەکان دەبێ بسلمینن کە ئیکس سێلەندرن بەۆ چەشنەى کە بۆ خۆیان ئیدعا دەکەن ، ئیستا کە کەم یان زۆر ئیمکانى نەزەر سەنجى لە دۆنیاى مەجازى دا هەیە با دوو حیزبى دێموکرات شەرایەتى نەزەر سەنجى بۆ خەڵک دابین بکەن تا بزانن کۆمەڵانى خەلكى کورد چۆن لە سەر پرسێ هەڵبژاردن ( بەشدار بوون یان بەشدار نە بوون ) نەزەر دەدەن ؟

ئەگەر وتوێژ لە گەڵ دەۆڵەتى ناوەندى شیوەیەک لە خەباتە ، ئەى بۆ بەشدارى لە هەڵبژاردن نابێ وەک شیوەیەکى دیکەى خەبات سەێر بکرێت ؟ یان ئەگەر بە راستى هەڵبژاردن لە کۆمارى ئیسلامى ئیران فیلم و شانویە ( بەۆ چەشەنى کە پێشتر دەۆترا ) دەى با ئەم جارە لە جێ تەواشاگەر ، بازیگەرى ئەۆ فیلم و شانویە بین.

دوو حیزبى دێموکرات لە چند مانگى ڕابردوو بە ناردنى هێزى پێشمەرگە بۆ سینورەکان بە کردەوە هاۆهەڵویستى خۆیان لەمبەر خەباتى چەکدارى پیشان دا ئەگەر ئەم دوو حیزبە بتوانن بە یەکەوە یان بە جیا لە گەڵ هەڵبژاردنەکانى ئەم جارەى مەجلیسى ئیران هاۆهەڵویست بن ، ئاکامى پوزیتیڤى بە دواوە دەبێت نابێ لەوە بترسن لە دۆنیاى مەجازى تویتر و فەیس بۆک قامکیان بۆ خوار بکەنەوە چونکە بە دڵنیایەوە نێۆخۆى وەڵات سەدان قات پتر قامکیان بۆ بەرز دەکەنەوە.

دۆستانى حیزبى دێموکراتى کوردستان بە تایبەت شەخسى بەڕیز کاک خالید عزیزى بە دۆاى کۆنگرەى پانزە دا مەیدانى مانۆرى سیاسى خۆیان بە نیشان دانى تۆلێرانس ، گەلێک بەرفراوان کردوە ، گۆفتمانیکى نویان هیناوەتە ئاراوە ، وتارى نوى شانسى ئەم حیزبەى بۆ خۆ گۆنجاندن لە گەڵ کۆمەڵى کورد لە نێوخۆى وەڵات و ئیمکان و مەجالى ئەم حیزبەى بۆ پرسى هەڵبژاردن زیاتر و ئاسانتر کردوە ئیستە کاتى ئەوە هاتوە تا حدک وتارى خۆى لە درۆشم بکات بە کردار.

وەک وەزارەتى نێۆخۆى ئیران ڕایگەیاندوە تەرکیبى ئەم جارەى مەجلیش بە سەر چوار جەمسەر ( اصلاح طلب، اصولگرا ، اعتدال گرا و مستقل) دەبێت بەم پێ یە کوردەکان دەتوانن لە بەرەى ریفورخواز و سەربەخۆ بەشدار بن ، هەڵبژاردنى ئوستاندارەکان نیشانى دا کە مەیدان بۆ ریفورمخوازەکان تا رادەیەک کراوەتەوە لە کۆى هەڵبژاردنى ٣١ ئوستاندار ١٨ کەسیان یان ریفورم خواز یان میانەرۆ بوون جگە ئەوەش پێک هاتنى “حیزبى ئیرانى یەک گرتوو ” نیشانیکى دیکە لە جیاوزاى نێوان هەڵبژاردنەکانى ئەم جارە لە گەڵ دوو مەجلیسى پێشوترە.

ع ـ شریف زادە ـ ١٦ى سیپتامبیێرى ٢٠١٥ى زاینیی ـ ئاڵمان