ئەنفال‎، ئێرەبوو دوا ویزگەی ژیانت “گەردە مامە حەمە “، عەلی مەحمود

 گەردە مامەحەمە

 لە  23-2-1988 بۆ 6-9-1988 ی ساڵی ١٩٨٨ڕژێمی بەعسی فاشی, ئۆپەراسیۆنەكانی ئەنفالی بە هەشت قۆناغ ئەنجامدا, بەرامبەر گەلی كورد،

نزیك 4050 گوندی كاولكرد،١٨٢هەزار مرۆڤی بێ تاوانی سڤیلی جینۆسایدكرد, ژینگەی كوردستانی تێكدا ، بە ئەنجامدانی ئەم تاوانە هەوڵی قڕكردن و سڕینەوەی گەلی كوردی دا.

 بە ئەنفالی یەك لەدۆڵی جافایەتی دەستی پێكرد  لە 23-2-1988 , بە ئەنفالی هەشت كۆتایی هێنا بە پرۆسەكە.

 كەسوكارو جێماوانی ئەنفالكراوان, ئەوانەی ب رێكەوت رزگاریان بوو لە گۆڕە بە كۆمەڵەكان و  مەرگی سەربازگەكانی تۆبزاوەو دوبس و تكریت و نگرە سەلمان و نزاركێ و سەلامییە,  ڕاگواست بۆ ئۆردوگای زۆرەملێ و لە ژێر چاودێری حیزبی بەعس وئەمندا بوون, بۆیان نەبوو شوێنی ژیانیان بگۆڕن!.

لە پرۆسەی ئەنفالدا موستەشارە كوردەكان بوونە كەوا سوری بەرلەشكری سوپای ڕژێم و دەوری كاریگەری ئێجگار تاوانكارییان بینی, هۆكاری سەرەكی گرتنی هاولاتیان بوون لە پرۆسەی ئەنفال, لە ماوەی ئەنفالدا هەموو فەوجەكانی خەفیفە نزیك بە نیوەی چەكدارەكانیان لەو پرۆسە 197 رۆژییەی ئەنفالدا  بەشدارییان كرد, لەناو هەزاران تاوانكاری ئەنفال كە ناویان لە بەڵگەنامەكان هاتووە, دادگای باڵای تاوانەكان 423 تۆمەتباری دیاری كردووە كە نزیك بە 61%یان كوردن.

ناوچەی جەباری جاشێك فێڵی كرد

ع جەباری فێڵی كرد

یەكێ لەو جاشانە بەناوی (ع ج) بوو، مەقەڕ فەوجەكەی لەناحیەی لەیلان سەر بە قەزای ناوەندی پارێزگای كەركوكە, دەكەوێتە 19 كیلۆمەتری باشوری ڕۆژهەڵاتی شاری كەركوكەوە، لە كاتی پرۆسەی ئەنفالدا, جاشی ناوبراو بەڵێنی بەخەڵكی ناوچەكە دابوو، بەتایبەت ناوچەی جەباری كە خۆی خەڵكی ناوچەكەو سەر بە خێڵی جەبارییە دەیان پارێزێت و ڕادەستی سوپاو ئەمنیان ناكات و لێبوردنی بۆیان وەرگرتووە، بەڵام فێڵی لەو خەڵكە كرد كە بە هەزار حاڵ خۆیان گەیاندبووە ناو تەلبەندەكەی,  نزیك پێنج سەد كەسی بەچەكدار وبێ چەك تەسلیم بە ڕژێكردەوە, لە كاتێكدا بە پێی بەڵگەنامەكان لێبوردن بۆ ئەو خەڵكە نەبوو, كە زۆربەیان پێشمەرگەبوون.

ئێمەش بەر ئەنفال كەوتین

 بە حوكمی ئەوەی ئێمە خەڵكی گوندی مۆردانەی 12 ماڵەی ناوچەی  جەباری سەر بە ناحیەی  قادر كەرەمین، گوندەكەمان بە هەمان شێوەی گوندەكانی دیكەی ناوچەكە بەر شاڵاوی دڕندانەی ئەنفالی 3 كەوت، سەرەتا بەناپاڵم وتۆپ وتەیارە هێرشیان كردو پاشانیش جەیش وجاشەكان هاتنە سەرگوندەكەمان، تاڵانیان كردو خانووەكانیان خاپور وێرانیان كردو بە دوایدا سوتاندیان، ئەوەی ڕزگاری بوو روویان كردە شارەكانی كەركوك و چەمچەماڵ و هەولێر، لە ئۆردوگای زۆرەملێ نشتەجێكران،

بە داخو كەسەرێكی زۆرەوە ( كاك لوقمانی برا گەورەم و مامە جعفەرو كاك جوامێری ئامۆزای باوكم و كاك سەرداری پورزای دایكم) كە پێشمەرگە بوون لە گەڵ چەندین لە خزم و كەسوكاری دیكەمان لەو پرۆسەیە ئەنفالكران،            چەند ڕۆژێك بوو لەشەڕی سەرگەڵ و بەرگەڵو ” ئەنفالی یەك” گەڕابوونەوە، كە ڕژێمی بەعس بە كیمیاوی هێرشی كردبووە سەریان (كاك خەلیل)خزممان شەهید ببوو.  

چووینە ناو تەلبەندی مەرگ

ئەو رۆژەی ئێمە چووین بۆ بینینی كاكم، دایكم خواردن و شیرینی و جل و پێداویستی بۆیان هێنا بوو، كە گەیشتینە لەیلان راستەوخۆ بردمانیان بۆ ئەو جێگایەی كە بارەگای فەوج بوو, دەوری بە تەلبەند كرابوو, هەموو پیاوەكان لە ناو تەلبەندەكە كۆكرابوونەوەو دەست بە سەربوون! ئەو چوار دەورە هەمووی تەنرابوو بە جاش, لە ئامادەییدا بوون، ژینگەیەكی ترسناك و تۆقێنەر بەدی دەكرا! قسەیەكی كوردی هەیە (تاریكی مانگ سەر لە ئێوارە دیارە) بە ئاشكرا دیاربوو كە نیازیان خراپە! بەشێك لە پیاوە دەست بە سەركراوەكان چەك و تاقمیان  پێبوو! تا فێڵیان لێبكەن، بەچەك و تاقمەوە تەسلیمی بەعسیان بكەنەوە وەك پێشمەرگە,  تا هەست نەكەن كە تەسلیمی بەعسیان دەكەن، بۆ ئەوەی خۆیان قوتار نەكەن، تا كاتی ناردنیان بۆ ئەو سەربازگایانەی ئامادەكرابوون بۆ كۆكردنەوەیان, دواتر زیندە بە چاڵكردنیان! ئێمە بەترس دزییەوە تەماشای خەڵكە دەست بەسەركراوەكان و چوار دەوری مەقەر فەجەكەو جاشەكانمان دەكرد! نزیك كاتژمێرێك لەگەڵ براكەمان دانیشتین، كاكم پێیانی گوت لەم مەقەر فەوجە لە تەلبەندەكە خۆیان رزگار بكەن، چونكە دەنگۆی ئەوە بڵاوببوەوە كە تەسلیمی بەعسیان دەكات، بەڵام دەرفەت نەبوو رزگاریان بێت، جاش وجەیشێكی زۆر چوار دەوری مەقەر فەوج و سیم بەندەكەیان دابوو, كە لە مێژوودا بە تەلبەندەكەی لەیلان  بەناو بانگە، بەداخەوە ئەوە دوا دیداری ئێمەو كاكم (لوقمان)ی برا گەورەم بوو.

لە تەلبەندەوە بۆ تۆبزاوە

          

 دوای چەند ڕۆژێك لەو دیدارە, كاكم ڕۆیشت بۆ لەیلان  تا براكەم ببینێت و ڕێگای دەرباز بوونیان پێ بڵێت، لێ كە دەگاتە ئەوێ دەبینێت مونشەئەی زۆر هێنراوە بۆ گوستنەوەی پیاوە دەست بەسەر كراوەكان، كە نزیك ٥٠٠كەس دەبوون، هەموو سواری  پاسە مونشەئەكان كرابوو.

كاكم (هیوا) هەتا نزیك سەربازگەی تۆبزاوا دوایان كەوتبوو, بینیبنووی هەموویان براونەتە ناو سەربازگەكە! ئیتر لەوە زیاتر نەیتوانیبوو لێیان نزیك ببێتەوە، كاك (لوقمان)ی لەنێو باركراوەكان بینیبو، ئەوە دواین وێزگە بوو بۆ كۆتاجار ئێمە ئەومان بینی.

تۆبزاوا  دوا وێستگەی  ئەنفالكراوەكان جەباری

وا لەناو سەربازگەی  تۆبزاوەین, لەبەر خۆمەوە لاوانەوەیەك بۆ كاكم دەرەبڕم , گڵ و دارو بەردی تۆبزاوەم لا پیرۆزە, چونكە دوا وانی اكمە, لێرەوە جل و بەرگەكانیان لەبەر داكەندن, بە چاو دەست بەستراوی بردران, ئیتر نەبینرانەوە.

كاكە دوا ویزگەی ژیانت ئێرە بوو, جەلادەكان ئێرەیان كردە دوا ویزگەی دابەزینی تۆو هەزاران تاكی كوردی زوڵم لێكراو!! لێرە هەستم بەبوونی تۆو رۆحی پاكتان دەكرد، خۆڵ و خاكی, كەلاوەی قاعە روخاوەكانی هەموو بۆنی ئێوەی لێ دەهات، چاوم بەدوای تۆدا دەگێڕا، بە دوای جێ پێتا دەگەڕام, لە دڵی خۆمدا دەمگووت دەی لە یەكێ لە پەنجەرەكانەوە بەدەنگێكی پڕ بێ.