کردهوهی ئینشعاب، تیئووریی ئینشعابیش بهدوای خۆیدا دێنێ
کردهوه و تیئووریی لێکئاڵاو و تێکتهنراون. جاری وا ههیه تیئووریی پێش کردهوه دهکهوێ و جاری واشه کردهوه پێشاوبڕکهی تیئووری دهداتهه. بهڵام ههر کامهیان سهرهتا خۆیان به ژووری بووندا بکا، درهنگ یان زوو ئاواڵ دوانهکهشی بهدووی خۆیدا دێنێ و ئاوقای دهبێ.
دوو ساڵ دوای کۆنگرهی سێزده، له درێژهی ئینشعابهکانی پێشووی ناو حیزبی دێموکراتدا، دیسان جهماعهتێک خهتی خواری ئینشعابیان ههڵبژاردهوه و بههۆی ڕێشکه و پێشکهی چاوی بهرژهوهندبینیانهوه سنووری نێوان ڕاست و ههڵه و بگره سنووری نێوان ورده ههڵه و ههڵهی کهڵهیان لێ تێک چوو و بهسهر ههڵهی قهرهبوونهکراوه و پهڵهی پاکنهکراوهدا کهوتن.
بهڵام ههر له سهرهتای ئینشعابدا، چاوهدێرانی سیاسی بهئاشکرا ههستیان بهم ڕاستییه کردبوو که جهماعهتی ئینشعابخواز و دژه یهکڕیزیی ئهمجاره، له دوو بهشی سهرهکی پێک دههاتن. لە نووسراوەیەکی دیکەدا ئهم دوو دهستهیه وەک جهماعهتی جووت ئینشعاب و جهماعهتی تاق ئینشعاب ناویان هاتبوو. جووت ئینشعابهکان ئهوانهن وا له کۆنگرهی ههشت و له کاتی سکرتێریی دکتۆر قاسملووی شههیدیشدا جارێکی دیکه ئینشعابیان کردبوو و دوای شههید بوونی دکتۆر شهرهفکهندیش هاتبوونهوه. ئهم دهستهیه، له ئینشعابی تازهشدا بێدڕدۆنگی، گوێقوڵاغ و لهسهرههست، خێرا بارگهوبنهی لادان له پێرهو و پڕۆگرامیان پیچابۆوه و کۆڵهپشتی تێکدانی یهکڕیزییان له شان کردبوو و تهیار و ئاماده لهسهر شهقامی ئینشعاب ڕاوهستابوون. دهستهکهی دیکه یهکهمجار بوو پهتای ئینشعاب بهربینگی پێ دهگرتن؛ بۆیه هێندێکیان کرژ و هێندێکیان خاو بوون. هێندێکیان بڕیاری خۆیان دابوو و هێندێکیان ڕاڕا بوون. هێندێکیان ئاگاداری نهخشهی تێکدانی یهکڕیزیی ناو حیزب بوون و هێندێکشیان ئاگایان له مهحموودی بێزهواد نهبوو و ههر بۆیه که ئینشعاب کرا ئهو تاوانه بهسهریاندا ڕووخا و ئهوان له ژێر داروپهردووی بوومهلهرزهی ئهم خهته خوارهدا، ئینشعابیان به ئهستۆدا هات و بهپاڵهپهستۆیهکی نهدیو و شاراوهوه چوونه ڕیزی دژبهرانی یهکڕیزی.
ههر له ڕۆژانی سهرهتای ئینشعابدا زانینی ئهم ڕاستییه بۆ چاوهدێرانی سیاسی دژوار نهبوو که ئینشعابی تازه بهمانای سهرکهوتنی ڕوانینی جووت ئینشعابهکان بوو. زمانحاڵی جووت ئینشعابهکان بهرهوڕووی تاق ئینشعابهکان ئهوه بوو که ئهگهر ئینشعاب شانازییه، ئهوه ئێمه پێش ئێوه ئهم شهرهفهمان پێبڕاوه و ئهگهر شوورهیییه ئهوه ئێوهش ئهمجاره لهو داوهشانه لهگهڵماندا شهریکن.
تاق ئینشعابهکان به گوێی هۆشیان ئهم قسه نهدرکاوهیان بیست؛ ههر بۆیه بۆ ڕاگرتنی پارسهنگ، دهستهوداوێنی ههوڵێک بوون. ههوڵهکه ئهوه بوو لایهنی ئینشعابی خۆی وهک درێژهپێدهری ڕێگای شههیدان دکتۆر قاسملوو و دکتۆر شهرهفکهندی ناساند. ئهم شێوه خۆ ناساندنه چۆن دهبوو به هۆی ڕاگرتنی پارسهنگ له بهرانبهر جووت ئینشعابهکاندا؟ ئهم ڕێبهره شههیدانه ههر ئهو ڕێبهرانه بوون که جووت ئینشعابهکان لێیان ههڵگهڕابوونهوه. تاق ئینشعابهکان دهیانویست ئهو پهیامه به ههموو لایهک بگهیهنن که ئهوان ئهگهرچی ئینشعابیان له حیزب کردووه بهڵام له کێشهی نێوان ڕێبهرانی شههید و ئینشعابییهکانی کۆنگرهی ههشتدا بهلای ڕێبهره شههیدهکاندا دهشکێنهوه.
ههر وهک له سهرهتای ئهم نووسینهدا ئاماژهی پێکرا، کردهوهی ئینشعاب، تیۆری ئینشعابیش بهدوای خۆیدا دههێنێ. تۆ ناتوانی خۆت ئینشعاب بکهی و ههتا سهر به دژی ئینشعابهکانی پێشووی ناو حیزبیش ههڵوێست بگری. کردهوهی ئینشعاب بتهوێ و نهتهوێ وهسهر بۆسهی پاساو هێنانهوه بۆ ئینشعابت دهپهڕێنێ. له دوایین قسهکانی خالید عهزیزیدا هێندێک قسه بێ پێچوپهنا و به ڕاشکای کران که وهکوو وهرسووڕانێکی بهرچاو له سیاسهت و ههڵوێست و لێکدانهوهی لایهنی ئینشعابیدا جێی تێڕامانن.
عهزیزی له بهشێک له قسهکانی ئهم دواییانهیدا تاوانی ئینشعابهکانی خسته ئهستۆی “ڕێبهرانی زیندوو و مردوو”ی حیزب! له ڕێبهرانی بهگوتهی عهزیزی “مردوو”ی حیزب، شههیدان دکتۆر قاسملوو و دکتۆر شهڕهفکهندی له کاتی ئینشعابهکانی کۆنگرهی چوار و کۆنگرهی ههشتدا زیندوو بوون. بهگوێرهی سیاسهتی ڕهسمی حیزبی دێموکرات له ڕهوتی ئینشعابهکانی کۆنگرهی چوار و کۆنگرهی ههشتدا، لایهنی ئینشعابی به لایهنی خهتابار و پێشێلکاری یاسا ناسێندراوه. له دوایین ئینشعابدا کهللاکانی ئینشعاب له سهرهتادا چی وایان نهگوت نیشاندهری ئهوه بێ ئهوان لهم بارهوه پێداچوونهوهیهکیان له بۆچوونهکانی خۆیان لهم بارهیهدا کردبێ. به پێچهوانه ئهوان خۆیان به درێژهپێدهری ڕێگای ڕێبهرانی شههید دهناساند.
جهلیل گادانی له دوایین نووسینی خۆیدا بهئاشکرا سووچی ئینشعابی کۆنگرهی ههشتی خسته ئهستۆی ڕێبهرایهتی ئهوکاتی حیزبی دێموکراتی کورستانی ئێران به گشتی و شهخسی شههید دکتۆر قاسملوو به تایبهتی.
له ناو سهرکردایهتی لایهنی ئینشعابیدا کهس لهبهرانبهر ئهم قسانهی جهلیل گادانیدا نههاته دهنگ. ههر لهم سهرهوبهندهدا لهناو تاق ئینشعابهکان، عهبدوڵڵا حهسهنزاده بهشێک له سهرکردایهتی ئهو کاتی حیزبی دێموکراتی بهوه تاوانبار کرد ویستوویانه به شێوهیهکی توند و تیژ لهگهڵ ئینشعابییهکانی کۆنگرهی ههشت بهرهوڕوو بنهوه و تاوانێکیان دهرحهق ئهنجام بدهن. حهسهنزاده به شێوهیهکی خوازهیی باسی ئهوهی کرد گوایه بهشێک له سهرکردایهتی حیزب ویستوویانه “خانووبهرهکهی پێش خۆیان بتهقێنێتهوه” لهم قسانهوه بهره بهره پاکانه کردن بۆ جووت ئینشعابهکان و خهتابار نیشاندانی سهرکردایهتی یاسایی حیزبی دێموکرات لهناو لایهنی ئینشعابیدا دهستی پێ کرد، بهڵام نهگهیشته ئهو جێگایهی تاوانهکه ڕاستهوخۆ بهرهوڕووی ڕێبهرانی شههید بکهنهوه. ههتا خالید عهزیزی له دوایین قسهکانیدا به ئاشکرا ڕێبهرانی “مردوو”ی حیزبیشی وهک بهرپرسی بهشێک لهم تاوانانه ناساند. بهم شێوهیه کردهوهی ئینشعاب بهشێنهیی تیۆرییهکهشی لهگهڵ خۆیدا هێنا و بهره بهره لهناو تاق ئینشعابهکاندا چهسپاندی و بۆچوونی جووت ئینشعابهکان لهناو لایهنی ئینشعابیدا بوو به بۆچوونی ڕهسمی و کوودهتای فیکری جووت ئینشعابهکان دوایین ئاڵقهکانی خۆی تهواو کرد.
ئهو قارهمانانهی خۆیان بهکوشت دا!
بهشێکی زۆر سهرنجڕاکێشی دیکه له وتهکانی خالید عهزیزی لێکدانهوهیهکی بهڕاستی بێ وێنه! له جووڵانهوهی ساڵانی 46 و 47 بوو. له مێژووی ڕهسمی حیزبی دێموکراتدا ئهم جووڵانهوهیه وهکوو یهکێک له لاپهڕه زێڕێنهکانی مێژووی بزووتنهوهی ڕزگاریخوازیی گهلی کورد له ڕۆژههڵاتی کوردستاندا دهناسرێ. ئهم جووڵانهوهیه له کاتێکدا له کوردستان به ورهیهکی بهرز و بڕوایهکی پۆڵایینهوه لهلایهن ڕۆڵهکانی دێموکراتهوه بهڕێوهچوو که ئۆپۆزیسیۆنی چهپی ڕادیکاڵی ئێران، جووڵانهوهیهکی چهکدارانهی لهم چهشنهی به دژی ڕێژێمی تهیار و تووڕهی شا ههر به خهیاڵیشدا نهدههات. دوای ئهم جووڵانهوه قارهمانانهیه بوو که باقی هێزه چهپهکانی ئێرانیش غیرهتیان وهبهر خۆ ناو و چهند ئۆپهراسیۆنێکیان بهدژی حکوومهتی شا له سیاهکهل و شوێنی دیکهی ئێراندا بهرێوهبرد. گهرچی ئۆپهراسیۆنی چهکدارانهی ئهو هێزانه لهگهڵ ئۆپهراسیۆنه پارتیزانییهکانی حیزبی دێموکرات به هیچ شێوهیهک بهراورد نهدهکرا بهڵام له هێندێک بارهوه پێوهندی و لێکچوونیان لهنێواندا ههبوو. قسه کردنی ورد لهسهر جووڵانهوهی 46 و 47 وهکوو قسه کردن لهسهر ئینشعابهکانی ناو حیزب پێویستی به توێژینهوهیهکی ههمهلایهنی مێژوویی ههیه. مهبهستی ئێمه لێرهدا ورد بوونهوه له چۆنیهتی ئهم ڕووداوانه نییه. مهبهستی ئێمه زیاتر ئهوهیه نیشان بدهین چۆن لایهنگرانی رهوتی ئینشعاب ههنگاو به ههنگاو تووشی “ئیستحاله”یهکی بهرهو دوای فیکری دهبن و چۆن خودی ئینشعاب بهره بهره ههموو ئهو ئیستحالانه لهگهڵ خۆیدا دێنێ و چۆن ئینشعاب وهکوو زهلکاوێک سات به سات زیاتر ئینشعابخوازهکان لهناو خۆیدا نوقم دهکا و تووشی ههڵهی فیکری و عهمهلییان دهکا. خالید عهزیزی دهربارهی جووڵانهوهی بهشکۆی ڕۆڵهکانی حیزب له ساڵانی 46 و 47دا دهڵێ ئهوانه ئهو پێشمهرگانه بوون له داخی دووبهرهکییه نێوخۆییهکانی حیزب هاتنهوه و خۆیان بهکوشت دا! کارهسات ئهوهیه ئهم چهشنه تهحلیلانه بهناوی حیزبی دێموکراتهوه دهردهبڕدرێن.
عهزیزی له حاڵێکدا ئهم قسانهی دهکرد که کهسانێکی وهکوو حهسهن ڕهستگار و سمایل بازیار وێڕای گوێگرهکانی دیکهگوێیان له قسهکانی بوو. ئاماده بوونی ئهم دوو کهسه له لێدوانهکهی عهزیزیدا بۆیه له ڕوانگهی نووسهری ئهم دێڕانهوه گرینگه چونکه حهسهن ڕهستگار له جووڵانهوهی 46 و 47دا لهناو حیزب بووه و شاهیدی زیندووی جووڵانهوهکه بووه و سمایل بازیاریش لهسهر ئهم ڕووداوه مێژووییه لێکۆڵینهوهی ههبووه. ئایا رهستگار ئهم بۆچوونهی عهزیزی دهربارهی جووڵانهوهی 46 و 47 دهسهلمێنێ؟ ئایا بازیار ئهم بۆچوونه و ههروهها بۆچوونی عهزیزی دهربارهی خهتابار بوونی ڕێبهرانی شههیدی حیزب له ئینشعابهکانی پێشوودا قبووڵ دهکا؟
کێ ڕهوتی یهکگرتنهوهی به بنبهست گهیاند؟
عهزیزی بۆ چهندهمین جار له لێدوانهکانیدا ڕایگهیاند که وتووێژهکانی یهکگرتنهوه لهگهڵ حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران به بنبهست گهیشتووه و بهرپرسی ئهم به بنبهست گهیشتنهش کهس نییه جگه له سهرکردایهتی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران. لهم بارهیهدا چهند خاڵێکی شیاوی ئاماژه دهخهینه بهر باس:
یهکهم. ئاشکرایه ئینشعاب ههر له بنهڕهتدا کردهوهیهکی دژی یهکڕیزی و یهکگرتوویی ناو حیزبه. ئهوهش ڕوونه که ئینشعابخوازی و یهکگرتنخوازی وهک کۆڵه و شاخدار وان. له ڕاستیدا بنبهست لهو ڕۆژهوه دهستی پێکرد که بهشێک له ئهندامانی حیزب که نهیانتوانی دهنگی زۆرینه وهدهست بخهن، بهدژی ئاکامی ههڵبژاردنی کۆنگرهی سێزده ڕاوهستان و ئینشعابیان کرد. داردهستی فیکری ئینشعاب فۆرموولێکی خۆشی لهم چهشنه بوو: ڕاسته پێنج کهس لهناو بیست کهسدا کهمینهیه؛ بهڵام ئهگهر ئهم پێنج کهسه جیا ببنهوه، بۆخۆیان لهناو خۆیاندا دهبنهوه به زۆرینه! کێ فێڵی وا دهزانێ؟ بهوه دهڵێن خهباتی پێشکهوتووی سیاسی له سهدهی بیست و یهکدا. سهیر ئهوهیه ئهو کهسانهی بهم شێوه بیر کردنهوهیه خهنجهری لهت کردنیان به جهستهی حیزب دا هێنا، ههر لهو ڕۆژهوه هاوار دهکهن و دهڵێن جهماعهت شاهید بن ئێمه یهکگرتنخوازین و ئهوانه ڕهوتی یهکڕیزی به بنبهست دهگهیهنن! یهکڕیزی له قامووسی ئینشعابخوازیدا به کردهوه یانی گوێڕایهڵ بوونی زۆرینه بۆ دهنگی کهمینه، ئهگهر ئهمهش سهری نهگرت ئهوه یهکڕیزی له لهت کردنی حیزبدا مانا پهیدا دهکا!
دووهم. سهرکردایهتی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران له کۆنگرهی پازدهدا ههوڵدان بۆ یهکگرتنهوهی کردووه به “یاسا” و دهفتهری سیاسی ڕاسپاردووه ههنگاوی بۆ ههلێنێتهوه. لهناو لایهنی ئینشعابیشدا بهشێکی زۆر له ئهندامان خوازیاری یهکگرتنهوهن و لهناو خهڵکیشدا بهشێکی زۆر له لایهنگرانی حیزب حهز به یهکگرتنهوه و یهکڕیزیی ناو ماڵی حیزب دهکهن. لایهنی ئینشعابی زۆر ههوڵ دهدا ئهو حهز و خواسته گشتیه وهک دهسکهوتی خۆی تۆمار بکا. ئهوهی ڕاستی بێ خواستی جیددی ههمهلایهنه بۆ یهکگرتنهوه، به ئاشکرا بهمانای شکست هێنانی پڕۆژهی ئینشعابه. ئهگهر پڕۆژهی ئینشعاب پڕۆژهیهکی سهرکهتوو بایه ئهمڕۆ ئهو خواسته بهربڵاوه لهگۆڕێدا نهدهبوو. ههموو لایهکیش ئاگاداره ئینشعاب پڕۆژهی ئهوان بووه نهک پڕۆژهی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران. کهوابوو حهز و خواستی بهربڵاوی کۆمهڵانی خهڵکی کوردستان بۆ یهکگرتنهوه و یهکڕیزی لهناو حیزبی دێموکراتی کورستانی ئێران بهمانای پرۆتستۆی به کردهوهی ئینشعابه.
سێیهم. ڕۆستهم جههانگیری ئهندامی دهفتهری سیاسیی حدکا، له لێدوانێکی ئهم دواییانهی خۆیدا له سوید ڕایگهیاند: ئێمه لهم ماوهی دواییدا چوار جار هاوڕێیانی پێشوومان ڕاسپاردووه ههتا بۆ درێژهدان به وتووێژهکانی نێوانمان پێکهوه کۆ بینهوه بهڵام ئهوان دواجار وڵامیان داوهتهوه که ههلومهرجی ئێستا بۆ وتووێژ لهبار نییه! بێگومان خالید عهزیزی ئاگای لهم ڕاسپاردنانه و ههروهها ئاگای له وڵامی لایهنی خۆیان ههیه. بهم حاڵهشهوه له تریبۆنهکانهوه ڕادهگهیهنێ که حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ڕهوتی یهکگرتنهوهی به بنبهست گهیاندووه. ئهوهی ڕاستی بێ لێکدانهوهی لایهنی ئینشعابی ئهوهیه که به داخرانی تهلهڤیزیۆنی تیشک، ئهوان لهباری میدیا و ڕاگهیاندنهوه دهستیان ئاوهڵایه و دهتوانن ههر قسهیهکی ناڕاست دهرخواردی خهڵکی کوردستان بدهن. دیاره ئهوهش لادانێکی دیکه له خهتی ڕهسهنی حیزبی دێموکراته؛ چونکه ڕاستبێژیی حیزب تهنانهت لهلای دوژمنانی حیزبیشدا وهک بابهتێکی سهلماو، قبووڵ کراوه.
نووسهری ئهم دێرانه بۆ نووسینی ئهم بابهته پێشقهدهم نهبووه. ئهمه وڵامی ئهو شهپۆله تازهیه له تهحلیلی نزم و قسهی ناڕاسته که هاوڕێیانی پێشوو له تهلهڤیزیۆن و له تۆڕه کۆمهڵایهتییهکاندا دهستیان به بڵاو کردنهوهی کردۆتهوه. له ههلومهرجی ئێستادا ئهندامان و لایهنگرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران نابێ بۆ بهرهوڕوو بوونهوهی فیکری لهگهڵ لایهنی ئینشعابی پێشقهدهم بن. بهڵام ئهگهر ئهوان پارێزێکی لهم چهشنهیان برد با ئێمه و ئهوانیش لهوه دڵنیا بین که “مست له درێشه دهگهڕێتهوه” و چهواشهکاری دیکه، ڕوونکردنهوه و شیکاری تازهی بهدوا دا دێ.