رەزا شوان
ئەم رۆژە رەشە و، ئەو هەموو نەهامەتییانەی کە بە سەر خەڵکی بەدبەخت و بێ تاوانی عێراقدا هاتوون ..
بڕوا ناکەم لە هەموو جیهاندا گەلێک هەبێت، کە لە پێناوی بە دەستهێنانی مافەکانیان و سەربەخۆییاندا، هێندە گەلی کورد قوربانییان دابێت..
(لامارتین ) دەڵێت : ” جوانترین هۆنراوە لە سەرانسەری جیهاندا لای لایەی دایکانە ” .
پارێزگای ( موسڵ و سەلاحەددین و دیالە ) کە زۆربەی دانیشتوانیان سونین، لەم پارێزگایانەدا ژمارەیەکی زۆری کوردیش هەیە .. ئەم سێ پارێزگایە هاوسنوورن لەگەڵ باشووری کوردستاندا .
سایتی ” أفکار حرة ” کە سایتێکی تۆرانی ی رەگەزپەرستە و، بە زمانی عەرەبی بابەتەکانی بڵاودەکاتەوە .. من بە رەوای نازانم
جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵان، کە لە (٢٠ی / نۆڤەمبەر/ی ١٩٨٩) دا، لە لایەن رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەرچوو ..
کوردیلەکانی ئەمڕۆمان .. نەوەی داهاتووی کوردسـتانن .. هیــوا و ئومێدی گەلەکەمانن .. بەردی بنـاغە و کۆڵەکەکـانی کۆمەڵـگای داهاتــووی کوردســتانن .. کوردیلەکــــانمان گرنگترین سامـان و سەرمـایەی گەلی کوردمـانن .. کە لە سـامانی نەوت و زێڕێش زۆر بە نرختر و گرنگترن .
خونچە کچێکی بچکۆلەی جوان و ناسک بوو، خوێنشیرین و رووخۆش و قسەخۆش بوو .. ماڵیان لە شاری هەڵەبجە لە باشووری کوردستاندا بوو، هەر لەم شارەشدا لە دایک بوو .
شاری هەڵەبجە، یەکێکە لە شارە جوان و قەشەنگەکانی باشووری کوردستان .. شاری هەڵەبجە دەکەوێتە باکووری رۆژهەڵاتی پارێزگای سلێمانی .. (٨٣) کیلومەتر لە شاری سلێمانییەوە دوورە ..
ئەگەر بە مێژوودا بچنییەوە و، چاوێک بە کۆمەڵێک بزووتنەوەی جەماوەریدا بخشێنین کە لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا، گەلە داماو و هەژارەکەمان بەرپایان کرد،
گەلێک جار هەبوونی پێکهاتەی مرۆییگ هەڵکەوتەی جوگرافیی ئەوەندە بەس نابن بۆ ئەوەی ببنە مەرج وسیمایەکی سەرکەوتوو بۆ دەرکەوتنی وڵاتێک کە ناسنامەو قەوارەیەکی تایبەتی هەبێت
جگەرگۆشەکانمان، کوردیلە خوێن شیرین و چاوگەشەکانی ئەمڕۆمان، کە نەوە و هیوای دواڕۆژی کوردستانن .. گرنگترین و بەنرخترین سامان و سەرمایەی گەلەکەمانن .. تۆی ژیانن و، درێژەدەری مانمانن .
دایک جوانترین و شیرینترین و ناسکترین وشەیە .. دایک مەزنترین و بەنرخترین شتە لە گەردووندا .. سکی دایک پیرۆزترین نیشتمانە ..
لە ساڵی ( ١٩٨٨) دا، لە هێڕشەکانی ( ئەنفال ) ی بەدناودا، سۆپای دڕندەی عێراق، بە قورسترین چەکی کوشندە و کاولکەر، وەکو گورگی هار،
نیشتمان پیرۆزترین و خۆشترین شوێنە ، هیچ شتێک نییە لە نیشتمان شیرینتر بێت ، هیچ سۆز خۆشەویستییەک نییە بگاتە خۆشەویستیی نیشتمان ، نیشتمان تێکەڵی خوێن و هەست و سۆز و بیر و هۆشمان بووە
لە کۆنەوە تا ئەمڕۆ ، میسر گرنگترین وڵاتانی عەرەب بووە ، کە پەیوەندییەکی دێرین و بەهێز و باشی لەگەڵ گەلی کورد دا هەبووە.
هەر لە کۆنەوە ، بە چاوێکی ئەوپەڕی رێز و شکۆدارییەوە لە مامۆستایان روانیوە .. چونکە بە درێژایی سەردەمەکانی مێژوو ، مامۆستا خاوەنی پەیامێکی پیرۆز بووە .. هەرئەم پەیامەشرێز و پیرۆزی بە مامۆستاش بەخشیوە.
١ـ مێـروولە و کوللـە
میروولەیەک لە هاوینەدا ، خەریکی کۆکردنەوەی دانەوێڵە بوو .. دەیبردەوە بۆ شارەکەی .. دانەوێڵەیەکی باشی کۆکردەوە .. بۆیە غەمی هاتنی زستانینەبوو .
با زەردەخەنە بکەینبە دروشمی هەمیشەی ژیانمان .. زەردەخەنە بکەین بە رێباز و بە پەیژەی سەرکەوتنمان .. بیکەین بە کلیلی هیوا و خۆشی و شادیمان .. بیکەین بە پەیامێکی پیرۆز
تورکیا هەمیشە دوژمانایەتی گەلی کوردی کردووە و ، هیچ کاتێک لەگەڵ ئەوەدا نەبووە و نییە ، کە ئێمەی کورد بە مافە رەواکانی خۆمان بگەین و ، لەسەر خاکی کوردستاندا،
ناوی تەوای شەهیدی جوانەمەرگ ( فەیـزوڵڵا محەمەد سیامەنسووری ) یە .. لە ساڵی (١٩٤١) لە شاری کەرکوک ـ لە باشووری کوردستان ، لە خێزانێکی ناسراو لە دایک بووە .
هیوا ، وشەیەکی کورت و بچووکە ، بەڵام مانەیەکی گەورەی هەیە.. هیوا ، ترپەیەکی نەرم و ناسکی لە گوێماندا هەیە.. هیوا ، بۆتە وێردی سەر زمانمان .. هەردەم چێژ و خۆشییەکی زۆرمان پێ دەبەخشێت.. هیوا ،
بێگومان هەموو دایکان و باوکان ، لە ناخی دڵیانەوە ، هیواخوازی ئەوەن ، کە جگەرگۆشەکانیان بە ئەوپەڕی شادی و کامەرانییەوە بژین.
رۆژێک لە رۆژان ، مارێکی بەڵەکی گەورە و سەرپان ، لەقەد پاڵی شاخێکی بەرزی کوردستان ، لە نێوان دوو تاشە بەردا ، سەری هەڵبڕی و ، لە گوندەکەی دامێنی شاخەکەی دەڕوانی
لەم بەشەدا ، زۆر بە کورتی باس لە ( مێژووی ئەدەبی منداڵانی کورد) دەکەین.
داگیرکەرانی رەگەزپەرست ، لە هەر چوار پارچەی کوردستاندا
لە گوندێکی جوان و قەشەنگی کوردستاندا ، کۆمەڵێک چۆلەکە دەژیان .. لە خانووەکانی گوندەکەدا هێلانەیان کردبوو .. بەیانیان زوو لەخەو هەڵدەستان،
لەم بەشەدا ، بە کورتی باس لەمێژووی ئەدەبی منداڵان لە چەند وڵاتێکی عەرەبی و ، لە عێراقدا دەکەین .. بە کورتیش باس لە چەند نووسەرێکی ئەم بوارە ، لەو وڵاتانەدا دەکەین، کە شوێن پەنجەیان لە گەشەکردنی ئەدەبی منداڵانی عەرەبدا دیارە .
لە بەشی یەکەمی ئەم باسەدا ، بە کورتی باسمان لە ئەدەبی منداڵان لە چاخەکانی کۆندا کرد .. دوایش باسمان لە گەشەکردن و پێشکەوتنی رەوتی ئەدەبی منداڵان ، لە وڵاتانی فەرەنسا و ئینگلتەرادا کرد .. لەم بەشەدا ( بەشی دووەم ) ، درێژە بە مێژووی ئەدەبی منداڵان لە هەریەکە لە وڵاتانی : ( ئەڵمانیا ، روسیا ، وڵاتانی ئیسکندناڤیا ، ئەمریکا ، ئیتالیا ، ئیسپانیا ، هیندستان ، بە کورتیش ئاماژە بە چەند وڵاتێکی تر دەکەین … )
لەگەڵ بوونی مرۆڤ لەسەر زەویدا .. لەگەك پێکهێنانی شیرازەی خێزانی و ، بنیاتنانی ماڵدا .. منداڵانیش بوونیان هەبووە و ، لەو کاتەوە تا ئەمڕۆ ، منداڵان زۆرینەی هەموو گەلان پێکدەهێنن .. بە رێژەی لە سەدا چلی هەموو دانیشتوانی جیهانن.
لە دەشتێکی چۆڵدا ، قەلەڕەشێک زۆر تینووی دەبێت .. زۆر بە دوای ئاودا گەڕا .. تا گۆزەیەکی دۆزییەوە ، کەمێک ئاو لە بنەکەیدا بوو .. بەڵام لەبەر قووڵی گۆزەکە ، دەنووکی نەدەگەیشتە ئاوەکە .
منداڵانی ئەمڕۆ ، هیوای دواڕۆژن .. گرنگترین و بەنرخترین سامان و سەرمایەی هەر گەل و وڵاتێکن.. چارەنووس و داهاتووی هەر گەلێک ، بەندە بە رادەی گۆشکردن و پەروەردەکردن و ئاراستەکردنی راست ودروستی منداڵە چاوگەشەکانی ئەمڕۆیانەوە .
وشەی (رۆشنبیری) لە زمانی شیرینی کوردیماندا ، هاومانای وشەی ( کولتوور)ه لە زمانەکانی ئەوروپادا .
رۆژێک رەنگەکان لە شوێنێکدا بە یەکتری گەیشتن .. هەر رەنگە و بە شان و باڵی خوێدا هەڵیدا و ، خۆی بە جوانترین رەنگ دەزانی .
زمانی هەڕەشە و گوڕەشە و، ئەو وتارانەی بۆنی خوێنیان لێدێ و .. وتارە زیاتر ورووژێنەر و فیتدەرەکانی مامۆستایانی پێشنوێژی مزگەوتەکان، لە نوێژەکانی رۆژانی هەینیدا و .. لێدوانەکانی سەرکردەکانی مانگرتووەکان و .. هەڕەشەی بە کارهێنانی چەک لە لایەن سەرکردەکانی هۆزە عەرەبە سونییەکانەوە لەلایەکەوە .
هەموومان ئەم راستییە دەزانین کە ، زمان ناسنامە و گرنگترین کۆڵەکەی هەر نەتەوەیەکە .. کاڵبوونەوەی زمانیش لای تاک ، کاڵبوونەوەی ئینتیما و لاوازبوونی هەستی نەتەوایەتی و گزبوونی سۆزی نیشتمانییە .
هەموومان ئەم راستییە دەزانین کە ، زمان ناسنامە و گرنگترین کۆڵەکەی هەر نەتەوەیەکە .. کاڵبوونەوەی زمانیش لای تاک ، کاڵبوونەوەی ئینتیما و لاوازبوونی هەستی نەتەوایەتی و گزبوونی سۆزی نیشتمانییە .
ئێمەی کورد، لە ئێستا و لە رابردوودا ، تا جامی ستەم و چەوسانەوەمان پڕ نەبووبێت ، تا داگیرکەرانی کوردستان ناچاریان نەکرووبێتین ، چەکمان هەڵنەگرتووە ،
لە ئاوڕدانەوە و چاوپێخشانەوەیەکی خێرادا ، بۆ چۆنییەتی وەرگرتنی دەسەڵات ، لە سەدەی بیستەم و لەوە پێشتر و تا دەگاتە ئەم رۆژگارەش .. بە تایبەتیش لە زۆربەی وڵاتانی ئاسیا و ئەفریکادا ، کە ئازادی و دیموکراتیان تێدا نەبووە و نییە .
کوردیله چاوگهش و روحسووکهکانی ئهمڕۆمان ، نهوهی داهاتووی کوردستانن .. ئهمانن که دهبنه رابهر و سهرکرده و کاربهدهستانی داهاتووی کوردستان .. ئهگهر به راستی و به دروستی گۆش و پهروهردهیان بکهین
له رۆژی یهکشهممهی رابردوودا ( 4 / 11 / 2012 ) گرووپی کوردی له کۆبوونهوهی ئهنجوومهنی پارێزگای کهرکوکدا ، که بۆ تاوتوێکردنی (129) پرۆژهی پارێزگای کهرکوک سازکرابوو ، دانیشتنهکهیان بهجێهێشت و بایکۆتی کۆبوونهوهکهیان
منداڵ یهکهمین خشتی بنیاتنانی مرۆڤی پێشکهوتووی داهاتووه .. ههر ئهم منداڵه روحسووک و دڵپاک و چاوگهشانهی ئهمڕۆمانن .. که له داهاتوودا دهبنه رابهر و بهڕێوهبهر و سهرکردهکانی گهلهکهمان
چیرۆکێک بۆ منداڵان
شۆخان ، کچه کوردێکی جوان و رووخۆشه ، زیرهک و ژیره ، له شاری (ئۆسڵۆی)ی پایتهخی وڵاتی نهرویج له دایک بووه .
دوای ئهوهی که له رۆژی ( 4 / 9 / 2012) دا، گریلا نهبهز و دلێرهکانی پارتی کرێکارانی کوردستان له ناوچهی( شێرناخ) له باکووری کوردستاندا. له هێڕشێکی قارهمانانهدا بۆ سهر مۆڵگهیهکی سوپای دڕنده و خوێنڕێژی تورکیای داگیرکهری کوردستان.. له شهڕێکی دهسته و یهخهی نهبهردانهدا.
ئهم وتهیهی سهرۆک عهبدولکهریم قاسم، چهند جوانه، کاتێک که خاوهنی نانهواخانهیهکی بینی، وێنهکهی گهورهتر کردبۆوه و له نانهواخانهکهیدا ههڵیواسی بوو، بهڵام قهوارهی نانهکانی بچووکتر کردبۆوه و به خهڵکی دهفرۆشتن.
برای خۆشهویستم نووسهر و رۆژنامهنووس کاک ( رابهر رهشید ) لهم ههفتهیدا له سایتهکاندا بابهتێکی به ناونیشانی ( ئایندهی خوێندنی کوردی له کهرکوک بهرهو کوێ؟) بڵاوکردۆتهوه.. دهستخۆشی له کاک رابهر دهکهم..
منداڵه چاوگهشهکانمان.. جگهرگۆشهکانمان.. کوردیله ناسک و جوانکیلهکانمان.. نهوهی ئهمڕۆ و هیوای داهاتووی کوردستانی شیرینمانن..
پێش ئهوهی ههندێ له قسهکانی وتهکهی وهزیری دهرهوهی تورکیا ئهحمهد داود ئۆغڵو به کورتی شی بکهمهوه، که له سهردانهکهی ههفتهی رابردوویدا بۆ شاری کهرکوکی کوردستانی کردی، له میانهی ئهو دیدارهیدا، که لهگهڵ جهماوهرێکی زۆری تورکماندا له بارهگای ( بهرهی تورکمانی ) له کهرکوک بۆیان سازکرابوو، پێشکهشی کرد.
یهکێک له ههره کهڵهناودارهکانی جیهان له سهدهی بیستهمدا ، داهێنهر، دهرهێنهر ، وێنهکێش، سیناریۆنووس، کاریکاتێرکێش، ئهکتهری دهنگ و شانۆ، ئامادهکهر و پێشکهشکهری بهرنامهی تهلهفزیۆنی، چیرۆکخوان، فیلمساز، سینهماکار ، بیزنزمهن ، هونهرمهندی مهزن و بلیمهت ، دانا و له توانا بهدهر ،
ئهگهر ئاوڕێک له شکستییهکانی رابردوو و تا رادهیهک ئهمڕۆشمان بدهینهوه.. ئهو راستییهمان بۆ دهردهکهوێت ، که ئێمهی کورد، به تایبهتیش سهرکردهکانمان، تا ئێستاش، نهمان توانیوه وهکو پێویست،
کهڵهنووسهری دانمارکی و جیهانی .. ( هانز کریستیان ئهندهرسون ) .. له بواری ئهدهبی منداڵاندا ، تا ئهمڕۆش هیچ نووسهرێکی تری جیهانی ، لهم بوارهدا نهگهیشتوونهته پایه هانز و
به درێژایی زیاتر له نهوهت ساڵه.. بهبێ دابڕان و وهستان.. ساڵ له دوای ساڵ.. حکومهته عهرهبییه شۆڤێنییهکانی یهک له دوای یهکی عێراق.. به حکومهتهکهی ئهمڕۆی نووری مالیکیشهوه.. بێ شهرمانه و به شێوازی جۆراوجۆر
له بهشی یهکهمدا باسمان له کاریگهرییهکانی تهلهفزیۆن لهسهر منداڵان کرد. لهم بهشهدا، باس له کاریگهرییه باش و خراپهکانی بهکارهێنانی ئینتهرنێت له سهر منداڵان دهکهین. که چ رهنگدانهوهیهکییان لهژیانی ئهمڕۆ له داهاتوویاندا دهبێت.
له ئهمڕۆدا، له ههموو شوێنێکی ئهم جیهانه بهرینهدا. تهلهفزیۆن بۆته دهزگایهکی سهرهکیی ههموو ماڵان.. که تێکڕای ئهندامانی خێزانهکان ئالوودهی بوونه و، به دهنگ و رهنگ و جووڵه ، سهرنجی گهورهکان و منداڵانی بۆ لای خۆی راکێشاوه. زۆربهی داناکان تهلهفزیۆن به شاکارترین داهێنانی مرۆڤ لهم سهردهمهدا دهزانن
راپهڕینه مهزنه جهماوهرییه سهرتاسهرییهکهی باشووری کوردستانی شیرینمان ، له بههاری ساڵی (1991) دا. راپهڕین و ههڵچوونێکی جهماوهریی ههڕهمهکی و ناکاوی و بێ تهگبیر و بێ نهخشه و بێ بهرنامه و بێ ئامانج نهبوو
خوێندنهوه زۆر گرنگ بۆ ههموو کهسێک ، یهکێکه له پێویسترین پێویستییهکانی ژیانی مرۆڤ لهم سهردهمهدا.. له دوای ههڵمژینی ههوای پاک و خوارنهوه و خواردن و نووستن و کارکردن ، ریزبهندی دێته سهر خوێندنهوه.
« قهدهمخێر ئهی خوشكی پۆڵایین ـــــــ كۆشكی پههلهویت هێنایه لهرزین » له زووهوه كورد وتوویهتی :
کوردیله چاوگهشکانی ئهمڕۆمان ، نهوهی داهاتووی کوردستانن.. ئهم چرۆ ناسکانه و خونچهگوڵه گهشانهی ئهمڕۆمانن، له داهاتوودا دهبنه گوڵی پشکووتووی جوان و دهبنه درهختی بهرداری بهسوود.. ئهم کوردیلانهی ئهمڕۆمانن ،
پهندی پێشینان ، لقێكی گرنگه له ئهدهبه و ، بهشێكی گهوره و بهنرخه له فۆلكلۆر و كهلهپووری رهسهنی نهتهوایهتی و ، گهنجینهیهكی لهبنههاتووی ڕۆشنبیرییه و ، فهرههنگێكی فره دهوڵهمهندی زمان و وشه و، پڕ له زانست و زانیای و تاقیكردنهوهی ههموو بوارهكانی ژیانی گهله .. ئاوێنهیهكه رادهی شارستانی و رۆشنبیری و ژیری و لێهاتوویی ههر گهلێك دهخاته روو
كورد به درێژایی قۆناخهكانی مێژوو ، دووچاری جورهها كوشتن و دهربهدهری و راگواستنهوهی زۆرملێ و، دوورخستنهوه و، چهوسانهوه بوونه. به تایبهتیش له ماوهی داگیركردنی ئیمپریالیزمی عوسمانی فاشی و ، له سهردهمی فهرمانڕهوایی نهتهوهیی عهرهبی فاشی ، كه حكومهته عێراقییه بهعسییهكان نوێنهریان بوون..
رووداوه نهخوازراوهكانی رۆژی ههینی له شاری زاخۆ و چهند شوێنێكی تری باشووری كوردستان،جێی داخ و نیگهرانیی ههموو كوردێكی دڵسۆزی كوردستانپهروهره..بێگومان گهلێ مهبهستی ئاشكرا و شاراوه لهم له پشت ئهم كاره قێزهوهنانهوه ههن.