عەتا قەرەداخی: كورد لە نێوان سەربەخۆیی و خۆبەدەستەوەداندا

ئێستا پەیوەندییەكانی نێوان كورد و بەغدا لەبارێكی خراپدایەو رۆژ لەدوای رۆژیش تێڕوانینی نوخبەی سیاسی عەرەبی عێراقی بەرامبەر بەكورد بەتەواوی ئاشكرا دەبێت و ئەو قسەو دروشمانەی بەناوی برایەتی و هاوپەیمانییەوە لەكاتی لاوازی و بێدەسەڵاتیدا بەرزیان دەكردەوە،

ئێستا بەئاشكرا دەردەكەوێت بێجگە لەدرۆی گەورە هیچی دیكە نەبووە، چونكە ئێستا ئەو نوخبەیە كە خەریكە دەسەڵات پەیدا دەكات بەئاشكراو راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دژایەتی خۆی بۆ كوردو كوردستان نیشان دەدات. ئاشكرایە گەل و نەتەوەكان دوژمنی یەكتر نین و هەر لەسەر ئەو بنەمایەش كوردو عەرەب دوو نەتەوەی نزیكن لەیەكتری و بەلایەنی كەمەوە هەڵگری هەمان پەیامی ئایینین و دراوسێی یەكترن، بەڵام ئەوەی لەبنەڕەتەوە هەوڵیداوە كورد و عەرەب بكاتە دوژمنی یەكتری، ئەو نوخبە سیاسیەی عەرەب بووە كە لەدەسەڵاتدا بوون.
ئێستا دەبینرێت كە رایەڵێكی ئەوتۆ لەنێوان كورد و دەسەڵاتی عێراقیدا نەماوەو رووی راستەقینەی دەسەڵاتدارانی ئێستای عەرەبی عێراقی بۆ گەلی كورد ئاشكرا بووە، كە هەمان روانین و هەمان كەسێت و عەقڵیەت و هەمان وێنەی سەدام حسێنیان هەیەو ئەگەر پێیان بكرێت، هەمان ستراتیژی حیزبی بەعس و هەمان پرۆژەو بەرنامە بەرامبەر بەكورد جێبەجێ دەكەن. كەواتە بەئاشكرا دیارە دەسەڵاتی دەوڵەتی عێراقی، بەعس و ناسیونالیستە بەناو عەلمانییەكان بن، یان شیعەی تووندڕەو یان میانڕەو، یان سوونەی ئیسلامی، هیچیان ناتوانن سیستێمێكی دیوكراسی كراوە لەعێراقدا بینا بكەن، سیستێمێكی ئەوتۆ بتوانێت عەدالەتی كۆمەڵایەتی و چەمكی هاووڵاتیبوون و جۆرێك لەیەكسانی فەراهەم بكات. بەبێ دروستبوونی سیستێمێكی لەوجۆرەش ناشێت كورد وەكو هاووڵاتیەكی عێراق حسابی بۆ بكرێت و وەكو هاووڵاتی پلە دوو دانەنرێت. بێگومان هەتا ئەم تێڕوانینە بۆ كورد لەعێراقدا نەگۆڕێت، كورد ناتوانێت لەم وڵاتەدا بەدڵنیاییەوە بژی و لەمەترسی رزگاری نابێت. دیارە ئەگەری گۆڕینی ئەو عەقڵیەتە لەعێراقدا ئەگەرێكی زۆر لاوازە. كەواتە كورد دەتوانێت چی بكات، یان كام لەم دوو رێگایە هەڵبژێرێت، كە هیچیان بێ مەترسی نین، ئەوانیش بریتین لەمانەوە لەچوارچێوەی عێراقدا یان جیابوونەوە لەعێراق و راگەیاندنی سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتی كوردی؟
بێگومان ئەزموونی حەفتا ساڵی لكاندنی باشووری كوردستان بەعێراقی عەرەبییەوەو ژیانی كورد لەسایەی حكومەتە یەك بەدوای یەكەكانی ئەم وڵاتەدا سەلماندوویەتی هیچ ئومێدێكی سەیركردنی كورد لەم وڵاتەدا وەكو هاووڵاتی بوونی نییە. گەلی كورد ئەزموونی جۆراوجۆری لەگەڵ كۆی سیستێمی سیاسی عێراقدا هەیەو لەهیچ سەردەمێكدا تروسكەیەكی ئەوتۆ دەرنەكەوتووە، كە ئومێدێكی پێببەخشێت. هەڵبەت ئەو وەهمی بەدیموكراتیكردنەی عێراق كە لەمێژە جێگای خەون بینینی بەشێك لەكوردو سەركردایەتی سیاسی كوردستانە، دەركەوتووە لەخەون بەولاوە هیچی دیكە نییەو مانەوەش بەئومێدی دیموكراتیزەكردنی عێراق و گەیشتنی كورد بەمافەكانی لەو چوارچێوەیەدا جگە لەجۆرێك لەخەیاڵ هیچیتر نییە. كەواتە مانەوە لەچوارچێوەی عێراقدا رۆژ بەڕۆژ باری كورد بەرەو خراپتر دەبات و لەگەڵ زیاتر بەهێزبوونی حكومەتی ناوەنددا فشارەكان بۆ سەر كورد زیاتر دەبێت و گریمانەو پێشبینی ئەوەش دەكرێت، كە كورد ناچاری یەكێك لەو دوو حاڵەتە ببێت، یان دەست دانەوە چەك و جارێكی دیكە گەڕانەوە بۆ خاڵی سەرەتا، یان ملكەچكردن و خۆبەدەستەوەدان، بەتایبەتی ئەگەر كورد درێژە بەم حاڵەتی مانەوەیەی ئێستای بدات، ئەوا یەكێك لەو دوو ئەگەرەی لەبەردەمدایە. كەواتە بۆ ئەوەی كورد جارێكی دیكە دووچاری كارەساتەكان نەبێتەوەو ئەوەی بەخەباتی دوورودرێژی لەم بەشەی كوردستاندا بەدەستی هێناوە لەدەستی نەچێت و زیاتر گەشەی پێبدات، پێویستە چی بكات؟ ئایا ئەگەری ئەوە هەیە بتوانێت بڕیاری جیابوونەوە بدات؟ ئایا بۆ ئەو مەبەستە پێویستی بەچی هەیە؟ ئایا ئیشكردنی كورد بەگشتی و سەركردایەتی سیاسی كوردی تاكو ئێستا بەئاراستەی سەربەخۆیی و دەوڵەت بووە یان كورد دوای رووداوەكان كەوتووەو نەیتوانیووە خۆی بۆ پێشهاتەكان ئامادە بكات؟
ئەگەری گەیشتنی كورد بەمافەكانی لەچوارچێوەی عێراقدا جگە لەخەونێكی زڕ هیچیتر نییە. بۆیە كورد رێگایەكی روون و ئاشكرای لەبەردەدایە، ئەویش كۆتاییهێنانە بەمێژووی حەفتا ساڵی خەباتكردنی لەپێناوی ئەوەدا ببێتە هاونیشتیمانی عێراقی و شووناسی راستەقینەی عێراقیبوونی پێڕەوا ببینرێت. كەواتە رێگای راستەقینەی بەردەم كورد تەنیا جیابوونەوەو دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیەتی. من پێم وایە ئەو شێوازە رەفتارەی ئێستا حكومەتی ناوەندو شۆڤێنیستی عەرەبی بەرامبەر بەكورد و هەرێمی كوردستان دەیكەن، ناڕاستەخۆ دەورێكی پۆزەتیف و كاریگەری دەبێت لەسەر جوڵاندنی كورد بەئاراستەی گەڕانەوە بۆ ناو بوونی خۆی و گەیاندنی بەو ئاستەی كە لەخۆی بپرسێت ئایا مانەوەی لەسایەی عێراقدا چی بۆ بەرهەم دەهێنێت و بەكوێی دەگەیەنێت؟ كێشەی ناسیونالیزمی كوردی بەهۆی سیاسەتی بەردەوامی حیزبەكانی كوردستانەوە، كە بەرنامەیەكی روونیان بۆ مافی بڕیاردانی چارەنووس نەبووە، جۆرێك وابەستەبوون و ئینتیمای بۆ رووبەرێك لەنەستی كوردی و بەعێراقەوە دروست كردووە، بۆ ئەوەش بەئاشكرا بەشێك لەسەركردایەتی كوردی بەردەوام بانگەشە دەكات و جیابوونەوە لەعێراق بەخەیاڵپڵاوی و كاری ناژیرانە دەداتە قەڵەم، لەكاتێكدا نەك هەر جەماوەری خەڵكی كوردستان، بەڵكو خودی سەركردایەتی كوردیش كە لایەنگری مانەوەیە لەعێراقداو واینیشان دەدات كورد هاوبەشی عێراقە هیچی بەدەست نییەو بێجگە لەدەستكەوتنی كۆمەڵێك مەكسەبی مادی و مەعنەوی شەخسی. ئەگینا لەسەر ئاستی نەتەوەیی مانەوە لەعێراقدا زیانی گەورەی بۆ ئینتیمای كوردستانیبوونی كورد وەكو جەماوەر و نەتەوەش هەبووە.
بەبڕوای من ئەو فشارە زۆرەی حكومەتی ناوەندو نوخبەی سیاسی عەرەبی عێراق خستوویانەتە سەر كوردو رۆژبەڕۆژیش زیاتر دەبێت، ئەگەر كورد ئامادەی خۆبەدەستەوەدان نەبێت، كە دڵنیام خۆی نادات بەدەستەوە، ئەوا یەك رێگای لەبەردەدا ماوە، ئەویش سەركێشیكردنێكی ئازایانەیە بۆ بڕیاردان لەجیابوونەوە. جیابوونەوەش دوو بنەمای سەرەكی دەوێت، كە ئەوانیش یەكەم ئامادەكردن و زەمینەسازی ناوخۆی كوردستانە لەرووی ئابووری و ئیداری و سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە، ئەوەش لەهەنگاوی یەكەمدا بەدروستكردنی سیستێمێكی سیاسی و ئیداری ئەوتۆ دەبێت، كە بتوانێت بەدڵنیاییەوە كوردستان بەشێوەیەكی وەها بەڕێوەببات كە هاووڵاتی كورد بەجیاوازی بیروبۆچوونەكانییەوە هەست بكات، ئەوە حكومەت و ئیدارەی ئەوەو ئینتیمای بۆی هەبێت. ئەوەش بەدابینكردنی كارو ماف و ژیان و دادی كۆمەڵایەتی دەبێت. دیسان دەبێ بۆ بڕیارێكی لەو جۆرە دەسەڵاتی كوردی لەڕووی داراییەوە زەمانەتی ئەوە بكات، كە دەتوانێت لەسەر پێی خۆی رابووەستێت و بەلایەنی كەمەوە هەتا ئەو دەوڵەتەی دەكەوێتە سەرپێی خۆی بتوانرێت بەئیكتیفای زاتی ئەو داراییەی لەلای سەركردایەتی كوردییە كوردستان بەشێوەیەكی باش بەڕێوەببرێت و شكستی دارایی ناچاری نەكات ملكەچی عێراق بێتەوە. هەروەك دەبێت بۆ پاراستنی ئەو دەوڵەتە سوپای یەكگرتووی كوردستان هەبێت، كە ئینتیمای بۆ كوردستان هەبێت و سوپای حیزب و دەستەو گروپ و تاكەكەس نەبێت.
دووەم دەبێ كورد لەسەر ئاستی دەرەوە لەڕووی پەیوەندی و دیپلۆماسییەوە هەوڵی پشتگیریكردنی دەرەوە بەجۆرێك بەدەست بهێنێت، كە ببێتە هۆی پاراستن و پاڵپشتكردنی ئەو دەوڵەتە كە پێم وایە ئەم كارە لەئێستادا لەرابردوو زۆر ئاسانترە، چونكە ئێستا كوردستان بووەتە جیگای تموحی دەیان كۆمپانیای گەورەی ئابووری جیهانی بەتایبەتی كۆمپانیاكانی نەوت، كە ئەو كۆمپانیانانەش دەوریان هەیە لەسەر بڕیاری سیاسی دەوڵەتەكانیان، بۆیە بەشداریكردنی وڵاتانی بڕیار بەدەست لەئابووری كوردستاندا رۆڵی گرنگی دەبێت لەبەدەستهێنانی پشتگیری دەرەوەدا بۆ سەربەخۆیی كوردستان و لەو رووەوە دەبێ كورد ستراتیژێكی جیدی هەبێت و هەوڵی تەواو بدات، بۆ ئەوەی دەوڵەتانی دنیا بەرژەوەندی ئابوورییان هەبێت لەكوردستاندا، چونكە ئەوە باشترین پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ كورد بەدەست دێنێت. ئەگەر ئەم دوو ئاستە ئامادەبوون بۆ سەربەخۆیی كوردستان لەعێراقی عەرەبی، ئەوا دەمێنێەوە سەر تواناو بوێری سەركردایەتی كورد بۆ بڕیارێكی لەو جۆرە، كە من پێم وایە لەسەر ئاستی جەماوەریی، كورد ئامادەباشی ئەوەی هەیەو ئامادەی قوربانیدانیشە لەپێناوی بەرگریكردن لەسەربەخۆیی كوردستان. باشترین بەڵگەش ئەوەیە ئێستا دەیبینین كە چۆن فشارەكانی عێراق هەموو كوردی خستۆتە یەك بەرەوە، ئەوەش خاڵێكی بەهێزەو دەشێ بە دروستكردنی سیستێمێكی پەسەندی سیاسی و ئیداری كوردی ئەو ئینتیمایە بەهێزتر بكرێت، كە هەر ئەو ئینتیماو یەكبوون و یەكگرتنە زەمانەتی گەیاندنی كورد دەكات بەسەربەخۆیی و پاراستنی كوردستانیش لەئێستاو لەئایندەشدا.

سەرچاوە: ماڵپەڕی سڤیل

{jcomments off}