كوشتاری موسڵمانەكانی باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا و بێدەنگی ئێران، هیوا میرزایی

وڵاتی میانمار بە زیاد لە 60 میلیۆن دانیشتوو لە باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا هەڵكەوتووە و تا ساڵی 1327 كە سەربەخۆیی وەرگرت، كۆلۆنیالی وڵاتی بریتانیا بوو و لە ساڵی 1341 تا 1391 حكوومەتێكی سەربازیی بە سەریدا زاڵ بوو،

دواتر دوای هەڵبژاردن لە لایەن حكوومەتێكی نیمچە سەربازییەوە كۆنتڕۆڵ دەكرێ‌. ئەم وڵاتە لە كاتێكەوە بە سەربەخۆیی گەیشتووە، بە هۆی پێكهاتەی مرۆییەوە تووشی كێشە و شەڕی درێژخایەنی نێوخۆیی بووە. موسڵمانانی میانمار 4 لەسەدی دانیشتوانی ئەم وڵاتە پێك دێنن و بە هاووڵاتیی نایاسایی بە ئەژمار دێن و لە لایەن میلیشیا بووداییەكانەوە و بە پاڵپشتی حكوومەتی ناوەندی لە ژێر ئەستەمترین گوشارەكاندان.

شەپۆلێكی دیكەی سەركوت و لەبەرچاونەگرتنی مافی موسڵمانەكانی میانمار كە بە “روهینگیا” بەناوبانگن، لە ژوئەنی رابردووەوە دەستی پێكردووەتەوە و تا ئێستاش هەر درێژەی هەیە و بووەتە هۆی كوژرانی ژمارەیەكی زۆر و ئاگرتێبەردانی زۆرێك لە ماڵ و مزگەوتەكان و ناچاركردنیان بۆ كۆچ لەم وڵاتە. بە درێژایی سێ‌ دەیەی رابردوو موسڵمانەكانی روهینگیا مافەكانیان پێشێل كراوە و تووشی پاكتاوی رەگەزی و كوشتار و دەستدرێژی بوون و لە لایەن هێزە ئەمنییەتییەكانی میانمارەوە ناچار بە كۆڕەوی زۆرەملی دەكرێن.

ئەوەی لەم بارەوە جێی سەرنجە بێ‌ هەڵوێستیی دەوڵەت و رێكخراوە مەدەنییەكانی جیهانە بۆ ئەم جینایەتە دژی مرۆییانە و بەتایبەت جیهانی ئیسلام و كۆماری ئیسلامیی ئێران كە لە كاتی هاتنە سەركارییەوە هەمیشە دروشمی یەكیەتی و پاڵپشتی لە موسڵمانەكان داوە و هەمیشە خۆی بە داڵدەدەر و لایەنگری موسڵمانەكانی سەرانسەری جیهان زانیوە و بانگەشەی رێبەریی موسڵمانەكانی جیهانی كردووە، بەڵام دەبینین هەركات بەرژەوەندییە ئابووری و سیاسییەكانی دەكەوێتە مەترسییەوە چاوپۆشی لە هەر جۆرە جینایەت و كۆمەڵكوژییەك دژی موسڵمانەكان دەكا و نە لە سیاسەتی دەرەوە بایەخ بەم پرسانە دەدا و نە لە نێوخۆیش راگەیەنە گشتییەكانی باس لەو مەسەلەیە دەكەن و بە كردەوە بایكۆتی هەواڵ و هێندێك جار بە چەواشەكردنی راستییەكان لە بەرژەوەندی ئەو دەوڵەت و لایەنانەی كە جینایەت دەكەن هەنگاو هەڵدەگرێ‌. ئەوە لە كاتێكدایە كە لە نێوخۆی ئێرانیشدا كەمایەتییە ئایینییەكان و نەتەوە ماف پێشێلكراوەكان لە سەرەتاییترین مافەكانیان بێبەش و لە ئەگەری داواكاریی مافەكانیان بە توندترین شێوە سەركوت دەكرێن. ئەم سیاسەتی یەك بان و دوو هەوایەی كۆماری ئیسلامی بە تایبەت لە باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا بە زەقی دەبینرێ‌، وك دەبینین كۆماری ئیسلامی لە بەرانبەر كوشتاری موسڵمانەكانی چین و چیچێن و مالزی بێدەنگی كردووە و شۆڕش و بەرخۆدانی خەڵكی موسڵمانی سووریە بە تیرۆریست دەشوبهێنێ‌. هەرچەند یەكێكی دیكە لە هۆكارەكانی بێدەنگی و چاوپۆشیی كۆماری ئیسلامیی لە جینایەت لە باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا، هاوكاری دەوڵەتە ناوەندییەكانی ئەم وڵاتانەیە بۆ دەربازبوون لە گەمارۆ نێونەتەوەییەكان و هاوپەیمانی لەگەڵ وڵاتانێكی وەك چین و رووسیە كە بە درێژایی مێژوو دەسەڵات و هێژمۆنیان بە سەر ئەم وڵاتانەدا هەبووە.