دیفاع لە پەرواز، دیفاع لە هەموو ژنانی کوردستانە!، ئیبراهیم لاجانی

هێرش و پەلاماری بێجێ و ناڕەوای چەند کەسانێک، کە دەگوترێ یەکێکیان  پێشنوێژی یەکێک لە مزگەوتەکانی شاری هەولێریشە،

بۆسەر ژنە هونەرمەندی کوردستان، پەرواز حوسەین، کە بەهۆی لێوەشاوەییەکانی خۆی و تەشویقی خەڵکی کوردستان، توانیویەتی هەزاران کۆسپ و ڕێبەندانی دیار و نادیار لە سەر ڕێی چوونە پێشی خۆی لە بەرنامەی ئەرەب ئیدۆل دا ببڕێ، جارێکی دیکە سەرنجی بیروڕای گشتی کوردستانی بۆلای مەوقعیەتی ژنی کورد لە کۆمەڵگای کوردستاندا ڕاکێشاوە.

ڕاستیەکەی ئەوەیە کە ئەو پەلامارە بێ جێیە, ئاوێنەی باڵانوێنی  ئەو ڕوانگە دواکەوتوانەیە کە بەشێکی بەرچاوی کۆمەڵگای  ئێمە بۆ  ژن, چ وەک ئینسان و چ وەک بەشێک لە کۆمەڵ,  هەیەتی و دەبێ ئاڵووگۆڕی بەسەردابێ.  ئەگەر دەمانەوێ کوردستان بەرەو مۆدێڕنیتە بەرین و پڕۆسەی مۆدێڕنیزاسیۆن لە کوردستاندا بەرینە پێش،  پێویستە پێش هەموو شتێک ئاڵووگۆڕ بەسەر ڕوانگەی خۆمان لە بوارە کۆمەڵایەتی،  فەرهەنگی و ئاینیەکاندا   لە پێوەندیی دەگەڵ مرۆڤ بێنین.  مۆدێرنیتە لەوەڕا دەست پێدەکا کە مرۆڤ بخەینە نێو چەقی بازنەی ڕوانینمان. واتە  ڕێز لەو مافە سروشتیانەی مرۆڤ بگرین کە بە شێوەیەکی تەبیعی کاتێک ئینسان لەدایک دەبێ و دێتە سەرزەوی، دەبێتە خاوەنیان. بەوپێ یە کۆمەڵگای ئێمەش دەبێ  ژن وەک مرۆڤ تەماشا بکات و ماف و ئازادیە سروشتیەکانی بپارێزێ و دەستەبەریان بکات.  دابین کردنی مافە سروشتیەکانی ژنان نەک هەر لەپێوەندی لەگەڵ مافەکانی ژناندا، بەڵکو لە پێوەندی دەگەڵ مافەکانی منداڵانیشدا، بایەخ و گرنگی زۆریان هەیە. چوونکە تەنیا کاتێک مافەکانی منداڵان ڕیالێز دەبن کە مافەکانی ژنان دابین کرابن.

 ڕوانگەی چەوتی ئێمە بۆژن لێرەوە دەستپێدەکا کە هەر لە منداڵیەوە ژن نەک وەک  ئینسانێکی سەربەخۆ، بەڵکو لە پێوەندی دەگەڵ پیاودا پێناسەدەکەین.  کۆمەڵگای ئێمەش وەک هەر کۆمەڵگایەکی دیکەی سوننەتی و دواکەوتوو، بە چاویلکەی ناموسی و غیرەتی جنسی، سەیری ژن دەکا.  لەو ڕوانگە ناموسیەدا ئیتر ژن دەبێتە  شت و دەبێتە ئامڕازێکی جینسی و بەس. نابێ تووشی ئەو هەڵەیە بین کە ناموس و  داوێن پاکی تێکەڵ کەین. داوێن پاکی تایبەتمەندیەکی ئەخلاقی و شەخسی پڕبایەخە.  ئەوە مەسەلەیەکی شەخسیە نەک مەسەلەیەکی قانوونی و جەزایی. جگە لەوە داوێنپاکی  نابێ بکرێتە ژنانەو پیاوانە. ئەگەر واباشە پیاوان داوێن پاک بن،  هەر بەوجۆرە باشە ژنانیش داوێن پاک بن.

لەو ڕوانگە دواکەوتوانەیەدا نامووس بەشێکە لە وجوودی ژن کە هی پیاوانی کەسوکارە.  تا کۆمەڵگا دواکەوتووتر بێت، ئەو مالیکیتە بە سەر ژنەوە لە پیاوانی خزم و کەسوکارەوە پتر درێژدەبێتەوە و دەگاتە  پیاوانی گەڕەک و عەشیرەت و تەنانەت هاوشاریش و زۆرجاری وایە لەوەش تێدەپەڕێ. ئەو هێرش و پەلامارە ناڕەوایەی لە مینبەڕی هەندێک مزگەوتەوە کرایە سەر پەرواز باشترین نموونەی ئەو قسەیەن. لەو کولتوورە سەقەتەدا ژن لەسەریەتی  تەنیا  دەگەڵ ئەوپیاوانە هەستێ و دانیشێ کە  خاوەنەکانی بۆی دیاری دەکەن.

چۆن ئاڵووگۆڕ بەسەر ئەو ڕوانگە دواکەوتوانەیەدا بێنین؟

لەو بارەوە دەبێ هەم لەبواری فەرهەنگی و کولتووریەوە و  هەم لەبواری قانوون گوزاریوە کار بکەین. ئێمە نابێ لە هێزە کۆنەپارێزەکانی نێوکۆمەڵگای کوردستان بسڵەمینەوە. دەبێ بە ئاشکرا بێینە مەیدان . میللەتی ئێمە موسوڵمانن. ئەوە تەواو ڕاستە. بەڵام ئەوە هیچ رێ لەوە ناگرێ کە ئەوەی هەر لەسەرەتای بلووغ بوونەوە بە حەقی کوڕان و پیاوانی دەزانین،  بە کچان و ژنانی ڕەوانەبینین.  لەوەش زیاتر  ئەوە کەی عەداڵەت و ئینسافە کە  هەر ئەوشتەی کە کوڕان و پیاوان دەیکەن، کاتێک کچان و ژنان دەیکەن،  بۆیان بە تاوان دابنرێ و   بە خاتری ئەنجامدانی هەمان کار و هەڵسوکەوت، سزابدرێن یاتەشهیر  و بەدناو بکرێن .

دوای ئەوە دەبێ  تێکۆشین لە بوارەکانی سیاسی و کۆمەڵاتەتی و خوێندن و مووچەو کار وەرگرتن و  بوارەکانی دیکەی قانوونی مەدەنیدا، بەرانبەری  ژنان و پیاوان لە قانووندا ، دەستەبەر بکەین.   جگە لەوە دەبێ قانوون ژنان لەبەرانبەر ئەو تووندووتیژیەش دا بپارێزێ کە  بەهۆی  هەبوونی ڕووحیەی پیاوسالاری و غیرەتی جنسیەوە لە کۆمەڵ و لە نێو بنەماڵەدا دەگەڵی بەرەوڕوو دەبن.

بەداخەوە ئەو ڕوانگە چەوتەی ئێمە بۆژن دەگەڵ دین و مەزهەب و کولتوورمان ئاوێتەبووە. بۆیە لەو مەیدانەشدا دەبێ  هانا بۆ سکۆلاریزم بەرین . دەبێ ئەو حەقە بەژن بدەین چارەنووسی خۆی دیاری بکات و دەستەڵاتی بەسەر لەش و لاریخۆیدا هەبێت و بە ئازادیش شەریکی ژیانی خۆی هەڵبژێرێ. لەو بارەوە پێویستە کەڵک لە یاساو قانوون و پڕاکسیس و عورف و عادەتێک وەرگرین کە  ئەو حەقە بە ژن دەدا، وەک ئینسان، لە کۆمەڵ و لە بنەماڵەدا، ڕەفتاری دەگەڵ بکرێ. بۆ ئەو کارەش پێویست نیە دەست لە دین و مەزهەبی خۆمان هەڵگرین، دەتوانین خوێندنەوەی هاوچەرخ و قەڕائەتی تازەمان لە ئەسڵە شەرعی و تێکستە مەزهەبی و ئاینیەکان هەبێت.  ئەوە تەواو شتێکی ڕەوایە لە دین و مەزهەبدا و زانا و قازی و مامۆستا ئایینیە بەڕیزەکانمان، بە لەبەرچاوگرتنی قۆناخەکانی ئێستای پێشکەوتنی کۆمەڵگا، دەتوانن خوێندنەوەی تازەیان لە سەر مەسەلە جۆراوجۆرەکان هەبێت. واتە  دەبێ کارێک بکەین کە لە هەرجێ یەک ڕێوشوێنە مەزهەبیەکان، بەزیانی مافە سروشتی و ئینسانیەکانی ژنان عەمەل دەکەن،  قانوونی دیکە دانێین  و کەڵک لەو یاساو عورف و قانوونانە  وەرگرین، کە بەرانبەریی نێوان ژن و پیاو لە بەرامبەر قانووندا دابین دەکەن. ئاخر ژنیش وەک پیاو  خوا خەڵقی کردوە.

کۆمەڵگای کوردستان بۆ ئەو ئاڵووگۆڕە کولتووری و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتیە ئامادەیە. کۆمەڵگای کوردستان کۆمەڵگایەکی سیاسیە و  سەدان ساڵە بۆ ئازادی و ڕزگاری و مافەنەتەوایەتی و ئینسانیەکان خەباتی تێدا بە ڕێوەدەچێ.  ئەو خەباتە بۆ بەرانبەریی و ئازادیی ژنانیش بووە، کە بەشێکی گرنگی میللەتەکەمانن.

 ئازادی ژن و هەوڵدان بۆ دابیکردنی مافەکانی ژنان مەسەلەیەکی لوکس و فیمینیستی نیە. بەڵکوو  مەسەلەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتیە و بۆ ئێمە لە کوردستان بەشێک لە ستڕاتیژی ڕزگاری نەتەوەییە . رزگاری لە ژێرچەپۆکی و مەینەتبەشی و ستەم و  هەڵاواردن و چەوسانەوەی هەموو لایەنە.  دونیا بە خێرای باوبەرق دەڕواتە پێش . کۆمەڵگای ئێمە ناتوانێ هیچی دیکە بە خێرایی کیسەڵ  بچێتە پێش. چوونکە ئەوە وامان لێ دەکا قەت نەگەینەوە کاروانی پێشکەوتنی مرۆڤایەتی. کوردستان ئەگەر لە نیوەی یەکەمی قەڕنی بیست و یەکدا نەتوانێ هەموو کۆت و زەنجیرەکانی دست و پێی خۆی بپچڕێنی، تازە ئیدی تەنیا دەبێ لە داهاتوودا دڵی بەوە خۆشکا، لە دوورەوە تەماشی تەپوتۆزی کاروانی  پێشکەوتنی مرۆڤایەتی بکات.  پەروەندەی کار و پێشکەوتن و خەباتێ ئێمە لە قەڕنی بیستەمدا، جێگای رەزامەندی نیە. خۆ لە خۆڕا نە بوو قاسملوو دەیگووت، ئەگەر جیلەکانی پێشووی  کوردستان چاک کار و خەباتیان کردبا، حاڵی ئەو نەسلەی ئیستا ئەوەنەدەبوو کە هەیە. کەواتە بۆ کەوتنە سەر مەداری مۆدێڕنیتە، ڕزگاری لەستەمی نەتەوایەتی بۆ ئێمەی کوردستانی چەندە گرنگە، ڕگار بوونمان لە ستەم و چەوسانەوەی کۆمەڵایەتی و بێعەداڵەتی و ستەمی جنسیش هێندە گرنگە. 

من قەت لە گەڵ زیادەڕۆیی و فیمینیزمی شیک و لوکس و ڕادیکاڵ نیم. نابێ رێگای ئەوەش بدەین کە شوێنیزمی  ژنانە جێگای پیاوسالاری و شوێنیزمی پیاوانە بگرێتەوە.  زەوقی سالمی ئینسان دەبێ پێوانەی پێوەندیەکانی نێوان ژن و پیاو بێت. موڕاعات کردنی دەورووبەر و ژینگەی کەمەڵایەتی و تەبیعی و ئعتیدال و باڵانس جەوهەری ئەو زەوقە سالم و سەلیمەن کە لە ئینسانی کورددا هەبووە و هەیە.  ئێمە دەبێ ئەو ڕوانگەو کولتوورە لە کوردستاندا پیادە بکەین کە دەڵی ژن و پیاو هەر دووکیان ئینسانن، هەردووکیان مەخلوقی خوان،   لە کۆمەڵ و لە ماڵ و لە نێو بنەماڵەدا پێویستە ئازاد و بەرانبەربن  و پێکەوە لە ئاشتی و ئیحتڕام و کەڕامەت و ڕووسووری و دا بژین.

 پێوانەی هەر حەڕەکەتێکی ئازادیخوازانە و خێرخوازانە و پێشکەوتنخوازانە لە کوردستاندا، ئەوەیە کە چەندە  پشتیوانی لە ئازادی و ڕزگاری کوردستان و میللەتی کورد دەکا. دین و مەزهەب و ئیلاهیاتیش، لە کوردستان کە دەبێ بە گوێرەی ئوسوڵ  بۆ خێری گشتی و بەرزکردەوەی مەعنەویات و ئەخلاقیات و ویژدانیاتی ئینسانی کور کاربکا، بەشێکە لەو پرۆسەیە. لەسەرتاسەری مێژووی بزووتنەوەی کوردا، ئیلاهیاتی کوردستانی بەشێک بووە لە  هێزی ئیلهامدەری  خەبات بۆ ئازادی و پێشکەوتن. یەکەمین رێکخراوی تایبەت بە ژنان لە کوردستاندا، بە پشتوانی پێشەوای مەزن قازی پێکهات و پێشەوا بنەماڵەی خۆی لەوبارەوە کردنە مۆدێل و سەرمەشق و هانیدان بێنە مەیدانی کارووباری سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی.

ئەوەی مەسەلەی ژنی لە کۆمەڵگای ئێمەدا کردۆتە مەسەلەیەکی حەساس، زۆرتر لەو ڕوانگەیەوە سەرچاوەدەگرێ کە کۆمەڵگای ئێمە بە عەینەکی مەزهەبی تەماشای ژن دەکات.  ئێمە لە گەڵ ستیستەمێکی عیبادی و حقووقی ئەوتۆ بەرەوڕووین کە  بە داخەوە ژن وەک بوونەوەریکی خزمەتکاری پیاو دەبینێ.  بوونەوەرێک  کە لە خاوەنداریەتی پیاودایە و لە پەراسووەکانی پیاو درووستبووە.  بایەخ و رێزیشی  بەوەوە نە بەستراوەتەوە کە  وەک پیاو ئینسانێکی سەربەخۆیە و ئازاد هاتۆتە سەردونیاو خاوەنی عەقل و شعورە و دەبێ وەک ئنسان سەیری بکرێ و مافە سروشتی و فتریەکانی دەستەبەر بکرێن.  بەڵکوو تەنیا لە خزمەتکاربوونی پیاو و وەفاداربوونی بە پیاو دایە کە شایستەیی ئەوە پەیدا دەکات بەرێزەوە سەیری بکرێ. بە داخەوە ئەو وەزعە هێندە داخ هێنەرە کە تەنانەت لە هەندێک  شوێن ، یەکێک لە ئەرکە بنەڕەتیەکانی دەوڵەت و پۆلیس و دامودەزگای ئیداری بۆتە ئەوە کە  هەستان و دانیشتن و چۆنیەتی جلوبەرگ پۆشینی ژنان  بخاتە ژێر چاوەدێری.

ڕوونە لە باروودۆخێکی وادا، ژنان لە دواکەوتوویدا ڕادەگیردرێن، تووندووتیژی بەرانبەر بە ژنان و منداڵان پەرەدەگرێ، مافەکانی ژنان و منداڵان دەخرێنە ژێرپێ و نەخۆشی و گەندەڵیە فەرهەنگی و کۆمەڵایەتیەکان پەرە دەستێنن. دێموکراسی و ئازادی ئەگەر جەوهەرەکەی دابیبن بوونی مافەکانی مرۆڤ، مافەکانی ژنان و مافەکانی منداڵان و کەمئەندامان نەبێت، بێ نێوەرۆکە. کاتێک رۆژانە سەدان ژن و کچ تووندووتیژیان پێ رەوادەبینرێ، باڵەخانە درووستکردن، نابێتە جێگای شانازیەکی زۆر.  لێکۆڵینەوەکانی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەوە دەردەخەن کە  ئەگەر ماف و ئازادیەکانی ژنان دەستەبەر بکرێن، پێشکەوتنی سیاسی و ئابووری و پەرەسەندنی هەموولایەنە خێراتر پێکدێ. بۆیە وەزیفەی حکومەت و حیزبەکان و ئۆپۆزسیۆن و کۆمەڵگای مەدەنی  کوردستانە لەو مەیدانەدا چالاک و هەڵسووڕبن و لە هەردەرفەتێک کە دێتە پێش بۆ چوونەپێشی  پڕۆژەی دابینکردنی مافەکانی ژنان و منداڵان کەڵک وەرگرن و بیکەنە خەمی هەمیشەیی.

 فیمینیزمی لوکس و تووندڕەو ، شتێکە کە پێوەندی بە  کۆمەڵگای ئێمەوە نیە. ئەوە دڵ مەشغوڵی هەندێک لە ژنانە کە پێم وایە لە کوردستان ژمارەیان لە قامکی دەستان تێناپەرێ.  میللەتی ئێمە خوازیاری لابردنی تەبعیز و ئاپارتایتن  کە لە کۆمەڵگادا بەرانبەر بە ژنان ڕەچاودەکرێ. ژنانی کوردستان دەبێ پشتیوانی قانوونی و قەزایی و سیاسیان لێبکرێ. پێویستە رێگایان بۆ تەخت بکرێ تا نەک وەک ژن بەڵکوو، وەک هاووڵاتی، هاونیشتمانی، وەک ئینسان و تاکی کورد، لە هەموو بوارەکاندا، لە فەزای گشتیدا، توانایی و لێوەشاوەییەکانیان نیشاندەن و خۆیان ڕێالیزەبکەن.  ژنان دەبێ لە کوردستاندا لە ماڵ و لە شوێنی کار و خوێندن و بازاڕدا، لە ئامان دابن و تووندووتیژیان لەگەڵ نەکرێ.

خەبات بۆ ئازادی و پێشکەوتنی کورد و کوردستان لە مەیدانی جۆراوجۆردا بەرێوەدەچێ. خەبات و کاروتێکۆشان بۆ گۆڕینی ڕوانگەی ناعادڵانە و دوور لەئینساف بۆ  ژنان، یەکێک لەو مەیدانانەیە. وەرن با هەموو لەوبوارەدا دەست وێکدەین.  ئەوە هەر ئەرکی ژنان نیە بە تەنێ، هەموو چین و تووێژەکان پێویستە گۆشەیەکی ئەو خەباتە بەرنەپێش. پێگەو مەوقعیەتی ژن، ماف و ئازادیەکانی ژنان و منداڵان دەبێ لە قەڵەمڕەوی مەزهەب بیتەدەر  و عورفیگەرابکرێت.  تەنیا لەو حاڵەتە دایە کە دەرکەوتنی پەروازەکان و هاتنەمەیدانیان مسۆگەر دەبێت و كەڕامەتی ئینسانی ژن ڕێزی لێدەگیرێ.  ئاخر کەرامەت شتێکی جنسی نیە. ئەگەر پیاو کەرامەتی هەیە، ژنیش خاوەنی کەڕامەتە و دەبێ رێز لە کەڕامەتی بگێردرێ. لە جێ یەک کەڕامەتی ژن بشکێ ، پیاویش  ئەگەر خۆی لە گێلی نەدا، کەرامەتی شکاوە و  بێ کەڕامەتە.

من دڵنیام ژنانی کوردستان تازە بە خۆگیڤکردنەوەی چەند کەسی جاهیل و لە خوا بێخەبەر ناترسن و عەزمی خۆیان جەزم کردوە کە  لە گۆڕەپان و مەیدانی خەباتدا چالاک و کاریگەر بن. ئەوان لێبڕاون نەک هەر خۆیان لە قەیدوبەندی پیاوسالاری و فەرهەنگی دواکەوتوانە رزگارکەن، بەڵکوو دەیانەوێ ڕۆڵی کاراش لە رێبەرایەتی کردنی بزووتنەوەی ئازادیخوازانەی کوردا بگێڕن.

 ماوەیەک لەمەوبەر شانازی ئەوەم هەبوو وەک میوان لە کۆنفرانسی سێهەمی یەکیەتی ژنانی دێموکڕاتی کوردسیتان ئێران لە ئورووپادا بەشداربم. ئەوەی من لەو کۆنفڕانسەدا دیتم و گوێم لێ بوو،  بریتی بوو لە عەزمی ڕاسخ و پۆڵایینی ژنانی کورد بۆ بەشداری چالاکانە لە بزووتنەوەدا و بۆ پێشرەوی و رێبەری کردنی کۆمەڵگای کوردستان . ئەو وەزعە لە هەولێر، دیاربەکر و قامیشلووش و لە سەرتاسەری کوردستاندا هەروایە. شانازی بۆ ئەوانەی لەو خەباتەدا بەشدارن کە ئایندەی کوردستانی پێوەبەندە.

ئێستا کە مەسەلەی ناوزڕاندن و تەشهیری پەرواز بیروڕای گشتی خەڵکی کوردستانی بریندارکردوە،  بە جێیە لەو دەرفەتە کەڵک وەگرین و بە دیفاع کردن لەو ژنە هونەرمەندەی کورد، دیفاع و پشتیوانی  خۆمان بۆ ئازادی ژنی کورد نیشاندەین. دیفای لە پەرواز دیفاع لە هەموو ژنانی کوردستانە.

ئیبڕاهیم لاجانی

٥.٦.٢٠١٣

 

…

تێبینی: 

له‌به‌رنامه‌ی‌ شه‌وی 8/6/2013 (ئه‌ره‌ب ئایدل)، كه‌ ته‌نها شه‌ش هونه‌رمه‌ند مابوونه‌وه‌، چواریان سه‌ركه‌وتن بۆ قۆناغه‌كانی تری‌ به‌رنامه‌كه‌و دووانیان شكستی هێنا، كه‌ یه‌كێكیان خانمه‌ گۆرانی بێژی‌ كورد (په‌رواز حسێن) بوو.