بەراوردێک لە نێوان دوو هەڵبژاردندا، عەلی پاڵانی

هەڵبژاردن لە نێوان دوو وڵاتی هاوسنوور  بەڵام بە دوو تەمەن و ساختاری جیاواز دا بەڕێوە چوو، دەسەڵاتی ڕژیمی ئاخوندی ئێران و سیستمی حکومەتی هەرێمی کوردستان.

 دەسەڵاتدارە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران کە هەمیشە نەتەوەیی فارس بووە و خۆیان بە خاوەنی تەمەدون و شارستانییەتی ٢٥٠٠ ساڵەی ئێران ئەزانن و پێیان وایە داینەمۆ و داهێنەری مەرکەزی ئازادی و دیموکراسی و تەمەدون و شارستانییەتی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە ئێرانەوە سەرچاوەی گرتووە.

بێخەبەر لەوەی بەرهەمی تەمەدون و شارستانییەتی ٢٥٠٠ ساڵەی ئێران بێجگە  لە دیکتاتۆری و خەفەقان و کوشتن و سێدارە و تیرۆرو نەبێ هیچی تری لێ بە بەرهەم نەهاتووە. ئەو مێژووەی تاکەکانی نەتەوەی فارس شانازی پێوە دەکەن دوا بەرهەمەکەی دەسەڵاتدارانی ئاخوندیی لێکەوتوەتەوە، کە هەموومان ئەی بینین گەلانی ئێران چۆن گیرۆدەی دەستی بوون. بۆ باشتر ناسینی کۆماری ئیسلامی با پێکەوە چاوێک بخشێنین بە چۆنیەتی و بەڕێوە چوونی هەڵبژاردن لە ناو ئێرانی ئاخوندی و فیلتەرەکانی تێپەڕ بوون لە ناو دام و دەستگا دەسەڵاتدارەکانی ئەم ڕژیمە کە بە چ شێوەیەک هەڵبژاردن بەڕێوە ئەچێت. پاڵێوراوان بۆ خۆ پاڵاوتن بۆ هەڵبژاردنی سەر کۆمار دەبێ جێگای پەسەندی مجلیسی خوبرەگان بن، لە سەرەوی ئەوەش عەلی خامنەیی وەک دەسەڵاتی موتڵەق و وەکیلی  بە قسەی خۆی خوا دەبێ پاڵێوراو پەسەند بکات. تا ئەو کات پاڵێوراو بتوانێ خۆی بپاڵێوێ و هەر وەها بۆ پۆستەکانی شارەوانی و پارلەمان دەبێ هەمان ڕێگا بەبڕێ و جێگای پەسەندی داموو دەستگاکانی ڕژیم بێت.

لە بەرهەم و تەمەدونی ٢٥٠٠ ساڵەی ئێراندا لە لایەن مەزهەبی باڵا دەستەوە بێ ڕێزی بە هەموو ئایین و مەزهەبەکانیتر دەکرێت. بەڵام ئەگەر تەماشای وڵاتانی دێموکرات و هەرێمی کوردستان بکەین ئەوە ئەزانین مرۆڤ و ئازدی لە ئێراندا بایی چەندە.  لە هەرێمی کوردستانیش نرخ و بەهاکانی ئازادی چەندە. لە هەرێمی کوردستاندا لێژنەی هەڵبژاردن بۆ بەڕێوەبردنی هەموو کاروباری هەڵبژاردن ئازادە و سەربەخۆیە. لە هەرێمی کوردستان بە تەمەنی ٢٢ ساڵەوە وەک هەموو وڵاتێکی دیموکرات، ئازادی بۆ هەموو بیروباوەڕێکی جیاواز هەیە. ئایین و مەزهەب و کۆمەڵی مەدەنی سەر بەخۆیە، و ڕێکخراوی سیاسی کە لە دەسەڵاتدا نیین  بەشدارن لە دەرکەوت و داهاتی ئەم هەرێمە بچووک و ساوایە دا. نەک تەنها بۆ نەتەوەی کورد بەڵکو هەموو کەمایەتییەکانی ناو هەرێم وەک تورکمان و ئاسووری و ئەرمەنی و هدد….  وەک نەتەوەی کورد ئازاد و حوسەی خۆیان هەیە لە داهاتی هەرێم بۆ بەڕێوەبردن و ڕاپەڕاندنی مافەکانیان. لە ئێرانی ئاخۆندیش پەت و سێدارە بۆ نەتەوەکانیتر هەیە و بەتایبەت بۆ گەلی کوردی ئازادیخواز.لە هەرێمی کوردستان ئازادی مەزهەب و ئەدیان هەیە بوجەی تایبەت وەردەگرن بۆ ڕاپەڕاندنی کارەکانیان. لە ئێران تەنها مەزهەبی شیعە بەرهەمی وڵاتی بەردەکەوێت. لە هەرێمی کوردستان هەموو نەتەوە و کەمایەتییەکان لە ئابوری و لە ئازادی وەک نەتەوەی کورد سەهەم دارن. بەڵام لە ئێرانی ٦ نەتەوەیی تەنها نەتەوەی فارس خاوەنی بەرهەمی وڵاتە. لە کوردستان لێژنەی هەڵبژاردن سەر بە خۆس و بە چاوەدێری چاوەدێرانی هەموو دونیا هەڵبژاردنی هەرێم بەڕێوە دەبات بە بێ دەستێوەردانی حیزبەکانی هەریم. بەڵام لە ئێراندا عەلی خامنەیی و خوبرەگان و مەسڵەحەتی نیزام و و هەروەها وەزارەتی نێوخۆی وڵات بەڕێوە ئەبات. واتە دام و دەستگای ئاخۆند خۆی هەمە کارەیە، بۆیە لە ئێران هەڵبژاردن شانۆگەریە و گاڵتە جاڕییە بە گەلانی ئێران. لە هەرێمی کوردستان تەواوی ئەحزاب و بیروباوەڕە لە یەک جیاکان بە ئازادانە لە ململانەی هەڵبژاردندا بەشدارن، نەک تەنها ئازادن بەڵکو بودجەش بۆ پڕوپاگەندەی خۆشیان وەر ئەگرن. بەڵام لە دەسەڵاتی ئاخوندی دا تەنها سیستمی وەلی فەقیە ئازادە و هەموو بیروباوەڕەکانیتر قەدەغەیە. لە هەرێمی کوردستاندا بە سەدان دام و دەستگای ڕاگەیاندنی ئازاد و سەر بەخۆ یان سەر بە حیزبەکان هەن. بەڵام لە ئێران یەک دانە دام و دەستگای ئازادیش نییە تەنها ئەوەی هەیە سەر بە ڕژیم خۆیەتی. بۆ نموونە ئەگەر کەسێک لە خەتی کۆماری ئیسلامی درچوو بەڕێوەبەرانی ئەو دەستگا سزای مەرگ و زیندانە. لە هەرێمی کوردستاندا بەو تەمەنە کەمەوە خاوەنی ئۆپوسیوزیونە. بەڵام تەمەنی ٢٥٠٠ ساڵە و تەمەدون و شارستانییەتی ئێران ناتوانێ تەحەمولی ڕقابەرێکی خۆی بکات، تا ئێستەش هەموو دژبەرێکی ئەم ڕژیمە هەڕەشەی مەرگ و زیندان و سێدارە و کوشتنی لێ ئەکرێت. لە هەرێم دا سەروەت و سامان وڵاتی پێ ئەبوژێتەوە. لە ئێرانیشدا خەرجی تیروور و کاولکاری و ئاشوب نانەوە لە وڵاتانی دیکە سەرف ئەکرێت. لە هەرێمی کوردستاندا یەک نەفەر زیندانی سیاسیش لە بەندیخانەکاندا نییە، بەڵام لە سایەی دەسەڵاتی ئاخوندی دا ٣٥٠ هەزار زیندانی هەیە و زۆربەیان سیاسین بە داخەوە زۆرینەی شۆڕشگێڕانی کوردن. لە هەرێمی کوردستاندا نەفەرکیش بە جورمی سیاسی لە دار نەدراوە. بەڵام لە ئێران تەنها کورد ٥٠ کەس حوکمی لە سێدارە دانی بە سەر دا سەپاوە و چاوەڕوانی دواساتەکانی هەناسەی ژیان ئەکەن، و لە ڕابردووشدا بە هەزاران کەس کەوتنە بەر شاڵاوی لە سێدارە دان.

 ئەگەر ئەم  ئازادی و پێشکەوتنەوە بەراورد بکەین لەگەڵ بولندانی عەرەب و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەبینیین فەرقەکەی چەندە زۆرە. بۆیە ئەمە شانازییەکی گەورەیە بۆ ئێمەی گەلی کورد و وڵامێکیشە بۆ داگیرکەرانی ئەو پارچەکانی تری کوردستان و بۆ ئەاونەش تا دوێنێ ئەیان وت کورد چەتە و ڕێگرو مروڤ کوژ و تیرووریستە. دەبا باش بزانن ئەوە گەلی کوردە هەرگز دەست بۆ ماڵی کەس درێژ ناکا و بە پێچەوانەوە دستی ئاشتی درێژ دەکا و هاواری پێکەوە ژیان ئەکات لە ناوچەکە دا. بەڕێزان ئەم بەراوردە ڕاستییەکە و کەس ناتوانی نەکۆڵی لێبکات بەڵام ئەوە بەو مانانییە مرۆڤ دەبێ چاو پۆشی لە خراوەکانی هەرێمی کوردستانیش بکات.              

گەرچی ئەم ئازادیە لە هەرێمی کوردستان بە خوێنی شەهیدان و بە ئارەقی ناوچاوان وخەبات و تێکۆشانی پڕ زەحمەت بە دەست هاتووە. و هەروەها زەرەر و زیانێکی زۆری لە خەبات و تێکۆشانی کوردی ڕۆژهەڵات و بە خوێنی سەدان کەس  تەواو بووە. و جێگای خۆیەتی قەدری ڕێکخراوەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بزانین کە بە وەستاندنی بەشێکی زۆر لە خەبات و تێکۆشانی خۆیان بە خاتری بەرژەوەندی نەتەوەیی لە هەرێمی کوردستاندا، بەڵام بە هەموو ئەو کەم و کۆڕیانەشەوە  جێگای شانازییە بۆ سەرجەم گەلی کورد و نیشاندرا بە دونیا کە گەلی کورد گەلێکی ئاشتیخوازە.

هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان لە ٢١/٩/٢٠١٣ لە کەش و هەوایەکی ئازاد و دیموکراسی دا لە ململانەی بەینی ٣٢ قەوارەی سیاسی و بیروباوەڕی جیاواز لە یەک بۆ وە دست هێنانی زۆرینەی ١١١کورسییەکەی پارلەمانی کوردستان بە سەرپەرەستی لێژنەی هەڵبژاردن و لە ژێر چاوەدێری ٣٠٠ چاوەدێری بییانی بەڕێوە چوو. هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان هەڵبژاردنێکی نیمچە کراوە بوو هەر وەک هەڵبژاردنی وڵاتە پێش کەوتووەکان. کۆی دەنگدەران لەو هەڵبژاردنە دا لە سێ پارێزگای هەرێمی کوردستان دوو میلیون و هەشسەد هەزار کەس سەر ژمێر کرا بوو و ٧٣،٩ % بەشداری دنگدان بوون.

عەلی پاڵانی لە سوید