ههڵهبجه و تێرۆری دوکتور قاسملوو له ئۆتریش، ناوهندی ئۆرووپا و بێ دهنگی وڵاتانی زلهێز
ن: حهمید تهیموری
خوێنهری بهڕێز ئهوهی که لهژێرهوه دهخوێنیتهوه کورتهیهک له قسهکانی بهڕێز ئسماعیل بێشکچییه که له ڕێگای وهرگێڕانی قسهکانی ناوبراو له تورکیهوه بۆ سهر زمانی سویدی له لایهن خاتوو هدیه وهردهگێڕان. ههرچهند بۆخۆشی وتی که ئهویش کورتهیهک له قسهکانی ناوبراو وهردهگێڕێتهوه. بهڵام زۆر له بهشدار بوان له وهرگێڕانهکهی ڕازی نهبوون و بۆ خۆمیش که تورکی نازانم ههستم بهوه دهکرد. هیوام وایه ئهم پۆختهی قسانه بهکهڵک بێ بۆ خوێنهر.
ڕۆژی شهممه 28 ـ 9 ـ 2013 ڕێکخراوی “وهقفا چاندا کوردی له ستۆکهۆڵم ” سمینارێکیان بۆ بهڕێز ئیسماعیل بێشکچی له ناوهندی ستۆکهۆڵم له بینای ئا بێ ئێف ABF پێک هێنا. ههرچهند ههر ئهم ڕێکخراوهیه بهڕێز بێشکچیان بۆ وڵاتی سوید بانگهێشت کردووه. سمینارهکه کاتژمێر 1ی پاش نیوهڕۆ به بهشدار خهڵکێکی زۆر دهستی پێکرد، سهرهتا له لایهن بهڕێز ساڵح بهخێر هاتنی بهڕێز بێشکچی کرد و له ههمان کاتیشدا کورتهیهکی له ژیانی ناوبراو باس کرد که بهڕێز بێشکچی 17 ساڵی تهمهنی خۆی له بهندیخانهکانی تورکیهدا له سهر پرس و کێشهی کورد و داکۆکی له مافی ئهم گهله بهسهر بردووه. کاک ساڵح ئهوهشی باس کرد که لهو سهردهمهدا بهڕێزیان پارێزهری مامۆستا بێشکچی بووه و له داواکاریهکانیدا له دادگادا داوای ئازادی بهڕێز بێسکچی کردووه. بهڵام ناوبراو وتی لهو کاتهدا بهڕێز بێشکچی وتوویه که “من کهی داوای ئازادیم کردووه”. پاشان به چهپڵه لێدانی ئاپۆرهی بهشدار بوانی خهڵکهکه بهڕێز بێشکچیان ڕێنمایی کرد بۆ سهر شانۆی لۆکاڵهکه و دهست به قسهکانی بکا. ئهوهش له بیر نهچێ که لۆکاڵی گهورهی ئا بێ ئێف له خهڵک پڕ ببوو تهنانهت خهڵکیش به دهوردا به پێوه ڕاوهستابوون، سهرهڕای ئهوهش تهلهفزیۆنیان له لۆکاڵێکی تر دانابوو که خهڵک له ڕێگای تهلهفزیۆنهوه گوێ بیستی قسهکانی ناوبراو بن.
بهڕێز بێشکچی سهرهتا مێژووییهکی نهتهوهکانی کۆنی ڕۆژههڵاتی ناوین و وڵاتانی ناوچه و ئهو نهتهوانهی که لهوی ژیاون و دابهش کردنی وڵاتانی له مێژوودا خسته بهرباس. پاشان باسی مێژووی ئێمپراتۆری عوسمانی و خۆ بههیز کردن و پهلهاوێژتن بهرهو ههموو لایهک کرد. سهرهڕای ئهوهش عوسمانیهکان ههوڵی خۆ به هێزکردنیان داو داخوازی ئهوه بوون که ئابوریهکهیان ناسیونالیسته بکهن له تورکیهی ژێر دهسهڵاتی خۆیان و له کهمه نهتهوهکانی تریشیان دا که له سهر ئهو خاکهدا دهژیان وهکوو کورد و ئهرمهنی و ئاشوری یونانی و عهلهوی خهڵکی پۆتینسیهر ئهو سیاسهتهشیان سهری گرت و تاکو ئێستاش بهردهوامن. ناوبراو باسی سێ کهسایهتی سهردهمی ئێمپراتۆری عوسمانی کرد که تیوریسیهن و داڕێژهری سیاسهت بوون بۆ دهسهڵاتدارانی عوسمانی. ئهم سێ کهسهش بریتین له دوکتور نازم و بههائهدین شاکر و زهکی گوێلاپ. ئهم سێ کهسه داخوازی ئهوه بوون پێش ههموو شتێک کهمه نهتهوهکان که موسڵمان نیهن له تورکیهدا نهمێنن یان له نێو تورکهکاندا بیانتاوێننهوه. چوونکه دینی ئیسلامیان کردبووه بنهڕهتی سیاسهتی داگیر کردن و کوشتنی نهتهوهکانی غهیره موسڵمان. پلانهکهیان ئاوا بوو که ئهرمهنیهکان و یونانیهکان و ئاشوری و سریانیهکان پۆتهنسیهکان پاڵ پێوه بنێن به زهبری زۆرو زهنگ و تاکو ئهو جێگایهش بۆیان دهکری له نێویان بهرن. بهڕێز بیشکچی باسی کورد و عهلهوی بهو جۆره کرد که گوایا کورد موسڵمانن دهتوانین له نێو تورکاندا بیانتاوێننهوهو خاک و نیشتمانهکهیان داگیر بکهن. عهلهویهکانیش به ههر جۆریک بووه بکرێنه موسڵمان. که شهڕی یهکهم ههڵگیرسا ئهمان ئهو پرۆژهیانه له بهر دهست بوو بۆ تاواندنهوهو له نێوبردنی کهمه نهتهوهکان و ههنگاو به ههنگاو نزیک دهبوونهوه له ئهنجام دانی پرۆژهکهیان. به ههلگیرسانی شهڕی یهکهم نزیکهی 700 ههزار گرێکی یان یونانی که لهو ناچانه دهژیان کوژران یان بهرهو ئۆرووپا ههڵهاتن و ئهمهش دهست پیکی ههنگاوی یهکهم بوو. پاشانیش کۆمهڵ کوژی ئهرمهنهکان و ئهوهش که مایهوه ههڵکشان بهرهو ئهرمهنستان. دوای ئهوانیش ئاشوری و سریانیهکان نۆرهیان هات و ئهوانیش ئاسهواری ئهوتۆیان له تورکیا نهماو ناوچهکانیشیان تورک داگیری کرد و بهتهواوهتی له مێژووی تورکیهدا سڕانهوه. ئینجا نۆرهی کوردیش هات و ئهوه بوو ئهتاتۆرک سهرانی کورد و میرهکان و بهرپرس و سهرهک هۆزهکانی بانگهێشت کرد بۆ لای خۆی و وادهی دهوڵهتی کوردی پیدان. سهڕای ئهوهش ئهوهی به گوێیاندا پچاند که بهریتانیا دهیهوی کوردستان بخاته سهر ئهرمهنستان و ئێوهی کوردیش که موسڵمانن لهگهڵ ئێمهی تورک بکهون با ئهرمهنیهکان له نێو بهرین و نهکهونه بندهستی ئهرمهنستان. بهڵام بهداخهوه کورد گۆڵی خوارد و به قسهی ئهتاتۆرکیان کرد و بۆ خۆشیان له نێو چوون. پاشان هێزه زلهێزهکانی وهکوو فهرانسه و بهریتانیا و ڕووسیهش یاریان به کورد کرد و ئهوه بوو له پهیمانی لۆزان کوردیان خستهوه بن دهستی تورکیا و ئێستاش کورد پێیهوه دهناڵێنێ. سهرهڕای ئهوانهش دهیان سهرکردهی کوردیان له سێداره دا که بۆ سهربهخۆیی کوردستان خهباتیان دهکرد وهک: شێخ سهعیدی پیران و شێخ ڕهزای درسیم هتد…
ئینجا دهچینه شهڕهی 30 ساڵی دوایی ئهم سهردهمه که تورکیه دژی کورد و حیزبی کرێکارانی کوردستان و کورد ههڵیگیرساندووه. به دهیان کهس له تورکیه تێرۆر کراون و ڕۆژانه تێرۆر دهکرێن و دنیاش شاهیدیهتی. دهڵهتی تورکیه پهنجه بۆ لای پی کا کا و موساد و ڕێکخراوی تر دهکێشێ. ئهمانه ههمووی سیناریوی دهوڵهت تورکیه خۆیهتی و درێژهدهری پرۆژهی ساڵی 1910 و 1911 عوسمانیهکانه که نیو میلوێن ئاسوریان له وڵات دهرکرد، تێکۆشان عهلهویهکان به زهبرو زۆر بکهنه موسڵمان و کوردهکانیش له نێو تورکهکاندا بتاوێننهوه. ههر وهکو پێشتر باسم کرد تورکیهی مودێڕن له ساڵی 1919 و له سهردهمی ئهتاتۆرک دهستی پیکرد و ئهتاتۆرکیش کوردی به ههموو جۆرێ گوڵداو و کوردیش فریوی درووشمی بریقهداری ناوبراویان خوارد، بهڵام هیچ له بهڵێنهکانی تورکان نههاته دێی به قازانجی کورد و بهڵکو له نێویشی بردن. تورکهکان له زۆر ناوچهدا جبههیان پێک هێنا دژی ئاسوری، سریانی، یونانی و ئهرمهنی بۆ ئهوهی پێشی ئهو نهتهوانه بگرن و نهگهڕێنهوه بۆ جێگاو ئاو خاکی خۆیان. له ڕاستیدا له دوو جبههدا شهڕ دهستی پێکرد. له ڕۆژههڵاتهوه دژی ئهرمهنیهکان و له ڕۆژئاواش دژی یونانیهکان. کوردیش دوو دهسته بوون دهستهیهک لایهنی تورکیان گرت و لهیهنێکیش ناسیونالیستی کورد بوون و خوازیاری سهربهخۆیی کوردستانیان دهکرد. ئهوه بوو تورک به سهر ئهرمهنی و یونانیهکاندا له تورکیه زاڵ بوو ساڵی 1923 و 1924 بهتهواوهتی ههم بوونی کورد و ههم زمانی کوردی له تورکیه قهدهخه و نهفی کرا. پهیماننامهی لۆزان بۆ تورکهکان مسۆگهری دهوڵهتی تورکی بهدوادا بوو، بهڵام بۆ کوردیش نههیشتن کیانی کوردی و نهبوونی دهوڵهتی کوردی و پارچه پارچه بوونی کوردی بهدوای خۆیدا هێنا. ئهوهش له بیر نهچێ ههر له ساڵی 1910 عوسمانیهکان شهڕیان دژی کورد واژۆ کردبوو. سهرهڕای ئهمانهش دهوڵهته زلهێزهکانی وهکوو بهریتانیا و فهرانسه و ڕووسیهش که له ناوچهکهدا بوون گرنگیان به مهسهڵهی کورد نهدا و ههردهم قازانجی خۆیانیان له بهر چاو بووهو لهگهڵ دهسهڵاتدا خۆیانیان گونجاندووه و نهتهوه ههژارو بندهستهکانیان بۆ قازانجی خۆیان بهکار هێناوهو پاشانیش دژایهتیان کردوون. ههر وهکوو ئهوهی له ساڵی 1919 شێخ مهحمودی بهرزنجی بانگهشهی مهلکی له باشوری کوردستان کرد، بهڵام ههر ئهو بهریتانیا دژی ڕاوهستا و به زۆری هێز و سپا زهبری کوشهندهیان له کورد دا و شێخ مهحمودیان له نێو برد. کارهساتێکی تر که له پهیکهری کورد کهوت لهم سهردهمه مودێڕنهدا کیمیا بارانی شاری ههڵهبجه بوو به دهستی سهدام حوسهینی ڕۆخاو له بهر چاوی جیهان و هیچ وڵاتێکی دنیا و زلهێزهکانی وهک ئامریکا، بهریتانیا، فهرانسه، ئاڵمان، سپانیا و ئیتالیا تهنانهت وڵاتانی ئیسلامی هیچ ئیشارهتێکیان به ههڵهبجه نهکرد که چی زیاتر له 5 ههزار کهس لهو شارهدا بێکهس کوژران. ههر لهو سهردهمهدا 51 وڵات کونفرانسی ئیسلامیان بهست، ههر لهوێش هیچ وڵاتێکی ئیسلامی وهک تورکیه و ئیران و ئهوانی تر هیچ وشهیهکیان له سهر کورد و ههڵهبجه نهدرکان. که باسی دین دهکرێ ههموو وڵاتانی ئیسلامی دهڵێن کورد برای دینی ئێمهن بهڵام که باسی نهتهوه دهکرێ ههموویان به گهورهترین چهک تێدهکۆشن کورد له نێو بهرن. بهداخهوه کورد له مێژوودا و سهردهمی ئیسلامی و ئێستاشی له گهل بێ گۆڵی ئیسلامی خواردووهو هیچ وڵاتێکی ئیسلامیش داکۆکی له بوونیان ناکا.
بهداخهوه کوردیش بۆ خۆی بواری ناسیونالیستی زۆر لاوازهو دینهکهی بهسهر نهتهوهکهیدا زاڵه. ههرچهند من دژی هیچ ئاین و مهزههبێک نیم. بهڵام با کوردیش وهک ئهوان له ههموو مافێکی ئینسانی نهتهوهیی هاوبهش بێ. ئهوهش له بیر نهکهین وڵاتانی زلهێزیش بۆ قازانجی خۆیان ههردهم پرسی مافی مرۆڤیان کردووه به بهڵگه و دژی وڵاتانی ناوچه بۆ قازانی خۆیان بهکاری دێنن و کوردی ههژاریش چی لێدهکرێ کهس لایهک ناکاتهوه لایان. کۆماری مهابادیش یهکێک لهو دهستکهوتانه بوو که کورد شانزی پێوه دهکرد کهچی ههر ئهو کۆمارهش بهدهستی زلهێزهکانی جیهان و بهریتانیا و ئامریکا و ڕووسیه بۆ قازانجی خۆیان له نێویان برد لهگهڵ نهوتدا گۆڕیانهوه و پرسی مافی مرۆڤیش له تاقچهی ئهو وڵاتانهدا تۆز نیشته سهری.
کارهساتێکی تر که بۆ کورد گران تهواو بوو کارهساتی تێرۆری دوکتور قاسملوو بوو له ساڵی 1989 له پێتهختی وڵاتی ئۆتریش و ناوهندی ئۆرووپا. بهداخهوه کاربهدهستانی ئۆتریش تێروریستهکانیان بهرهو تاران بهڕێ کردهوه که چی مافی مرۆڤ که له ئۆرووپادا زۆری لهسهر دهڵێن و ههر لهم سوید و ستۆکهۆڵمهش هیچیان باسیان نهکرد و خستیانه پشت گوێ. ئهوهش لهبیر نهکهین وڵاتانی زلهێز ههردهم هاوپهیمانی وڵاتانی دیکتاتۆرن، گهر شتێکی چووکه له خۆیان ڕوو بدا ههر ههموویان بهیهکجار دێنه قسه و به جۆرێک داکۆکی لهو شته بچکۆلهیه دهکهن و به دهیان بهڵگه و بیانوو دههێننهوه، بهڵام بۆ مهسهڵهی تێرۆری دوکتور قاسملوو هاوکارهکانی و گازی کیمیایی ههڵهبجه جیهان خۆی لێ کهڕ کرد، تهنانهت بۆ پرسی کورد و کوردستان بێ دهنگیان ههڵبژاردووه. خێزانی دوکتور قاسملوو خاتوو هێلێن زۆر تێکۆشا و زۆر له سهر پهروهندهی قاتڵهکان کاری کرد بۆ ئهوهی قاتڵهکان به دنیا بناسرێن کهچی ئاوڕێکیان لێی نهدایهوه. وڵاتانی دهسهڵاتدار و لهسهرووی ههموویانهوه ئۆتریش پشت گوێیان خست. کاتێک دوکتور قاسملوو شێخ عیزهدین لهگهڵ خۆمهینی کێشهی کوردیان هێنایه گۆڕێ، خومهینی پیی وتن بهخێر بێن که ئێمه ههموو موسڵمانین و برای یهکین، بهڵام بۆ مهسهڵهی کوردایهتی و کوردستان ئێره جێگای ئێوه نیه و بۆ دهرهوه. باشه 57 دهوڵهتی ئیسلامی چۆن سهیری مهسهلهی کورد و کوردستان دهکهن. ههموویان دهڵێن ئێمه برای موسڵمانی یهکین و هیج جیاوازیهکمان نیه، که باسی نهتهوه دهکرێ ههموو پشتی تێدهکهن. دهبا کوردی برای موسڵمانی دینی ئێوه با وهک ئێوه خاوهنی ماف و دهوڵهتی خۆی بێ.
له کۆتاییدا بهرێز بێشکچی باسی سهربهخۆیی هندستانی کرد له ژێر دهسهڵاتی بریتانیهکان له ساڵی 1947. ئینجا خهڵکی موسڵمانی پاکستان خهباتیان کرد دژی هندیهکان بۆ سهربهخۆی پاکستان و ئهوه بوو پاکستان سهربهخۆیی بهدهست هێنا و بووه دهوڵهتی سهربهخۆ. پاشان بهنگاڵیهکان ههستیان بهوه کرد که هیچ مافێکیان له دهوڵهتی پاکستان نیه و ههموو شتێکیان وهکوو پاکستانیهکان نیه و به کورتی له ژێردهستهی ئهواندان. ئهوه بوو بهنگاڵیهکان دهستیان دا خهبات دژی پاکستانیهکان و داخوازی ئازادی و سهربهخۆیی بهنگڵادشیان کرد، ههرچهند ئهوانیش موسڵامان بوون. که دههاته سهر مهسهلهی ئیسلام پاکستانیهکان دهیان وت ئێمه ههر دووکمان موسڵمانین و برای دینین، که دههاته سهر مهسهڵهی نهتهوایهتی پاکستانیهکان هیچ مافێکیان پێ نهدهدان و دژی بهنگاڵیهکان ڕادهوهستان. ڕهنگه بهشدار بوان بڵێن ئهمه چ پێوهندیهکی به کوردهوه ههیه. من دهڵێـم ئهم پرسه بۆ من زۆر گرنه چوونکه بهنگاڵیهکان خهباتیان کرد و تا رزگاری بهنگڵادش وازیان نههێنا، بهڵام کورد زۆر کات له مێژوودا گۆڵی برایانی موسڵمای خواردووهو بهردهوامیش دهبێتهوه. ئهی ئهگهر وڵاتانی تورکیه، ئێران، عێراق و سوریه موسڵمانن و کورد به موسڵمان و برای دینی خۆیان دهزانن بۆ که پرسی نهتهوهیی دێته ئاراوه به کیمیاوی هیرش دهکهنه سهر کورد و ڕزگاری کوردستان به ڕهوا نازانن بۆ برا موسڵمانه کوردهکانیان. ئهی بۆ له مێژووی 200 ساڵی ڕابردوودا هیچ نهتهوهیهکی داگیر کهر ئاوڕێکی لهم برا موسڵمانانه نهدایهوهو بهردهوام خاک و نیشتمانیان کاول دهکهن و به زیندووی دهیانکهنه ژێری خۆڵهوه و کۆمهڵکوژیان دهکهن. به هیوای سهرکهوتنی کوردستان…
ستۆکهۆڵم ، ٣٠.٠٩.٢٠١٢