ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە چ شێوەیەکی نوێ دادەڕێژرێ ؟ کاکە برا خوسرەوی

ماڵپەڕی ڕۆداو لە وتارێک دا کە لە زاری هێندێک کەسایەتی ڕۆژهەڵات ناس ئاماژە بە داڕشتنی ڕۆژهەڵاتێکی نوێ دەکا بە کەم ڕەنگ بوونەوەی نەخشی ئەمریکا لەم ناوچە ، ئیشارە بە بەرپرسانی ئەمنی ٣سێ وڵاتی ناوچە، ئێران ، تورکیا ، 

ئەرەبستانی سعودی دەکا کە بەنیازن لە داڕشتنی ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی نوێ . ئەوەی کە ئەم سێ دەسەڵاتە نەخشی ئەساسیان بووە لە ڕۆداوەکانی ئەم ناوچەو وەک سێ وڵاتی دیار درێخی یان نەکردوە لە هیچ دەست تێ وەردانێک لەم ناوچە شتێکی تازە نیە. لە هەموو ئاڵۆزیو ڕۆداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا بە ئاشکەرا و ڕاستەوخۆ و ناڕاستەو خۆ دەست تێ وەردانیان کردوە . دەستێ وەردانەکانیشیان تەنیا لە خزمەت وڵاتەکانی خۆێان دا بووە و هیچ خزمەتێکی بە ئەمنوو ئاسایشی ئەم ناوچە نەکردوە بەڵکۆ پێ چەوانەش بووە.

لە پەنا ئەم وڵاتانەش دا وڵاتی ئیسراییل هەیە ، کە ئەویش کەمتر لەم وڵاتانە دەستی نەبووە لە دەست تێ وەردانەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەڵام لە سیاسەتی ئیسراییل یەک جیاوازی دەبینرێ لە گەڵ ئەم وڵاتانە ئەویش سیاسەتی دیفاکردن لە خۆ لە بەرانبەر هەڕەشەی بەشێک لە وڵاتانی ناوچە.

بەڵام پرسیار لەیرە ئەوەیە ئێستا نەخشی نوێیان دەبێ چی بێ ؟

بێ گۆمان وەڵام ڕۆنە ، ئەگەر بارۆدۆخی ئێستای عێراق و سوریە لە بەر چاو بگرین دەست تێ وەردانی ئەم وڵاتانە ڕاشکاوانە نیشان دەدا کە لە خزمەت ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا نەبووە و نیە. ئەگەر پێشتر لە عێراق ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیان خەتابار دەکرد لە ئاڵۆزیەکان ، پاش چوونە دەرەوەی هێزەکانی ئەوان توندوو تیژیەکان زیاتر بوون لەو کاتەی کە ئەوان لە عیراق بوون و خەڵک زیاتر زیاتر قوربانی و زەرەرمەند بوون.

لە سوریەش هەر وا ئەوەندەی وڵاتانی ناوچە دەستیان هەیە لە ئاڵۆز بوونی ڕەوشی ئەم وڵاتە ، وڵاتانی دەرەوە بەو ئەندازە نیە. بە گشتی ئەم شێوازە سیاسەت کردنە لە ناوچەی ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاست نەک لە خزمەتی ئاشتی و ئاسایش لەم ناوچە دا نە بووە ، بەڵکۆ تا ئێستاش سیاسەتێکی دۆڕاو بووە هەم بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وە هەم بۆ وڵاتانی دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بۆیە ڕەوتی ڕۆداوەکان وا نیشان ئەدەن کە هەموو لایەکیان بە سیاسەتی خۆیاان دا بچنەوە بۆ جێگر کردنی ئەمنوو ئاسایشی ئەم ناوچە ، ئەگینا ڕەوتی ڕۆداوەکان پێچەوانەی خواستی ئەوان دەبێت و خەڵکی ئەم ناوچە ناتوانن تەهەموڵی

ئەم هموو قوربانی دان و زۆڵم و زۆرەی کە دەرهەقیان دەکرێ بکەن.

………………………………….

رووداو – هەولێر

لەگەڵ پاشەكشێی ئەمریكا لە رووی دەسەڵاتی سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، مەلەفە هەستیارەكان كەوتوونەتە دەستی سێ كەسایەتی هەواڵگریی، كە بە وتەی چاودێران رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ دادەڕێژنەوە، ئەوانەش بریتین لە: هاكان فیدان، راوێژكاری میتی توركیا ، قاسم سولەیمانی، فەرماندەی سوپای قودسی ئێرانی و ئەمیر بەندەر سوڵتان، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی سعودییە.

 

هاكان فیدان

 هاكان فیدان، تەمەن 45 ساڵ، راوێژكاری دەزگای هەواڵگریی توركیا كە بە میت ناسراوە، كەسێكی نزیكی رەجەب تەیب ئەردۆغان-ی سەرۆك وەزیرانەو بە دووەم كەسایەتی گرنگی توركیا دادەنرێت. سەرپەرشتی مەلەفی ئاشتی لەگەڵ PKK دەكات و سەرپەرشتیاری گفتوگۆكانی ئۆسلۆی كردووە لە ساڵی ٢٠٠٩ لە نێوان توركیا و PKK.

 

 فیدان بەوردیی چاودێریی كێشەی سو‌وریا دەكات و ئاگاداری جموجۆڵەكانی گرو‌وپە بەرهەڵستكارەكانی دژی رژێمەكەی ئەسەدە.

 

 جێمس جێفری، باڵیۆزی پێشو‌وی ئەمریكا لە بەغدا و ئەنقەرە دەڵێت “فیدان كەسایەتییەكی گرنگ و شكڵێكی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و پێویستە ئەمریكا و ئیسرائیل مامەڵەی لەگەڵ بكەن”.

  جێفری دەشڵێت “ئەمریكا دەبێت ئەوەش بزانێ كە فیدان دۆستی بە وەفای ئەمریكا نییە، رەنگە بۆ فیدان جگە لە ئەردۆغان كەس بە دۆستی خۆی نەزانێت”.

  دەیڤید ئێگناتیوس، نو‌وسەری رۆژنامەی واشنتۆن پۆست لە وتارێكیدا بابەتێكی هەستیار دەجو‌وڵێنێ و دەڵێت فیدان ناوی چەند هەواڵگرێكی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد)ی داوەتە ئێران. هەرچەندە، ئەو تۆمەتە لەلایەن توركیاوە بەتو‌وندی رەتدەكرێتەوە، بەڵام فیدان بەوە ناسراوە پەیوەندی پتەوی لەگەڵ ئێران هەیە و ئیسرائیل پێی دڵخۆش نییە.

  فیدان سیستمی هەواڵگریی توركیای داڕشتو‌وەتەوە بەشێوەك كە بەشی ناوخۆ و دەرەوەی هەبێت وەك دەزگا هەوڵگرییەكانی مۆساد، ماستەرەكەشی لەسەر پەیوەندییەكانی دەرەوە و هەواڵگرییە.

  ئێستا لە توركیا فیدان جگە لە هەوڵگریی، سیاسەتی دەرەوەش دادەڕێژێ و لە هەموو سەردانە گرنگەكانی ئەردۆغان بۆ دەرەوە دەبینرێت.

 

قاسم سولەیمانی

گۆڤاری نیویۆركەری ئەمریكی لە راپۆرتێكدا باس لە رۆڵی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی سوپای قودسی ئێران دەكات لە گۆڕانكارییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا‌و تایبەتمەندییەكانی ئەو كەسایەتییە دەخاتەڕوو.

 بە پێی وتارەكەی نیویۆركەر، سولەیمانی بەهێزترین كەسایەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە هەواڵگریداو كاریزمایەكی شاراوەی تێدایە، زۆرترین هاوكاریی حیزبوڵڵای لوبنان و بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستین دەكات. هەروەها بەرپرسی یەكەمە لەو پلانە سەربازی و ئەمنییانەی لە ناوخۆی عێراق جێبەجێ دەكرێن و پاڵپشتن بۆ هێشتنەوەی رژێمی بەشار ئەسەد لە سووریا.

 نیۆیۆركەر وەك “سەركردەی سێبەر” ناوی قاسم سولەیمانی دەهێنێ و باس لەو فشارانە دەكات كە لەلایەن سولەیمانییەوە دەخرێتە سەر سەرۆكەكانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەڵێت: “سیاسەتی سولەیمانی بەرامبەر سەرۆكەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرەتا لە خشتەبردنیانە بە پارە، پاشان هەڕەشەیان لێدەكات و لە ئەگەری ملنەدانیان دەیانكوژێت”.

 سوپای قودس، كە سولەیمانی فەرماندەیی دەكات بەراورد دەكرێت بە ئاژانسی هەواڵگری ئەمریكا CAA، ئەم سوپایە پارێزەری بەرژەوەندییەكانی حكومەتی شیعەی ئێرانە لە دەرەوەی سنوورەكانی ئەو وڵاتە و لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانەوە تۆمەتبارە بە تیرۆری دەیان سەركردەو كەسایەتی گەورەی نەیاری كۆماری ئیسلامی.

 

ئەمریكا ناوی سولەیمانی لە ریزی ئەو كەسانە داناوە كە مافی سەردانكردنی ئەو وڵاتەیان نییە.

 راپۆرتەكە ئەوەش ئاشكرادەكات، كە سولەیمانی دوای رووداوی 11ی سێپتەمبەر لە جنێڤی پایتەختی سویسرا لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكی كۆبووەتەوە بەمەبەستی هاوكاریكردنی ئێران و ئەمریكا بۆ لەناوبردنی بزووتنەوەی تاڵیبان لە ئەفغانستان.

 بەرپرسێكی سوپای ئەمریكا لەو راپۆرتەدا دەڵێت: “كۆنترۆڵی شەڕی سووریا بە دەست سولەیمانییە”. هەر بەپێی ئەو راپۆرتە سولەیمانی داوای لە حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد‌ووە رێگەی بۆ بكەنەوە لە هەرێمەوە چەك بگەیەنێتە هێزەكانی بەشار ئەسەد.

 هەروەها دەشڵێت: “سولەیمانی بە بەرتیل ‌و هەڕەشە قەناعەت بە سەركردە كوردەكان دەكات بۆ ئەوەی سیاسەتەكانی جێبەجێ بكەن”.

 هاوكات بەرپرسێكی گەورەی هەرێمی كوردستان بە نیۆیۆركەری گوتووە “ناتوانن بە قسەی سولەیمانی نەكەن، چونكە كێشەیان بۆ دروست دەكات و دەست دەكات بە تەقینەوە و ئاژاوە نانەوە لە هەرێمی كوردستاندا”.

 قاسم سولەیمانی لە شارۆچكەی رابروی پارێزگای كرمانی ئێران لەدایك بووەو لە ماوەی شەڕی ئێران و عێراقدا فەرماندەی لەشكری سارەڵڵا بووە، بەڵام هێشتا بۆ ئێرانییەكانیش كەسایەتییەكی نەناسراوە.

 

بەندەر بن سوڵتان:

 هەر لە منداڵییەوە بە فێڵ گەورەبووە، دەڵێن رۆژی لە دایكبوونی خۆی گۆڕیوە تاوەكو بتوانێت لە هێزی شاهانەی سعودییە وەربگیرێت. ئەو كەسێكە بە رواڵەت عەرەبی ‌و بە عەقڵ ئەمریكی.

 سوڵتان بۆ ماوەی زیاتر لە 10 ساڵ باڵیۆزی وڵاتەكەی بووە لە واشنتۆن. توانیویەتی لە ماوەی مانەوەی لەوێ پەیوەندی سیاسی و دۆستانە لەگەڵ سیاسییەكانی ئەمریكا درووست بكات. پەیوەندییەكانی ئەوەندە دۆستانە بوو، كە سەرۆك بوشی كوڕ دەچووە ماڵی، هەروەها ئەویش بۆ سەردانی كۆشكی سپی پێویستی بە رۆتینات نەبوو.

  لەدوای بەهاری عەرەبی و خۆپێشاندانەكان، بەندەر بووە تەنها كارتی بەهێزی سعودییە بۆ رێگەگرتن لە شەپۆلی گۆڕانكارییەكان، چونكە بەهۆی بوونی كەمینەیەك لە شیعە مەزهەب لە سعودییە، ئەو وڵاتە ترسی كاریگەرییەكانی بەهاری عەرەبی لێ نیشتبوو. بەندەر بە زوویی و بەبێ هۆكاری راگەیەنراو كرایە سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی سعودییە بە دەسەڵاتێكی زۆرەوە.

 بەندەر بە كەسێكی دژە ئێران ناسراوەوە باوەڕی وایە كە ئێران لە ئیسرائیل مەترسیدارترە، ئێرانیش وەك ئەمیری تیرۆریستان ناوی دەبات، چونكە بەپێی هەندێك كەس ئەو خەڵكێكی زۆری هەیە لەناو قاعیدە و خۆیشی لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ نیویۆرك تایمز باسی پەیوەندی خۆی و بن لادن-ی كردووە.

  بەندەر توانی بەهاری عەرەبی هەڵبگەڕێنێتەوە بەتایبەتی لە میسر، چونكە دەزگای هەواڵگریی سعودییە بە كارەكتەری سەرەكی لە پشت رووخانی ئیخوان لە میسر دادەنرێت.