له وانه‌کانی مێژوو.
مێژوو و شه‌ڕ
– شه‌ڕ یه‌کێک له توخمه‌کانی پێکهاتووی مێژووه، و شارستانی دیمۆکراسی هیچی لێ که‌م نه‌کردووه‌ته‌وه
.
له ٣٤٢١ ساڵی مێژووی تۆمار کراودا ته‌نیا ٢٦٨ ساڵ شه‌ڕی به خۆوه نه‌دیوه. ده‌بێ ئه‌وه بزانین که له درێژایی ئه‌و زه‌مه‌نه‌دا، وه‌ک ئه‌مڕۆ، شه‌ڕ دوایین شێوه‌ی ململانێ و هه‌ڵبژاردنی سروشتیی نێوان جۆری مرۆڤه‌کان بووه. به قه‌وڵی ” هێراکلیتۆس” (( شه‌ڕ یان ململانێ، باوکی هه‌موو شته‌کانه)). وه‌ک: سه‌رچاوه‌ی به‌هێزی بیرۆکه‌کان، دۆزینه‌وه‌کان، دامه‌زراوه‌کان، و ده‌وڵه‌تان...
ئاشتی جۆرێک پێکهاته‌ی که‌م خایه‌نه که ته‌نیا به گره‌و پێدان یان یه‌کسانی هێز ده‌پارێزرێ.
– دیارده‌کانی شه‌ڕ هه‌ر وه‌ک دیارده‌کانی ململانێی نێوان کۆمه‌ڵێکه، وه‌ك: وه‌چنگ هێنان، کڕوکاش و لوتبه‌رزی، تێکۆشان بۆ خۆراک، زه‌وی، شت و مه‌ک، سوته‌مه‌نی، ده‌سه‌ڵات….. ده‌وڵه‌تیش به هه‌مان شێوه به‌ڵام به پێوانه‌یه‌کی به‌رفراوانترو بێ سنوور. تاک ملکه‌چی ئه‌و پێوه‌رانه ده‌بێ که یاساو ڕه‌سم و رسوم و ئاکاره‌کان به سه‌ریدا سه‌پاندوونی. زۆر جار له باتی شه‌ڕ په‌نا ده‌باته به‌ر وتو وێژ، چون ده‌وڵه‌ت له ئاستیدا به‌رامبه‌ر به ماف و داواکانی به‌رپرسیاره.
– ده‌وڵه‌ت بۆ خۆی هه‌م بکوژه‌و هه‌م بووڕ، هیچ به‌ربه‌ست و ڕاده‌و سنورێک ناناسێت، بۆیه؛ یان ئه‌وه‌نده هێزی هه‌یه که هه‌ر گرفتێک له سه‌ر ڕێی خۆی بڕه‌وێنێته‌وه، یان هه‌ورێک به سه‌ر خۆوه نابینێت که بارانی به خوڕی لێ ببارێنێت و ترسی ببێت، و هەروەها لەو لاشەوە یاساو ڕێسای کرداری نێو ده‌وڵه‌تیش له کرده‌وه‌دا نییه تا هێزی کاریگه‌ر بخاته کاره‌وه.
سه‌رکێشی تاک وزه‌ی زیاتر له ململانێ بۆ ژیان ده‌خوڵقێنێ، وه هه‌روه‌ها ویستی مللی و نه‌ته‌وه‌خوازی له کارو سیاسه‌ت و شه‌ڕدا توانای زۆرتر به ده‌وڵه‌ت ئه‌به‌خشێت.
– کاتێک که ده‌وڵه‌تانی ئۆروپا خۆیان له ژێر ده‌سه‌ڵاتی پاپه‌کان ڕزگار کرد هه‌ریه‌ک به ته‌واوی نه‌ته‌وه‌خوازی و هه‌ستی میللی بوونیان تا نێو سوپاو هێزه‌کانی سه‌ربازی قوڵ کرده‌وه. هه‌رکام له‌و ده‌وڵه‌تانه بۆ بردنه پێشی ئامانجه‌کانیان و خۆ هێنانه سه‌ره‌وه، دژ به ده‌وڵه‌تێکیتر، پڕوپاگه‌نده‌یان ده‌کرد و به‌رامبه‌ر به ده‌وڵه‌تی به‌رامبه‌ر هه‌ستی دانیشتوانی خۆیان ده‌بزواند، ئه‌مه له کاتێکدا که خۆیشیان ده‌میان له ئاشتیخوازی و دۆستایەتی ده‌دا، له هه‌مان کات به به‌رز کردنه‌وه‌ی دروشمگه‌لێکی دژبه‌رانه رق و قین و توڕه‌ییان ده‌گه‌یانده چڵه پۆپه‌ی خۆی.
ئه‌و ترس و تۆقانه له نێوان شه‌ڕ و ململانێی ئاینی بۆ هه‌راساندنی میلله‌تان ته‌نیا له شه‌ڕه گه‌وره‌کاندا باو بوو.
– له ئوروپا له سه‌ده‌ی شانزده‌یه‌م و شه‌ڕه‌کانی شۆڕشی فرانسه ئه‌و زدو نه‌قیزه که‌متر بوو. له‌و نێوانه‌دا دانیشتوانی وڵاتانی له حاڵی شه‌ڕدا ئازاد بوون که ڕێز له گه‌شه کردن و شارستانیه‌تی یه‌کتری بگرن؛ هه‌ر له کاتی شه‌ڕی فرانسه له گه‌ڵ ئینگلیس، خه‌ڵکی ئینگلستان واته ” بریتانیا” به دڵنیاییه‌وه ده‌چون بۆ گه‌شت بۆ وڵاتی فرانسه؛ سه‌رانی ده‌وڵه‌تی فرانسه و فریدریکی گه‌وره، له حاڵێکدا سه‌رگه‌رمی شه‌ڕی حه‌فت ساڵه بوو، له هه‌مان کات ڕێزیان له پێوه‌ندی یه‌کتری ده‌گرت.
– له سه‌ده‌کانی ١٧- ١٨دا زۆرترین شه‌ڕ و کێشە، ململانێی نێوان گه‌وره‌کان و توێژی باڵاده‌ست بوو، نه‌ک خه‌باتی میلله‌تان.
– له سه‌ده‌ی بیسته‌م شه‌ڕ به هۆی پێشڕه‌وتیی پێوه‌ندییه‌کان، گۆڕان و گواستنه‌وه، هۆکارگه‌لی پڕوپاگه‌نده و ته‌ڵقینی، بوون به کێشه‌و کێشمه کێشم له نێوان میلله‌تانداو پێیه‌وه سه‌رقاڵ بوون، خه‌ڵکانی سڤیلیش له‌و نێوانه‌دا وه‌ک یه‌که‌ی سه‌ربازی توشی شه‌ڕ بوون؛ به جۆرێک که سه‌رکه‌وتن له ڕێگای کاولکاری و ماڵوێرانی و له بار بردنی ژیانی خه‌ڵکه‌وه وه چنگ ده‌که‌وت. به‌م جۆره ده‌رئه‌نجامی شه‌ڕێک ده‌بووه هۆی له نێو بردنی هه‌وڵ و تێکۆشانی سه‌دانساڵه‌ی پێکهێنانی شاره‌کان، و سست کردنی خۆڵقاندنی هونه‌رو گه‌شه پێدانی شارستانیه‌ت؛!
– له چه‌رخی ئێمه‌دا شه‌ڕ و ململانێ، گه‌شه ده‌دا به مانه‌وه و ده‌سه‌ڵات، زانست و هونه‌ر. ئه‌گه‌ر ئه‌و هێزو توانایانه بۆ کاولکاری و کاره‌سات خۆڵقێن نه‌خرێنه خزمه‌ت ناشارستانی و نه‌زانی، ده‌کرێ بڵێین؛ دواتر ئه‌توانن ببنه هۆکاری گه‌شه و به‌ره‌و پێشبردنی ده‌سکه‌وته مادییه‌کانی سه‌رده‌می ئاشتی. له هه‌ر سه‌ده‌یه‌کدا زاناکان بێجگه له ( ئاگوستوس و ئاشوکا) گاڵته‌یان به شه‌ڕ هاتووه و بێزارییان ده‌ربڕیوه.
– له شیکردنه‌وه و شیکاریی مێژووی سه‌ربازیدا، شه‌ڕ دوایین ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ره، و سروشتی و زه‌روره‌ت بوونی بێجگه له گه‌مژه‌و نه‌زان، سه‌رجه‌م ده‌زانن. چ شتێک بێجگه له سه‌رکه‌وتنی ( شارڵ مارتیل) له تور لە ( ٧٣٢ ) نه‌یهێشت ئیسلام دزه بکاته نێو فرانسه و ئیسپانیا؟ ئه‌گه‌ر له به‌رامبه‌ر هێرشی مه‌غول و تاتاردا به چه‌ک له میراتی فه‌رهه‌نگی و کلاسیکی ئێمه پارێزگاری نه‌کردایه چی لێ ده‌هات؟
ئێمه پێکه‌نینمان دێت به‌و سه‌ردارانه‌ی که له ناو جێگه‌دا به نه‌خۆشی ده‌مرن، له بیریان ده‌که‌ین که زیندووییان له مردنیان پڕ به‌هاتره؛ به‌ڵام کاتێک که هیتلێر له شه‌ڕی چه‌نگیزخان دا سه‌رده‌که‌وێ په‌یکه‌ری بۆ داده‌نێن!.
– به وته‌ی (( ژنڕاڵ)) : جێگای داخه که زۆر له گه‌نجان و لاوان له پێکدادانی شه‌ڕدا ده‌کوژرێن، به‌ڵام له‌وه زیاتر له ڕووداوگه‌لی ترومبیلی و کاره‌ساتیدا له نێو ده‌چن و ده‌کوژرێن نه‌ک له گۆڕه‌پانی شه‌ڕدا، وه کۆمه‌ڵێکی زۆریش به هۆکارگه‌لی نادروست و نا شه‌رعی خۆیان توش ده‌که‌ن و له نێو ده‌چن و ژیانیان له پێناوی چڵێسی و کاری خۆ کرد و ماندوو بوون و هه‌ڵاتن له ژیان و خۆ ون کردن به هه‌ده‌ر ده‌ده‌ن.
ئه‌گه‌ر قراره دێر یان زوو بمرن بۆ کارێک نه‌که‌ین که بۆ سه‌روه‌ری وڵاتی خۆیان له گۆڕه‌پانی شه‌ڕدا به سه‌ربڵندی بمرن؟
– ته‌نانه‌ت فیلسوف ئه‌گه‌ر شوناسی له مێژوو هه‌بێت، ئه‌و بۆچونه‌ی لا ڕاسته، که؛ ئاشتی درێژخایه‌ن ئه‌بێته هۆی له نێوچونی ماسولکه‌کانی هێزی به‌رگری وڵاتێک، و میلله‌ته‌که‌ی تا سنووری مه‌رگ ده‌بات.
له په‌یام وپەیمان و جاڕنامەکانی ئه‌مڕۆیی یاسای نێو نه‌ته‌وه‌یی‌دا بۆ هه‌ر میلله‌تێکه که له هه‌ر کات و ئانێکدا ئاماده‌ی پارێزگاری له خۆی بێت؛ و بۆ ئامانج و به‌رژه‌وه‌ندیە نەتەوەییەکانی ده‌بێ ئازاد بێت به که‌ڵک وه‌رگرتن له هه‌ر وه‌سیله‌و ئامرازێک بۆ مانه‌وه‌ی.
– ڕوونه، دیسان ” ژنڕال” ده‌ڵێ: ئه‌مڕۆ وڵاته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ده‌بێ ئه‌و ئه‌رکه ئه‌نجام بدات که بریتانیا له سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌مدا به شێوه‌یه‌کی زۆر جوان ڕای په‌ڕاند- ئه‌میش پاراستنی شارستانیه‌تی ڕۆژئاوا ده‌که‌وێته ئه‌ستۆی به‌رامبه‌ر به ترسی ده‌ره‌کی که بکرێته سه‌ری.
– ده‌وڵه‌تانی کۆمونیستی خاوه‌ن چه‌کی نوێ؛ به پێوانه‌ی کۆنه قین و به‌رفراوانی هیزی شه‌رکه‌ریان، چه‌ندین جار هه‌ڕه‌شه‌ی له نێو بردنی ئابووری و سه‌ربه‌خۆیی وڵاتانی ناکۆمونیستی کردووه.
میلله‌تانی نوێ، ئاره‌زووی شۆڕشێکی پیشه‌سازیی‌یان لێ به‌دی ئه‌کرێت که ببنه خاوه‌ن هێزی ئابووری و سه‌ربازی خۆیان، بۆیه که‌وتوونه‌ته ژێر کاریگه‌ری خێرایی به پیشه‌سازیبوونی ڕوسیه، له ژێر چاوه‌دێری ده‌وڵه‌تیدا.
– له‌وانه‌یه له کۆتایی کاردا سه‌رمایه‌دارانی ڕۆئاوا به‌رهه‌مهێنه‌رتر بن، به‌ڵام گه‌شه کردنیان هێواش ده‌بێت؛ حوکمڕانانی وڵاتانی نوێ، له زه‌وقی ده‌سه‌ڵات به سه‌ر داهات و دانیشتوانی وڵاتانی خۆیاندا، ده‌که‌ونه ڕاوی پڕوپاگه‌نده و ده‌ستێوه‌ردان له ژێر ڕکێفی کۆمونیسته‌کان. ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕه‌وته پێشگیری لێ نه‌کرێت، داهاتی نزیک به هه‌موو ‘ ئاسیا و ئه‌مریکای باشووری’ بۆ ژێر ده‌سه‌ڵاتی کۆمونیستی، ته‌نیا پێویستی به کات هه‌یه؛ ( ئوسترالیا، زلاندنۆ، ئه‌مریکای باکوری و ئوروپای ڕۆئاوا) له هه‌موو لایه‌که‌وه ده‌که‌ونه گه‌مارۆی دوژمن. کاریگه‌ری ئه‌و ڕه‌وته له سه‌ر ژاپون، فیلیپین، و هند ده‌بێ، پارتی به هیزی کۆمونیستی ئیتالیا بێننه پێش چاو؛ کاریگه‌ر بوونی سه‌رکه‌وتنی پارتی کۆمونیستی ئیتالیا بکه‌نه پێوانه بۆ ڕێخستنی ئه‌و حه‌ره‌که‌ته کۆمونیستیه‌ی فرانسه. ( بریتانیا، سکاندیناڤی، هوڵه‌ند، و ئاڵمانی ڕۆژئاوا)، ئه‌که‌ونه ژێر چنگی ئوروپای سه‌راسه‌ر کۆمونیستی.
– ئایا ئه‌مریکای باکوری که ئیستا له چڵه‌پۆپه‌ی هێزو توانای خۆیدایه ئه‌بێ چاوه‌ڕوانی داهاتوویه‌کی له‌و چه‌شنه بێت و بخرێته‌وه ناو سنوره‌کانی خۆی و ئیزن بدات که ده‌وڵه‌تانی دوژمن ده‌ستی ببڕن و ناچاری بکه‌ن وه‌ک گه‌مارۆدراوان په‌نا به‌رێته به‌ر دیکتاتۆریه‌ت و له نێو خۆدا بۆ سیمای ژیانی ئازاد و مانه‌وه‌ی خۆی، سه‌رکوت و داپڵۆسینی ده‌وڵه‌تی بێنێته کایه‌وه؟؟
– ئایا ڕێبه‌رانی ئه‌مریکا ته‌نیا ده‌یانه‌وێ ڕێ له مه‌یل و خواسته‌کانی ئه‌م نه‌وه ( ئیپیکۆرخوازه) بگرن، یان ئه‌وه که نه‌وه‌کانی ئه‌مریکا له داهاتوودا ئاره‌زوو ده‌که‌ن و ده‌ڵێن: خۆزگه ڕێبه‌رانی ئه‌مریکا ئه‌رکی خۆیان به باشی به جێ گه‌یاندبا؟؟!
– ئایا هۆشمه‌ندانه‌تر نیه که به زووترین کات به‌ربه‌ره‌کانی بکرێ و شه‌ڕ به‌رنه نێو ماڵی دوژمن، له حاڵه‌تی زه‌روریدا ژیانی سه‌دان هه‌زار ئه‌مریکایی و له‌وانه‌یه ملیونان خه‌ڵکی سیڤیل فیدا بکرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مریکا بتوانێت ده‌ست و پێی ئازاد بێت ڕه‌وتی ژیانی خۆی له نێو ئارامی و ئازادیدا درێژه بدات؟؟
– ئاخۆ، ئه‌م سیاسه‌ته دووربینانه له ته‌ک وانه‌کانی میژوو سازگار نین؟
– فیلسوف جواب ده‌داته‌وه: به‌ڵێ ڕاسته، ده‌رئه‌نجامی خراپیشی به مێژووه‌وه ده‌نوسێت؛ به‌م جیاوازییه، له پێوه‌ندی له گه‌ڵ ڕاده و جم و جۆڵ و به‌ربه‌ره‌کانی هێزه‌کان و هێزی وێرانکه‌ری بێ هاوتای چه‌کی به کار براو ئه‌و ده‌رئه‌نجامه چه‌ند به‌رابه‌ر ده‌بێته‌وه.
به‌ڵام دیارده‌یه‌کی له مێژوو گه‌ره‌تر له ئارادایه؛ ده‌بێ به ناوی مرۆڤایه‌تیه‌وه له دژی هه‌زاران کارو کرده‌وه‌ی شه‌یتانی له یه‌ک ئاندا ڕاپه‌ڕین و بتوانین جارێکیتر (( ده‌ستوری تڵایی)) له هه‌قی میلله‌تان بخه‌ینه کاره‌وه، وه‌ک چۆن ” ئاشوکاشای بودایی پێڕه‌وی لێکرد. ( ٢٦٢ پ. ز. یان لانی که‌م وا بکه‌ین که ” ئاگۆستوس کردی و هێرشی تیبریوسی بۆ سه‌ر ئاڵمان ڕاگرت ( ٩. ز.). بێین با به هه‌ر نرخێک بێت ڕاپه‌ڕین به دژی هه‌زاران هێرۆشیما له وڵاتی چین.
– (( ئیدمۆن برک)) ده‌ڵێ: ” له سیاسه‌ت‌دا وره‌و گه‌وره‌یی نواندن، واقعی‌ترین ژیرییه، مێشکه بچوکه‌کان شایسته‌ی ڕێبه‌ری ئیمپراتۆریه‌تی به‌ربڵاویان نیه.” وا دابنێین که ڕۆژێک سه‌رۆک کۆماری ئه‌مریکا ئاوای وت به ڕێبه‌رانی روسیه و چین: ” ئه‌گه‌ر قه‌رار بێت به پێی ڕه‌وتی مێژوو بڕۆین، ده‌بێ له ترسی ئه‌و شه‌ڕه‌ی که نه‌سڵێک دواتر قه‌راره بیکه‌ن و زه‌ره‌رو زیانی قه‌ره‌بوو کراو نابێت، با ئێمه هه‌ر له ئیستاوه ڕێگایه‌ک بگرینه به‌ر؛: یان ده‌بێ له (( گۆلدن رۆته)) ١٨١٥، واته به پێی ده‌ستوری یه‌کێتی پیرۆز، دارایی و به هێزترین لاوانمان له ڕێی سه‌رکوتکردنی ئه‌و شۆڕشانه‌ی که له هه‌ر گۆشه‌و قۆژبنێکی جیهان به دژی ئه‌م ڕه‌وت و نه‌زمه‌یه، بخه‌ینه کار. نابێ ئیزن بده‌ین له ترسی یه‌کتری به دژی یه‌کتر بجه‌نگین؛ چون هێزی وێرانکه‌ری چه‌کی ڕووخێنه‌ر و کۆمه‌ڵکوژی هه‌ردوو لامان وه‌زعێک پێکدێنێ که مێژوو به خۆیه‌وه نه‌ی‌دیوه. با بێین ده‌رگاکان به ڕووی یه‌کترا بکه‌ینه‌وه، و بۆ یه‌کتر ناسین و ڕێکه‌وتن له نێوانمان ئاڵ و وێری فه‌رهه‌نگی پێک بهێنین.
ئێمه ترسمان نیه له‌وه‌ی که ڕه‌وتی ئابووری ئێوه جێگای ڕه‌وتی ئابووری ئێمه بگرێته‌وه، و ئێوه‌ش ده‌بێ به هه‌مان شێوه ترستان نه‌بێ؛ باوه‌ڕمان به‌وه هه‌یه که هه‌ر ڕه‌وت و یاسایه‌ک ئه‌توانێ شت له ڕه‌وت و یاسای‌تر وه‌رگرێت، یاساکان ده‌توانن له ئاشتی و هاوکاریدا پێکه‌وه بن. ئێمه له ئێوه داواکارین تا له‌م ڕه‌وته ده‌گمه‌نه له میژوودا له گه‌ڵمان بن، وه له بڕیاری شارستانیه‌ت و پێکهێنانی پێوه‌ندی له نێوان وڵاتاندا هاوڕێمان بن. قه‌وڵتان پێ ده‌ده‌ین له به‌رامبه‌ر هه‌موو مرۆڤایه‌تیدا سه‌ربه‌رزانه به دروستی و ڕاستی ته‌واو له‌م ڕێگایه‌دا هه‌نگاو هه‌لبگرین.
ئه‌گه‌ر له‌م قوماره مێژووییدا دۆڕاین، ئه‌وه سودی له‌وه‌ی که له دێژه‌ی سیاسه‌ته سونه‌تییه‌کاندا په‌یڕه‌و ده‌کرێت خرابتر نابێت. ئه‌گه‌ر ئێمه‌و ئێوه سه‌رکه‌وتین، یادو بیره‌وه‌ری مرۆڤایه‌تی سه‌دان ساڵ هه‌قناسانه له بیرمان ناکه‌ن.
– (( ژنڕاڵ)) بزه‌یه‌ک ده‌کات و ده‌ڵێ: ئێوه هه‌موو ئه‌و وانه مێژوویی و سروشته مرۆڤیانه‌ی که وه‌سفتان کرد له بیر بردووه‌ته‌وه؛ به‌شێک له جیاوازی و کێشه‌کان ئه‌وه‌نده ڕیشه‌دارن و قایم کراون که به وتووێژ چاره‌سه‌ر ناکرێن. له ماوه‌ی وتو وێژی درێژخایه‌ندا ئه‌گه‌ر ” مێژوو ڕێنوێنمان بێت” وێرانکارییه‌کان درێژه‌یان ده‌بێت. نه‌زمی جیهانی ته‌نیا به ڕێکه‌وتنی چه‌ند که‌سایه‌تی‌یه‌ک پێک نایه‌ت، به‌ڵکو له ڕیگای سه‌رکه‌وتنی زۆر توندو تۆڵی یه‌کێک له هێزه گه‌وره‌کان و به قه‌بزه کردنی یاسای نێو نه‌ته‌وه‌یی و جێ به جێ کردنیان مسۆگه‌ر ده‌بێت؛ هه‌روه‌ک چۆن ڕۆم له سه‌رده‌می ئاگۆستوس تا سه‌رده‌می ئورلیۆس به ئه‌نجامی گه‌یاند. ئه‌و ڕووکه‌شه ئاشتیه به‌ربڵاوه تایبه‌ته، جێناگرێت و ناسروشتییه و له گۆڕانکاری و هێرشێکی سه‌ربازیدا خێرا کۆتایی پێدێت.
– ئێوه پێتان وتین: که مرۆڤ گیانله‌به‌رێکی ململانێ خوازه، وتووتانه: که ده‌وڵه‌ته‌کانیش وه‌ک مرۆڤه‌کان بن، وتووتانه: ئیستا هه‌ڵبژاردنی یاسایی و نێو نه‌ته‌وه‌یی له ئارادایه؛ وڵاتانی سه‌رگۆی زه‌وی کاتێک که‌وتنه به‌ر هێرشی ده‌ره‌کی ئه‌و کات له سه‌ر هاوکارییه بنه‌ڕه‌تیه‌کان یه‌کده‌گرن.
بۆیه ئێمه ماندووی نه‌ناسانه به‌ره‌و ململانێی ئه‌و پانتایی‌یه گه‌وره‌یه‌ی به ڕێوه‌ین؛ له‌وانه‌یه ڕۆژێک بێت له گه‌ڵ بوونه‌وه‌رانی به‌رزه‌فڕی نێو ئاسمانه‌کان و هه‌ساره‌کانیتر به‌ره‌و ڕوو بین؛ به‌م شێوه‌یه به زوویی شه‌ڕی نێوان ئاسمانه‌کان ڕوو ده‌دات.
ئه‌و کاته‌و ته‌نیا ئه‌و کاته، ئێمه دانیشتوانی گۆی زه‌وی یه‌ک ده‌گرین.”
٢٠٠٧ز. بڵاوم کردووەتە
و. مــــــه‌جید کاکه‌وه‌یسی.
8/9/2007ز.
له په‌راوێزه‌کاندا:
1. poelmos pater panto
2. Religious wars ئه‌و شه‌ڕانه‌ی که له فرانسه له ساڵه‌کانی 1562 – 1598 له نێوان کاتۆلیکه‌کان
پرۆتستانه‌کان دا ڕووی‌دا.
3. شه‌ڕه‌کانی 7 ساڵه‌ی 1756-1763: له وێدا پروس و بریتانیا وڵاتانی فرانسه، ئوتریش، ڕوسیه، سوئد و ساکسۆنیان شکاند.
4.Ashoka له شاکانی هندوستان، که باوه‌ڕی به ئاینی بوودایی بوو وه هه‌وڵی دا بۆ گه‌شه پێدان و ڕێکخستنی.
5. Charles Martel
6.
7. Epicurean
8. Golden Rule : چوار چێوه‌یه‌کی ئه‌خلاقی به واتای: ” ئه‌وه‌ی بۆ خۆتی به ڕه‌وا نازانی بۆ خه‌ڵکانیتریشی به ڕه‌وا مه‌زانه”
9. Tibrius (( 42 پ. ز.- 37. ز. )): سه‌رداری ڕۆمی و جێنشینی ئاگوستوس.
10. Holy Aliance : یه‌کێتی هێزه گه‌وره‌کان له ساڵی 1815 به ڕه‌واڵه‌ت بۆ ئامانجی به‌ربڵاوی برایه‌تی مه‌سیحییه‌ت، به‌ڵام له نێوه‌ڕۆک‌دا مه‌به‌ستی سه‌رکوتکردنی شۆڕشه‌کان و ڕێکخراوه دیمۆکراتییه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه بوو، که بریتانیا، عوسمانیه‌کان، پاپ به‌شداری‌یان نه‌کرد.
کاک فەتاح ئەمیری “روماننووسی بە توانا” کۆچی دوایی کرد.
بیـرۆکە لە چـیرۆکی منـداڵان.. رەزا شـوان
سوریه و رۆژئاوا؛ چه سرنوشتی خواهند داشت؟ با نگاهی به تاریخ سوریه، از تاسیس تا امروز
وتووێژی من ساڵە نەڵۆسی لە بەرنامەی وێژمان، کوردکاناڵ
شەڕی ئێدە و ئایین ناکەین، مەلا برایمی مەجید پور 
بۆچی رووخانی رژێمی ئەسەد و سووریام پێخۆشە!؟..، هەڵۆ بەرزنجەیی 
وال‌استریت ژورنال: ترامپ در حال بررسی حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران است.
ڕوانگەی ناوەندی بەڕێوەبەریی حیزبی دێموکرات لەبارەی ڕووداوەکانی سووریە
گـرنگـیـیەکانی کـنجکاوی بۆ منـداڵان.. رەزا شـوان
روخانی رژێمی بەعسی سوریا، عوسمان کەوکەبیشاد
9 دیسەمبەر رۆژی قەدەغەكردنی جینۆسایدو رێزگرتن لە قوربانیانە
کۆڕیادی هاوڕێ قاسم قارەمانی ، وێنە و فیلم
دیکتاتۆری 53 ساڵەی بنەماڵەی ئەسەد کۆتایی هات و پیرۆزبایی لە گەلی سوریا دەکەین
بیرەوەری:هەڵوێستێکی جوانمێرانە بۆ پووچەڵکردنەوەی پلانێکی زیانباری کۆماری ئێسلامی، بە بۆنەی ڕۆژی پێشمەرگە،سەدیق باباییی
بە خاکسپاردنی هاوڕێ قاسم قارەمانی لە شاری ڤیسترۆسی سوید
ڕژێمی ئەسەد کۆتایی پێدێت؟ کورد لە ڕۆژئاوا چی بکات و چی نەکات؟، د. خالید خەیاتی
پێشهاتەکانی سووریا و لێکەوتە ناوخۆیی و هەرێمییەکانی، شێرکۆ کرمانج
فەهمی کاکەیی: ساڵی رابردوو 7 هەزار منداڵی کورد لە سوێد زمانی کوردییان دەخوێند
پرویز ناتل خانلری و {شعر عقاب (پوشکین)، سەعی سەقزی
سمینارێك لەسەر جینۆسایدی كورد لە كۆنگرەی 23 ی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی لە شاری لاهای هۆڵەندا
دەتەوێت ڕۆژئاوای کوردستان بپارێزی؟ دەبێت لە حەلەب شەڕی خۆت بکەی، مەیسەم مورادی
چەند هەواڵێک و کورتە فیلم لە سەر ئالۆزیەکانی سوریە
کۆچی دوایی هاوڕێ قاسم قارەمانی و ئاگاداری بەخاکسپاردن و یاد کردنەوە
نایلا خەڵاتگری خەڵاتی ئاشتیی نیودەوڵەتی منـداڵان.. رەزا شـوان- ئێمە هەر بەیەک چاو دەبینین !، مەلا برایم مەجید پوور
یادێک لە سێ شەهید، کە یەکیان هەرگیز نەگەڕایەوە، عەلی هاشمی
هۆرامان / شاهۆ/ شاوە/ ئەشاوەهوو، سدێق بابایی
رەهەنـدی نەتەوەیی و نیشـتمانی لە هـۆنـراوەی منداڵان.. رەزا شـوان
نتانیاهو: اسرائیل به برنامه هسته‌ای حکومت ایران ضربه زد
هــــــــــــــاڵ؛ ڕۆمان ، سدێق بابایی
كەركووك لە نێوان هەردوو ئاماری 1947-1957، عەلی مەحمود محەمەد
گەشەكردنی كەركووك لە قەبارەو ژمارەی دانیشتوان ، عەلی مەحمود محەمەد
بۆ کێ دەنووسی؟!، برایم فەڕشی 
لە خۆم دەگەڕێم، برایم فەڕشی
پرونده ۵۴ هزار صفحه‌ای فساد ۵۲ مقام ارشد جمهوری اسلامی
تایبەتمەنـدییەکانی پاڵەوان لە چـیرۆکی منـداڵان.. رەزا شـوان
هەڵبژاردنی پارلەمانی کوردستان، عوسمان کەوکەبی شاد
” هەتا ئێستاش رۆژ نییە تاوێک بۆ دایک و باوکم نەگریم” سالۆ مولەر ، و. هەڵۆ بەرزنجەیی
عصیان آهو؛ بازپس‌گیری زنانه بدن
یادێک لە شەهیدی فەرماندە جەعفەر بایەزیدی (چەعفەر کۆمەڵە)، عەلی هاشمی
کریستینا هامۆک کۆچ دەبێتە یەکەم کەشتیوانی ژن بۆ سەر مانگ.. رەزا شـوان
مافی كەمایەتییەكان لە نێوان رەیان شارباژێڕی و مونا چۆمانی، عەلی مەحمود محەمەد
بەس نیە شەڕو دووبەرەکی ؟!، مەلا برایم مەجید پوور
یەکەم هێرشی ئاشکرای ئیسرائیل بە فڕۆکەی شەڕکەر بۆ سەر ئێران، بۆچوونی مەنسوور عەزیزی و عەلی جەوانمەردی
خەبات بۆ پاراستنی یەکڕیزیی هەرێمی کوردستان، د. سامان شاڵی- پارتی چەپی ئەڵمانی لە دووڕیانی: دەستپێکێکی نوێ و هەڵوەشانەوە دا، هەڵۆ بەرزنجەیی
ماسییه زیته، سەعی سەقزی
بە خاکسپاردنی هاوڕێ موتەلیب حەریقی لە ستۆکهۆلـم
خاتوو ریـپـین چـیرۆکنووسێکی ئـۆسترالـییە بۆ منـداڵان.. رەزا شـوان- دەڵێـێ بــەهــەشــتــی خــوایــە، مەلا برایم مەجید پوور
ئاگاداری/ مەڕاسیمی بەخاكسپاردنی خاڵ موتەلیب
خەڵاتی ئاشتی نۆبێل ٢٠٢٤، عوسمان کەوکەبی شاد
شیوەنی دوای هەڵبژاردن، عەلی مەحمود محەمەد- تانیشک بچووکترین وەرگری دکتۆرایە لە جیهـان.. رەزا شـوان
به نوشته‌ای از مترجم (محمد خاکی) بنگریم !، سه‌عی سه‌قزی
کۆچی دوایی موتەلیب حەریقی (خاڵە موتەلیب)
سهركهوتنی حهماس!، عهبدولهتیف ئهلمهناوی
چەند چالاكییەك لە رۆژی جیهانی دژ بە ئیعدام
ویرانکردن خاورمیانه و قتلعام مردم آن منطقه توسط دولتهای اسرائیل و ایران و امریکا!، سەعی سەقزی
چۆن وەک هەرێمی کوردستان لە جەنگی ئیسرائیل و بەرەی مقاوەمە بڕوانین؟، زوبێر رەسوڵ
ئیسرائیل و حیزبوڵا و لوبنان، مهریوان وریا قانع- فـانتـازیـا لە وێـژەی منـداڵان.. رەزا شـوان
- ئەخلاقی ئیسلامی و تایبەتمەندیەکانی ، مەلا برایم مەجیدپوور
- هێڕشی موشەکی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، عوسمان کەوکەبیشاد
کاریگەرییەکانی هێرشەکەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل لەسەر پرسی کورد!، شهریف عەلی
بۆچی چارەنووسی فەلەستینییەکان وەکو ئێمەی لێهات؟، موفید محەمەد نوری
سرویس امنیتی سوئد از «احتمال نقش ایران» در حملات نزدیک سفارت‌های اسرائیل در کپنهاگ و استکهلم خبر داد.
هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، ئەوە دوهەم هێرشی ئێرانە، وەک رێکەوتنی ژێر بە ژێر یان تەڵە دەچێ، ساڵە نەڵۆسی
حیزبوڵڵای لوبنان کوژرانی حەسەن نەسروڵڵای راگەیاند
به مناسبت دومین سالروز (جمعه سیاه) زاهدان ، سەعی سەقزی
بۆ هونەرمەندی نەمر فەتانە وەلیدی، سەعی سەقزی- لە جەنگی حیزبوڵا-ئیسرائیل، تا شەرەفکەندی و ڕیفراندۆمی باشوری کوردستان!، شهریف عەلی
هاو سەنگەری دێرین ” لە وڵامی پرسیارەکەت کە نووسی بووت دەبێ چ بکەین” ، مەلا برایم مەجید پوور- وێـژەی منـداڵان لە رووسـیا.. رەزا شـوان
ڕاگەیاندنی کۆمەڵە بە بۆنەی گیانبەختکردنی هاوڕێ ڕێبوار کەریمیان
هێرشی گەورەی مووساد بۆ سەر حیزبوڵا لە رێگای تەقینەوەی پەیجەر
یادێک لە کاک سەعیدی لێو بەبزە، سەید عەلی هاشمی
چارەنووسی نادیاری کوردی ڕۆژهەڵات له باشووری کوردستان؟، د. کامران ئەمینئاوە- بــاوەڕ ، مەلا برایم مەجید پوور
بەیانی باش ژینا- ژینانامە، برایم فەڕشی
