رۆژهەڵاتی كوردستان؛ خەباتی چەكداری یان مەدەنی؟ قەرەنی قادری

ماوەیەكە لێرەولەوێ، باسی خەباتی چەكدارییە. هەندێك لە ساڵی 1996ەوە خەباتی چەكدارییان ‘‘وەلا ناوە’’، بەڵام ئەوەش دەڵێنەوە كە زیاتر لە 30 ساڵە بەسەرماندا سەپێندراوە!؟

هەندێكی دیكەش باس لەوە دەكەن كە دەستی پێبكەنەوە، گرووپێكی دیكەش دەڵێن، با دەستی پێبكەین.

یەكێك لە باسە پشووبڕ و تەمەندرێژەكانی ناو مەیدانی خەبات ئەوە بووە، چۆن شێوازەكانی خەبات دیاری بكرێن و كێ و چ كەسانێك بڕیار لەسەر دەستنیشانكردنی تاكتیكی خەبات دەدەن؟ ئەوەی كە تا ئێستا باوە و بەردەوام لە پەیوەند لەگەڵ خەباتی چەكداریدا دەبیسترێ: ‘‘ئەوە دوژمنە كە ئەو شێوە خەباتەی بەسەرماندا سەپاندووە’’، هاوكاتیش دەگوترێتەوە: ‘‘ئێمە لەگەڵ خەباتی چەكداریدا نین و لایەنگری چارەسەری سیاسییانەی پرسەكەین.’’

بەڵام تا ئێستا ئەوەش بە تێروتەسەلی نەدراوەتە بەرباس كە ‘‘ئەگەر دوژمن خەباتی چەكداری دەسەپێنێ’’ بۆچی حیزب و رێكخراوە سیاسییەكان دەچنە ژێر باری ئەم داسەپاندنە و مل بە داخوازیی دوژمن دەدەن؟ ئەگەر ئەوە راست بێت، ئەی بڕیاردانی سەربەخۆ لە گشت بوارەكاندا چی لێدێت و چۆن دەبێت شێوەی خەبات لەلایەن دوژمنەوە بسەپێندرێت و هێزە سیاسییەكانیش بكەونە داوی ئەم شێوە ململانێیە، كە ‘‘ویست’’ی دوژمنە!

ئەم بۆچوونە لەوانەیە تا رادەیەك راست بێت، بەڵام رێك سەرچاوەكەی‌ بۆ‌ تێڕوانینەكانی (فرێدریش ئێنگێلس 1820-1895) دەگەڕێتەوە كە دەڵێت: ‘‘ئاست و رادەی توندوتیژی لە خەباتدا، دوژمن دیاری دەكات’’. یەكێك لە كێشەكانی ئەم تێڕوانینە و بۆچوونی حیزب و رێكخراوەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان‌ كە لەگەڵ تێڕوانینەكانی (ئێنگێلس)دا هاوكوفە، ئەوەیە، كە هێزێكی سیاسی لە جەرگەی خەباتدا ناتوانێت خۆی بڕیار لەسەر تاكتیكی خەبات بدات، بەڵكو ئەوە دوژمنە شێوازی خەباتی بۆ دیاری دەكات. بە واتایەكی دی، ئەو شێوە خەباتەی كە دوژمن حەزی لێیە و تێیدا بەهێزە،‌ برەو بەو دەدات و هێزێكی شۆڕشگێڕ بۆ ئەو‌ مەیدانە هان دەدات كە خۆی بۆ ئامادە كردووە و تێیدا بەهێزە.

ئەزموونی خەباتی خەڵكی هیندستان لە ژێر رێبەرایەتی (مهاتما گاندی 1869-1948)، خەباتی سیاسی و مەدەنیی خەڵكی بۆرما (میانمار) بە رێبەرایەتی (ئان سان سووچی) بۆ گۆڕینی سیستەمی عەسكەریی وڵات بۆ سیستەمێكی دیموكراتیك، ململانێی بێوچانی خەڵكی ئەفریقای باشووور لە ژێر سەركردایەتی (نێلسۆن ماندێللا 1918-2013) و …هتد، ئەم ‘‘مەنتق’’ە رەتدەكاتەوە كە ‘‘توندوتیژی، خوڵقێنەری توندوتیژی’’یە. ئەمە یەكێكە لەو‌ كێشە فكری و سیاسییانە‌ كە تا ئێستا حزب و رێكخراوە سیاسییەكان خۆیان لە قەرەی نەداوە.

بە بڕوای من، سەرخانی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی كوردستان، هەڵگری دابونەریتی كەونی كۆمەڵگەی دەرەبەگایەتییە و تا ئێستاش باڵی بەسەر كۆمەڵگەكەماندا كێشاوە. لەناو زەینی بەشێكی زۆر لە ئەندامانی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی كوردستاندا (خەڵكی ئاسایی، رۆشبیران و سیاسییەكان) ئەوە شكڵی گرتووە كە هەر كاتێك حیزبێك دروست بوو، دەبێ چەكدار بێت.

واتە دروستبوونی حیزب یان رێكخراوێكی سیاسیی بێچەك، بۆ ئەم بەشە لە هاووڵاتیان قووت نادرێت. لە كۆمەڵگەی دەرەبەگایەتیدا، دەسەڵات و هێز بە لەشكر و چەكەوە پێناسە دەكرێن. لەم ‘‘مەنتق’’ەدا، حیزب یان رێكخراوێكی سیاسیی بێچەك، وەك ‘‘شێرێكی بێددان’’ لە قەڵەم دەدرێت.

تەنانەت‌ لەم دواییانەشدا‌، هەندێك كۆمەڵ و گرووپی بچووك بچووكی چەند كەسەش كە ‘‘حیزب’’ یان ‘‘رێكخراو’’یان دامەزراندووە، هەر چەكدارن و پێڕەوی لە ‘‘مەنتقی‌ داسەپاندنی خەباتی چەكداری لەلایەن دوژمنەوە دەكەن’’، بەڵام بەبێ ئەوەی بیر لەو‌ مەیلە نوێیە بكەنەوە كە خەباتی سیاسی، مەدەنی، كەلتووری و رۆشنگەری لەو پارچەیەی كوردستان، رووی لە گەشەكردنە‌. بۆ نموونە، كاتێك فەرزاد كەمانگەر و یارانی ئیعدام كران، زۆربەی شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بە حیزب و رێكخراوەكانیەوە،‌ مانگرتنێكی گشتییان راگەیاند و بۆ چەند رۆژێك زۆربەی شار، بازاڕ و خوێندنگەكان داخران.

ئەم شێوە خەباتە ئەوەی سەلماند كە ئەم چەشنە تێكۆشانە كۆكەرەوەی هێزێكی زۆرە و دوژمن هەراسان دەكات، بەڵام لە هەمان كاتیشدا نیشانی دا كە (پانیەی ئاشیل)ی كۆماری ئیسلامی لە كوێدایە.

ئەگەر حیزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵات، یان لایەنگرانی خەباتی چەكداری لە فكری ئەوەدان كە دەست بدەنەوە چەك، دەبێ وەڵامی چەند پرسیارێك بدەنەوە.بۆچی و لەبەرچی خەباتی چەكداری دەكەن؟.چی روویداوە كە ئەو شێوە خەباتە ببێتە بابەتی رۆژ؟.مەبەستیان لە خەباتی چەكداری رووخاندنی رژێمی ئیسلامییە، یان تەنیا گوشارهێنانە بۆ ئەوەی دەستكەوتێكیان هەبێت؟.ئایا خەباتی چەكداری بە مەبەستی تۆڵەستاندنەوەیە، یان بۆ ئەوەیە كە بڵێن ئێمەش هەین؟.

ئەگەر (ئەوان) بخوازن خەباتی چەكداری بكەن، پێش هەموو هەنگاوێك، دەبێ هەرێمی كوردستان بەجێبێڵن و بنكە سەرەكییەكان (سەركردایەتی حیزبەكان) بۆ ناو قووڵایی رۆژهەڵاتی كوردستان بگوێزنەوە و هەر لەوێوە سەركردایەتی شەڕی پارتیزانی بكەن، ئایا ئامادەن ئەمە بكەن؟.

لە ساڵی 1980وە تا ساڵی 1996، لەو پارچەیەی كوردستان خەباتی چەكداری لە گۆڕێ بوو. لە بەناو ‘‘وتووێژ’’ یان باشترە بڵێم لە هەڵەیەكی سیاسیدا كە حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران كردی، دكتۆر عەبدولڕەحمانی قاسملوو (1930-1989) سكرتێری پێشووتری (حدكا) لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە، لەسەر مێزی ‘‘وتووێژ’’دا تیرۆر كرا. ‘‘وتووێژ’’یش دەگەڵ كۆماری ئیسلامی تاقیكرایەوە. ‘‘وتووێژ’’ و ‘‘دانوستاندن’’ لەلای كۆماری ئیسلامی، یانی تیرۆر و نانەوەی چەند بەرەكی لەناو حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستاندا.

ڕووداو