درێژە پێدەرانی رێبازی کۆماری کوردستان لە نێوان گوفتار و کردەوەدا ،رەشید زەرواوی

کۆماری کوردستان لە رۆژی ٢ی رێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ی هەتاوی لە گۆڕەپانی چوارچرای مەهاباد بە بەشداریی نوێنەرانی هەرچوار پارچەی کوردستان لەسەر دەستی “جەنابی قازی محەممەد” پێشەوای مەزنی کورد دامەزڕا .

بەداخەوە کۆمارە خۆشەویستەکە کە هیوا و هۆمێدی لە مێژینەی گەلی کورد بوو زۆری تەمەن نەکرد و لە ٢٦ی سەرماوەزی ١٣٢٥ی هەتاویدا کۆتایی پێ هێنرا .

لە ماوەی کەمتر لە یازدە مانگ تەمەنی کۆمار دا بە رێبەرایەتی پێشەوایەکی لێهاتوو و زانا دەستکەوت گەلێکی مەزن بۆ گەلی کورد بونیاد نران ، لەوانە قوتابخانەی کچان ، رێکخستنی هێزی پارێزگاری ، دامەزراندنی یەکیەتی لاوان ، یەکیەتی ژنان ،کردنەوەی ناوەندی رەوشنبیری ، دەرکردنی رۆژنامە و گۆڤاری کوردی، ڕاپەڕاندنی کار و باری ئیداری ، دابین کردنی ئەمنیەت و ئاسایشی هاووڵاتیان ، پەرەپێدان بە کولتوور و کەلەپووری کوردی ، بووژانەوەی بازرگانی ، پێدانی مافی یەکسان لە نێوان هاووڵاتیانی کورد و کەمایەتییەکانیتری ژێر دەسەڵاتی کۆماری کوردستان و بە تایبەتی لە نێوان هاووڵاتیانی کورد ، ئاشووری ، جوولەکە و مەسیحییەکان دا  .

دانیشتووانی کۆماری کوردستان بە پێی هەموو بەڵگەنامەکانی سەردەمی کۆمار و دواتر نووسراوە و کتێبی مێژوونووسانی کورد و بیانی وەک ” ئارچی رووزوێلت” لە ژێر دەسەڵاتی کوردیدا هەستیان بە ئەمنییەت و ئاسایش و ئارامی کردووە و خۆشیان ویستووە ، بە دڵ و گیان خزمەتیان بە کۆمار کردووە و بە حکوومەتی خۆیان زانییوە ، لەوێدا لە دەربرینی ڕای ئازاد  سەربەست بوون و بە گشتی مافەکانیان پارێزراو بووە . بەدەر لە کار و باری نیوخۆیی کۆماری کوردستان ، لە رووی ژیریی کاربەدەستانی کۆمار و لەسەرووی هەموانەوە جەنابی پێشەوا قازی محەممەد ، بە جۆرێک هەوڵی لێک گرێدانی کۆمار بەسەرجەم پانتایی کوردستانەوە دڕاوە و ئامانجی دوار رۆژی بۆ دیاری کراوە ، بە کۆماری سەرجەم گەلی کورد بە ئەژمار هاتووە ، هەرچەند پانتایی دەسەڵاتی کۆماری کوردستان تەنیا لە چەند شارێکی کوردستانیشدا بوو .

لە رۆژی دامەزرانی کۆماری کوردستان دا نوێنەرانی هەرچوار پارچەی کوردستان بانگهێشت کراون و بەشێکی بەرچاویش لە کوردانی پارچەکانیتر و بە تایبەت باشووری کوردستان بە کردەوە کار و باری حکوومەتی کوردستان و بە تایبەت لە بەشی پارێزگاری و ڕاگەیاندن دا ئەرک و کاریان پێ سپێردراوە . هێزەکانی بارزانی نەمر بە کردەوە بوونە بەشێک لە هێزی پارێزگاری کوردستان . بە دامەزرانی کۆماری کوردستان کەسانی لێهاتوو لە بەشەکانیتری کوردستانەوە بە هانای یارمەتیدان و خزمەت کردنی کۆماری کوردستانەوە هاتوون کە بەر چاوترینیان پەیوەست بوونی چوار ئەفسەری کارامە و لێهاتووی کوردی ئەو کاتی نێو سوپای عێراق بە ناوەکانی ” محەممەد مەحموود قودسی” ، ” مستەفا خۆشناو”،”خەیروڵلا عەبدولکەریم” و ” عێزەت عەبدولعەزیز” بوون( لە ١٩ ی حوزەیرانی ١٩٤٧ لە لایەن دەوڵەتی عێڕاقەوە  لە سیدارە دراون .ڕووحیان شاد ) .

 ئەو کورتە نووسینەی سەرەوە بەسە بۆ سەلماندنی ئەوەی کە کۆماری کوردستان ، کۆماری سەرجەم گەلی کورد بووە و یەکەم بناغەی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی لە کۆماری کوردستان دا چەغماقەی لێداوە . بەڵام پاش تێپەڕ بوونی حەوت دەیە بەسەر تەمەنی پڕ لە شانازی و دەست کەوتی کۆمار دا ، تا چەند نەوەی داهاتووی کۆمار و حیزب و رێکخراوە سیاسییەکانی پاش کۆماری کوردستان  درێژەدەری ئەو رێبازە بوون و تا چەند پابەند بە خەبات و تێکۆشان لە پێناو بەدەستەوە گرتنی مافی چارەنووسی کورد و ڕەچاو کردن و کار پێکردنی وەسیەتەکانی حەزرەتی پێشەوا و پاراستنی ماڵی کورد و خۆ بە دوور گرتن لە ڕژانی خوێنی کورد بە دەستی کورد و خیانەت نەکردن لە یەکتر و باوەر نەکردن بە دوژمنانی گەلی کورد بوون؟

بۆ وڵامدانەوەی ئەو پرسیارە هەرچەند لە باری زانستی سیاسییەوە پێویستی بە خوێندنەوە و شرۆڤەی زۆری مێژوو و ڕەوتی گۆڕانکارییەکان و گۆرانی دۆخی خەبات لە کوردستان لە پاش کۆمارەوە تا ئێستا هەیە ، بەو حاڵەش بە خوێندنەوەیەکی سەرپێی رەنگە زۆر زوو بۆ هەموو لایەک روون و ئاشکرا بێ کە نەتەنیا بە هیچ جۆرێک پابەندی ئەو بەڵێنی و سوێندانەمان کە بە کۆماری کوردستانماندا ، نەبووین ، بگرە وەسیەت نامەکەی حەزڕەتی پێشەواشمان لە یاد کرد  .

تەنیا دوو ساڵ پاش کوژانەوەی چڕای رووناکی هیوا و هومێدی کوردان ( کۆماری کوردستان)  دیسانەوە ئەویندارانی کۆمار دەستیان بە جموجۆڵ و خۆسازدانەوە کردەوە و” حیزبی دێموکراتی کوردستان  ” دامەزرێنەری کۆماریان سەر لە نوێ  زیندوو  کردۆتەوە، شانە و ئورگانەکانیان  رێکخستەوە و لە پێناو وەدی هاتنەوەی ئامانجەکانی کۆماردا دەستیان دایەوە بە تێکۆشان و خەباتێکی سەخت و دژوار و پڕ لە فیداکاری و بە هیوای وەدی هاتنەوەی کۆماری کوردستان و دامەزڕانەوەی درێژە پێ دا .

لە ڕاستی دا دەستکەوتەکانی کۆمار و سەرکەوتنی لە چۆنیەتی بەرێوەبردنی حکوومەتی کوردستان لە ماوەیەکی کورت دا و هەڵمژینی شنەبای ئازادی و دەرباز بوون لە کۆیلەتی و داگیر کراوی ، بووە هیوایەکی پیرۆزی هەتاهەتایی گەلی کورد و چووە ناخی مرۆڤی کوردەوە .

هیوا و هومێدەکان بە کۆمارێکی چەشنی کۆماری کوردستان و خۆشەویستی ئەو کۆمارە لە نێو دڵی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان ، کارێکی وای کرد کە تەنانەت حیزبەکانیش  بە حیزبە توندرەو و ئیسلامی و ئیدئۆلۆژیکەکانیشەوە نەتوانن خۆ لە کۆمار  بێ بەڕی یان حاشا لە گشتگیر بوونی بکەن و لەسەرجەم ڕاگەیاندن و بڵاوکراوەکانیان دا خۆیان بە درێژە پێدەری ئەو ڕێبازە پیرۆزە ناساند .

 بەدەر لە تاکی ئاسایی نیشتمان پەروەر و لە هەمانکاتدا  زوڵم لێکراوی  کورد ، پرسیار ئەوەیە گەڵۆ تا چەند سەرجەم حیزبەکانی کوردستان پابەند بە دەڕبڕینی هەستی خۆشەویستی و درێژەدەری رێبازی کۆمارن و تا چەند لە نێوان قسە و کردەوەدا ڕاستگۆن ؟

ئەگەر لەسەردەمی جوانەمەرگ بوونی کۆمارەوە تا هەنووکە لەو مێژووە بڕوانین ، بە باشی بۆمان روون دەبێتەوە  کە جگە لە دانیشتن لەسەر خوانی کۆمار و خۆ گرێدان بەو کۆمارە خۆشەویستەوە ، بەداخەوە لە کردەوەدا نەتەنیا هیچ جۆرە لێک چوونێک لە ڕیبازەکانیان بە نیسبەت رێبازی کۆماری کوردستان دا نابیندرێ ، بگرە لەگەڵ یەکتری دا زۆر لە دژایەتی دان .

هەر پاش سەرهەڵدانەوەی حیزبی دێموکراتی کوردستان کە دامەزڕێنەری راستەقینەی کۆماری کوردستان بوو و خەبات و تێکۆشانی لەسەر بنەما پیرۆزەکانی کۆمار دارشتبووە ، بەڵام بە شێوەیەکی زۆر نانەتەوەیی پیلانی لە دژ گێڕدرا ، زۆربەی ئەندامانی کە بەشێکی زۆریان هەمان ئەندامانی کۆمەڵەی ” ژ ک”بوون ،  بەدەستی هاوپەیمانی سەردەمی کۆمار قەتڵ و عام کران و یان ڕادەستی حکوومەتی پاشایەتی کرانەوە  و یان رێگای چیاکانی کوردستانی رۆژهەڵاتیان  لە جێی خۆ بەدەستەوەدان هەڵبژارد  و هەر لەوێش شەهید بوون، ئەوە بێجگە لەوەی کە هەوڵی دەست بەسەردا گرتنی ئەو حیزبە بە تەواوەتی ئەدرا ، بەڵام بە هەوڵ و تێکۆشانی رێبەرێکی لێزان و ژیری وەک دوکتور قاسملوو   نەتەنیا چەخماخەی بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەڵات کپ نەبوو ، بەڵکوو سەرلەنوێ ئورگانەکانی رێکخرانەوە و دەستی بە تێکۆشان کردەوە.

لە دوایی رێژیمی پاشایەتیش دیسانەوە بە ناوی ئیدئۆڵۆژی چەپی کمونیستی و ئایینی ئیسلامەوە زۆربەی لایەنە کوردییەکان بۆ جارێکیتریش بە کردەوە لەگەڵ بنەما سەرەکییەکانی کۆماری کوردستان و ناسیۆنالیزمی کورد و درێژەدەرانی ئەو ئامانجە پیرۆزە دژایەتییان دەستی پێکردەوە و بەناوی دژایەتی لەگەڵ کۆنەپەرستان خەسارێکی گەورەتر لە ئامانجە پیرۆزەکانی کۆمار و درێژەپێدەرانی درا .

پاش ڕاپەرینە مەزنەکەی سالی ١٩٩١ی باشووری کوردستان و وەدی هاتنی ئازادی بۆ بەشێک لە نیشتمانی زامداری کورد ، هێندەی نەکێشا کە بۆ جارێکیتر رۆڵەکانی کۆماری کوردستان بوونەوە قوربانی ساز و سەودای حیزبی  و ڕاگرتنی باڵانسی هێز لە شەڕی براکوژی دا و بەسەدان کەسیان لە نێو وڵاتی ئازاد کراو و حکوومەتی کوردیدا لێ شەهید کران و هەربەوەشەوە نەوەستان و  لەشکری داگیرکەریان بردە سەر بارەگا و مەقەرەکانیان و خەسارێکی قەرەبوو نەکراویان لە پەیکەری کۆماری کوردستان و بزووتنەوەکەی وەشاندەوە.

خاڵێ جێگای سرنجی ئەو باسە ئەوەیە کە هەرچەند لە ئێستادا سەرجەم حیزب و رێکخراوە کوردییەکان خۆیان بە ئاڵا هەڵگری کۆماری کوردستان دەزانن ، بەڵام بێجگە لە رۆژی دووی رێبەندان وەک رۆژی دامەزڕێنەری کۆماری کوردستان ، هیچ دەستکەوتێکی کۆماریان بە فەڕمی نەناسیوە . تەنانەت بۆ ئەو رۆژەش بێجگە لە خۆ دەرخستن و نانخواردنی سیاسی لەسەر ئەو رۆژە ،تەنانەت باس لە چۆنیەتی لە دایک بوونی رۆژێکی ئاوا گرینگ و خۆڵقێنەرانی ئەو رۆژە کە حیزبی دێموکراتی کوردستان بوو ، ناکەن. هەڵدانی ئاڵای کوردستان کە لە پیرۆزترین دەستکەوتەکانی کۆمارە تا ئێستاش شەڕ و هەرای لەسەرە و هەرلاینەی پەڕٶیەکی کردۆتە هێمای بەرخودان و ئاڵای دوا رۆژی کوردستان لە کاتێکدا بانگەشەی بە نەتەویی بونی کۆماری کوردستانیش دەکەن .

 ناوی پیرۆزی پێشمەرگە کە لە ڕاستیدا هیچ دەست کەوتێکی کۆن و نوێ بە بێ رشتنی خوێنی هەزاران هەزار پێشمەرگە نەهاتۆدی و ئەو ناوە پیرۆزەش بەرهەمی کۆماری کوردستانە ، بەڵام دیسانەوە هاوڕاییەک لە سەر رۆژێک بۆ رێز لێنان لە پێشمەرگە نەتەنیا نییە بگرە رۆژێکیان دیاری کردووە کە بە دەیان ساڵ پاش کۆماری کوردستان حیزبەکەیان تێدا دامەزراوە .

  هەرچەند زۆربەی ئەو لایەنانە تاقە یەک بست خۆیان لە کۆماری کوردستان بە دوور نازانن ، بەڵام لە جێی ناوی پیرۆزی پێشمەرگە کە ناوێکی کوردیشە ،لایەنی وا هەیە کە ناوی بیانی لە سەر هیزی شۆڕشگێری خۆی داناوە و زۆر جاریش بینڕاوە کە تەنانەت سووکایەتی بە ناوی پیرۆزی پێشمەرگە و بە تایبەت لەم ساڵانەی دواییدا  کراوە. لە خوێندنەوەی مێژووی کۆمار و بۆنەکانی تایبەت بە کۆمار دا هەوڵی بە لاڕێدا بردنی ڕای گشتی و شێواندنی مێژوو ئەدەن و وای پیشان ئەدەن کە کۆماری کوردستان هەروا لە خۆڕا لە دایک بووە و دەستکەوتەکانی هەر بە خەیال هاتوونەتە دی لە کاتێکدا راستی ئەو مێژووە ئەوەیە کە هەموو ئەوانە لەسەر دەستی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە ڕیبەریی پێشەوا قازی محەممەد بەرهەم هاتوون  .

لە هەموو ئەوانە گرینگتر رۆژی دەی خاکەلێوە یە ، رۆژێک کە پێشەوای کوردان گیانی پاکی کردە سەرفرازی و بەختەوەری گەلەکەی . هەرچەند لە دیرۆکی کوردان دا نەتەنیا رۆژێکی تایبەت  بگرە تاقە چرکەساتێکیش نییە کە باشترین رۆڵەی کورد گیانی خۆی پیشکەشی بارەگای ئازادی نەتەوەکەی نەکردبێ و بە پێیەش بە دڵنیاییەوە هەموو چرکەسات و رۆژێک دەتوانێ رۆژی شەهیدانی کوردستان بێ ، بەڵام  ناکرێ حیزبێک ، لایەنێک یان تاکێکی ئاسایی سەرکەوتنی کۆماری کوردستان و دامەزرانی بە هی خۆی بزانێ  ، شایی و گۆڤەندی تێدا بگێڕێ و خۆی بە ئاڵا هەڵگر و میرات گری کۆماری کوردستان بزانێ بەڵام خۆ لە رۆژی شەهید بوونی سەرۆک کۆمارەکەی وەدزێ  . لە هەموو جیهاندا  رۆژ و شوێنی سەربازی ون دیاری کراوە و  رێزی دەگرن و بۆنە و رێ و رەسمی تایبەت لە رۆژەدا بەرێوە دەچێ و لە ئاستی نێونەتەوەیی و دیپلۆماسی وڵاتانیشدا  وەڤدی میوان چەپکە گوڵی رێز  لەسەر ئەو گڵکۆیە  دا ئەنێ، ئاخۆ  بۆ گەلی کورد و بەتایبەت حیزبە کوردییەکان کە خۆیان بە درێژەدەری کۆماری کوردستان و پێشەوا مەزنەکەی دەزانن ، چ رۆژێک لە رۆژی شەهید بوونی جەنابی قازی محەممەد و هاورێکانیان پەسند تر بێ تا چەپکە گوڵی رێز و وەفای لەسەر دابنێنن و بیکەنە مەکۆی رێز لێنانی نەتەوەیی بۆ شەهیدانی  ؟

 گەلی کورد کە لە پێناو ئازادی دا قورباییەکی زۆری داوە ، پتر  ڕەوایە و پێویستە رۆژێکمان هەبێ کە تێیدا رێز لە نەمرانمان بگرین .بەڵام پرسیار ئەوەیە کە چ رۆژێک وەک رۆژی شەهیدان بۆ گەلی کورد گونجاوە؟  لە لایەکەوە ئێمەی کورد کە مەزنترین خەونی لە مێژینەمان گەیشتن بە سەربەخۆیی و دروست کردنی دەوڵەتی کوردییە و لە مێژووی کوردیش دا  تەنیاکۆماری کوردستانە  کە بۆ یەکەم جار لەسەر بنەما دێموکراتی و ستانداردەکانی جیهانی حکوومەتداری چ وەک دەوڵەت و چ وەک هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار   ئیدارەی وڵاتیان کرد و لەودا مافە تاکەکەسی و گشتی و چین و توێژە جیاجیاکانی کوردستان پارێزران و لەلایەکی دیکەشەوە و لە داهاتوودا شتێکی زیاتر لەوەمان ناوێ و تەنیا هیوا و هومێدمان پێکهێنانی حکوومەتێکی خەڵکی چەشنی کۆماری کوردستانە و بۆ یەکەم جارێش ئەو کۆمارە بووە کە بناغەی هیوایەکی لەو جۆرەی بۆ داڕشتین و دیسانەوە کە خۆمان  بە درێژەدەری ئەو رێبازە دەزانین ، کەواتە چ لەوە باشتر کە رۆژی شەهیدانی دەی خاکەلێوە ، رۆژی سونبولی رێز لێنان لە شەهیدانمان بێ ؟

بەو حاڵەش دەبینین کە بەداخەوە هەر لایەنەی لە رۆژێکی تایبەتی خۆیدا رێز لە رۆژی شەهیدان دەگرێ و هەربەوەندەشەوە نەوەستاون و تەنانەت یادی کورد کوژ و دیکتاتۆرێکی وەک خومەینیش لە هۆڵی پێشوای مەزن بە بەشداری کاربەدەستان و مرۆڤکوژانی کۆماری ئیسلامی دەکرێتەوە و بەکردەوە بێرێزی بە پێگەی ئەو زاتە مەزنەی کورد و هەست و شعووری نیشتمان پەروەران و کوردستان خۆشەویستان دەکەن .

خاڵێکیتری ئەو باسە کە جێگای تێڕامانە ، لاینە ئیسلامییەکانی کوردستانن . ئەوان کە بە بیانووی پێگەی مەلایەتی جەنابی پێشەوا قازی محەممەد لە ڕەواڵەتدا رێزی دەگرن و خۆشیان بە گرێدراوی ئەو کۆمارە دەزانن ، بەڵام بە کردەوە بێرێزی بە هێمای ئەو کۆمارە وەک” ئاڵا “و سەروودی نەتەوایەتی” ئەی رەقیب” دەکەن . لە بۆنەکاندا لەبەری هەڵناستن و تەنانەت بە کوفری دادەنێن ، ئەوە لە کاتێکدایە کە وێنەی دیکتاتۆر و کورد کوژی وەک خومەینی کە جیهادی دژ بە گەلی کورد ڕاگەیاند و ئەوانیش بەشێکن لە قوربانیانی ئەو جیهادە ،  لە پشتی سەری خۆیان،  لە نێو ماڵ و شوێنی کار دایانناوە و لەبەرانبەر سەروودی ئەو حکوومەتە کوردکوژەش بە پێوە ڕادەوەستن و رێزی دەگرن .

 ئەوان هەر بەوەندەوە نەوەستاون و لە شەهید کردن و ڕادەست کردنەوەی رۆڵەکانی کوردی درێژەدەری کۆماری کوردستان بە حکوومەتی کۆماری ئیسلامی راستەوخۆ بەشداریان کرد و خیانەتیان لە نەتەوەکەیان کرد . کوشتاری لاوانی کورد و داگیرکاری کوردستان و شەڕی جیهاد دژ بە کوردان نە لە ئێران و نە لە کوردستانی رۆژائاوا و نە لە بەشەکانیتر بە ناشەرعی نازانن ، تەنانەت ماوەیەک لەوە پێش یەکێک لە سەرکردەکانی حیزبێکی ئیسلامی کوردستانی باشوور لەسەر لە سێدارەدانی لاوانی شۆڕشگێری کوردستانی رۆژهەڵات ، بانگەشەی ئەوەی کرد کە کۆماری ئیسلامی کارێکی دژ بە بنەما ئیسلامییەکان ئەنجام نەداوە .

هەرچەند لە راستیدا بێجگە لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران هێج حیزب و لایەنێکی کوردی بە کردەوە رێزی لە دەستکەوت و بەها پیرۆزەکانی کۆماری کوردستان نەگرتووە ، بەو حاڵەش دڵنیام کە رۆژێک لە رۆژان خەون و هیوا وهومیدی کوردان دێتە دی و سەرئەنجام کۆماری کوردستان دادەمەزرێتەوە و باڵی ئازادی و سەربەخۆیی بەسەر نیشتمان دا دەکێشێ و کۆتایی بە داگیرکاری و کۆیەلەتی مرۆڤی کورد و وڵاتەکەی دێنێ.

لە کۆتاییدا و بە بۆنەی کردنەوەی دەلاقەیەکی نوێیتری رۆژنامەگەری و پەرەپێدان بە بواری رەوشنگەری و نووسین و بڵاو کراوەی زیاتر ، پڕ بە دڵ پیرۆزبایی لە گۆڤاری ئەلکتڕۆنی” وڵات ”  کە رۆژی دووی رێبەندان  ساڵوەگەری دامەزرانی کۆماری خۆشەویستی کوردستانی کردۆتە دەستپێکی کار و تێکۆشان  دەکەم و هیوای سەرکەوتن بۆ بەرێوەبەرانی بە ئاوات دەخوازم .

جەژنی دامەزرانی کۆماری کوردستان لە هەموو لایەک پیرۆز بێ.

کڕنۆش بۆ رۆحی مەزنی پێشەوا قازی محەممەد و سەرجەم شەهیدانی کورد و کوردستان .

بە هیوای ئازادی کوردستان و لە دایک بوونەوەی کۆماری کوردستان.

 

رەشید زەرواوی

ئاڵمان / ٢٠ی بەفرانباری ١٣٩٢ی هەتاویی

سەرچاوەی وتار : گۆڤاری ئەلکتڕۆنی وڵات