بەشداری بەرچاوی خەڵک لە راپرسی سایتی رووداو لە رۆژانی 13.2.2014 تا 20.2.2014 لە پێوەندی لە گەل پرسیاری “ کام لایەنی سیاسی نوێنەرایەتی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکات“
بوو بە هۆی زیاتر 700 هەزار جار دەنگدان لەو پێوەندیەدا. هەروەک دواتر باس دەکرێت، ئەو دەنگدانانە نیشانەی بەشداری 700 هەزار کەس لە راپرسیەکەدا نیە بەڵام بوون بە رۆژەڤی میدیا جڤاکیەکان و خۆ رێکخستنی بەتایبەت لایەنگرانی حیزبی دیموکرات و کۆمەڵە نیشانەی سەرهەڵدانی سەردەمێکی نوێی خەبات لە رەوتی بزاڤی نەتەوایەتیدایە و پێویستی پێداچوونەوە بە رەفتاری میدیایی و گەشە سەندنی پەروەردە و خوێندەواری میدیایی دەکات.

لە رۆژی کردنەوەی راپرسی سایتی رووداو لە مەر پرسیاری سەرەوە ئاماژە پێکراو، لایەنگرانی حیزبی دیموکرات و کۆمەڵە بە لایەنە جیابووەکانەوە دەستیان بە پێکهێنانی گرووپی فایسبووکی و میدیاکانی دیکەیان کرد بۆ چالاک بوون لە بەشداری لە دەنگدان و زیاد کردنی دەنگی خۆیان لە بەرامبەر رکەبەری سەرەکی خۆیان یەکگرتوو بوون و هۆزی مەجازیان پێک هێنا. هۆزی مەجازی بەو خەڵکە دەوترێ کە لە رێگای پێوەندی میدیا کۆمەڵایەتیەکاندا پێوەندی کۆمەڵایەتی بۆ دابەشکردنی هەستی هاوبەش، بەرژەوەندی هاوبەش، چالاکی هاوبەش بە پێی رابردوو و بیرورای هاوبەش پێکەوە بەرەو پێش دەبەن و ئەزموونەکانی خۆیان لە نێوان یەکتر دابەش دەکەن. هەرکام لە تاکەکانی ئەندامی هۆزی مەجازی، خاوەنی پرۆفایل، لینک و خزمەتگوزاریەکانی تایبەت بە خۆیە کە چەند لەو تایبەتمەندیانەی پرۆفایلی لە گەڵ خەڵکانی دیکە هاوبەشن.

بەشدارانی هۆزە مەجازیەکانی کۆمەڵە و دێموکرات جیا لەوەی کە لە ناو خۆیاندا باسە گرنگەکانی پێوەندیدار بە راپرسیەکە دەورووژاند، لە مەر باسەکانی دیکەی پێوەندیدار بە پێوەندیەکانی نێوان لایەنە جیابووەکان لە یەکتریش دەدوان و ئەمەش بوو بە کردنەوەی دەرگایەکی دیکەی دیالۆگی نێوان ئەندامانی ئەو رێکخراوانەی کە بە کردەوە رکەبەری میراتە حیزبیەکانی یەکترن. ئەو راپرسیە تاقیگایەکی چاک بوو بۆ تێگەیشتن لە بەهێزی بەشداری سیاسی لە رێگای میدیا کۆمەڵایەتیەکان و پیوەندیەکانی جڤاکە مەجازیەکان. پێوەندی مەجازی تۆرە کۆمەڵایەتیەکان هەلی بەشداری بۆ تاکەکەسەکان دەرەخسێنێ تا بتوانن زانیاریەکان لە پێوەندی لە گەڵ پرسەکانی جێی سەرنجی ئەو کۆ بکاتەوە و بە پێی ئەو زانیاریانە و بە شێوەیەکی دوور لە کاردانەوەی کەسەکان لە سەری جۆری بریاری بەشداری خۆی دەست نیسان دەکات. ئەزموونی تاقی کردنەوەی راپرسیەکەی رووداو لە پێوەندی لە گەڵ هێزە سیاسیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان نیشان دەدات کە ئاستی بەشداری سیاسی لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکاندا گرێدراوە بە گفتگۆ و ورژاندنی باسەسیاسیەکان و گەرمی ئەو باسانەی رۆژەڤی سیاسی دا هەیە. بۆیە دەکرێ ئەو بابەتە وەک سەردێرێک بۆ لێکۆلینەوە لە سەر گرنگی پێوەندی، گرێدراوەیی رێکخراوەیی و هەستی هاوبەش و ناسنامەی سیاسی و مەودای نێوان مرۆڤەکان لە میدیا کۆمەڵایەتیەکان دا بەکار ببردرێت و لە پێناو گەشە سەندنی فەرهەنگ و چاندی میدیایی لە ناو کوردستاندا بخرێتە گەر. ئەو راپرسیە هەروەها نیشان دەدات کە بوونی پێوەندی چەندلایانە و زیندوو چەندە شوێندانەرە لە سەر چۆنیەتی و رادەی بەشداری ئەندامانی کۆمەڵ لە کاردانەوەی سیاسی دا.

 

ناسنامەی سیاسای و خۆ سازماندان سەرەرای بوونی ئینشعاب

بە پێی راپۆرتی رووداو ئەنجامی راپرسییە بە شێوەی خوارەوە بوو:

1- %53 ی بەشداربووان، كە دەكاتە 373 هەزار و 608 كەس، دیموكراتەكان (حدك-حدكا) بە نوێنەری رۆژهەڵاتی كوردستان دەزانن.

2- %39.9 ی بەشداربووان، كە دەكاتە 281 هەزار347 كەس ، كۆمەڵەكان بە نوێنەری رۆژهەڵاتی كوردستان دەزانن.

3- %0,3ی بەشداربووان، كە دەكاتە 2 هەزار و 225 كەس، پێیانوایە پژاك نوێنەری رۆژهەڵاتی كوردستانە.

4/ %0.1 ی بەشداربووان، كە دەكاتە هەزار و 28 دەنگ، چالاكانی ناوخۆ، كە لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران خەباتدەكەن، بە نوێنەری رۆژهەڵاتی كوردستان دادەنێن.

5/ %6.6 ی بەشداربووان، كە دەكاتە 46 هەزار و 223 كەس، لایەنەكانی دیكە بە نوێنەری رۆژهەڵاتی كوردستان دەزانن.

یەکێک لە ناسنامەکانی بەکەڵک بۆ پێناسەکردنی مەیدانی بەشداری سیاسی لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکاندا پێناسەی یۆرگن هابێرماس(Jürgen Habermas) لە پێوەندی لە گەڵ راگەیاندنە. هابرماس ئاسۆی شوێنێکی پێشبینی دەکرد کە لەودا ئەندامانی جڤاک بتوانن بەدەر لە کارکردی دەسەڵات و ئابووری بیرورای گشتی پێک بێنن. هەرچەند نموونەی هابرماس هەلێکی یەکجار چاک بۆ بەشداری و راگەیاندنی سیاسی وێنا دەکات، بەو حالەش ئەو شی ناکاتەوە کە چۆن رێکخراوە و لایەنە سیاسیەکان لەو شوێنەدا بەشداری دەکەن و چۆن دەبێ هەڵس و کەوت بکەن. بۆ ئەوەی جڤاک بتوانێت بەراستی بەشداری لە راگەیاندن و رەوتی سیاسی بکات، دەبێ ژینگەی راگەیاندن و بەشداری سیاسی کراوە و لە دەرەوەی کۆنترۆلی دەسەڵات بێت.

پرسیارەکانی ماڵپەری رووداو بەشێوەیەک گونجێندراوبوو کە کۆمەڵە(کان) و دێموکرات(ەکان) وەک یەک حیزب یان بزاڤ سەیر بکرێن، ئەم دۆخە بوو بە هۆی پێکهێنانی ناستۆلۆژی هەستی هاوبەش لە سەر بنەما هاوبەشەکانی بەتایبەت ئەو دوو بزاڤە فیکریەی ناو جۆڵانەوەی رۆژهەڵاتی کوردستاندا. بۆیە لایەنەکانی ئینشعاب، سنوورە تەشکیلاتی و سازمانیەکانی خۆیان شکاند و تا ئەو جێگایەی نووسەری ئەو دێرانە ئاگادار بێت، تەنانەت لە لایەن ئەندامانی رێبەری لایەنەکانیش بۆ بەرز راگرتنی رادەی دەنگەکان ئەندامانیان هان دەدا بۆ هاوکاری یەکتر. لە راپرسیەکەدا گرنگی ناسنامەی سیاسی، نرخ و بەهاکانی هاوبەش هۆکاری سەرەکی بوون بۆ چالاک بوونی لایەنگرانی ئەو دوو بزاڤە. بۆیە پژاک و لایەنەکانی دیکەی پرسیارەکە رادەیەکی زۆر کەم دەنگیان هێنا، چونکە لە بنەمادا ئەوانە خاوەنی رابردووی هاوبەش یان رکەبەری هاوبەش نین. بەشداری و چالاکی دێموکرات و کۆمەڵە هەروەها شرۆڤەکەرەوی راستیەکی دیکەشە: ئاسەواری نەرێنی شەری ناوخۆیی نێوان کۆمەڵە و حیزبی دیموکرات لە هەشتاکاندا، هێشتاش لە ناو ریزەکانی ئەو دوو “جەرەیانە” فکریەدا ماونەتەوە و بۆ لایەنگرانی هەردووک لا زۆر گرنگ بوو زۆر بوونی لایەنگری خۆیان نیشان بدەن و تا ئەو جێگایەی دەکرێت هێز بۆ دەنگدان و شوێندانان کۆ بکەنەوە و هۆزە مەجازیەکانی خۆیان چالاک بکەن. ئەو پرسە جێی خۆیەتی بکرێتە بابەتێک بۆ پێکهێنانی دیالۆگی ناوخۆیی جڤاکی سیاسی کورد لە مەر لە ناوبردنی هەستی بەرامبەری ئەوەندە بەهێز کە بەشداری سیاسی بە جیاتی ئەوەی رەوتێکی راسیۆناڵانە و عەقڵانی بێت بەرەو هەستی هۆزایەتی و ئایدیۆلۆژی تۆڵەسەندنەوە بکێشرێت. نووسراوەکانی ناو هۆز (گرووپە) مەجازیەکانی کۆمەڵەو دێموکرات لەو پێوەندیەدا زۆر خاڵی جێی سەرنجیان تێدایە کە لە دەرەوەی مژاری ئەو وتارەیە.

خوێندەواری میدیایی

هەڵسوکەوتی ئامانجدار لە گەڵ میدیاکان یەکێک لە هۆیەکانی بەرز بوونەوەی ئاستی تێگەیشتویی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا پێشکەوتووەکانە. هەڵسوکەوتی وا دەبێتە هۆی پێکهێنانی پێوەندیەکی دوولایەنانە و بەشدارانە لە رێگای میدیاکان و پێکهێنانی سازی و رێکخراوە دێموکراتیکەکان لە پێناو پێکهێنانی دیالۆگ، رەخنە و بەشداری چالاکانە لە ئاستی میدیا جۆراوجۆرەکاندا لە نێوان شارۆڤەندان. ئەوەی لە پێوەندی خوێندەواری میدیایی دەتوانرێ باس بکرێت پەروەردەی لێهاتووییەکانی پێویست بۆ پێوەندی گرتنێکی زانستیانەی ئەندامانی کۆمەڵ لە گەڵ میدیا جۆراوجۆرەکان نەمازە میدیا کۆمەڵایەتیەکان و پێکهێنانی بیروبۆچوونێکی ورد، رەخنەگر و لێکۆلەرانە لە پێوەندی لە گەڵ پەیامی میدیاکان (نووسراوەیی، وێنەیی و بیسراوەیی.

بەو پێیە خوێندەواری میدیایی (Media Literacy) بریتیە لە جۆری دەرک و تێگەیشتنی ئێمە لە ناوەرۆکی میدیا بە پێی شارەزایی خۆمان و لێکدانەوەی بەرهەمە جۆراوجۆرەکانی میدیا و هەڵسوکەوت لە گەڵیان. ئەمە بە چ واتەیەکە: بە گشتی دەتوانین بڵێین خوێندەواری میدیایی وەک شێوازی هۆشمەندانی هەڵبژاردنی جۆری خواردنە، کە گونجاو بێت لە گەڵ تەندوروستی و بەرەو پێش بردنی ئامانجە تەندروستیەکانمان، واتە خۆ پاراستن لەو خواردەمەنیانەی کە زیانیان هەیە بۆتەندروستی مان و زیادکردن و گەشە پێدانی ئەو خواردەمەنیانەن کە تەندروستی گشتی بەرەو پێش دەبەن.

خوێندەواری میدیای دەتوانی ئەندامانی کۆمەڵگا فێر بکات کە لە حاڵەتی بێ لایەنی و بەکەڵک هێنەری (مصرفی) دەرکەون و ببنە ئەکتەری چالاک و بە بەشداری کردن لە دیالۆگی میدیایی دا رەوشی کۆمەڵگا و بریارە سیاسیەکان بەرەو قازانجی خۆیان بگۆرن. بە واتایەکی پوختەتر خوێندەواری میدیایی چێژ بردنی هۆشمەندانە و بەکەڵکە لە خانی راگەیاندن و زانیاریەکان.

راپرسی رووداو پێویستی بوونی ناوەندێک بۆ پەروەردە و هەڵس و کەوتی میدیایی و گەشە ساندنی خوێندەواری میدیایی لە ناو ئەندامانی جڤاکی کورد بەگشتی و رێکخراوە سیاسیەکاندا بەتایبەت خستە رۆژەڤەوە.

تا چەندە راپرسیەکە جێ بروایە؟

کۆمەڵگایەکی سیاسی چاک بریتیە لە پێوەندی چاک لە نێوان بریاردەرانی سیاسی و بەشداران، کاناڵەکانی راگەیاندن و خەڵکی ئاسایی. بریاردەرانی سیاسی دەبێ توانای گەیاندنی پەیامی خۆیان بە کۆمەڵگا و وەرگرتنی پەیامی ئەندامانی کۆمەڵ بە شێوەی راستەوخۆ و لە رێگای سەرچاوە کانی راگەیاندن و کاناڵەکانی پێوەندیەوە هەبێت هەر لەوکاتەدا کاناڵەکانی راگەیاندن دەبێ توانای کۆ کردنەوەی زانیاری دروست لە سەر بنەما و پێوانەکانی زانستی و بە پێی ستانداردەکانی زانیاری وەرگرتن لە پێوەندی لە گەڵ راپرسینەکاندا هەبێت تا ئەندامانی کۆمەڵ لە رێگای بەشداری لە وەڵام بەپرسیارکان رای خۆیان بە بریاردەران بگەیەنن. یەکێک لە کێشەکانی پێوەندیدار بە راپرسیەکەی رووداو هاوسان (identical) یان ئۆبجێکتیڤ نەبوونی شێوەی بەشداری لە دەنگدان دا بوو. بە هۆی ئەوەی کە راپرسیەکە لە سەر بنەمای ژمارەی پرۆتۆکۆلی گشتی ئینترنێت واتە IP بوو، ئەو کەسانەی کە شارەزا بوایەن دەیان توانی لە رۆژێک دا دەیان جار زیاتر دەنگ بە راپرسیەکە بدەن و بەوە شوێندانەر بن لەسەر ئاکامی دەنگەکان. بۆ نموونە نووسەری ئەو دێرانە بە لانی کەمەوە 10 جار توانیویەتی لە یەک کامپیۆتێردا دەنگ بدات. سیستەمی ژماردنی دەنگەکانی رووداویش ئەو دایتایانە وەک تاکی جیاواز وەردەگرت و لە ئاکامدا هەم رادەی بەشداران زیاد نیشان دەدرا هەمیش رکەبەری لە نێوان دوو “جەرەیانی” فکری دێموکرات و کۆمەڵە ئاسان بوو سازمان بدرێت. بۆیە ئاکامی ئەو راپرسینە ناتوانێت لە رووی زانست و تەکنیکی راپرسی گشتی دا بە جێی بروا دابندرێت. بەڵام ئاسەواری دەروونی و پێکهێنانی بزووتنەوە و یەکگرێدایی ئەندامانی جڤاکە مەجازیەکان بە هۆی ئەو راپرسیەوە بابەتێکە کە پێویست بە پێداچوونەوەی قووڵتر دەکات.

 

ئاکام

سندوقی دەنگەکان تەنیا شوێنی بریاردان لە مەر رادەی نفووز و لایەنگری حیزب و سیاسیەکان و بزاڤە فکریەکان نیە. لە نەبوونی هەلی دەنگدان و سندوقی دەنگ، ئەندامانی کۆمەڵگا دەبێ مەجالێکی دیکەیان هەبێت بۆ بەشداری کردن و گەیاندنی پەیامی خۆیان بە بریاردەرانی سیاسی. رێبەری سیاسی و بە مشوور کاتێک کە پەیامی بیرورای گشتی بیست، دەبێ بە پێی ویستی کۆمەڵ سیاسەتەکانی خۆیان دابرێژن و ناوەرۆکی بەرنامەی سیاسیان ویستی هەنۆکەیی کۆمەڵگا لەبەرچاو بگرێت. تەنانەت ئەگەر کەسانێک بە شێوەی راستەوخۆش بەشداری لە رەوتی سیاسی و بریاردانی سیاسی نەکەن، لە رێگای میدیا کۆمەڵایەتیەکاندا هەلی ئەوەیان هەیە لە پێوەندی لە گەڵ پرسە چارەنووسسازە هاوبەشەکاندا بیرورای خۆی بە بریاردەرانی سیاسی رابگەیەنێت. ئەمەش دەبێ لە لایەن رێبەرانی سیاسیەوە رێزی لێ بگیرێت و ئەو پێوەندیە بە هەل و فورسەتێکی چاک بزانێت بۆ بەرز کردنەوەی ئاستی بەشداری سیاسی.

گرنگترین پەیامی سیاسی راپرسی رووداو بەدەر لە ئاستی بەشداری و جێی بروابوون یا نەبوونی شێوەی راپرسیەکە، پرسی پێویستی پێکهێنانی بڕوای کۆمەڵایەتی لەلایەن لایەنە جیابووەکانی ناو ریزەکانی دێموکرات و کۆمەڵەکاندا بوو. بۆیە بیستنی دەنگی یەکگرتوویی خوازانەی بەشدارانی راپرسیەکە ئەرکی ئەخڵاقی و سیاسی رێبەرانی سیاسی دێموکرات و کۆمەڵەکانە.

 

 

مەجید حەقی – فینلاند

majid.hakki@gmail.com