" عەدنانی حەسەن پور" کوردێک لە رەنگی پێشەوا / گوڵاڵە کەمانگەر

 (هەوڵێک بۆ تێگەیشتن لە جۆرە جیاوازەکانی سیاسەت)

 

” وەک ئاشکرایە دوای شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران هیچ کات زیندانەکانی ئەم وڵاتە زیندانیانی سیاسیی کوردیان لێ نەبڕاوە و ئەو کۆمەڵە مرۆڤە دیل کراوە هەمیشە یەکێک لە سەرچاوە گرینگەکانی هەواڵ و چیرۆکەکانی ناو کۆمەڵگا بوون.

چیرۆکە راست و درۆکانی قارەمانیەتیی و بەرخۆدانی ئەو مرۆڤانە دەکەوتنە سەر زاران و هەموو کەس دەیگێڕانەوە و لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر ناوەرۆکێکی پڕ حماسەتتر و گەورەتریان وەردەگرت… (دیل کراوی سیاسی) لە لایەکەوە شوناسێکی زۆر جیاوازتر لە شوناسەکەی خۆی بە سەردا سەپێنراوە و لەلایەکی دیکەشەوە دەبێ هەر ئەرک و چاوەڕوانیەک ئەم شوناسە نوێیە بەرهەمی دەهێنێ لە ناخی دەروونەوە قبووڵی بکات و بێ چەند و چوون بەرێوەی ببات. ئەم مرۆڤە بە ناوبانگە … ئەگەر نەتوانێ ئەرکەکانی شوناسە تازەکەی بە باشترین شێوە و بێ کەم و کۆڕی راپەڕێنێ ئاوا یەکسەر تەکفیر دەکرێ و دەیان ناو و ناتۆرەی سووکی بۆ ئەدرۆزێتەوە. بەڵام ئەو ئەرکانەش دیار نیە چین و خاوەن چ جۆر خەسڵەت و سروشتێکن! باشترە بڵێم هەر کەسەو لە گۆشە نیگای خۆیەوە و بە پێی جۆری بیرکردنەوە و حەز و هەستەکانی خۆی کۆمەڵێ ئەرک و چاوەڕوانی بۆ ئەو مرۆڤە یەخسیرە دادەتاشێ و گەلێ سەختگیرانەش داوای بەڕێوە چوونی کامڵ و تەواویان دەکات” (پێشەکی داهاتووی ئازادی- عەدنان حەسەن پوور)

ئەم قسانەی عەدنان وەکوو دەروازەیەک بۆ ئەم باسە لە بەرچاو دەگرم و سەرەتا ئەڕۆمە سەر ئەوەی کە بۆچی عەدنان ئەوەندە لەو بابەتە بیر دەکاتەوە و گرنگی لای ئەو چیە و پاشان دەڕۆمە سەر ئەو کۆهۆکارانەی کە ئاراستەی مرۆڤەکان لە کەشووهەوای جیاوازدا دیاری دەکەن و هەر بەوەش بەهایەک دەخولقێنن یان لە ناوی دەبەن.

عەدنانی حەسەن پوور وەک خۆی دەڵێ نە یەکەم زیندانی سیاسی کوردە و نە دواهەمیان، بەڵام چی وادات جیاوازیەکی لە گەڵ زیندانیانی ئێستای کوردستان دا هەبێ و هەم کورد خۆی زیاتر باسی بکات و هەمیش دوژمن زیاتر گوشاری بخانتە سەر؟ ئایا هۆکار رۆژنامەوان بوونیەتی؟ ئایا هۆکار تەنیا بێ گوناح بوونیەتی؟ زۆرجار دەبیستین کە بۆ ناساندنی دەڵێن کۆنترین رۆژنامەوانی بەندکراوی ئێران. بەڵام ئایا تەنها تایبەت مەندی جیاوازی بەخشی عەدنان ئەوەیە؟

پێشەکی کتێبی داهاتووی ئازادی کە بە قەڵەمی عەدنان و لە زیندان دا وەرگێراوەتە سەر کوردی، پێمان دەڵێ کە ناتوانێ وا بێ. لای ئەو کۆمەڵە پرسیارێک و کۆمەڵە بابەتێکی گرنگ هەیە کە جیاوازی پێدەبەخشێ. بیر لەوە دەکاتەوە کە دۆخی زیندانیی سیاسی چ دۆخێکە و ئەو لەو دۆخەدا دەبێ چۆن بێ. بە دڵنیایەوە ئەویش وەکوو هەر مرۆڤێک حەزی لە ئازادی و دیتنی بنەماڵە و بە لانیکەمەوە هێندێ ئارامی زیاترە. ئەویش وەکوو زۆر کەسی تر هەر لە سەرەتاوە دەیتوانی بە جۆرێک قسە بکات کە حوکمێکی سووکتری بۆ دەربچێ، یان دوایی بە جۆرێ هەڵسووکەوت بکات کە شموولی عەفو یان لانیکەم تەخفیف و داشکاندن لە سزاکەی دا بێ نەک ئەوەی دوای حەوت ساڵ و بە بێ هیچ حوکمێکی یاسایی لە کوت و پڕ بۆ شوێنێکی زۆر دوور ، دووربخرێتەوە و گوشارەکان لە سەری زیادتر بکات.

ئەو دەیتوانی وەکوو زۆر کەسی تر بە جۆرێکی تر هەڵسووکەوت بکات و دوایەش هیچ گوناحێکی لە سەر نەبوو و بە پێچەوانەی ئەوەی خۆی دەڵێ کەسیش ناو و ناتۆرەی وا بۆئەو کەسانە داناتاشێ.  لێرەدایە کە بۆمان دەردەکەوێ کە ئەو هێزەی کە عەدنان بەرەو شوێنێکی جیاواز دەبات نەک هێزی خەڵک کە هێزێکی دەروونی و هەست کردن بە هەناسەکێشان لە بیاڤی مێژوودایە، مێژوو لای ئەو بوونێکی زیندووی هەیە و خۆی لە داوێنێ ئەو مێژووەدا نەک تەنیا بوونەوەرێکی چووکە و بێ دەسەڵات نیە بەڵکوو هەمان ئەو کەسەیە کە ئەرکی مانا بەخشین بە مێژووی لە سەر شاندایە. هێزێک لە دەروونی ئەودا هەیە کە پێی دەڵێ دەبێ وەکوو عەدنان بژی نەک وەکوو هیچ کەسی دیکە، عەدنانێک کە بوونێکی مرۆڤانە و ئازادی هەیە. لێرەدایە کە ئەو لە ناو هاوکێشەی هەمیشەیی ئاسوودەیی بۆ لایەنی بایۆلۆژیکی و مانەوەی لایەنی عەقڵی  ، بە پێچەوانەی زۆربەی مرۆڤەکانی تر لایەنی عەقڵی هەڵدەبژێرێ و هەموو کردەوەکانیشی لەو روانگەیەوە مانا دەکرێتەوە.

لە خۆیدا هەموو درەوشانەوەیەکی مرۆڤ لە مێژوودا بەرهەمی هەمان هەڵبژاردەی تایبەتە کە لە ژێر کاریگەری عەقڵی راستەقینەدا دا دەتوانێ زاڵیەتی سەپاوی سروشت واتە ئاسوودەیی جەستە بشکێنێ و بەرەو رێگای تایبەتی مرۆڤ بڕوات. عەقڵ لێرەدا و لای ئەودا ئەو واتا چەواشە کراو و ناسراوەی نیە کە لای مرۆڤی ئاسایی و زۆربەی سیاسیەکاندا هەیە، عەقڵ لێرەدا حوکم بە بەرژەوەندی نادات و رواڵەتی جوان بۆ بەرژەوەندی دیاری ناکات. پێی ناڵێ تۆ بۆ ئەوەی ئازاد بی لێرەدا دەتوانی شتێک دژ بە بەهاکانت بڵێی کە ئاسان کاریت بۆ بکات، پێی ناڵی دوایی قەرەبووی دەکەیتەوە،  پێی ناڵێ بەهاکانت مەرجدارن و دەتوانی لە کەشووهەوای جیاوازدا بە شێوەی جۆراوجۆر هەڵسووکەوتیان لە گەڵ بکەی. عەقڵی ئەو حوکمی جیاوازی هەیە.

هەر ئەو حوکمە جیاوازەشە کە عەدنان لە گەڵ پێشەوادا هاو ئاراستە دەکات، پێشەوا دەیتوانی رێگایەک بگرێتە بەر کە پەتی سێدارە نەبێ، دەیتوانی لە گەڵ بارزانی بکەوێ، دەیتوانی زیندوو بمێنێ بەو حوکمە سەرەتاییەی کە دەڵێ مانەوەی بۆ کورد باشتر بوو. زۆر کەس دەڵێن پێشەوا نەدەبا ئەوەندە ئاسان خۆی بە سێدارە بسپێرێ، زۆر کەس دەڵێن قاسملوو نەدەبا ئەوەندە ئاسان خۆی بخاتە ناو وەزعێکی وەها و خۆی بە کوشتن بدات،  زۆرکەس هەن کە  بێ ئەوەی خۆیان بوونیان هەبێ حوکم لە سەر ئەو مرۆڤانە دەدەن کە بوونی زەق و بەرچاویان مانا بەخشی مێژوو بووە. مەنتقی ئەوان مەنتقی فریوکاری عەقڵی بەرژەوەندی خوازە کە هەموو شتێک و هەموو کارێک وەدوا دەخات بۆ داهاتوویەکی نادیار. ئەوان خۆیان بەو مەنتقە دەمێنن و خۆیان دەرباز دەکەن و هەمیشە لە خیاڵی ئەوەدان کە کەی کاتی ئەوە دەگات مێژوو ئەوانیش بەرز بکاتەوە و ئەوان نیشان بدەن کە بۆ جێبەجێ کردنی کاری گەورە هیچیان لە مرۆڤە ماناسازەکان کەم نیە!

بێ خەبەر لەوی کە مرۆڤی ماناساز بە چاوێکی تر بۆ دنیا دەڕوانێ و بە عەقڵێکی تر بڕیار دەدات. ئەو ناتوانێ بوونی مرۆڤانەی خۆی بۆ هیچ مەسڵەحەت و بەرژەوەندیەک وەدوا بخات، ئەو لە هەمان چرکە ساتدا خۆی دەخولقێنێ کە تێیدایە. هێزێک لە دەروونەوە هانی دەدات تا وەکوو مرۆڤێکی تاک لە بیاڤی مێژوویەکی زیندوودا بوونی مرۆڤانەی خۆی بسەلمێنێ جا با ئەو سەلماندنە سزای زیندان یان تەنانەت مردن بێت.

عەدنان لە زیندان دا خەریکی وەرگێڕان دەبێ و پێشەکیەکی وەها مانادار بۆ کتێبێکی بەو ناوە تایبەتە دەنووسێ “داهاتووی ئازادی” لێرەدا هیچ کارم بە ناوەرۆکەی ئەو کتێبەوە نیە، تەنیا ناوی کتێبەکەیە کە بە خودی عەدنانەوە بەستراوەیی جەوهەری هەیە،ئەو دەیتوانی ئەو کارە وەدوا بخات یان لانیکەم پێشەکی وای بۆ نەنووسێ، بەڵام ئەو کارە دەکات، لە هەمان کات دا کە عەقڵی حوکم دەکات کە دەبێ بیکات. داهاتووی عەدنان لە ئازادی دایە، ئەو بوونی خۆی لەوەدا دەبینێ کە لە ئازادی بدوێ و ئازادانە بدوێ، هەر بۆیە دیسان هەر لە زیندان دا نامەیەک بۆ سەرۆک کۆماری ئێران دەنووسێ کە بە هیچ شێوە لە نووسینی دیلێک ناچێ. لە راستی دا ئەو دیل نیە، سیستەمی دیل کردن نەیتوانیوە دیلی بکات چونکوو ئەوەی لای ئەو هەیە دەستی سیستەمی بە هیچ شێوە پێ راناگات.

لای عەدنان هەر وەک لای پێشەوا مرۆڤ لە مرۆڤانەترین دەرکەوتەی خۆی دا حزووری هەیە، مرۆڤێک کە توانای بڕیاردانی هەیە لە سەر بوون و مانی خۆی، ئەو ئازادە بە ئازادی عەقڵی مرۆییانەی خۆی، ئازادە بە لاوازی عەقڵی بەرژەوەندی خواز و ئازادە بە ئەوەی کە نە بە سیستەمی فیکری داسەپاوی هیچ سیاسیەک، کە بە سیستەمی فیکری خۆی بیر دەکاتەوە و سیاسەت لە کردەوەی ئەودا لە کایەیەکی پیس دەگۆڕێ بۆ تابلۆیەکی هونەری جوان. لەو رێگایەشەوەیە کە سیاسەت دوو رواڵەتی تەواو جیاواز دەگرێتە خۆی، رواڵەتێکی مرۆڤانە و رزگاری بەخش و باڵا کە درەوشاوەیی بە مێژوو دەبەخشێ و رواڵەتێکی تاریک و پڕ لە درۆ و نزم کە دەتوانێ رەشترین رووداوەکانی مێژوو بخولقێنێ.

سیاسەت لە کام ئاراستەدا دروەشانەوەی بەدواوەیە و خولقێنەری مانای رزگاریە و لە کام ئاراستەدا بەرەو تاریک بوون و بەتاڵ کردنەوەی مرۆڤەکان هەنگاو دەنێ؟ ئایا سیاسەتی مەعتووف و بەستراو بە بەرژەوەندی و مەسڵەحەت دەتوانێ خولقێنەری مانای رزگاری بێت؟ ئایا ئەو مەسڵەحەتە خوازراوانەی کە بە ئاسانی هەموو شتێک پاساو دەدەنەوە توانای ئەوەیان هەیە کە رێگای رزگاری و ئازادی ببڕن؟

لە سیاسەتی بەرژەوەندی خواز و مەسڵەحەت گەرادا هەمیشە تاکی سیاسی لە ژێر کاریگەری وەهمێکە بە ناوی “عەقڵی سیاسی” ئەو پێی وایە پاساوەکانی بۆ لادان لە بەها پێوەندی دارەکان بە ئازادیەوە کردەوەیەکی سیاسی و مانادارە و لە رێگای ئەو کردەوەیەوە نە تەنیا ئەو تووشی هیچ هەڵەیەک نەبووە بەڵکوو زۆر عاقڵانە جووڵاوەتەوە، هەمان عەقڵ کە بە بڕوای ئەو لای کەسانی وەک پێشوا و قاسملوو و عەدنان  و فەرزاد و حەمە سدیق کەبوودوەند و کەسانی دیکە بزرە. ئەو بە ناوبردنی ئەو وەهمە بە عەقڵی سیاسی، خۆی بە خاوەن کەسایەتی سیاسی و تێگەیشتنی سیاسیانە دەزانێ و لەو باوەڕەدایە کە دەتوانێ وەکوو کەسایەتیە سیاسیەکانی دیکە بجووڵێتەوە.

 بەڵام ئەو یەک خاڵی گرنگی لە سیاسەت دا نەناسیوە، واتە جیاوازی سیاسەتی کۆنترۆڵ و داسەپاندن لە سیاسەتی رزگاری و ئازاد کردن. ئەو شیوازە لە سیاسەت کە ئەو پەیڕەوی دەکات راستە لە سیاسەتی زۆربەی سیاسەتمەدارەکانی دنیا دەچێ بەڵام ئایا ئەوان لە هەوڵی رزگاری دان؟ یان سەرقاڵی کۆنترۆڵ و هێندێ جار سەرکوتن؟! ئایا دەکرێ بە کەرەستەی سیاسەتی سەرکوت بەرەو ئامانجێک وەکوو رزگاری رۆیشت؟ سیاسەتی مەعتوف و بەستراو بە بەرژەوەندی بۆ ئەوەی بتوانێ شێوازی بەرانبەری خۆی واتە سیاسەتی مەعتوف بە ئازادی کۆنترۆڵ بکات زۆر بە ئاسانی بۆ هەموو شتێک پاساو دێنێتەوە و لە ژێر ناوی مەسڵەحەتی گشتی و ئەمنیەتی کۆمەڵگا ومەسڵەحەتی حیزب و شتانی دیکە، بەرژەوەندیەکانی سیستەم بە سەر بەها سیاسیەکان دا زاڵ دەکات و کۆی ئەو کردەوەگەلە ناو دەنێتە کردەوەی سیاسی بە عەقڵێکی سیاسیەوە.

ئەمە هەمان رواڵەتی تاریکی سیاسەتە کە کاری گرنگی ئەو کۆنترۆڵە نەک رزگاری بۆیە بە سیستەمێکی تەواو جیاواز ئیش دەکات و دەرکەوتەکانیشی دیارە جیاوازە و زۆربەی جار بریتیە لە سەرکوت و فریو و سەرقاڵ کردنی خەڵک بە بابەتی لاوەکی.  

لە بەرانبەردا رواڵەتی دیکەی سیاسەت کە مانایەک بە ناوی ئازادی لە سەرەوەی هەموو شتێک دادەنێ و کۆی هەوڵەکانی مرۆڤ بۆ گەیشتن بە ئازادی لەودا خۆ نیشان دەدات، لە سیستەمێکی تەواو پێچەوانە کەڵک وەردەگرێ، ئەو ناتوانێ بە هەمان کەرەستەی سیاسەتی کۆنترۆڵ کار بکات، چون لەو حاڵەتەدا بوونی خۆی دەچێتە ژێر پرسیارەوە. سیاسەتی رزگاری لە جیاتی پەیڕەو کردنی رێگای عەقڵی بەرژەوەندی خواز رێگایەکی پرمەترسی جیاواز هەڵدەبژێری و ناچارە لەو هەڵبژاردنە، چونکوو بە بێ بوونی ئەو هەڵبژاردەیە ناتوانێ هیچ چەشنە دەرکەوتەیەکی هەبێ ئەو رێگایەش رێگای عەقڵی مرۆییانە یان هەمان عەقڵی بەهاخوازە. عەقڵێک کە بەها لە سەرووی بەرژەوەندی دادەنێ ئەگەرچی لە لای سیاسیە بەرژەوەندیخوازەکان عەقڵێکی ناتەواو و هەڵەیە بەڵام ئەو تاکە شێوازی عەقڵە کە دەتوانێ چەمکێک بە ناوی ئازادی بهێنێتە ناو بیاڤی مێژووەوە 

سیاسەتی پشتبەستوو بە رزگاری کە هەمان خولقێنەری درەوشاوەییە مێژوویەکانی مرۆڤە بەرهەمی بیری کەسانێکە کە عەقڵی بەرژەوەندی خوازیان لاوازە و لە جیاتی ئەوە عەقڵی مرۆییان چالاکانە بڕیار دەدات و بەرەو ئاراستەیەکیان دەبات کە ئەگەرچی لە گەڵ عەقڵی ئاسایی سیاسیەکاندا نایەتەوە بەڵام تاکە رێگای بوون لە بیاڤی مێژوودا و تاکە رێگای مانەوە لە سەر رێگای ئازادی دایە.

عەدنان زۆر بە هوشیاریەوە ئەو رێگایە هەڵدەبژێری کە ئەنجامی ئازادیە راستەقینەکەیە، هەمان ئازادی کە ماناساز و مانا بەخشەو دەتوانێ وەکوو بەهایەکی نەگۆڕ و نەمر بۆ هەتاهەتایە بمێنێتەوە.