هەڕەشەی كۆماری ئیسلامی بۆ سەر هەرێمی كوردستان، قەرەنی قادری

كۆماری ئیسلامی لە “پەیوەندی”یەكانی دەگەڵ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەسەر دوو بنەمای “هەڕەشە” و دیاریكردنی “مەرج”، سیاسەتەكانی بەڕێوە دەبات.

هەر بەپێی ئەم دوو چەمكەش، سیاسەتی دەستتێوەردان لە كاروباری ئەو وڵاتانەدا جێبەجێ دەكات. چەند رۆژێك بەر لە ئێستا لە ماڵپەڕی كۆنسوڵگەریی كۆماری ئیسلامی لە سلێمانی، بابەتێك لەژێر ناوی “چاوخشاندنێك بەسەر پەیوەندییەكانی ئێران دەگەڵ حكومەتی خۆجێیی هەرێمی كوردستانی عێراق” بڵاوكرایەوە كە ناواخنەكەی پڕە لە هەڕەشە و، هاوكاتیش سەرجەم سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامی سەبارەت بە هەرێمی كوردستانی ئاشكرا كرد.

دەستتێوەردانی كۆماری ئیسلامی لە عێراق هەر لە سەرەتادا لەژێر ناوی “سەقامگیركردنی ئاشتی، ئاسایش و پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عێراق” بووە. تاران هەر لە روانگەی “پاراستنی بەرژەوەندی”یەكانی لە عێراقدا، سەیری هەرێمی كوردستانیشی كردووە. هەر لەو گۆشە نیگایەوەیە كە سەركۆنسوڵی ئێران لە سلێمانی باس لە داهاتووی “پەیوەندی”ی وڵاتەكەی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا دەكات: “بە باوەڕی ئێران ئەگەر چالاكیی كوردەكان بۆ زیاتربوونی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پێناوی بوار خۆشكردن بۆ ئوتۆنۆمیی تەواو و دوایی سەربەخۆیی لە عێراق لێك بدرێتەوە، ئاكامەكەی ئەوە دەبێت كە پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئێران بەرەو ساردبوونەوە هەنگاو دەنێت، بەڵام ئەگەر هەوڵی كوردەكان بۆ زیاتربوونی دەسەڵاتیان هاوكات بێت دەگەڵ بەشداریی كارایان لە دەوڵەتی ناوەندیی عێراقدا و ببێتە هۆی بەهێزكردنی یەكێتی نەتەوەیی عێراق، ئەوە یارمەتی بە باشتربوونی پەیوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێران لەگەڵ كوردە عێراقییەكاندا دەكات“.

ئەم “بۆچوون”ە نە تەنیا هێڵی سیاسیی كۆماری ئیسلامی ئاشكرا كرد، بەڵكو چەشنە وڵامدانەوەیەكە بە مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە ماوەیەك بەر لە ئێستا باسی پێداچوونەوەی كرد بە پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان دەگەڵ بەغدا و بەچەشنێك باسی لەوە كرد كە ئەگەر وەكو شەریكی راستەقینە لە حوكمڕانیدا سەیری كورد نەكرێت، ئێمە رێگەیەكی تر دەگرینە بەر. هاوكاتیش چەشنە وریاییدانێكە بە حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق “پڕكێش”ی نەكات و كێشە بۆ مالیكی نەنێتەوە.

باسێكی تریش كە سەركۆنسوڵی كۆماری ئیسلامی هێناویەتە گۆڕێ، بوونی بنكەی سەركردایەتی حیزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانە لە هەرێمی كوردستان. رێك لێرەشدا هەر بە زمانی هەڕەشەوە دەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەدوێت و “داوا” دەكات كە بەر بە “چالاكی”ی ئەوان بگرێت، ئەگەر پێچەوانەكەی رووبدات، پەیوەندییەكان بە چەشنێكی دیكە دەبن. دەرخەری سیاسەتی ئاشكرای ئێران تەنیا بەوەندە كۆتایی بە باسەكەی ناهێنێت، بەڵكو ئەو سیاسەتەش بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دیاری دەكات كە “كردەوەی هەندێك كەسی توندئاژۆ بۆ پێكهێنانی بەناو وڵاتی سەربەخۆی كوردستانی گەورە بابەتێكی نالەباری دیكەیە لە پەیوەندییە دوولایەنەكەدا”. ئەم “پەیام”ە تەنانەت لە بوونی (تاك)یش لە هەرێمی كوردستان دەترسێت كە باس لە كوردستانی گەورە بكات. كاكڵی سیاسەتی كۆماری ئیسلامی ئەوەیە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان “دەبێ” بە گوێرەی “بەرژەوەندی”یەكانی كۆماری ئیسلامی ناو ماڵی خۆی رێكبخات!

درێژەی باسەكە، سنووری هەڕەشەش دەبەزێنێ و روو لە سڕینەوەی مێژووی كوردیش دەكات. “ئەوان بە دنەدانی هەستی خەڵكی هەرێمی كوردستان، ئاواتی بێ بنەما وەكو نەتەوەی كورد و دەوڵەتی سەربەخۆی كورد دێننە گۆڕێ”. تەنانەت كاتێك باس كە كۆماری كوردستان (1946-1947) دەكات، بە كۆمارێكی “ساختە” ناوی دەبات كە هەوڵی دا نەتەوەسازی، زمانسازی و مێژوو بۆ خۆی پێكبێنێ، هەروەها زمانی كوردییش بە دیالێكتێك لە زمانە ئێرانییەكان ناو دەبات كە بارگاوییە بە دەستەواژەی عەرەبی، توركی، فارسی. سەركۆنسوڵی ئێران هێشتا نازانێت یان ناخوازێت بزانێت كە لە دەستووری نوێی عێراق و لە ماددەی چوارەمدا هاتووە: یەكەم: زمانی عەرەبی و كوردی دوو زمانی فەرمین لە عێراقدا …) وێدەچێت گەشەی سیاسی، ئابووری و دیپلۆماسیی هەرێمی كوردستان، كۆماری ئیسلامیی تەنگاو كردبێت كە دەست بخاتە ناو بەڵگە رەسمییەكانی عێراقەوە.

لەلایەكی دیكەوە بەپێی بۆچوونی پانئێرانیزم و شۆڤێنیزم، نەتەوەی كورد بە “قەوم” ناو دەبات و هەوڵی “سڕینەوە”ی مێژووی نەتەوەی كورد دەدات. دەستتێوەردان لە كاروباری ناوخۆی وڵاتان بەشێكە لە سیاسەتی كۆماری ئیسلامی. ئەوەی كە سەركۆنسوڵی ئێران بە ئاشكرا باسی لێوە دەكات، سیاسەتی كۆماری ئیسلامییە و شك لەوەشدا نییە، بەڵام ئەمجارەیان پەردەكان لادران و بە زمانێكی پڕ لە هەڕەشەوە “ئاڕاستە”ی سیاسی بۆ هەرێمی كوردستان دیاری دەكات كە “دەبێ” چی بكات. گومان لەوەشدا نییە كە پێكهاتەی داهاتووی حكومەتی عێراق، كۆماری ئیسلامی زیاتر نیگەران كردووە، بەڵام گرفتەكە لەوەدایە كە هەولێر هیچ سیاسەت و میكانیزمێكی ئاشكرای نییە لە بەرانبەر دەستتێوەردان و هەڕەشە بەردەوامەكانی تاران بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی هەرێمی كوردستان.

سەرچاوە: روداو