رێككەوتننامەی سایكس- پیكۆ

ناوەڕۆكی سایكس-پیكۆ كە لە شاری سان پیتەرسبورگ واژۆ كرا

100 ساڵی تەواو لەمەوبەر، دروست لە رۆژێكی وەكو ئەمڕۆدا (16/5/1916)، بەریتانیا و فەرەنسا بە رەزامەندیی رووسیای قەیسەری، لەسەر پڕۆژەیەك رێككەوتن كە ناوی لێنرا “رێككەوتنی ئاسیای بچووك”، دواتر ئەم رێككەوتنە بە رێككەوتنی “سایكس-پیكۆ” ناوبانگی دەركرد كە لە ناوی هەردوو دیپلۆماتكار و سیاسەتكاری بەریتانی “مارك سایكس” و “فرانسوا جۆرج-پیكۆ” وەرگیرابوو، لە كاتێكدا ئەوان داڕێژەری سەرەكیی رێككەوتننامەكە بوون.

ناوەڕۆكی سایكس-پیكۆ كە لە شاری سان پیتەرسبورگ واژۆ كرا، لەم خاڵانەی خوارەوە پێكدێت:

یەكەم: رووسیای قەیسەری ئیستەنبوڵی پایتەختی عوسمانی و چەند میلێك لە ناوەوە لەسەر هەردوو رۆخی گەرووی بۆسفۆر و بەشێكی زۆری باكووری كوردستان كە بریتی بوون لە‌ ویلایەتەكانی (قارس، بەدلیس و وان و ئەرزڕووم) لەگەڵ تەواوی خاكی ئەرمەنستانی بەركەوت.

دووەم: بەریتانیا ناوەڕاست و خوارووی عێراقی ئێستا، هەردوو سنجاقی سلێمانی و كەركووك لە ویلایەتی مووسڵ، خۆرهەڵاتی ئوردن، هەردوو بەندەری حەیفاو عەككای لە ئیسرائیل (فەلەستین) بەركەوت.

سێیەم: فەرەنسا تەواوی سووریا و لوبنان، ناوچەی كیلیكیا (ئەدەنە) لە توركیا، هەرسێ سنجاقی هەولێر، دهۆك و مووسڵ لە ویلایەتی مووسڵ، ویلایەتی ماردین، ئورفا و گازی عەنتاب و تەواوی خۆرهەڵاتی كوردستانی بەركەوت.

چوارەم: ناوچەیەكی نێودەوڵەتی لە ئیسرائیل (فەلەستین) واتە ئورشەلیم (قودس) و دەوروبەری دروستكرا كە لەلایەن هێزە نێودەوڵەتییەكانەوە بەڕێوە دەبردرا.

ئامانجە ستراتیژییەكەی رێككەوتننامەی سایكس-پیكۆ بریتی بوو لەوەی رێگە خۆش بكرێت بۆ ئەوەی ئیمپراتۆریی عوسمانی لەناوەوە (واتە لەناو كۆمەڵگای ئیسلامیی غەیرە توركدا) هەڵبوەشێنرێتەوە، ئەمەش بە تایبەتی ئامانجی بەریتانیا بوو.

لە پرۆتۆكۆڵی ئەو كۆبوونەوەیەی بیرۆكەی رێككەوتنەكەی لێوە هاتووە، دەردەكەوێت مارك سایكس بە متمانەیەكی تەواوەوە باسی لەو هێڵە سنوورییە كردووە كە دەبووایە لەگەڵ فەرەنسییەكان لەسەری رێكبكەون. لەو كۆبوونەوەیەدا ئارسەر بالفۆر، وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی بەریتانیا لە سایكسی پرسیوە “حەز دەكەیت چ جۆرە رێككەوتنێك لەگەڵ فەرەنسییەكان بكەی؟” سایكس لە وەڵامی بالفۆردا گوتوویەتی “حەز دەكەم هێڵێك لە خاڵی (e) لە عەككا بۆ (k)  لە كەركووك بكێشم.” وەكوو دەگێڕنەوە سایكس زۆر حەزی لە كێشانی هێڵ بووە.

 

بەر لە هەموو شتێك، دەبێت ئەوەمان لەیاد بێت كە نەخشەی ئەمڕۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرهەمی راستەوخۆی سایكس-پیكۆ نییە، بەڵكو ئەو رێككەوتننامەیە تەنیا بناغەی ئەو نەخشەیەیە كە دواتر بەهۆی رێككەوتننامەكانی سیڤەر و لۆزان دیاری دەكرێت. دووەم شت كە هەر پەیوەندی بەوەی پێشترەوە هەیە، ئەوەیە فەرەنسا و بەریتانیا بیریان لە دامەزراندنی دەوڵەت یان دەسەڵاتی سەربەخۆ بۆ كورد، عەرەب یانیش تورك لە ناوچەكەدا نەكردبووەوە، لە كاتێكدا هەر وەكوو لە رێككەوتننامەكەدا دیارە، هەر دەسەڵات یانیش كۆنفیدراسیۆنێكی عەرەبیش لە ناوچەی شین یان سووردا دامەزرابایە، دەبووایە لەژێر چاودێریی بەریتانیا و فەرەنسادا كار بكات. بەدەر لەمانە، شكستپێهێنانی عوسمانییەكان و دواتر گرتنی ئیستانبوڵ (كە رووسیا چاوی لەسەر بووە) دەكرا بۆ كۆتایی بە مەترسی هاوپەیمانێتی سیانە بهێنێت كە لە هەر سێ وڵاتی ئەڵمانیا، نەمسا و مەجەر پێكدەهات.

نهێنیبوونی رێككەوتننامەی ئاسیای بچووك تەنیا بۆ شاردنەوەی نیازەكان لە دەوڵەتی عوسمانی و هاوپەیمانیی سیانە نەبووە، بەڵكو دەبووایە كۆمەڵێك راستیش لە حوسێن بن عەلی، شەریفی مەككە بشاردرێتەوە، لەبەر ئەوەی هێنری مەكهۆن، كۆمیسیاری باڵای بەریتانیا لە میسر، پێشتر كۆمەڵێك بەڵێنی سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی عەرەبی بە سعودیە دابوو، سنوورەكانی ئەو دەوڵەتە تەنیا ئەو ناوچانەی نەدەگرتەوە كە بەرژەوەندیی فەرەنسای تێدا بوو، لەبەرامبەریشدا دەبووایە بن عەلی بە هاندانی عەرەبەكان لەدژی عوسمانییەكان یارمەتی بەریتانیا بدات. بۆ ئەم مەبەستەش لە ناوەڕاستی مانگی تەمووزی 1915 هەتا كۆتایی مانگی یەكەمی 1916 نامە گۆڕینەوە لە نێوان شەریفی مەككە و مەكهۆندا هەبووە. بەڵام وەكوو لە سایكس-پیكۆدا دەردەكەوێت، بەریتانیا و فەرەنسا لەسەر ئەوە رێككەوتبوون كە بەشێك لەو ناوچانەی بەریتانیا بەڵێنی بە بن عەلی دابوو، لە نێوان فەرەنسا و بەریتانیادا دابەش بكرێ‌.

خاڵێكی دیكە كە عەرەبەكان و بەتایبەت بن عەلیی دڵگران كرد، راگەیاندنەكەی ئارسەر بالفۆر، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا بوو بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێك بۆ جووەكان لە فەڵەستین. بالفۆر رایگەیاند “زایۆنیزم راست بێت یان هەڵە، چاك بێت یان خراپ، رەگوڕیشەی لە نەریتێكی دوور و درێژ و لە پێویستییەكان و لە هیواكانی داهاتوودایە، ئەمەش زۆر لە ئارەزوو و دەمارگیریی 700 هەزار عەرەبی دانیشتووی وڵاتی دێرین (واتە فەلەستین) گرنگترە”.

دوای سەرهەڵدانی شۆڕشی بۆلشەڤیك لە رووسیا، رووسەكان چیدی داوای ئەو پشكەیان نەكرد كە بڕیاربوو لە دوای رووخانی دەوڵەتی عوسمانی دەستیان بكەوێت، هەر بۆیە لە 23ی نۆڤەمبەری 1917دا كۆپییەك لە رێككەوتنی سایكس-پیكۆیان لە رۆژنامەكانی ئیزڤێستیا و پراڤدا-دا بڵاوكردەوە، سێ رۆژ دواتر كۆپییەكی لە رۆژنامەی گاردیەنی بەریتانیشدا بڵاوبووەوە. ئاشكرابوونی ناوەڕۆكی سایكس-پیكۆ نەك هەر عەرەبەكان بەڵكو جووەكانیشی نیگەران كرد، لەبەر ئەوەی سێ هەفتە پێشتر راگەیێندراوی بالفۆر بڵاوكرابووەوە.

 

ئەگەرچی سایكس-پیكۆ بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەستی لە دامەزرانی نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە، بەڵام زۆربەی شرۆڤەكاران پێیانوایە هۆكاری سەرەكیی كێشەكانی ئێستای عێراق، سووریا، كورد و فەلەستین و ئیسرائیل بۆ ئەم رێككەوتنە دەگەڕێتەوە كە بەگوێرەی زۆربەی شرۆڤەكاران رێككەوتنێكی ئیمپیریالیستی هەڕەمەكییە و تێیدا تەنیا بەرژەوەندییەكانی بەریتانیا و فەرەنسا لە پێش و لە دوای جەنگی جیهانیی یەكەم رەچاوكراوە، نەك خواستی خەڵكی ئەو ناوچانە و ئەو كێشانەی كە بەم هۆیەوە لە ساڵانی دواتردا سەریان هەڵدا.

لە ساڵی 1915دا سایكس حكومەتی ئەوكاتی بەریتانیا دڵنیا دەكاتەوە كە “لە رۆژهەڵاتی دیجلە، كورد لایەنگری عەرەبە”. كێشەی لە مێژینەی كورد و عەرەب لە سووریا و عێراق دەریدەخات كە مارك سایكس، هەرچەندە لە كێشانی هێڵدا لەسەر نەخشەكان شارەزا بووە، بەڵام نەیتوانیوە ئەنجامەكانی ئەو هێڵكێشانە بۆ ناوچەكە و بۆ نەزمی جیهانی ببینێت، بۆ نموونە نەیتوانیوە پێشبینی سەرهەڵدانی بیرۆكەی پان-عەرەبیزم، پان-توركیزم بكات لە ناوچەكەدا و لەپاڵ ئەواندا لە عێراق، سووریا و توركیاش بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كورد سەرهەڵبدات، ئەمە جگە لەوەی بە هیچ شێوەیەك پێشبینی شۆڕشی بۆلشەڤی نەكرابوو كە نەك بووە هۆی ئەوەی رووسیا رەزامەندی خۆی لە رێككەوتنەكە بكێشێتەوە، بەڵكو دواتر بۆلشەڤیكەكان بۆ راگرتنی دڵی توركەكان كۆمەڵێك رێككەوتنیشیان لەگەڵ مۆر كردن كە بەشێكی بۆ ئەوە بوو دەسەڵاتی توركیا كێشە بۆ پرۆسەی بە-سۆڤیەتیكردن لە قەوقاز دروست نەكات.

هەربۆیە سەیر نییە كە لە سییەكان و چلەكانی سەدەی رابردووەوە ئەم رێككەوتننامەیە و رێككەوتنەكانی دواتر بەهۆی خولیای شانشینە عەرەبییەكان و لە پەنجاكاندا بەهۆی دەسەڵاتی جەمال عەبدولناسر و لە نەوەتەكانیشدا بەهۆی دەسەڵاتی لەڕادەبەدەری سەدام حوسێنەوە هەڕەشەی لەسەر بووە. لە ماوەی چەند ساڵی رابردووشدا لاوازبوونی حكومەتەكانی ناوچەكە و بێتواناییان لە پاراستنی ئاسایش و كەڵەكەبوونی كێشە نێوخۆییەكان (كە بەشێكیان زادەی سایكس-پیكۆ و رێككەوتنە هاوشێوەكانین)، جارێكی دیكە هەڕەشەیان لە هەڵوەشاندنەوەی نەخشەی ناوچەكە كرد. ئەم نەخشەیە هەم بە بەهێزبوونی زلهێزەكانی ناوچەكە و هەمیش بە لاوازبوونیان مەترسیی لەسەر بووە.

لە دەستپێكردنی قەیرانی سووریا و سەرهەڵدانی داعشەوە جارێكی دیكە مەترسی لەسەر سنوورە “هەڕەمەكییە”كەی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروستبووەوە، لە كاتێكدا بەشێك لە ناوچەكانی باكووری رۆژئاوای عێراق و رۆژهەڵاتی سووریایان پێكەوە بەستبووەوە.

پرسیارێك كە دوای سەت ساڵ دەبێ بكرێت، ئەوەیە كە ئایا رێكخراوێكی وەكوو داعش دەتوانێت سایكس-پیكۆ و سیڤەر و لۆزان وەكوو بیرۆكە هەڵبوەشێنێتەوە، یان تەنیا لەناو ئەو سنوورەی كە دانراوە، كۆمەڵێك دەستكاریی لاوەكی دەكات و لە بنەڕەتدا هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت؟ بە مانایەكی دی، ئایا دەستكاریكردنی كۆمەڵێك سنوور- بۆ نموونە سووریا و عێراق- دەتوانێت گەرەنتی كۆتاییهێنان بەو بیرۆكەیە بدات كە سایكس-پیكۆی لەسەر دامەزراوە و تێیدا لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەو كاتیان، كۆمەڵێك بنەمای بنەڕەتی بۆ دیاریكردنی سنوورەكان پشتگوێخراوە و لەوێشەوە ئەو هەموو كارەساتە روویداوە؟

سایكس-پیكۆ جیهانبینییە، بەر لەوەی داڕشتنێكی هەڕەمەكی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت، كۆتاییهێنان بە سایكس-پیكۆ و رێككەوتننامە هاوشێوەكانی ئەگەر لە دەستكاریكردنی ئەو جیهانبینییە چەقبەستوو و تاكڕەهەندەوە دەستپێنەكات، ئەوە ناكرێت گەرەنتی ئەوە بكرێت قۆناغی دوای نەخشەكەی سایكس-پیكۆ لە قۆناغەكەی پێشتر باشتر بێت، لە كاتێكدا ئامانجی سەرەكی لە كۆتاییهێنان بە سایكس-پیكۆ دانانی كۆتاییەكی بنەڕەتییە بۆ هەموو ئەو كارەساتانەی ماوەی سەت ساڵە گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست- بەتایبەتیش كورد- بەدەستیەوە دەناڵێنن.

رووداو- هەولێر

رێبوار قاسم و چۆمان تەقیەدین

 …..

سایکس پیکۆ، رێككەوتنێكی 100 ساڵە دژی كورد،

لەلایەن لهۆن نەسرەدین 13/5/2016

رووداو- هەولێر

فرانسوا پیکۆ و مارک سایکس، ئەو دوو کەسەی دەمووچاوی ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستی دوای جەنگی جیهانیی یەکەمیان گۆڕی و، ئەو ناوچەیەی زیاتر لە چەند سەدەیەک لەژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکان بوو، بۆ چەند دەوڵەتێکی دابەشکرد.

دابەشکردنی ناوچەکە لەنێوان هەردوو زلهێزی ئەو دەمەی جیهان بوو، بەریتانیا و فەرەنسا، بێگومان پرۆسەکەش بە ئاگاداری ئیمپراتۆریەتی ئەو دەمەی رووسیای قەیسەری ئەنجامدرا.

ناوچەکە بەپێی رێککەوتنێک دابەشكرا کە بە رێککەوتنی سایکس پیکۆ ناسراوە، هۆکاری ئەو نازناوەش بۆ هەردوو کەسایەتی سیاسی بەریتانیا و فەرەنسا دەگەڕێتەوە کە داڕێژەری رێککەوتنەکە و نوێنەری ئەو دوو وڵاتە بوون.

فرانسوا ماری دێنیس جۆرج پیکۆ، ناسراو بە جۆرج پیکۆ

– لە دایکبووی کانوونی یەکەمی ساڵی 1870 لە پاریس

– کوڕی مێژووناس جۆرج پیکۆ

– پارێزەر لە دادگای پاریس لە ساڵی 1893

– دیپلۆماتکار لە ساڵی 1895

– سکرتێری باڵیۆزی فەرەنسا لە دانیمارک

– کونسوڵی گشتیی فەرەنسا لە بەیرووت ساڵی 1913

 

جۆرج پیکۆ، لە ساڵی 1915 لەسەر داوای حکومەتی ئەو دەمەی فەرەنسا گەڕایەوە پاریس، لەوێ وەک راوێژکاری یاسایی کاری بۆ حکومەت و پارت و ئەو لایەنانە دەکرد کە لەگەڵ دانانی سووریا و لوبنان لەژێر کۆنترۆڵی فەرەنسادا بوون.

– کۆمسیاری باڵا لە فەلەستین و سووریا لەنێوان 1917-1919

– کۆمسیاری باڵا لە بۆلگاریا 1920

– باڵیۆزی فەرەنسا لە ئەرجەنتین.

 

مارک سایکس

لەدایکبووی 16ی ئاداری ساڵی 1879 لە سیڵدمیر بەریتانیا

– لە خێزانێکی دەستڕۆیشتوو لەدایكبوو

– بڕوانامەی لە زانکۆی کێمبرج هەبوو

– ساڵی 1897 پەیوەندی بە سوپاوە كردووە

– 4 کتێبی سەربازی تا ساڵی 1904 بڵاوكردوونەتەوە

 

لەبەر ئەوەی مارک سایکس لە خێزانێکی دەوڵەمەند بوو، بەردەوام بەشداری گەشتەکانی باوکی دەکرد بۆ ناوچەکانی ژێر دەستی خەلافەتی عوسمانی.

مارک سایکس، نوێنەری بەریتانیا بوو لە دانوستاندنەکانی تایبەت بە دابەشکردنی ناوچەکە لە نێوان بەریتانیا و فەرەنسا، هەروەها:

– راوێژکاری سیاسی و سەربازی بوو

– گەشتیار لە ناوچە جیاجیاکانی جیهان

– شارەزا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست

– شارەزا لە سووریا

–  لە 20ی حوزەیرانی ساڵی 1951 لە تەمەنی 80 ساڵیدا لە پاریس کۆچی دوایی کرد.

بەڵام جۆرج پیکۆ، لەکاتی بەشداریکردنی لە دانوستاندنەکانی ئاشتی دوای جەنگی جیهانیی یەکەم لە پاریس لە ساڵی 1919 دا و بەهۆی نەخۆشی ئەنفلەوەنزای ئیسپانی کوشندەی ئەو دەمە، لە تەمەنی 40 ساڵیدا لە یەکێک لە هۆتێلەکانی پاریس گیانی لەدەستدا.

دانووستاندنەکانی رێککەوتنی سایکس پیکۆ لەماوەی نێوان تشرینی دووەمی ساڵی 1915 تا ئاداری ساڵی 1916 بەردەوام بوون و لە 16ی مانگی ئایاری ساڵی 1916 واژۆکرا.

رێکكەوتنەکە نهێنی بوو تا 23ی مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 1917، کاتێک لە رووسیا شۆڕش بەرپا بوو و رێکكەوتنەکەش لەلایەن حکومەتی نوێی رووسیا بەسەرۆکایەتی لینین ئاشکراکرا.

دوای 100 ساڵ لە واژۆکردنی رێککەوتنی سایکس پیکۆ، وێڕای هەموو ئاماژەکانی لاوزبوونی، بەڵام هێشتا هەر چالاک و بەردەوامە.

 

….

هه‌شت ساڵ به‌ر له‌ڕێككه‌وتنه‌كه‌

مارك سایكس چۆن باسی هۆزه‌ كورده‌كانی كردووه‌؟

خه‌ندان- دانا ته‌یب مه‌نمی

مارك سایكس، یه‌كێك له‌پێكهێنه‌رانی رێككه‌وتننامه‌ی‌ سایكس –پیكۆ، هه‌شت ساڵ به‌ر له‌ئیمزاكردنی رێككه‌وتننامه‌كه‌، سه‌رۆك هۆزو خێڵه‌ كوردییه‌كانی بینوه‌و له‌گه‌شتێكدا بۆ ناوچه‌كانیان گفتوگۆی له‌گه‌ڵ كردوون. به‌رهه‌می ئه‌و گه‌شته‌ی‌ نامیله‌كه‌یه‌ك بوو.

سایكس، له‌ساڵی  1908، كه‌ده‌كاته‌ هه‌شت ساڵ به‌ر له‌واژۆكردنی ڕێككه‌وتنامه‌ی سایكس – پیكۆ گه‌شتێك به‌دووری (700) میل بۆ كوردستان ئه‌نجامده‌دات، تیایدا چاوپێكه‌وتن‌و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ سه‌رۆك هۆز‌و خێڵه‌ كوردییه‌كان‌و پیاوانی ئاینی‌و خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێَش ده‌كات له‌گه‌ڵ چه‌ندین چین‌و توێژی تردا.

 

ئه‌مڕۆ 100 ساڵ به‌سه‌ر رێككه‌وتننامه‌ی (سایكس – پیكۆ) تێده‌په‌ڕێت كه‌ له‌ 16ی ئایاری ساڵی 1916 له‌نێوان به‌ریتانیا، فه‌ره‌نساو روسیا به‌سترا بۆ دابه‌شكردنی ناوچه‌كانی ژێركۆنترۆڵی ئیمپراتۆری عوسمانی.

مارك سایكس، كه‌ئه‌فسه‌رێكی به‌ریتانیا بوو له‌گه‌ڵ جۆرج پیكۆ، ئه‌فسه‌رێكی فه‌ره‌نسی، سنوره‌كانی ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی ئیمپراتوری عوسمانی-یان ده‌ستنیشان كردو هه‌ر بۆیه‌ ئه‌و رێككه‌وتنه‌ به‌ڕێككه‌وتنی سایكس-پیكۆ ناسراوه‌

سایكس به‌رهه‌می ئه‌و گه‌شته‌ی‌ بۆ ناوچه‌كانی كوردستان به‌ر له‌هه‌شت ساڵ له‌ڕێككه‌وتنه‌كه‌، له‌نامیله‌كه‌یه‌كی (37) لاپه‌ڕه‌ییدا ده‌نوسێت به‌ناونیشانی (هۆزه‌ كورده‌كان له‌ئیمپراتۆرییه‌تی عوسمانیدا).

ئه‌و نامیله‌كه‌یه‌ وه‌كو دۆكیومێنتێك له‌ژماره‌ (38)ی گۆڤاری په‌یمانگای ئه‌نسرۆپۆلۆجی به‌ریتانیای مه‌زن‌و ئێرله‌نده‌ بڵاوكراوه‌ته‌وه‌ له‌ ته‌مووزی-كانوونی یه‌كه‌می ساڵی 1908 له‌لاپه‌ڕه‌ (451-486).

له‌پێشه‌كی بابه‌ته‌كه‌یدا مارك سایكس  ده‌ڵێت “له‌به‌رئه‌وه‌ی زۆر به‌ده‌گمه‌ن شت له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ به‌زمانی ئینگلیزی نوسراوه‌، من نه‌متوانی به‌پێی ڕیزبه‌ندی خیڵه‌ كوردییه‌كان ریز بكه‌م”.

نه‌خشه‌ی‌ دابه‌شبوونی‌ هۆزه‌ كوردییه‌كان له‌ناو ده‌وڵه‌تی‌ عوسمانی‌ كه‌ له‌لایه‌ن مارك سایكسه‌وه‌ كێشراوه‌

سایكس له‌نامیلكه‌كه‌دا باسی 76 هۆزو خێڵی كوردی كردووه‌، جگه‌ له‌چه‌ندین تیره‌ی‌ تر.

 

ئه‌مانه‌ی‌ خواره‌وه‌، چه‌ند هۆزێكی گه‌وره‌و به‌ناوبانگی كورده‌ كه‌ مارك سایكس باسی كردون.

 

1 –  داوده‌: چوار هه‌زار خێزانن، خێڵێكی نیمچه‌ كۆچه‌رین كه‌ حه‌ز به‌شه‌ڕده‌كه‌ن‌و له‌كه‌ناره‌كانی زابی خواروو ده‌ژین. له‌مه‌له‌وانیدا زۆرباشن‌و ژماره‌یه‌كی كه‌م ئه‌سپسواریان هه‌یه‌.

2- شێخ بزێنێ: چوار هه‌زار خێزانن، خێڵێكی مه‌زنن‌و حه‌زیان له‌شه‌ڕه‌و زۆر توندوتیژو یاخین. ئه‌سپسواری مه‌زنن. زۆر زیره‌كن‌و چه‌كی مارتینی هێنری دروستده‌كه‌ن. له‌زستاندا له‌گوند ده‌ژین‌و له‌به‌هاردا له‌ژێر خێمه‌دا ده‌ژین. دوای وه‌رزی دروێنه‌ به‌مه‌ڕو ماڵاته‌وه‌ ده‌ڕۆن بۆ سنوری ئێران‌و له‌مانگی ئه‌یلوول یان دواتردا ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌. مۆدیلی جل‌و به‌رگیان ئێرانیه‌.

3- گه‌ردی: شه‌ش هه‌زار خێزانن. خێڵێكی به‌هێزن‌و سه‌رقاڵی به‌خێوكردنی مه‌ڕوماڵات‌و ئاژه‌ڵداری‌و كشتوكاڵن، هه‌ندێكیان جه‌نگاوه‌رن. جل‌و به‌رگیان ئێرانیه‌و زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندو سوارچاكن.

4- هه‌مه‌وه‌ند: 1200 خێزانن. ئازاترین‌و زیره‌كترین‌و خێڵن له‌ناو خێڵه‌كانی كوردی بابانیدا. سوارچاك‌و نیشان شكێنی باشن‌و له‌ئاسنگه‌ری‌و كشتوكاڵدا شاره‌زان.

5- جاف: 10 هه‌زار خێزانن، خێڵێكی مه‌زنی نیمچه‌ كۆچه‌رین. وا باوه‌ڕده‌كرێت سه‌لاحه‌دین له‌م هۆزه‌ بێت. سه‌رۆك خێڵه‌كانی جاف به‌وه‌ ناسراون كه‌خیانه‌ت له‌یه‌كدی ناكه‌ن.

6- بارزانی: 750 خێزانن‌و ناوی خێڵه‌كه‌یان له‌ناوچه‌ی بارزانه‌وه‌ هاتووه‌. ئه‌م خێڵه‌ به‌ناوبانگن به‌ئازایه‌تی له‌شه‌ڕكردن‌و هه‌روه‌ها بنه‌ماڵه‌یه‌كی دیاریكراوی ئاینی كه‌ به‌شێخه‌كانی بارزان ناسراون.

7 – زێبار: 1000 خێزانن، ناوچه‌كه‌یان نزیكه‌ی 30 گوند له‌خۆده‌گرێت. زێبارییه‌كان جوتیارو وه‌ستاو ڕه‌زه‌وانی باشن‌و له‌گه‌ڵ بێگانه‌دا زۆر به‌خشنده‌ن.

8- شكاك:  6000 خێزانن، خێڵێكی به‌ناوبانگن‌و سێ مانگ له‌ناو چادر  به‌سه‌رده‌به‌ن، بۆیه‌ ده‌توانین بڵێین نیمچه‌ كۆچه‌رین.

9- بڵباس: 400 خێزانن، له‌سه‌ر سنور ده‌ژین‌و نیمچه‌ كۆچه‌رین.

10- هه‌ركی: 3000 خێزانن‌و خێڵێكی كۆچه‌ری به‌ناوبانگن‌و زۆر په‌رش‌و بڵاون، هه‌ندێكیان له‌ئه‌رزڕوم‌و هه‌ندێكی دیكه‌ش له‌وان‌و له‌ نزیك موسڵ ده‌ژین. ژنانی هه‌ركی زۆر ئازان.

11 – شێخان: 500 خێزانن، به‌ته‌واوی خێڵێكی كۆچه‌ری ده‌وڵه‌مه‌ندن‌و له‌نێوان روباری دیجله‌و هه‌ردوو زابدا مه‌ڕو ماڵات ده‌له‌وه‌ڕێنن.

12- شه‌به‌ك: 500 خێزانن، كۆچه‌ری نین‌و هه‌ندێك ده‌ڵێن شیعه‌ مه‌زهه‌بن.

سێر مارك سایكس، كه‌ نوێنه‌رایه‌تی به‌ریتانیای ده‌كرد له‌واژۆكردنی رێكه‌وتنامه‌ی سایكس پیكۆدا. له‌ 16ی ئازاری ساڵی 1879 له‌شاری له‌نده‌نی پایته‌ختی به‌ریتانیا له‌دایكبووه‌و له‌ 16ی شوباتی 1919 له‌شاری پاریسی پایته‌ختی فه‌ڕه‌نسا كۆچی دوایی كردووه‌.